장음표시 사용
191쪽
ergo distincte hic consideranda verba et sensus loquentis vel sem
Quod ad verba, ea vel sunt popularia, quibus quisque etiam ex populo utitur, de quibus f. a. vel technica. seu verba artis, S. 3. De popularibus auctor commendat regulam hermeneuticam 1. Verba tamdiu accipienaa sunt in Distratu famoso, donee neres q
Ratio huius regulae e l; qui loquitur, vult intelligi, ergo debet vii signis ad indicanda animi se tala semel receptis; non autem uteretur lignis semel receptis, sit significationem verbis plane aliam subiiceret; ergo praesumitur merito,'eum verba in sensu natiuo et recepto recepisse iisque proinde merito inhaerendum . quoad licet; e. g. promiserant Turcae militibus praetiduariis capita salua fore Set putabant deinde, satisfactum esse promisso, ii eos pedibus manibus que truncarent; absurde; hic erum verba in seo se vulgati recipienda , vulsus vero intelligit per haec verba, uitam retinere. Addimus vero, donee nos neces tas inde depellat, id εst . quam diu nihil absurdi inde sequitur; absurda autem quid sequitur, quoties ueΙ contra H .ctorium quid, vel fini loquentium contrarium inde fluat; hunc. ad litteram non poterat intelligi responsem oraculi Delphici Athenientibus datum , - im en ibus lxgneis se munirent. Sed quaeritur, quaenam sit significiatio nativa ae recepta vocum Recte respondet auctor, non esie hic respiciendum I. ad clymolog am, ea enim a saepe a signisitatione maxime discrepat, e. g. schola , a χολῆ otio dicitur δ montem ia mouendo dictum volunt ; b maxime laepe incerta, et plerumque ignota , e. g. aedilcs curules aliqui dictos putant a curru , alii a cura , alii asella curuli; o aliquando nugas agunt viri docti in studio etymologico ; MENAGlus deducit vocabulum Laquais a verna ; mutuum lusis TINIANus a meum et tuum : ιesamentum a testatiODe mentis ; Deusam Schola, i dictam putabant ab liasta et longus. I. Nec ad proprietatem, id est . primaevam signifieationem anam ea saepius degenerat: cum tempore; e. g. tyrannus olim rex a sophista olim sapiens ; nr olim seruus ; ademque Germanicum Sebah h . olim echilli Magd olim Virgo. 3. Nec ad analogiam seu similitudinem formationis , nam et haec saepe sellit, e. g. conuicium, ubi plures simul clamant, quasi conuocium est, ergo conuiuium κατ ἀναλογία erit, ubi homines plures simul vivunt I comitium . Vba plure*hi vi eum,. et ita men
192쪽
conuiuium significat epulum , comitium locum in soro. . Nec ad similitudinem linguarum vicinarum , e. g. signetirmanifesto eit a senior. vii Italicum Signore , et tamen nihil minus , quam seniorem fgnificat. . Ergo ad solum usum est respiciendum ; verba valent sicut
nurn mi ; ad usum , inquam, quem penes arbitrium , et Vis , Et norma loquendi , ut ait HORAT ivs ; ergo caput seruare significat vitam retinere ob usum , fur significat eineu Dieb ex usu; ita et tyrannus, gymnasium , cet. significationes habent ex usu,
quum quoad originem plane aliud quid lignificent. f. i. Iam ad terminos vel vocabula technicab: singuli artifices habent sua vocabula propria, vel saltem suas significationes proprias.
ΙCii e g. plane alia liguificatione utuntur in verbis in nuneris,e. g. numen, tignum , telum , pauperies, noxa, pecus, quadrupes Inathematicis plane aliud est corpus, quam phv licis, quin et Venatores, pictores, fabri, sutores, cet.'cius modi vocabula habent. Hinc regula II. Verba artium ex artificum sensu i uerpretanda. Hinc vocabula gemmarum a mercatore se n marum discenda. usum insigne in habet haec resula in inter retandis ioederibus, legibus, cet. e. g. Alsatia , quae iit, disiei. dum erit a Ucographis,
quum Galli cum Germanis post pacem Neriphalicam contenderent, de pro uiliciae illius regio ibus ; quad sit die Lani Ioitu ; ex iure pus,lico a leudum masculinum , leudum ligium , seudum si ldatae, cam crae cet. ex iure seudali diste i. dum ; quid classis sit,' disecndum a collegiis nauticis , quae vocant Admiratitaeis-Collegia. Patitur i. men regula exceptionem, ii praesumtio sit, loquentem tales terminos technicos non potuisse intelligere ; sc sutor silio ptae legauerat quatuor elementa; hic frustia quaesui sies a physicci , quid legatum hoc contineat; intelligebat enim sutor ille libellum scholaitacum.
f. q. Aliquando verba siue simplicia, siue complexa tam obscura sunt:
ut coniecturis sit opus, de quibus regula III Conie Iurae debent esse consentaneae circumstantiis oraiionis.
