장음표시 사용
471쪽
ben8 aromatibus conditos, ut viderentur dormire, Sc hos vocat heroas.Dicit autem Phil quod qui male habebant, ferebantur ad hos, qui statim magno somno corripiebantur, ita ut euigilantes non perciperent tempus longum somni. icquid autem sit de hoc, tei veritas est certa dormientes non percipere somni tempus. Narrat Eudemus historiam conuenientem proposito. Dicit quosdam post epulas nocturnas dormivisse per totam illam noctem dc sequentem d em,& noctem illius diei. Quidam qui expergefactus nocte sequenti existimans esse illam eandem no ctem, qua dormire incepit,iterum continuauit somnum usque ad diem tertium, quem cum primo copulauit, non distinguens se
Ratione id probat. Si unicum ess et nunc tunc non esset tem pus,ut si hoc nunc esset tantum,non esset tempus post hoc i ergo qui non discernit, nec apprehendit nisi unum nunc, non percipit tempus. Concludit quod cum anima non percipit mutationem aliquam & variationem aliquotum, sed haeret fixa in uno i sicut qui contemplantur,&ex gallu fixi manent, non percipiunt tempus; tempus ergo aliquid est ipsius motus. Quod igitur neque motus,neque sine motu.
Cum igitur tempus non sit motus,sed aliquid motus,dicit oportere inquirere quid sit ipsius motus. Repetit autem quam tum dependeat apprehensio temporis ex apprehensone motus, dicens quod si nullus apprehenderetur motus exterior, sed esset quis in tenebris constitutus,tunc non apprehenderet tempus,nisi per mutationem aliqvassi, nempe si secundum animam mouere tur cogitando, aut imaginando, tunc enim ex cogitatione mutationis factae perciperet temptas Sicut etiam cum temtus percipiamus, etiam motum factum percipimus, ut tempore norae percepto, motum lectionis percipimus: prius tamen per motum tempus perceptum est. Cum igitur tempus absque motu non fit, nec si ipse motus,erit ipsus aliquid. Quoniam autem quod mouetur.
Ovid sit tempus determinaturus accipit duo. Primu est motum,ac tempus continuitatem,ac prius & posterius habere ab ipsa magnitudine & spacio, ita quod motus continuus est, ac prius habet & posterius, propter magnitudinem, & spacium, in quo fita tempus autem propter motum. Dicit igitur,quod moue
472쪽
n 6 In lib. iiij. Physic. Arist. Cap. M.
tur localiter a quodam loco, & magnitudine in aliam mutature eumque omnis talis magnitudo, in qua mouetur aliquid, continua sit, motus etiam continuus erit, ac tempus similiter propter motum. Sequetur enim tempus motum, & motus magnia tudinem.
Aduertendum hic,quod loquitur de motu regularissimo, cuius passio tempus est, qualis motus est primi caeli, ut dicemus infectus ac ob id dicitur quantus motus,tantum tempus. Attende etiam, cum dicit, motum accipere continuitatem a
magnitudine, non intelligas tantum ab ea:plura enim necessatia sunt,ut dicemus in lib. s . sed magnitudinis continuatio unum est ex necessariis ad motus continuitatem, quod iussicit pro praesenti,ubi supponimus unicum esse mobile,quod etiam xequiritui ad
Prius auteni:& posterius in loco. Ostendit etiam prius & posterius esse in motu a magnitudino. Magnitudo quidem habet prius,& posterius positione,
secundum quod habet quasdam partes priotes, quasdam posteriores tanquam locus, locus habet positionem, ut dictum est in Praedicam. Motus autem suum ptius,& posterius secundario ha- det, nempe ab ipsa magnitudine propo tionaliter,&correspondenter,ut id sit prius motus, quod est in priori magnitudinis: id posterius motus, quod est in posteriori parte magnitudinis. Tempus autem habe. prius, & posterius correspondenter a motu:prius 'nim est temporis in quo fit prius motus, posterius vero temporis, sub quo posterius est motus. Alterum enim, id est, tempus sequitur alcerum ipsorum, id est, motum per magnitudinem sequitur. Addit tamen unum notatu dignum,quod prius & posterius, in
motu sunt idem re cum motu, tamen ratio ipsorum diuersa est. Nam motus ut motus,solum est alsius entis in potentia,quod habeat prius & posterius, hoc ei accidens est, quatenus motus ab extremo uno in alterum procedit, vel per aliquam magnitudinem fit. Vbi vide sententiam nostram,qua iupto posuimus tibi. 3. q. 1. de motu, non consistere motus in communi accepti essentiam in iluxu continuo, sed in proce in foratae ab agente, vel a- en: is in formam, sue etiam patientis et Quod est di cere, esse a- um entis in potentia, prout est in potentia, quamuis motus proprie acceptus includit successionein & fluxum successivum, ut ibi diximus. At
473쪽
At vero & tempus quidem cognoscimus.
