장음표시 사용
491쪽
mus, omnia tempore tabescere, & alia senescere, alia Ubii. . Et nota per haec tria vocabula notari omnia, quae in tempore sunt: nam tabescere:& corrumpi omnibus inest etiam inanimatis senescere viventibus,obliuisci hominibus. Haec autem tempore
Dices an tempus sicut est causa corruptionis, est ne generationis, ut causa pulchritudinis, & persectionis contra corruptionem, iuuentutis contra senectutem, recoidationis contra obliuionem 3 Respondet non, & causam dat. Quia tempus in motu consistit: motus autem recessus est a propria dispositione quam res habet, ob id quae mouentur magis ad corruptionem accedunt: & propter hoc tempus corruptionis potius est causa. Dices tu , nonne etiam tempore res perficiuntur & tempore aduenit sapientia,& prudentia, ut quid tempus non generationis causa etiam ponitur 3 Aduertendum ergo quod nec generationis,nec corruptionis tempus talum causa est: esse stus enim pat, liculares hi a causis proueniunt particulatibus &tempus horum causa dicitur,quia in ipso fiunt,ut inferius in text. t 18. dscit Arist. At hoc interest inter generationes, &persectiones, ac corruptiones: quod generationes habent saepe causas determinatas,ob id non attribuuntur tempori, at corruptiones ex indete ivtinatis causis proueniunt, ut ruinae, mutationes,& variationes alit,& hcc tempori tribuuntur,& ita dicit Philop. Adde etia tu,quod non solum cum causa indeterminata est, sed
etiam corruptiones aliae, quae secund*m naturam fiunt, tribuuntur tempori magis, quam generationes, qui a motus continuus, qualis tempus at, potius est causa corruptionis: nec vero perfectionis causa est, nisi quatenus inuenit rem dispositam , ut perfectioni sit proxima: tamen sua continuatione ab illa perfectio ne expellit rem, & in corruptionem impellit, ob id per se causa corruptionis dicitur,non tamen solum tempus causa est, ut dixi mus,& patebit inferius.
Cum dixisset quae in tempore sunt excedi, & superari 1 tempore,inseri res semper existentes non esse in tempore, cum . . non contineantur nec superentur a tempore,qualis est Deus sto,
riosus,& Intelligentiae. Adducit autem signum, quod non patiuntur a tempore, non .n corrumpuntur, non senescunt, non tabes . cunt, sed uno modo se habet,ut docet 1. coeli,tex.roo. dicit autem
492쪽
os in lib iiij physic. Arist. Cap. xii.
quae semper sunt, quatenus semper sunt: nam ista qui semper sunt habent aliqua quae non sunt semper, ut sol mutat loca varia, &se- cundum hos situs.& mutationes tempori subditur. Ex quibus perfecte colligitur, quid si esse in tempore , puta mensurari a tempore, vinci a tempore, pati a tempore, qua parte
res mensurantur tempore,euenit,ut quae faciunt, non possiit tota simul possidere:Vnde non est tota coena simul, non tota lectio, sed pars expellit partem, pars expectat partem. Praeterea, si vin- cuntur a tempore, no sunt perpetua,si a tempore patiuntur, multis miseriis,varietatibus,ac mutationibus sunt exposita. Quoniam autem tempus est me sura. Text. I i 8.
Cum dixisset quid sit esse in tempore, & motum esse in tem
pore, ostendit modo quietem esse in tempore per acccidens tamen, i.per aliud, ut explicat Phil nempe per motum: nam tantum esse quietem mensuramus tempore, mensurantes simul ali- .
obiiciet quis, quomodo, cum tempus sit quid motus, potest a- liquid esse in tempore,quin sit in motu, non ergo quiescentia vi- dentur esse in tempore Respondet,tempus non esse motum, sed numerum motus: ob id, potest aliquid quiescens esse in tempora,sic t etiam in numero, quin sit in motu . Subdit tamen, quae dicantur quiescere,illa inempe quae sie n5 mouentur, ut moueri sint apta, ut iam dictum est: est igitur quies in tempore. Esse autem in numero est esset Vlt ulterius ostendere res aliae; esse in tempore, secundum
motu & quietem,ac propterea dicit esse in numero est,quod si numerus res illius , & quod si mensurabilis res per talem nu- merum. Si igitur numerus fuerit tempus, sic erit in tempore esse, quod a tempore mensuratur,& quod tempus illius sit. Cum igi- iur tempus ut aliquid motus, mensurabit utique quae mouentur, & quae quiescunt: quies enim priuatio motus est: Privativorum autem eadem est regula.