193쪽
Tales circumstantiae potissimum sunt I. perJona scribentis vel h- entis , e. g. in L. I. s. y D. de extraord. cornit. is agitiar de me dicis, negaturque eos esse Medicos , qui incantauerint, vel impre- ati sint, vel qui vulgari impostorum verbo exorcisauerint ; non esse haec medicinae genera, tametsi sint, qui has sibi profuisse cum praedicatione adfirment. Verba haec sunt obscura, nec expressit VLpi ANus, quos ita perstringat ; sed non vlla probabilior
est coniectura , quam notari hac lege Christianos, qui tunc temporis adhuc miraculose curabant homines, uti testatur scriptor eorumdem temporum TERTULLlANus. Conuenit sane haec coniectura personae scribenti, VLPiANo, hosti Christianorum acerrimo, uti testatur LACTANT Ius, Instit. divin. V, IS. a. Verba ipsa; nam et ista coniecturae non repugnare debent; in superiore exemplo'vocabula impinorum occurrunt; eo vero ΠΟ-mine vel praecipue notabant Christianos pagani, ceu id demonstravit KORTHO tDvs , in riseno obtrectatore ἔ exorcisere, eo quoque vocabulo tum vel maxime ac pene soli utebantur Chri itiam, uti Gui L. CAvE in Christiauismo primitivo docuit; conuenit ergo et his verbis coniectura nostra. a Tempus; vixit VLPιANus seculo tertio, quo feruebat, odium aduersus Christianos, quo hi miraculose curabant, adeo ut in ipso Seueri Imperatoris palatio Christianus Euodia procuratorem curaret, TERTULL. Apologet. cap. q. Eo procul dubio pertinent verba ultima huius L. I. tametsi fiat, qui hos mi profuit e cum praevicatione ad lament. ν4. Locus ; VLPIANVs scripsi Romae , ubi mag'a Chriltianorum multitudo, eaque exosa, adeo ut Seuerus Christianos fieri vetaret,
SPARTI AN. vit. Seueri cap. II.
c. Caliga ; scripsit haec VLpi ANus in libro de omnibus trιbunam . tibus , uti legis inscriptio indicat; omnia vero tribunalia tum pomtissimum Christianorum caussis Occupabantur. 6. Modus: stilus est magis satyricus, quam alias solet. Ita omnes circumstantiae nostrae, nec ideo dubitare politamus , quin uia
Hactenus de verbis: iam III. de sensu totius orationis eruendo. Hic quoque coniecturis nonnumquam est opus, maxime Vero I. in aenigmatibus, parabolis, hieroglyphicis, similibusque orationibus; e. g. Exstat vetus epitaphium Bononiae, ta
194쪽
Hoc tam aenigmaticum est, Vt erui non possit sensus, nisi per
coniecturas. a. Obscuris propter abbreviaturas , Verba antiqua, noua, pere-
Irina , inusitata, nonZplene scripta vel truncata, e. g. Fridericus II. Imp. symbolo gaudebat. A. E. I. O. V. Legare θnthesin, L.