A Ccepto in primo tantamento motum habere prius &polli sterius,accidit unum alterum, puta tempus esse aliquid mo- citus, non motus secundum se, sed ut prius & posterius habet:inde enim optime colliget definitionem temporis. Probat autem quod dictum est: quia tune determinat8 percipimus tempus cum eo gnoscimus, & percipimus motum non quidem ut actus est entis in potentia, sed ut Prius,& pos Ferius habet. Explicatur, Cium lectio, ut actus quidam est, percipitur, non definito tempus cognoscitur:at cum in te stione id, quod praecepsit,& id, quod secutum est consideratur, tunc tempus impensum
Hoc igitur est quod dicit Aristoteles, uod cum intellectus pra-cipit duo nunc unum sub ratione prioris, & alterum sub ratione posterioris, tunc percipit tempusmam cum percipit extrema ac distinguit,& medium extremotum distinguit.Fist autem tempus quod inter nunc clanditur. At quia supponit Arist id tempus esse quod terminatur nunc, dicit id verum esse, de supponi dedet abs que ulla in praesenti probatione. Quando igitur tanquam unu in.
PRoseq aitur explicare tunc tunc percipi tempus, cum prius, ecposterius in motu percipiuntur,dicstque,C im ipsa nunc non
distinguimus, sed ut unum apprehendimus, tunc tempus non percipimus Similiter,cum unum nunc est,& non ad prius, & ad posterius relatum percipimus, non adhuc tempus apprehendimus : quasi tunc tempus apprehendamus tantum, cum in motu
prius,& posterius percipimus. Colligit ex his definitionem. Tempus est numerus motus secundum prius & posterius, quasi dicat non est aliud tempus, quam prius, ae posterius simul ipsius motus Clarius,Tempus est illa moturum successo,& fluxus secundum prius,& posterius. Est enim quaedam quantitas motus, quae quantitas consistit in prioris, ac posterioris fluxu. Vnde tempus motui inest, ut numerabile quid est, secundum prius, ac pollerius imo esst id, quod motum facit numerabilem secundum prius,& posterius Et hoc pro praesenti sufficiat: declarabitur enim hoc magis in futura quaestione hac de re. ra Signum autem est. Textior, S pno quodam a posteriori ostendit, tempus numerum metico dici,nam numero mensuramus,quod plus,rninusve est: m-
474쪽
plicando enim ulnas,aut palmas mensuramus. Cum igitur tempore mensuremus motus patres,& mesurabiles sint, merito tempus quidam dicitur numerus. Quis autem sit numerus,explicat, dicens. Numerum esse duplicem Et numeratum, qui in ipsis rebus est,ratioris cuius tales sunt numerabiles: ut numerus numeratus hominum,est numerus in ipsis fotmaliter existens, ratione cuius sunt numerabiles,sicut est linea mensurata illa, quae in corpore aliquo inhaerens ipsum teddit mensurabile secundum longitudinem. Alter est numerus numerans, puta ille quem anima apprehendit abstractum ab odimni materia, ut cum ternarium, quaternarium, & alios in se consideramus. Cum igitur tempus numerus sit,non est numeram,sed numeratus , puta existens in ipsis partibus motus, ratione cuius motus numerabilis est formaliter, secudum prius & posterius. Nec idem est numerus numeratus,& qno numeramus, id est numerans, ut
magis in quaestionibus elucidabitur.
