장음표시 사용
681쪽
6 1 Inlib vii Physic. Arist. Cap. iiij.
Sumitur autem hic multum, ut dii linguatur contra paucum. At quia posset quis negare de ipso multo propter uniuersalita i. meipy, ponit etiam duplum.Duplum. A. vid tur univoce de aqua praed cari,& de aere , tamen inter se non comparantur, quia aer non dicitur duplus ad aquam. Quod autem duplum sit vinii chm, probat ex definitione: est enim bis unum, id est, bis usum quantitatem amplectens. N. . duertendum autem est,quod dupliciter potest aqua aet i co-Sin Liui. - parari. V notat Simpl. Vno modo in quantitate, altero modo inplicem ;- faciestat , sotentia. Comparare in quantitate est ipsa conferrep iecunduli, quantitatem,quam actu habent in sc: comparare vero h secundum faculta em,eli conferre secundum quantitatem, quae in - potentia,si aer fieret aqua, & si aqua aer,
si autem,ut non eadem sit ratio qoantitatis,de facultatis,nam parua, s. minor, aqua secundum quantitatem potest multo maior esse quam aer seculatam facultatem hinc prouenit, quod non coferatur aer aquae sicut aer aeri,vel aqua aquae,in his enim utriusquc & quantitatis,& facultatis simul collatio est,in illis ve-m nor propterea absolute nou consertur,nisi aut secundu quam . t talem per se. aut secundum riuult tetem per sc simul: tumexul,- An&in his eadem ratio. Te xl. x s.
ooluti dubiu duplicuer. Primo dicit, illa esse aequivoca, suta
Solum is unum, nec obstat esse unam defini, lionem,ut multum est talitu & amplius aequale, quod hab*x, eandem mcnsuram,duplum,quod bis te habet ad malim, nam definixi'nes etiam aequivocs dicuntur,&non secundum eandem rat:onem de aqua,& aere propter rationem dictam: nam singula, aut quantitatem, aut facultatem dicunt, quae duo unum lion sunt, sicut nec acutum in voce in gi/ ise . I e . Nat Vbi nota non inconueniens esse analoga, seu aequivoca denui:
tiqne etiam aequivoca definiri non enim hae definitiones qui ditatiuae sunt. Verum propter quid alia. Text. et . . h A Liam talutionem inquirit , & dubitat: Admita quod mul- ' .es duplum si volvocum . & secundum eandem nptrum ram praedicetur de /qua , & aere, quare non sunt comparab. lia. Respondet, quia nyn sunt in eodem Lisceptiuo primo. id est ,non habent sit biectum idem immediatum, , . a. - .is Est enim haec iecunda lex eoisi, quae in aliquo accidenti com-
682쪽
parantur, ut quamuis sit univocum id in quo comparantur , αpsa diuersa sint si tamen susceptiuum immediatum idem,& eiusdem rationis in utroque. v. g. equit, potest dici albior cane: non solum, quia album uni vocum eii utrique, sed quia immediatum susceptiuum albedinis est eiusdem rationis in utroq;: puta sit pedi mediatum, ficies,quamuis ipsa sibiecta mediata sint diuersamon tamen vox O. dicitur albior aqua, quia albedo non iecipitur in voce Hicione ius, cuius ratione Tecipitur in aquamam in ipsa aqua r tione superficiei, invoce vero non huius ratione recipitur. . :Aduerte,quod per albedinem claritatem significi invocabulum M.t..enim Graecum commune est & claritati,& ipsi colori, quialbedo
Ponit etiam exemplum. Equus & cani3 e parari etiam posssu ut secundum magnitudinem: habent enim idem receptiuum primum,puta materiam primam eiusdem rationis, quam sequitur quantitas.