38. M. I. D. de aur. argent. mund. leg. Sic vos non vobis.
3. Antiquis; morari inter homines desiit; omnibus his similibu Dque casibus coniecturarum tres sontes ostendit auctor, I. substr tam materiam . id est, obiectum , de quo auctor loquitur ; a. eLfectus; 3. coniuncta; de singulis seorsim. De materia commendat regulam IIII. Verba regulariter sisent accipienda secundum substratam materiam. Talia enim sunt subiecta, qualia permittuntur esse a suis praedi' eatis , et vice versa. Hinc e. s. epitaphium Aeliae Laeliae Crispidis necessario explicandum-videretur de abortu, si ultima quadrent, est enim epitae hium alicuius, quae nec vis, nee mulier , nec androgona , nondum
enim ille persectus fuit homo , sed omnia; seri enim haec omnia. hinc nee casa, nec Pudica, cet. sed omnia, scilicet potentia; su lata
195쪽
lata neque fame, eet. periit enim nullo horum, et tamen incertum: an non mater aliquid venenati adsumserit, an nutrimentum suste-cerit, adeoque an non fame perierit, an non vis adhibita ; nee coelo, nec aquis, nec terris, sed ubique iacet ; videtur urnae inditus ciuis, qui sic nec coelo, nec terra. nec aquis, sed in uere. qui ubique est, tenebatur. Agatho ille omnino nec maritus , nec amator , nec nece sarius erat, feci omnia esse potuisset, cet. Legare edinthesin significat alicui vestes, quae necessario com iunctae sunt, legare ; addo ego vero regulam V. Conielitura manet incerta , nisi accedat probatio , quae eam reddat sobabilem, Me. g. in epitaphio Aeliae Laeliae Crispidis nihil probaui, ergo coniectura incerta. Contraysymbolum istud Friderici III. iiDp. pro- habiliter interpretantur; Austriae Di Imperare orbi niversio. Probari enim potest, Imperatorem illum sue prophetia aliqua, siue sommo monitum certo sibi persuasisse, Austriam uniuerso orbi imperaturam ; Hinc in sigillo maiori exprestit verticulos: is Aquila Ezechielis Sponsae 1mssa es de coelis Volat ima sine meta
suo nec ales nec propheIa olauit altius.
a. De essectu notanda regula VI. Verba ita interpretanda, ut sectum habeant; nemo enim ideo loquitur, ut ni nil significet. vel verbis suis nihil eum cat, si sanus est; hinc I. omnia pacta ita interpretanda, ut es fectum habeant; hine cauiliator fuit Brasidas, qui magna accepta
pecuniae summa Thebanis obsessis promisit, se eorum terra excellu-rum, ac deinde caussatus est, suam esse terram, quam exercitu suo insederit. .
I. Omnia testamenta; Titius et Sempronius heredes sunto; quod Titius habebit. Sempronius accipito; quod Sempronius habebit, Titius accipito. Hic nullum effectum haberet heredis institutio si quod
3. Foedera ; hinc absurda erat interpretatio Romanorum, qui uipulati ab Antiocho Syriae Rege dimidiam classem, naues sing . lasDisitire
196쪽
Ias secabant; sic enim nullum effemim habebat stipulatio Antiochi, qui pro de sensione regni alteram dimidiam sibi reseruarat. S. T.
3. Coniecturae etiam desumuntur ex coniunctis. Coniuncta sunt vel loco, illa vocantur loca parallela; vel tantum origine, et vocantur antecedentia et consequentia. De coniunctis loco obseruanda regula VII. Deus obscurior explicandus ex loco clariore.
Sic saepe scriptura explicanda ex scriptura; sic saepe testamentum ex codicillo; phrasis apud MATTH. III. II. lue baptizari, alibi effertur, sacro baptizari spiritu.
De coniunctis restine regula VIII Attendendiam est ad antecedentia et consequetitia. Extra contextum enim saepe nullum idoneum sensum fundit or
tio , . e. g. sc re diva potens O ri; nullum sensum fundit . iunge sequentia, et statim de sensu patebit. Sic in s. a. las. de aft. casus memoratur, quo possessor in rem agat: disputant, quis ille sit 3 sed antecedentia id planum faciunt; si quis nempe intendat ius non esse aduersario utendi, fruendi, cundi, agendi, aquam ducendi; est ergo actio negatoria, non in terdictum, uti postuetis, ob L. 3. f. 3. D. da imerdict. In L. F. f. a. D. qui et a quib. manumiss. Iibertas in fraudem creditorum data dicitur rescivi ; in L. qs. f. 3. D. de iuri fisc. dicitur retrahi; hi L. I. C. qui mauumist. non posis dicitur reuocari; sed conser locum parallelum pr. Institi qui et ex quo. causis manu misi ibi manumisso talis nulla esse dicitur.