Et ut motus semper alius. Text. ros. MAgna est horum sex textuum dissicultas,& interpretum varia expositio. Proponam id, quod mihi magis ex Arist. mente visum fuerit. Tempus igitur numerum prioris, & posterioris motus dixerat, modo tempus successivum quid, sicut & motum,
Inquit ergo,Sicut motus alius est, & alius,id est, partes habet succedentes diuersas, ita similiter & tempus. At ne quis, ob id, tempus non esse unum arbitraretur, dicit , totum tamen esse idem , quamuis enim partes Elias M alias habeat, totum tamen
Et reddit rationem, Quia unicum est nunc re, licet diuersum ratione. Sensus est, Prius & posterius,quae temporis partes sunt, diuersa inter se, unum tamen continuum faciunt, cum copulentiat unico nunc,quod est finis prioris,& principium posterioris,sicut punctum in medio lineae. Ad huius loci declarationem, faculeo. ixi qui postea sequitur.
Ipsum autem nunc tempus metitur.
DVo explicat de nunc ipso,& quomodo se habeat ad tempus, & quomodo unum sit. Ita igitur se habet ad tempus.
quod ipsum metitur. Notandum vero quod tempus est numerus quidam habens duas vinitates. Altera est piimm motus. Altera est posterius mo-
475쪽
tus. Cuinve ista distinguantur duobus nunc , possumus dicete
Tempus elienumerum duorum nunc, alterius prioris, alterius posterioris, non quod ex ipsis duobus nunc tantum, quae indiuisibilia sunt tempus coneronatur, ut arbitratus es Themist hoc enim esse non potest: esset enim nunc pars temporis: sed componitur ex nunc terminante partum priorem motus , &terminante altero partem posteriorem motus, ita ut tempus sit numerus ipsarum partiti distinctarum per diuersiti nunc It noc est, quod dicit,nunc,ut habet rationc prioris, & posterioris, metitur tempus. Notandum secundo,quod cum tale nunc sit sicut unitas in numero : unitas autem multiplicatione sui numerum metiatur: petvnitates enim numeramus quemcunque numerum optime pechuiusmodi nunc priora,& posteriora, quae unitatum rationem habent,tempus metimur,quod numerus quidam es . . i
CXplicat modo quomodo nunc sit idem in tempol quodammodo non esse idem, ut enim aliter, & aliter se habeti quantum ad ipsum esse,& rationem ipsus,no est unum,& idem in tempore composito ex priori, & posteriori: quantum tamen ad subiectum & rem ipsam. idem senum est. si dicat, est
unum re, ratione tamen non unum,nec idem.
Hoc autem exemplo explicare nititur, quod & sit exemplum, & sit argumentum: Dicit igitur quod motus sequitur magnitudinem.& tempus motum, ut dictum est. Modo Haperaddit quod punctum sequitur mobile quod fertur, & per quod in motu prius& posterius coenoscimus ut enim mobile aliter, aliter se habet in spatio, distinguuntur prius & posterius in motu . Similitudo ergo inter punctum, & mobile haec est, quod punctum unum est re,continuans diuersas partes mobiles alione diuersum, prout cum una vel altera sumetur : est enim unius principium , alterius vero finis. Ita mobile unum est in diuersis spatij partibus ratione diuersum, ut hic & alibi est, sicut Sophistae di cunt. Coriscum esse alium, cum est in foro, & alis, cum est domi. am ergo punctum in diuersis partibus mobilis, quam mobile in diuersis rartihus spatij, re est unum & idem, ratione vero non
Ipsum autem nunc sequitur id, uod fertur. APplicat modo exemplum,& primo assimilat nunc mobili ipsi. Vt eoim mobile aliter, & aliter se habens motu distinguit in prius et pysterius, sic etiam nunc ipsum, ut numeratur Ipsum autem nunc est quidem: ut idem.