Per hoc idem soluitur illud de aqua,&aere,quia non est idem susceptiuum primum,nam in uno duplum, & multum die uni sa, icultatem: in altero dicunt quantitatem: & hoc modo non es
, An manifestum est. Tex.18. VLiam legem declaraturus subtiliter dubitat contra id quod Dia. quia dictum est:nempe quod non est comparatio in natura, qua- nendo diuersum est susceptiuum primum, quasi natura illa iam esset multiplex facta. In hoc autem videtur insinuati distinctionen ip 'naturarum non esse nisi per materiam,quod Plato dicebat: Hoc .. autem salsum est.Primo, quia sequitur quod dulce, buni, aequale,secundum se una esset natura,solum differrent in receptiuo,ec sic esset omnia unum secundum se facere. i
Amplius susceptiuum. Tex.13. SEcundo impugnat' idem.Nam primum susceptiuum est multiplex secundum receptorum multiplicitatem, id est,quae litarma habet proprium subiectum: & materiam proximam diergo Vipsae formae secundum se diuersia sunt: aliter enim non essent receptiua propria pro proprijs formit, talia INota artificium. Cum enim dixisset formam in qua D tura est comparatio, de re esse unam, seu univocam, & receptiuum v- uanu in specie & ratione, intendit quod practer hoc forma debet essem' se in se una specie,nec sat est quod sit uni uoca: propterqa dubitabit, An unitas sit ex receptiu'. St. n, Get, non opprietat adder S x hanc
683쪽
c Inlis vij. Physic. Arist. Cap. iiij.
hane legem. At quia non est, nam receptitium totest esse unum specini forma una genere,& multiplicitatemharcns, ut pate; et colore, cuius receptiua est super ies: ob id adiunxit legens
tertiam.Debet attendi,praeter vinuocationem formpe, quod non
habeat differentias,sed sit ultima species(non solum quod, sed mouo id est, non solum debet esse eadem specie ipso forma, quae dicitur, quod, sed ipsum receptiuum quod dicisur, in quo, vii e .
non comparabitur in colore, quia genus est : non enim dicitur, album est magis coloratum,quam nigrum sed con p.ratio debet esse in albedine aut nigredine,au in alia specie. . N. t. Ex his concludit, illos motus esseaeque velocet,qui in eodeni
tempore aequale spatium transeunt in hoc, id est,siccondum spe, siem:ac si dicatimotheiusdem speciei comparanu's ede. t , Si autem aliud quidem. Text. 3o.tA D dubiium modulespondet, quod in secundo argumento' tetigerat,tex. xi .puta an latio,& alt*ratio,quae jquadi tem nota sunt dicamur aequales,&comparari posse, quia motus est genus quoddam, in quo non est omparatiost enim album non dicitur magis,aut aeque coloratum Im ni to: ita nec 1 tio dicitur aequo, motus, aut maior, miliaeh etiam nee motus circularis, & rectus sunt aeque ve laces,nisi circularis linea,& recta sint aequales, quod esse proponit statim duo dubia ad horum declarationem Altero mest, cum dicitur motum rectum & circularem non comparari minoirum , dubium est an hop sit , quia motus est gcppi.
propter utrunque, quia unum sequitur aliud:nus est,&terminus motus unus erit gen*re.Ac si clarius
Darare duas lineas,puta curuam & rectam 3dynum geuus. Vt audietiam ipsi motussub motu in communi locati . . Alterum dubi im est. Si ebet considet arificam motus unitas instrumentorum;v. si ino. us fax ped* , von progressu:an al/,ut in volatione: an instrumento alio, ut in para
thri W seditare omnes ecthusdem
aut per circularem: nam tala sipacii subcx- comparationem. viae concludit
684쪽
i te, ut dictum est: secus autem,comparabiles non sunt. i
Quare hoc consi ierandum. Text. 3I. D motus comparationem necessarium esse docet, motuum, inquirere differentias .Ex his enim cognoscetur,qui compa . .hqui rabiles sint,qui vero non.Differentias autem considerare oportet rue mo- quia re vera, in genere multa latet v. ut quamuis in ipso v litas a' tu m dispareat,tanten multa varietas in eo sit csau Et per genusvniuer et ' Aiale aliquos,ec vocem communem intelligere oportet i i eoru r Distinguit autem tres gradus aequi uocationis, qui sab comu- iis, hiani voce concludi possunt. Primus est, quem remotum vocat,eo Tru au-