Ita L. Io. D. de insit. a l. ita se habet : eatenus tamen bitur in eum actio, quatenus ex ea re locupletior es; hic non exprimitur
persona rei, nec qualis sit actio , quisque casus.st, de quo agatur. Sed antecedentia haec omnia illustrant : agitur de pupillo, qui tabernae praeposuit institorem ; agitur de actione institoria, et quaeritur, an illa aduersus pupillum locum habeat e idque adfirmantur eatens , quatenus factus siC locupletior. In L. I a. s. qa. D. de instruci. et murum. Iegat. mentio fit osti riorum, topiariorum, diaetariorum, aquariorum, et dicitur, eos omnes ad legatum fundi instructi pertinere r hic antecedentia statim docent, eos esse seruos, et ostiarios quidem ianitores, qui in
197쪽
catenis ad fores excubabant in cellula ; topiarios hortulanos; diaetarios , qui diaetis seu cubiculis praeerant; aquarios, qui aquam por
g. 8. q. Ad interpretationem legum praecipue multum facit ratio legis, quae eiusdem veluti anima est. si Equidem PAGAN Nus GAUDENT Ius, Expost. iurid. libr. I. east. 3. negit, hanc regulam veram esse, quin ne posse quidem omnium , quae a maioribus constituta sunt, rationem reddi, L. IO. D. de lexib. Sed satis haec argumenta refutauimus in praefatione n stra Elem. iter. ciuit secunae ordiu. Digestor. adornat. praefixa. Id quidem verum est , si de obligatione legis quaeratur, nihil ad rem facere rationem legis ; at in interpretatione legis ea est quam ma xime necessaria ; hinc auctor ponit regulam VIIII. Illa interpretatis es seriιenda , quae rationi congruit : illa reiiciem
Ratio in promtu est : leg satori cuiuis certus snis ob oculos Ve satur, ei fini accommodat media, id est, leges suas. Ergo legem non intelligo, nisi intelligam finem , e. g. de domo sua nemo inius Vocandus, L. I 8. D. de in lita vocan. sed e vinea, balneo, theatro in ius vocari potest, L. ao. D. eod. Rationem reddere nemo poterit, nisi rationem legis sciat, quae est religio deorum Penatium. In L. I S. f. aT. D. de ii retur. pro iniuria habetur, ad alterius inuidiam veste lugubri uti, barbam demittere, capillum submittere; lex haec clara , ti scio rationem, puta, quia cognati talem habitum sumebant, si cognatorum aliquis capitis damnaretur , vel de capite periclitaretur. L. IO. C. de ξοen. Si Imperator suppliciunt grauius, suam alias soleret, decceuerit, exsequutionem 3 o. dies differendam iubet. Greem non intelligimus, nisi rationem ex historia Theodosi sciamus. id. I A C. G o 'I Η o F R E D, ad Coae Theod. tom. III. Iit. de poempag. 3Os. . . .
s. Sequens regula X. notissima quidem, et vetus admodum est ised parum adcurata:
198쪽
orta super ea controuersia inter THOMAst VH et ViNC. PLACCvΜ; ille hanc regulam reiecit, hic defendere voluit: scripta inserta TH
NAsi I Iuris prudentiae diuinae.
Postulauit THOMAsius suo iure, ut PLACCIus fauorabilia et odio se definiret; sed hic haesit aqua. Supplere hunc desectum voluit PuFENDORFPius , sed I. res ipsa docet, eum non desinitiones dedisse, sed exempla; a. ne exempla quidem omnia adduxisse, quia subiecit, cet. 3. experiundo quis discet, impossibile este genuinas definitiones fauorabilium et odio
Nimirum intellectu quidem et abstrahendo possum distinguere fauorabilia et odiosa . sed re ipsa eaedem res diuerso respectu simul odiosae et fauorabiles sunt; quod enim uni accedit, alteri decedit , quod uni prodest, alteri incommodum est. Hinc auctor addidit res mixtas, sed reuera omnes mixtae sunt, e. g. dos est fauorabilis genero, odiosa ratione soceri; priuilegium beneficum fauorabile est priuilegiato , Odiosum ratione concivium ; legatum, si deicommissum , donatio sunt fauorabilia ratione legatarii, sed odiosa respectu heredis ; tributa sunt fauorabilia ratione fisci et rei publicae, odiosa ratione subditorum.
Iam facile patet salsitas regulae, argumentamur enim : si fauorabilia late, odiosa stricte interpretanda sunt, sequitur, ut eadem res et late, et stricte interpretanda sit; at posterius est absurdum; ergo et prius. Consequentia vera est , quia easdem res et odiosas, et lauorabiles esse demonstrauimus. Posterius absurdum esse inde probamus, quia ne exitum quidem reperire potest eius modi interpretatio, e. g. si litigarent de dote gener . et socer , ille usuras peteret, hic negaret, se usuras debere, absurdiisnae iudex pronuntiaret,
reum et dotem, et usuras debere, actori vero usuras accipere ius non esse , et tamen ita pronuntiandum esset , si vera esset regula, fauorabilia late, odiosa stricte esse interpretanda. Potius ergo dicimus, humanitatem et misericordiam potius in omni interpretatione merito praeualere debere, quam rigorem et ius strictum : item maiorem se in per rationem habendam eius, qui de
damno certat, quam eius, qui lucrum captat. g. Io.