476쪽
cum priori,& numeratur ca posteriori, tempus facit, P per ipsum tempus cognoscimui. Quod est dicere,Sicut mobile motus est: est causa, dum perdurersas spatij partes procedit, sic &nunc tenn potis est causia , dum numerabilem motum facit procedendo a priori in postelius: du' e sim nunc , & prius & posterius, ut diximus, faciunt tempus.
Est igitur idem nunc re, quatenus prius & posterius re vitura sunt cuna motu,& motus unus est,ob id,& nunc unum erit subiecto,tamen ratio diu resa est. Nec unum nunc est tarmaliter, nam in ratione numerabilitaris,in quo cdsistit ratio temporis,& ipsius nunc, plura sunt nunc, unum numerabile prius, alterum numera- bile posterius, seu alterum accipitur pro parte posteriori, alterum cum priori numerabili, ut dictum est. . Et notum maxime hoc est. .
AT quia posset quis dicere, non esse simile nunc mobili, qui
per mobile cognoscitur motus in communi, & motus loca-
inbris'. lis per id, quod localiter fertur, cum mobile sit compos tum , echoc aliquid: at motus non est hoc aliquid,est autem compostum
notius: de nunc vero non sic. Sol. Hoc remouet Arist dicens esse etiam nunc magis motiam: semper enim per ipsum cognostitur. Vnde concludit nunc ipsum asi- quo modo esse idem,auqui modo no, cum sit smile ei quod se tur,& mobili,& hoc est primum exemplum. avxplica- Et ut ipsum peisecte intelligas, nota similitudinem clare esse i r ad- hanc. ut mobile sumptum in spatio multiplicitet facit motum, buc for. ita nunc in numeratione sumptum dupliciter, puta prius & po- . sterius facit tempus, non quod sit idem nunc ratione quod sumiatur in priori, & posteriori: sunt enim diuersa , sed re idem & vi num est, quatenus prius ipsum de posterius non sunt separata, dii in unico motu continuantur.
de non est tanta unitas nunc,& mobilis: est enim maior mobilis , cum si extrinseca, ipsius vero nunc extrinseca arnotu, sed est unitas proportionalis hi admodum nota hanc expositionem: non enim opus est confugere ad imaginationum puxum ipsius pqnc per totum tempus, sicut punisti per lineam, sic enim doctrina non esset vera, sed imaginativa. Et praeterea, quia sic tempus ut continuum cons seratur,hic autem ut discretum consideratur, ut satis pater ex ipso contextu,ego san) ira intelligo. . Manisestum est autem, quod etsi tempus non fit. Text.1O s
'stendit dependentiam temporis a nunc , scut motui a mo hilli inquit, C minquit, si non esset nunc, n*n esset tempus, nec nunc tempus
477쪽
tempus non esset. Iterumque comparat nunc mobili, ponit haec duo, motum, & mobile,ex altera Parte tempus,& nunc,&os endit simul esse tempus cum nunc, quia motus & mobile simul sunt, numerus ergo motus , & numerus mobilis simul erunt. At tempus es numerus motus,nunc aurem quidem non est numerus mobilis, quia non est nisi unum mobile, erit tamen unitas mobilis, quae pars est numeri, simul ergo erunt nunc, O tempus , sicut mobile,& motus. Et continuum est tempus ipso nunc O Stendit modo unitatem ipsius nunc alia via, puta quia a similatur puncto continuante lineae partes,ac ob id praesup ponit tempus continuari ipso nunc, ac unitatem ab eo habete Ptius enim, & posterius unico medio nunc continuata unum
Vnde etiam in hoc aissimilatur nunc mobili. Nam ab ipsi, etiam sumitur motus continuitas unitas, non ab ipsi, quidem se uno modo habente,sc.n non esset motus, sed quies: sed ab ipso aliter,& aliter se habente,& faciente prius,& posterius. Cum igitur nunc continuet temporis partes , ut punctum lineae partes, erit idem re , ratione diuersum , sicut re punctum, quod est principium unius, & in re finis alterius partis: est
igitur unum nunc in tempore, si urum tempus consideretur in ratione discreti, siue in ratione continui , ut expositum est ,&per duo exempla.