Quare quod mouetur. Textat s. Conciuilit res ipsas , quae mouentur & quiescunt, non esse in tempore secundum suam quantitatem, sed secundum
quantitatem suorum motuum. Cum tempus sit mensura motus, idem etiam de quiete, sed per accidens: illa amem,quae nec
493쪽
mouentur,nec quiescunt,sed prorsus immobilia sunt, in tempora
non sunt. Notandum igitur , qnod motus per se in tempore est: et ipsius m primo tempus est menbura,per motu quies : per mota:& quietem substantiae sunt in tempore. Manifestum igitur est. Text. Ilio. O Stendit ea quae non sunt, quomodo sint in tempo te. Dicit quod ea quae non sint ita,ut non possint unquam esse, ut di metrum esse commensurabilem,& impossibilia , ista non sunt in tempore.Et ratio est,quia huiusmodi nullum habent ordinem admotum,aut quietem,per quae res in tempore sunt. Quae vero sic non lunt, ut possint esse, vel fuerint, vel futurasini,haec in tempore sunt:qualia generabilia,& corruptibilia. Dat
rationem,quia naec superantur a temporemam maius est tempus his,quae sic non sunt. Nam quae erunt, exceduntur a tempore secundum praeteritum, quae fueriit, exceduntur secundum futurum uae autem nunquam sunt, non vincuntur a tempore, ob id nonicuntur esse in tempore. Eorum autem,quae non sunt.
IIIuidit ea qui non sunt,sed in tempore sunt,& a tempore exceduntur. Oupedam fuerunt, ut Homerus: quaedam erunt, quaedam partim fuerunt, partim erunt, ut manifestum est. Vocat autem futurum ad utrumvis, quia potest esse, & non esse. At ea quae nec sunt,nec fuerunt,nec erunt,non continentur a tempore.
Exelicat autem quae sint ista, Ea nempe quae sic non sunt,ut op- polita iptatum semper findi id est impossibilia, quorum opposta
necessari dicuntur: neutra autem in tempore sunt, quia non vincuntur a tempore: illa enim semper non sunt, haec vero sempersunt. At quorum opposta non semper sunt, qualia sunt contingentia, is aec generabilia, & corruptibilia sunt, & talia omnia a tepore continentur & superantur,ac ob id dicuntur esse in tempore. Patet ergo motus, quietes, res mobiles,& quiescibiles,generabiles,ac cortuptibile in tempore esse.
C A P v T XIII. Ipsum autem nunc. Text.1LI.
DIiserentias aliquot explicat, quibus aliqua diueismode dicuntur esse in icmpore,quae sunt sex, puta Nunc, Aliquando, Iam, Nuper,Quondam,Repente, incipitauic ab ipse Nunc, duoque distinguit nunc. Alterunt est, cuius hucusque meminit,& hoc G χ
494쪽
. 8 lib. iiij. Physic. Arist. Cap xiij.
duplici proprietate, & ossicio distinguit. Alterum est, quod est
temporis continuatio,i. quo tempus futurum, & praeteritum continuantur. Alterum, quod est terminus utrius tripula praeteriti finis,principium vero suturi.Discrimen autem ponit inter nunc, S
punctum lineae, cui etiam haec duo competere ridentur. Puctum tamen est quidem permanens, sed nunc non permanet,sed recedit cum Yso tempori. Ne autem quis existimaret nunc tempus distinguere actu, ita ut duas partes temporis actu separatas faciat; id remouet, docetq; non actu diuidete:sed potestate, atenus si ictu tempus diuidendum est,quod quidem intellectu contingit, ut dicit Philop. tunc in punc esset diuiso facienda scut in puncto diuiditur linea. Ostendit statim hoc nunc, quod diuidit,& quod etiam unit,v-nicum esse re diuersum tamen ratione. Sicut in linea mathematico intellectu abstracta, punctum, quod diuidit potentia,& punctum, quod unit aliud est ratione, sed unc re: Ita & nunc, ut continuat , unum est; ut huius principium, illius finis est,ratione di- persum est. Ipsorum igitur nunc, hoc quidem.