quod sub eo prorsus diuelsa contineantur, ita ut non sit nisi vox communis. Huiusmodi sunt aequivoca a casu. Alter gradu est, qui analogiae proportionis dicitur,cum res multae sub aliqua voce sunt propter aliquam tamen similitudinem, sicut homo vi- iuus,&pictus sub homine significantur. Tertius est proportionalitatis,cuius iam autem conuenientiae unius generi e naturae,ut ridere de prato&homine: gubernator de nauta,& duce: animal leone, & equo . & in hoc tertio gradu est deceptio. Nam apparecvnicam esse naturam , quae tamen multiplex est: ob id maxime prodest omnia haec distinguere ad eliciendas specific*s
in quibus solis comparatio est. Statim cum determinasset, no esse coparatione in diuersa sor- seu sima specie,sed eade qu*rit.quadosorma dicetur diuers, specie: anf/i
quado suetit in diuerso subiecto ut in homine,& leone albedo:an 'quando praeter hoc,etiam est in se diuersa. Et quamuis no resp6- leat: tamd haec pars est sumenda,puta quod sit alia & ali in se. Subiungit alteram quaestionem,quando definitio formet significabit illam esse diueriam specie:an quando in alia & alio subie farma m-cto illam significat: aut quando ipsam in se non easdem significat ed diuersam ab alijs: de stimenda est hac posterior pars Denique formarum diuersias specifica non solum in subiectis sed in seipsis est attendenda.nihil enim prodest sola specifica subiectorum distinctio. De alteratione autem quomodo est. Texi . Comparationem duarum alterationum inquirit. Et primo, eas comparari posse probat: nam duo eodem tempore sanari aeque possunt,si igitur sanatio alteratio est,altera alteri compa-
685쪽
Dubitatiue autem loqu itur de sanatione,quia supra dictum est ad sanitatem non esse per se alterationem: tamen argumentum adhuc fit in eo,in quo potest esse per se alteratio,vt in qualitatib. primis: possunt.u,quo aequaliter sanari,& etiam calefieri,vel humectari.
Ex altera parte argumentatur, & probat quod non sint aequales illae alterationes. Nam quae alterata sunt, seu ipse qualitates, secundun, quas alteratio est, non dicuntur pquales,similes: quod.n . in quantitate est aequale, in qualitate est simile: no ergo videntur comparabiles alterationes. Sed si idem,quod mutatur in aequali. a. m com- A Ristoteles subtiliter ad indagandam alterationum compa- mu'e est 'rationem se transfert ad vocabulum commune, ad aequale&simile,ut notat Simpl. puta idem, Nam similia,& aequalia co-O muniter dicuntur eadem.Et dicit,quod motus dicentur aeque veloces, qui sunt secundum eundem terminum, siue sit similis, siue sit aequalis: hoc enim supponatur ad cognitionem identitatis a
r. Tunc autem est q. duplex in alteratione. Prior est, An compa--μ qm -- ratio duarum alterationum sit sumenda penes qualitates, & passones, quae sunt termini ad quos: an penes partes aequales,vel iii- . ..ha i aequales subiectorum quae alterantur. fimmda Altera est, Si penes qualitates sumatur, an oporteat respicere', /q-a- identitatem,& diuersitatem specificam qualitatem Elam : an similiter etiam gradus intensionis formarum: ut illae dicantur eae-
alterationes,quae sunt ad formas unius speciei,& similiter si
Iresiam habentes,id est,aeque intensas. Et ad hoc posterius respondet, Ad comparationem alteratio-i num oportere respicere,quod fornaae sitit eiusdem speciei. Cum. n. sunt secundum diuersias species,comparari non poli int: ut dealbatio,& smatio. Sicut nec comparantur in latione, circularis & recta: Idcirco prodest cerationis species cognostere, & distinguere,ut comparare quis possit. N.tis. Statim regulam hoc cognoscendi ponit, nempe (quae mouentur id est, terminos, ad quos est motus reseicere,an idem specie, genere, numerove sint. Qualis. n. unitas in termino, talis est in motu. Loquimur de termino per se,qui primo per talem motum habetur. ae omnia sirperius declarata sunt. Sed utrum oportet ad passionem. Text. 33.