6. Progreditur auctor ad species interpretationis , quae in legibus potissimum et in pactis locum habent. Alia est Ex1ENsi 'A , ubi Z a ratio
199쪽
ubi verba latius patent, quam ratio; alia DECLARATIVA, ubi ver-ha et ratio pari passis ambulant, adeoque illa tantum consideranda Haec postrema non requirit singulares regulas. De extensiua vero tenenda regula XI. Quoties ratio legis latius patet, quam verba, toties opus es in
Ita quamuis XII. tabulae tantum agnatis et gentilibus iniunxissent tutelam legitimam et tamen ICti et patronos cile voluerunt tutores legitimos libertorum , liberorumque ab iis relictorum , non quod nominatim in lege de hac tutesa caueatur, sed quia perinde accepta est per interpretationcm, ac ii verbis legis intri ducta eslet, f. et n. Ins. de legit. patron tuteL Ratio enim l gis erat, ubi successionis cmolumentum e st, ibi et onus tutelae est e debet.
Regula XII. Θοties aliquid o in fravdcni legis, toties extensua
Quid sit in fraudem legis et ad ersus leges Vcre, d Ccci I 29. D. de legib. Ratio huius regulae manifesta cst: Leg ssator vult lesessa as valere , ergo vult etiam , ut omnia prohibita sint , quae impediunt, quo minus lex Valere pollit; at impediunt valorem legum, quae fiunt in fraudem earum ; ergo ea omnia simul prohibita v luit. Exemplum elegans est in M. vn. IV. de leg. Fuf Can in. toll. itemque in L. I. pr. L. 13. f. r. L. qO. D. de iur. me. ubi quod per tacitum fideicommissum relictum est, omne a si seo vindicatur,
quia tacita fideicommissa plerumque inhabilibus in fraudem legum
Interpretationi restrictiuae locus est, quoties ratio legis non tam late patet, quam verba. Id colligi posse putat auctor, vel I. ex defectu voluntatis originario, si statim ab initio hunc casum lege comprehendi noluit , vel a. ex casus emersentis cum Volun- uti recte obseruauit Ti Tl Vs, Obserit. qJ3. Sufficit regula XIII. Quoties latius patent verba, quam ratio legis, toties opus es interpretatione re ictiva. Sane Disiti
200쪽
Sane enim non verba legis obligant, sed voluntas legisatoris,
haec vero ex ratione legis elucet.
Id colligitur, I. si absurdum sequeretur ex interpretatione la io-re ; sc peccabant in interpretatione icrtii praecepti Iudaei , dum negabant, defensionem sabbatho esse licitam , sic enim sequebatur absurdum , Deum sabbathum instituisse in perniciem hominis; 2. ex defectu rationis , quae legissatorem mouit, e. g. prohibuerant leges, aperiri testamentum, si testator esset domi occisus, L. I. D. de S . SIIIan. Ratio erat, ne forte serui manum illi testamento liberarentur, et sic immunes essent a tortura. Quid si seruos non habui siet domi occisus ' descit ratio , ergo et prohibitio ; 3. ex defectu materiae . id est, si non adsit obiectum, de quo cogitatum, e. s. suscepit in se quis casum in contractu locationis conductionis, dubium non est , quin ferre teneatur sterilitatem. At quid, ii vermes plane ignoti omnia depascantur ' de eo non videtur cogitatum;
hinc regula: Ad usu cogitata et nou cognita renuntiatio non porrigi-Dιr. Vid. Ev. OTTONis Dd de casibus in selliis , insilentioribus, et inolentissimis.
At alia quoque signa recenset auctor, ex quibus colligi possit,
legem et pactum restringi debere. I. Si ab aequitate esset discedendum , si litterae inhaerere vellemus , e. g. qui seram occiderit intra bannum ierinum , capitis plectitur; iniqui minum esset, si hoc supplicio assiceretur, qui feram suae defensionis caussa occidisset. a. Si humanitati repugnaret interpretatio latior ; huc pertinet lex S lis : qui quidquam gustaverit, moriatur; Ionathan vero logis ignarus et esuriens quidquam mellis gustaverat. 3. Si effectus non sic sperandus tanti momenti, quantum esset damnum ex obseruatione legis stricta proueniens, e. g. lex est :transfugae capito plectantur; ex Agesilai exercitu IOO . occupauerant clivum ad hostem transitura ; Agesilaus callido consilio id vertebat in usum, et victoriam reportabat; iam I Oo. essent mactandi maximo patriae detrimento; exclamauit itaque : dormiant ii