HAEc est prior significatio ipsus nune, Altera est, qua significatur tempus proximum prisenti nunc:quod enim parum istat a nunc praesenti, siue praeteritumst, sue futurum , reputatur pro nunc,vi, nunc veni, nunc veniam dicitur, quia hodie veni aut veniam: attempusiemotum non dicitur nunc, ut satis nori , tum est.
Ipsum aut m aliquando tempus qst.
Explicat secundam differentiam temporis, puta Aliquando. Dicit autem quod tempus determinatum non nunc,praesenti sed praeterito,aut futuro,ut aliquando capta est Troia, Aliquando trit diluvium. Cum igitur Aliquando si tempus distans a nunc praesenti,alio nunc aut priori, aut posteriori determinatum, colligit, quod ab hoc nunc praesenti, usque ad illud, seu futurum, seu liraeteritum, erit Tmpus quantum terminatum, quod dicitur iquando.
si vero nullum tempus Text. ret .
Dubium proponit, quod ex dictis subori tui Si enim Alisuando est tempus determinatum alio nunc a praesenti, cum omne tempus sit Aliquando, videbitur omne tempus esse finxtum, quod remouetur per interrogationem, dicendo motum esse infinitum,ac ob id tempus consequentet esse infinitum.
495쪽
Ad dubium autem,quantum existimo respondet dic do,quod si esset idem, Aliquando saepe sumptu, esset initum tempus,cum tamen sit aliud,& aliud,semper Aliquando tempus erit infinitum quod autem sumatur,' sit nouum,& nouum. Aliquando,semper, ex motu patet, qui semper alius, & alius est. Consistit igitur eius solutio in hoc,quod dato,quod omne Aliquando finitum sit,semper tamen, de incessanter sunt noua, suerunt noua Aliquando, ob id tempus infinitum est. Vtitur autem modo loquendi interrogativo pro intinatiu',
ut pe se let. Sed tamen Arist ipse decipitur in hoc,motum, de tempus infinitum ponendo, ut latius dicemus in ii. 8. ubi id examinabitur ex profesib.
Quoniam autem ipsum nunc. Text. ix s. PRobat temporis infinitatem ex ipso nunc, nunc n. est princ pium,& finis:at haec non habet respectu eiusdem,alias opposta secundum idem,uni inessent: sed respectu diuersorum, praeteriti quidem est finis futuri principium. Et hoc patet,quod semper tempus est in fine,& principio, nata est nunc, quod futuri est principium: non ergo definit tempus, cum semper sit in principio,est. n. nunc quod principium est futuri, est autem tempus in fine, & principio. Sicut linea circularis concaua simul, ec convexa, ratione tamen diuersa ,ied idem rei ita tempus in principio,& fine, quate idem sunt. Aduertendum quod hoc falsum est: non in omne nunc est principium,& finis,sea datur quod fuit principium,& non finis, cum tempus inceperit,sicut in linea finita dantur puncta extrema, a sint principium,& finis,ut dicetur in lib.8. Ipsum autem iam. Text. Iet EXplicat tertiam disserentiam temporis, quae est Iam, Iam. n. dicitur futurum, aut praeteritum patum distans a nunc praesenti,ut Iam veni, Iam legam, id est, patum est quod veni, patum
Et non confundatis:non. n. est Iam,idem quod Nunc in poste, riori significatione,ut aliqui existimant Nunc enim dicit tempus propinquum nunc praesenti:dicit autem ipsum, ac si esset nunc i. per modum praesentis significando: at Iam dicit propinquum, sed per modum futuri,vel praetenti: quae vetouistant a nunc praestimeti, non dicitur Iam,ut notam est.
496쪽
I Res alias temporis disserentias explicat. Nuper dicit propinquum , nunc praesenti, praeteritum tamen. Quondam, seu olim,dicit praetetitum distans. Repente dicit tempus paruum, in quo tacta est mutatio: quod quidem tempus adeo est paruum,ut propter ipsius parilitatem distingui, ac dignosci non possit quantum fuerit. Haec omnia notissima sunt.