- i q. aTcrima quaestionem priorem propooit, ct soluit. In alterati
686쪽
nibus enini polluimus duplicem identitatem consderare: alte- re p.ram similitudinis, alteram aequalitatis. Ad smilitudinem opobet' et 'tet quod sint termini eiuslem speciei,& eiusdem intensionix gradus: aliter erunt dissimiles. Ad aequalitatem vero debemus respi- ..ecere partes subiecti alcerati, an sint aequales, vel inaequales in eo
Itaque alterationes dicentur similes, quae in te impore aequali secundum gradus eosdem formarum unius speciei sun nut si cae- fiat unum in hora secundum calorem , ut quatuor : & alterui' in eodem tempore etiam ut quatuor: Secus vero sunt diis miles.Illae vero sint *quales, secundum quas subiecta eodem tempore alterata sunt secundum partes fisas aequales: secus vero, cerationec inaequales erunt. Et si c comparantur ipsie alterationes. Et in generatione quoque,& corruption*.
Comparationem gcnerationum sicit ,& hic sumit genetitionem,non solum pro ituroductione puta formae,sed etiam i UeΗ- pro siccessione, qua partes praesertim viventium sui ulatim sor- mantur, in generatione autem non sumitur velocitas ex parte aequalitatis sicut in altera ione, auia si ibi antia non est in liubiecto, sed velocitas attenditur ex parte identilaais termini, ut atque veloces sint generationes, cum in eodem temtore termini unius
speciei indivisibilis sint secundum idem pri aucti. Vt cum in mense uno unus homo generatur secundum easdem partcs,secudum quas alius.Sed non de alio animali, quod iid sit eiusdem sue-ciei: quod si non secundum easdem partes , tunc una esset velo
Notat tamen quod destini vocabula, quibus ivlicemus hos gradus generabilium. Nam in alteratioue sunt duo nomina, tensam remissum: In quantitate,aequale,inaequale,maius,minus: In substant ijs,nec est unum nomen ,nec multa:nam homo impedifectus,& viitim quodque cum fit paulatim perficitur , non habec nomina distincta :& sic generationes distingui non videntur, sed omnes aequales. At non sunt, si haberemus sententiam Plato uqui res ex numeris in aequalibus componebat : tunc per nomina numerorum possemus distinguere,ut dicereturmunc res generatur ad duo,nunc ad tria nunc ad quatuor: sed hoc non est sic igitur comparabiles sunt alterationes,& generationes,& motus Io cales. Augmentationes autem cum localibus comparantur: in utrisque enim quantitas est.
687쪽
8 Iti lib.vij. de Physic Aristi iiij.
An comparatio tam . hinspecie ultima. Me eam- Vo in comparatione aliqua necessario cdueniunt,& ea quae Lacomparantur, ac conferuntur, quae plura sint: M id in quo comparantur. Dubium autem non est ea quae conferuntur, poeta iis v. eta esse diuersae speciei,& generis .Lapis.n.& animal aliquod in albes aut di D dine comparari possunt,cum diuersi sint generis,at dissicultas est q- eo in quo comparatio si,docet. n. Arist. debere esse unius speciei ultimae, ita It comparatio in specie specialissima fiati Aduersius quod sunt aliquot argumenta. Primum est,Ista comparatio est bona,nigrior est coruus,quam sit albus cygnus,& tamen albedo,&nigredo specie differunt: imo huiusmodi comparationes sunt frequentes: dieitur. n. melior est Inus,quam alter sit malus.Et dicitur in Evang. Filios huius seculi esse prudentiores in generatione sua, quam filii lucis iunt prudentes in sua: & tamen diuersa est utraque prudentia: non igitur
comparatio tantum in specie fit. Secundo,Hoc est commune axioma Geometrarum,quod omnium linearum ductarum ab uno puncto in aliud, breuissima est recta,& tamen constat, reliquas esse Areuales. Aliter. n.dici non possunt plures lineae inter duo eadem puncta: comparatur ergo Diti a recta curvis, cum sit harum breuissima. i. Tertio est argui entum contra id, quod dicitur in genere latere multa, atque ideo non esse in eo comparationem sicut species, puta homo dicit unam naturam communem multis unius definitionis, & vniuocam: ita etiam genus dicit suam naturam unius des nitionis & viai uocam multis speciebus, ut animal naturam sensitivam: ergo sicut duo indiuidua comparantur in natura specifica, non obstante,quod simul multa contineat. Ita etiam duae species comparari poterunt in natura generica,quamvis . est multa contineat: ergo non tantum est comparatio in