sed eum sic qui sem. Text.ros. Sub iliter respondet ad obiectionem. Cum enim dixisset uni- ob edita
cum nunc esse re,& duo ratione, sicut Punctum, posset quis di- cere, An cum dicitur tempus esse numerum ipsorum nunc,sumamus unum nunc re,& duo ratione, & sit numerus duorum ratione, sicut numerus duorum punctorum ratione. Hoc remouet dicens , tempus esse numerum duorum nunc re sicut si esset numerus duorum punctorum extremorum lineae,
nam sicut si non esset, nisi unum punctum re , quamuis essent lueo ratione , non esset motus, ita si non esset nisi unicum renunc, non esset tempus, ut igitur succedat tempus, ta sic plura nunc re sunt necessaria, scut sint plures partes, puta prius, e posterius.
478쪽
Et in sui et manifestum est. Text. ac T. Ex hoc autem,quod tempus continuum est & nuc ipsius continuans colligit no esse partem temporis sicut nec punctum lineae , nee diuisionem ipsius motus. Vocat diuisonem id quo partes motus continuat, quod in druisibile etiam est,& ab aliis vocatur mutatum este,de quo latius dicetur unde concludit, quod sicut lineae pars linea est ,& pune iam non eli linea, sic nec nunc est tempus,cum non sit ipsius pars, sed accidit tempori, id est terminus ipsius,& exponit Pnilop. Ac si tempus in rati ope discreti consideretur,& ut numerus est, tunc nunc numerat, & est pars, sicut unitas numeri. Hoc tamensi sumatur cum ipsis partibus,quatum sunt nunc numeri, cu ipsis enim debent computari, & tunc tempus numerus est duorum, nunc, prioris,& posterioris ut exposuimus supra tex. io At non, inquit,est num eius tempus, sicut numerus decem hominum,dc aliorum, id est, numerus numerans, qui potest multis applicari,sed est numerus numerans ipsorum, quod etiam supra
Hunc esse sensum horum textu iam existimo,nec mireris si nullum expositorem in totum sequor : ex omnibus enim quiae dili-
senti t*x inspectione probabiliora mihi ista sunt,collegi.
lNfert ex dictis, tempus numerum esse motus secundum prius& posterius: sic autem esse numerum,ut sit continuum, cum sit numerus motus continui, sicut numerus partium continuarum, eontinui & rationem habet.Vnde nec omnino discretum, nec omnino continuum est, sed utriusque rationem participat . ex his autem vult concludere aliquas proprietatea temporis. supponit autem, quod numerans simpliciter, i numerans,&nu . meratus etiam, qui ex disco inuis componitur, habet minimum, , nam dualitas ad summum unitas est minimum numeri. At quidam numerus numeratus, puta qui est partium continuarum , sicut numerita duarum partium lineae continuarum, talis, inquit, numerus aliquo modo habet minimum aliquo modo non Nam qua parte ei cretum est, minimum habet,cum v mete ad dualit rem possit decrescere:qua vero parte continuum est, minimo c/ut, cum diuisio continui in inlinitum proced i versus minus.
479쪽
igitul erit thus Ratione discreti, minimum habet:est erum pr. r. dualitas priotis,& posterioris: at ratione continui non habet mi- i p. h.