Mutatio omnis natura remotiua est. Text. I 28.
CVm ostendisset distentias, quib. existunt in tempore eti , quae non sunt regreditur ad explicandum quomodo tempus si causa corruptionis: dicitque quidam sapientissimum vocabat tempus quasi in tempore scientiae comparentur: at Pythagoras dictus Pato indoctissimum vocabat, quasi scientiae pereant cum tempore:laudat autem magis hoc dictummam tempus magis per se causa est corruptionis,quam generationis: quod probat ratione facta superius. Quia mutatio, ut talis est, remotiua est, & corruptiua magis: per accidens vero generationis causa est. Hanc rationem superius declarauimus. Probat etiam fgno. Videmus enim non fieri quicquam,nisi fit causa aliqua: at vi mus corrumpi, nulla apparente causa, & tales corruptiones damus tempori, non quod tempus si causa illarum, sed quod in tempore fiant, & causa particularis non apparet, sicut apparet in generationibus. Repete telit. IIT. Post haec epilogat quae dicta sunt, puta tempus esse, quid est tempus, & quot modis dicatur Nunc, & quae sint aliae temporis digerentiae, nempe Iam,Nuper,& reliquae praedictae.
His autem nobis sic determinatis.
D Epetit propositionem superius positam, ut modo ipson pro-1 bet. Est autem propositio. Omnis mutatio,& omnis motus est in tempore, ac tempore mensuratur. & quod mouetur,ac mutatur, in tempore mouetur, ac mutatur. Hunc probat duplici ratione. Prior est, Velocius, aut tardius in tempore sunt: at motus motu velocior est: igitur motus in tempore est. Minorem expli- eat, dicendo quis motus sit velocior. Inquit illum esse velociorem, qui citius fit,dc pernenit ad eundem terminum,quam alius duplici tamen conditione. Altera,ut sit per idem spatium, nam si unum mouetur ab A,in B,per arcum, alterum per chordam, licet tempus sit aequale,tamen vel ius mouetur id,quod rer arcum. Similiter
est altera, quod motus sit regularis. Nam etiani si sit eadem ma-
497쪽
gnitudo prorsus, tamen unum desermiter , inerum unis ,rmiter mouetur,non ob id erit velocius,quia citius mouetur. Sunt enimalia pensanda,de quibus dicetur in lib r. latius: haec enim obitet tangit Arist.& non ex profesta. At vero prius in tempore est. AI teram facit rationem. Prius,& posterius in tempore sunt: at prius & posterius sunt a motu: motus ergo in tempore est. Quod prius & posterius sint in tempore probat: quia prius,& posterius sunt distantiae ab ipso Nunc,sed Nunc in tempore est,nam distantia,& termini ad idem pertinent. Explicat autem quod alio modo prius,& posterius sunt in praeterito tempore, alio in futuro. In praeterito enim quod a nunc praesenti remotius est, prius dicitur,quod autem propinquius, dicitur posterius. At in suturo econtra, quod remotius erit dicitur posterius, quod magis proximum, prius. Haec omnia etiam P rum aduertenti facillima sunt,& textus clarissimus.
Ovaestio haec mouetur propter aliqua, quae videntur dubium Rasones facere circa dicta Arist. Primo dicit,omnem motum esse in iis vos et tempore.Videtur falsum,Motus coeli motus est:at non est in tem- tum Fore, cum non superetur a tempore: est enim ita aeternus, sicut tempus,quod est ipsius passio. Secundo dicit, Omnem mutationem esse in tempore. Videtur etia hoc Alsummam mutatio substantialis est in institi: similiter illuminatio,visio,& aliae huiusmodi non ergo sunt in tempore. Tertio dicit, Res esse in tempore ratione motus. Contra, Esse rerum generabilium,& corruptibilium est mutabile, & variabile: eso iubi at tempori, et experientia ostendit, quod vitam rei,&eae tempore metimur.