i arto, Istae sunt comparationes rectae: homo est persectius animal quam leo: substantia est perfectius ens quam accidens: &ranie' una est secundum genus altera secundum analogum.. Qinnio, velocitas est accidens motus, sicut .albedo corporis: sed duo corpora etiam differentia possunt in albedine comparari: erbo ct duo motus, puta rectus,& circularis in velocitate: non enim maior ratio unius,quam alterius videtur esse. . ..., sing'laborum respondeamus: in ipsorum.n solutione res ..is declarari. Circa primum aduerte, esse duplicem compa-- . . dumetn: ste ruin duplicem,alteram compositam. tim M. 5implexi eis, quae secundum unam sormam fit, quateruis ma-
688쪽
gis,& minus,perfecte vel imperfecte, vel aequaliter a multispar-plicem diticipatur, sicut in albedine, calore,grauitate,aut alio quouis qua coserri accidit: quam aliqui comparationem secundum proportionem vocant Est enim proportio habitudo una duorum numerorum inter se, ut habitudo quatuor ad duo,& sex ad tria, aut cuiusuis numeri ad alteri secundum quam excedit, aut exceditur ab ipse. Composita est,quae si inter duas formas, sicut in exemplis argumenti primi: quae quidem dicitur comparatio secundum proportionalitatem. Est enim apud Mathematicos proportionalitas habitudo duarum proportionum,ut dicimus,ita id habet quatuor ad duo, sicut sex ad tria: ita etiam iit comparatio inter formas diuersas.. Tamen si recte aduertas,inuenies quod etiam hic comparatio fit virtualiter in una mima.Dicere. n. hoc est nigrius, suam illud sit album,est dicere,hoc nigrum est intensus, quam illud album:& sie in forma intensionis comparatio est. Dico igitur ad argumentum, illud Arist.loquitur de simplici, S.'u tu quia ipsa est potissima,& quia composita ad ipsam reducitur. Sed an simplex fiat in speci hoc in solutione aliorum argumentorum cxaminabitur. Ad secundum respondet Auer com. 13. quod illa est impropria comparatio. Non enim linea recta, sub forma rectae comparatur curvis, sed sub sorma curvae Vt sit sensius: illa recta est breuissima omnium aliarum circularium. i. si illa recta incurvetur sicut aliae, cinci et cuream aliarum breuissimam. Dices tu,an maneat eadem linea,cum ex recta si curua. ou a. Respon. quod manet secundum subiectum, sed non secundum s.l. foris iam: sicut cum album fit nigrum: subiectum manet,sed non albedo: ita manet quantitas lineae, sed recedit illa rectitudo,accedit curvitas eidem tamen quatitati .hae enim qualitates sunt. Sed melius resipddebitur ibi comparationem esse in breuitate,& lon- gitudine, quae communis est lineis, ut lineae sunt, quae longitudo minima in una earum specie reperitur, scilicet in recta: Nam ex
recta curvam facere, esset curuas cuiuis comparare, non autem rectam curuis.
Ad tertium. Maximp aduertendum est, quod Physicus aliter- ,
considerat sua uniuersalia,aliter logicus, & Metaphysicus. Hi e- Hum c*nim essentias puras,&abstractas speculantes considerant naturas, s non con sideratis quae extra essentias ipsa una sunt: unde considerant animal ,rut dicit puram naturam sensitivam,&vnumquod-i que uniuersale,ut praecisiam dicit naturam. At Physicus, cum non
689쪽
6so in lib. vii Physic. Arist. Cap. iiij
ita piaras essentias specillet ir, nisi concretas cum sensibilibus, utitur tanta abstractione: sed totum a singularib. ab scrahit. undet animal Physice dicit ipsa indiuidua sensibilia, non tamen determinate hoc aut illud. Hinc infertur unum: ut iood apud Logicum, seu Metaphi si- cum unum fit, puta genus, quia abstractum consideratur, apud
Physicum multiplicitatem quia indam habear, quia concrete consideratur: quod onti metio. Asb tract. i. c. t.& S. Tho text.rs.
Ex hoc sequitur ulterius,quod Logicus,& Metaphysicus comparant aliquando in genere, quia apud ipsb una est natura: at 1 hysicus non , quia nos specti latur genus sub illa ab tracta viaitate naturae, sed sub inultiplicitate specierum, & indiuiduoruna sensibilium. Dices, ergo etiam ipsa species erit multiplex.