Manifestum autem est,& propter quia veloc
Stendit aliam temporis oroprietatem. a parte enim ab
scretum est, vocabulas didiscreti vendicat: dicitur enim multum N paucum. Qua vero parte cotinuum,vocabula, ct continui attributa:dicitur enim longum,dicitur breue etiam tempus. velox aut O ,& tardum non dicitur: id. n. velox, & tardum dicitur,quod mensuratur tempore,ut superius dictum est: At tempus non mensuraretur alter' tempore extra se non igitur tardum,au: velox dicitur. Et idem etiam ubique simul est. Text.uo. Extiam temporis proprietatem aperit, puta esse idem ubique,t respectu eorum, quq sunt in tempore, ut idem cst modo annus,& talis duratio apud omnes simul. No n. modo ad hos, postea ad illos tempus idem peruenit, sed idem est pro omnibus quae sub illo sunt,& simul. At temporisIaites non iunt idem simul, sed quaedam succedunt aliis diuersis recedentibus probat hoc, uia tempus est numerus numeratus ipsorc nunc, cum ergo diuella succedat nunc, liuersum succedit tempus: sicut numerus numeratus diuersus est pro diuersitate rerum numer tarum, quamuis numerus numerans,& formalis idem sit pro minibus tali specie numeri numerabilibus. Amplius autem ut contingit, Text. iii. Varium aliud habet tempus, Ouod sicut regreditur idem motus,ita regredietur idem tempus Regreditur quidem idem motus specie qui factus est, sed non idem numero: ut redit eadem deambulatio, eadem coena, idem prandium, non numero, sed specie: ita idem dies, idem ver, eadem tempora regrediuntur, non tamen numero sed specie eadem. Non soli in autem motum. Texinit.
Subdit aliud temporis attribulae quAd motu mensuratur. Con-
tingit.n.tempore motum, & motu tempora mensurate: nam dicimus multum temporis,vel paucum temporis , in quo multa,
mel pauca tacta sunt. Sidei tentat ad inutiem mensurantur;
480쪽
nam tempore metimur motum, tanquam mensura ipsum mensurabile, sicut sui pecunia mensurat singulos equos: at cum motu tempus mentiriamus, est sicut cum mensuram mensurabili men- suramus,ut qui uno equo mensuraret, ae pecunias multiplicando. Et hoc rationabiliter accidit.
s. Ratio O ubdit rationem,quare tempus mensuramus motu,de motum propriei. O tempore. Quia sicut se habet motos ad tempus,ita magnitudo& spacium ad ipsum motum. Contingit autem spacium motu,& motum spacio mensuraremam aliquando cognoscimus viae distantiam per motum faetum, ut cum quis deambulando defes sus est,sentit viam loneam esse tactam.Aliquando etiam econtra motum distantia menturam us&spacio,vt cum quis Neapoli Ro-i . mam venit, per distantiam ipsam cognoscit tantum fuisse motum. Cum igitur sic motus, & magnitudo se habeant eodem etiam modo tempus,& motus se habebunt. An tempurali numerus motu secundum prius, po perius. ou p. s. On ab re erit intermissa textus expositione , circa temporis i. et naturam parum immorari, est enim difficilis valde. Aliquot itaque argumenta,ut veritas elucescat,proponemus. Et primo contra ipsius existentiam sic. Cuius partes non sunt, nec ipsum est: at temporis partes non sunt: non ergo erit ipsum. Minor patet Nam nunquam de tempore est, nisi nunc indivisibi: le, quod non est Pars. Praeteritum, aut futurum non sunt, dum thlia sunt nam quod ipsorum est instans est tantum. Secundo, Si tempus esset utique corruptibile esset: ergo cui corruptio sit in tempore, tempus corrumperetur in tempore ac duo tempora simul erunt. Iterum petam de alio tempore, in quo tempote corrumpatur,& cum debeat esse in alio, dabitur proces sus in infinitum: non ergo tempus est nam incorruptibile ciset:&sic non esset successivum. Tertio contra definitionem , Temporis partes continuantur termino communi: igitur continuum est,non ergo debuit definiuret discretum. Praeterea, uod tempus sit numstus,vel est eius forma, vel non si non, ut quid definitur per numerum Si sic,ereo tempus est in genere,& specie quantitatis discretae, contra Aris .in praedicam.
obiere. Quod si dicas illum esse numerum partium continui,ob in co- SOL tinuum est Hoc non valetinam si sit est tempus discretum, sicut