Quarto circa id,quod dicit, Quae semper sunt, non esse in tempore Contra Disserentic ipsus temporis de Deo praedicantur. Est enim nunc Deus,& fuit heri,& semper:ergo erit in tempore. Advertendum primo, ut in textus explicatione docuimus, esse in tempore non solum est, esse cum tempus est, sed mensurari billo,superari ab illo,& pati ab illo. Mensurati autem ab illo,est se illi adaptare iuxta resus naturam, ut sicut partem post partem tempus habet, nec limul est totum, ita etiam quae ab illo mensurantur, superari est, quod sint minora, quam totum tempus, ita ut . tempus maius sit quocunque sub se contento, & inde prouenit
quod passibilia snt,&alterabilia,quae sub ipse sint. Aduertendum secundo,q, secundum Arist. vi paulo ins ritus dicemus, cum tepus sit solum in motu Primi mobilis, aliter ijsiim
498쪽
facit mensurabilem, aliter alios motus inferiores: similiter aliter est mensura motus illius,aliter horum inferiorum. Primo tempus facit motum primi coeli mensurabilem, formaliter, & intrinsece, sicut mea quantitas me formaliter facit me surabilem, quia in me inest,reliquos vero motus facit mensurabiales extrinsece,per haec, tuae ipsi iubduntur. Accipe exemplum. Sume lignum magnum,& superpone spatio, tunc mensura lignum , mensurabis quidem spatium simul, quia ligni illius longitudo utrumque facit mensurabile:sed diiD-renter,lignum intrinsece,*atium extrinsece. Ita tempus cum sit primi motus passio,illum tacit formaliter mensurabilem, ad reliquos motus extrinsece, quatenus velut ipsi supponuntur: sunt enim motus in tempore. similitet intellige de mensura mensurante Aliter enim tempus mensurat motum caeli, aliter horum inferiorum. Motum enim caeli mensurat intrinsece, sicut pars totum, at reliquos motus extrinsece, sicut vina pannum, Accipe exemplum, stratinus aliquis, dupliciter mensurari potes . Vno modo unica ipsius particula, qua multiplicando cognoscitur totius quantitas Altero modo vina externa multiplicata. Ita cum motum caeli temporaneum mensuras, accipis horam, aut diem, quae est pars illius moti quanti: at reliquos motus eodem die aut hora mensuras, sed sicut per ulnam externam. Haec
Aduertendum tertio, quod non solum hic loquimur de motu locali, sed etiam de reliquis motibus, puta alterationibus, & au
gmentationubus. Hi enim etiam tempore mensurantur. At tem
pus non, nisi passio motus localis caelestis,ab Arist. ponitur. His suppotitis ad primum argumentum respondetur, quoamotus caeli non est mensurabilis, nec est: in tempore secundum se totum, secundum Arist. sic. enim infinitus est, est tamen secundum omnes partes suas,& tales a tempore superantur,unde quod de motu mensuratur, totum finitum est : mensurantur autem omnes partes copulativae, sed non copulatim,ut loquar Dialectibce. Et est haec sententia Alber. Saxon q. i s. & bene dicit, infinitum enim immensurabile est secundum se in totum. Ad secundum Auer. com us quem sequitur Alber. trae. Dc. is, dicunt, quod mutatio dupliciter accipitur. uno modo pro sine motus, ut cum accipitur pro generatione sola substantiae, quae est terminus alterationis: non enim quicquam generat, nisi alter
tione praecedenti,similiter illuminatio pto productione luminis, quie est terminus motus localis, nam dum sol fertur, lumen producit,
499쪽
ducit, & se dicunt non esse in tempore. Altero mosi accipit
mutatio pro toto motu cum termino, ut pro alteratione simul
eum generatione,&illuminatio prolatione, cum luminis productionei& sic est in tempore est enim successiva. Ista responsio omnino mihi non flacet, nam generatio,& illuminatio sunt mutationes distinis ae amotu idcali, & ab alteratione, ut notum est: debent ergo habere aliquam mensuram. Cum enim dicuntur esse tetmini, non sic sunt termini ut faciant unum motum per se:sunt erum termini extrinseci: unde latio cum illuminatione nunquam constitui t unicam per se speciem: praeterea, quia dicimus generationes, & mutationes rerum temporaneas esse: fatendum ergo est in tempore esse.