Respon. quod non sic multiplicatur inci cs per indiuidua, sicut genus per species. Nam forma specifica una est. &non multiplicatur nisi per materiam: unde propter ca sinat multi homines,non quia multae formae, sed quia multae materiae,ita ut si unacsiet unius tantum corporis materia unus tantum homo esset: ob hoc semper non ratione formae specificae, quae una tantum esset,
si unum tantiim esset corpus, fit illa multiplicatio, sed rationes materiaru At species se ipsis multiplicantur, quia ex se diuerta forna ae sunt, ita ut ubi nulla est materia, sicut inter angelos , ibi diuersas si ec:es intelligimus,& sinit. Genus ergo multitudinem specierum dicens multiplicitatem formae cotinet: ideoque Philosophus non in eo comparat, at in specie comparationem facit:& sic siluitur argumentum. 3Ad quartum patet solutio,partim ex dictis, nam comparationes quae fixit in genere, ut in unica natura, sunt potius Metaphysicae,quam Physicae. De his autem Arist. loquitur. Aduerte autena quod unita eri aliter loquendo, Comparatio, ut notat Alb. tract. r.
c. t. est triplex,& loquor de simplici. Quaedam, quaest in specie, de Physica est,de qua Arist. hic loquitur. Altera. quae in genere fit,
quam Metaphysicam possumus vocare,seu Logicam cum in forema generica com p. aratio fir: & i n hac fit comparatio secundum magis,& minus, aliquando secundum aequale.. Dicitur enim duo esse aequaliter colorata:aut unum magis, alterum minus, sicut in
specie. Tertia comparatio est late diaa , quae fit in analogo, quae fit secudum quod unum magis, aut minus accedit, vel recedit ab uno primo,quos est in analogo v. g angelus est perfectior homine,quia magis accedit. Deo,qua homo, & homo, quam brutu. Et in hac coparatione non est aequale,quia non est aequalis accessus,
690쪽
aut recessus: & ista comparatione conserimus species penes v
nam , quae nobilissima sit ipsius generis. & sic suus lantia est perfectior accidente, cum magis accedat summo enti Deo : & per haec siluitur argumentum. Ad quintum dico, quod quamuis velocitas non differat essentialiter in omni mobili, & motu localiter recto, & curuo: tamen quia non est idem modus mensurandi utrasque velocitatet , nec cadem resula, ideo non fit comparatio, sicut fit in albedine: Aliter enim definimus definitione ab electu velocitatis circularis, ct recti motui. vi autem hoc intelligas, aduertendum primo. Aliud est, mores,
tum esse breuiorem aut longiorem : aliud autem esse velociorem, & tardiorem, siue sit motus rectus, si te circularis, siue qui- . l. o.-cunque alius.Is breuior est, qui citius situm terminum conse- re vel brequitur, siue sit tardus, siue velox.Ut si mouetur aliquid per millia-re,alterum per decem milliaria: si id quod per milliare mouetur citius absoluit illud, tunc breuior dicitur quamuis tardior sit: silla d .r . vero non ita cito, longior divitur. Ita similiter in motu circulari, cum duo aeque cito circulum faciunt,dicuntur aeque longe longi,
aut breues, quamuis non sit aequalis velocitas. Vt sint duo orbes, unus altero maior, si tamen uno cod que tempore sirum motum compleant, aeque breues circulationes faciunt, quamuis velocius moueatur qui maior est. Hanc autem breuitatem, seu longitudinem motus circularis ADt vocant alii velocitatem circulationis:& dicunt quod possunt ense atque veloces circulationes, cum tamen sint non aeque veloces is l
Cognoscitur autem , & mensuratur haec velocitas circularis penes angulos descriptos in centro. ut si imaginemur unum res, punctum in circum ferentia una,& aliud in alio alterius circuli,a quibus incipit motus : & imaginemur alia puncta ad quae uenit pars motus in eodem tempore: tunc describamus triangulum a primo puncto,& vltimo motus, usque ad centrum : si an- ulos aequales facit in uno, & altero, circulares sunt aequales: un autem non sint. At de velocitate, seu tarditate motus, alia est