Ob id dicerem, quod esse in tempore dupliciter contingit Vro modo propite, di adaequatrum,& sic sum illa, quae successionem hi
bent cum tempore diuisibilem. Altero modo, velut inadaequata,& talia sunt, quae sunt in nunc temporis indivisibile. Nec existimes, quod esse in nunc temporis est tantum habemtotum suum esse in uno nunc, hoc enim non sufficit , sed smul in nunc habere esse, dc eum ipso nunc recedere: & sic istae mutationes dicuntur esse in tempore, cum in nunc temporis snt. Ad tertium Alber. trach. i. coo. dixit substanti aes mantum adesse Physicum csse in tempore, Vocat esse Physicum substantiam cum sensibilib. quantitabus dispositam, puta formam in materia
sensibili, at non est utcunque cum tempore , cum sit permanens talis substantia, sed est nunc tempori , prout aliter, ac aliter si habet in tempore, nam tales substatiae aliter re aliter seli rent, cum variabiles sint, at secundum esset tiam , ae definitionem suam non subdunt tempori, S. Thom. p. q. Io. ar. s. si esse rerum corrubtibilium este in tempore: cuius mentem, ut intelligas, crantaevi polita quod in tempore esse, dupliciter contingit, loquendo non de nunc . sed de ipso tempore Uno modo per se primo, &hoc est, quod secundum se a tempore melisuratur, nec aliud esse potest, quam inotus, qui successivus est. Altero modo, secundario, & per aliud , e hoc est id, quod motui,& mutationi in se subditur, qualis est substantia corruptibilis et unde in tempore quidem absolute est , nec alia est ipsius mensura quaerenda , sed non immediat8 sublitui
tempore, nisi per actiones, & mutationes suas: dico mutationes suas,quia substantia coeli non ei in tempore, quamuis ipsus motus in tempore sit,quia non habet mutationem; nec alterationem aliquam circa suum esse.
Ad ultimum dico, quod Deus coexistit tempori: similiter de
500쪽
In lib. iiij. Physic Arist. Cap xiiij.
Angeli,quia sunt quando tempus est,non tamen sunt in tempore, cum in te successionem non habeant: praesertim Deus, qui nec in suo esse, nec in suis operationibus habet successionem in se. Quod si illi tribuimus disserentias temporis, id est secundum modum nostium intelligendi:& per tales disserentias non succe sionem, sed durationem volumus talum significare,ipse tamen in aeternitate indivisibili est totus. Angeli veto in AEuo: Euum enim est mensura qua mensurantur incorruptibilia, quae tamen habent operationes successivas, si, cui Angeli,& coeli ,reliqua sunt in tempore,ut dictum est.
Dignum autem consideratione. Texoso.
Postquam de tempore dixit, aliquot circa ipsum proponit du- 1 bitationes,quibus magis quae dicta sunt, explicantur. Et pu-mum dubium, cur tempus dicatur esse ubique, puta in terra, in mari,& omni loco. Alterum dubium est, An tempus sit extra anima ita ut ipsius essentia non dependeat ab intellectu . Ad primum respondet, quod cum tempus sit passio motus, ac motus si ubique,consequenter tempus ubiq; dicetur essetin quocunque enim loco aliquis motus reperitur. Vtrum autem cum non sit anima. Text.1 3 i.
SEcundam soluit dubitationem,& rationem hanc facit. Si non est possibile esse, quod numeret, vel numerare possit, nec erit
numerus,nec numerabile:at tempus numerus quidam est: ergo si nullum sit possibile numerans, nec tempus erit.Cum autem intellectus de anima rationalis sit id,cuius est numerare si non sit ullus intellectus, non erit tempus, nisi quantum ad id quod est, id est, nisi ratione motus,& durationis materialis. Imo addit,quod si non esset anima,nec esset motus, si motus stab anima, quod dicit propter. Platon. qui existimabat motu coeli esse ab ipsa anima eius: tunc autem remota anima remoueretur motus coeli, quo ablato reliqui auferentur. Vide igitur,quomodo tempus absque intellectu non est numerabile. te inmens rationis,mel retae. 2Def.rc.SEnsus quaestionis est, an ita tempus dependeat ab intellectu, quod n5 st nisi existe te intellectu. Circa quam difficultatem,
ruae digna est contemplatione, Averr. com. iii. dicit in motu esse uo. Vnum formale, & id numerus est. Alterum materiale ,& id motus est. Ratione materialis tempus ab anima non dependet,