장음표시 사용
41쪽
talis materia earum esse debet ; sensibilium sensibilis, aeternarum aeterna; ita in reliquis. Sic artium materia sunt praecepta. U. i. e. eLficitur u constat: undecit. I. Acad. materia ea causa est, quae se eoicienti praebet, ut ex sese non modo erectum fiat, sed etiam postquam mictum H, constet. Hoc argumento ficto, apud Ovid. a. Netam. Mis domus auro. pyropo, ebore, argento componitur. Regia solis erat c. Sic Caesar I. Beli. civit. navium materiam describit: carinae primum acyatumina ex levi materia Febant Rc. Dividitur vulgo materia in primam M secundam ; secunda in pro&imam ia remotam. Verum haec distributio Physica potius est. Id Gnim solum Logicus in materia spectat, ut res eX. ea sit 3 potissimum quidem ut proXlme eX east , proXima enim potissimum arguit.
matEria: secundum sequitκr in .forma Osine. Quia scilicet ordine temporis est posterius. EDficiens enim ia materia sub genere priore contμnentur, quod in effecto producendo praecedunt ;forma & finis sub, posteriore, quod effcientemia materiam sequntur effectumq; ipsum comitantur : positis enim emciente materia, non continuo sequntur forma ia finis: emciens enim etsi materia suppetit, forma tamen fine suo nonnunquam frustratur 3 sorina A finis si adsit: ne-
42쪽
cesse est efficientem ia materiam fuisse. Qui autem in usu observatur ordo causarum, idem debet. in doctrina quoq; observari. Nec tamen ordo iste ad constituenda causarum genera satis valet, sed aliud quiddam quod nomine caret. Unde merito non satis accurata videtur lla causarum distributio, quae affertur Aristotilis, in causas via. effectum praecedentes, ut eicientem ia materi am , vel cum effecto simul eXistentes, ut sormamia finem: tametsi enim haec distributio ordinem causarum servat, naturam tamen earum non distinguit; immo causae neq; convenit, neq; propria est: non convenit, quia causa quaelibet, ut causa, non praecedit, sed cum effecto simul est. Praecedunt autem utcunq; emciens ia materia ensectum vel naturae ordine, ve emporis: si nat
rae, id A cum reliquis causis cum subjectis cmnibus commune habent ; si temporis, hoc emcienti ia materiae neq; omni commune est quaedam enim cum effecto non nisi simul sunt) neq; solis iis proprium; nam k subjecta pleraq; a junctis suis tempore priora sunt. Nec stelicitis
ab eodem Arsotele dividuntur causae in extemnas, emcientem M finem ; ia internari materiam ia formam : haec enim distributio etsi usus ejus aliquis esse potest, ad leges tamen artis minus accommodata est: esse enim externum via internum, non est causis proprium sed effecto etiam ad iuncto commune. Deinde materia tiforma cum intra effectum sunt, non tam causae
quam partes effecti sunt : quid λ quod finis, quae persectio rei est aptitudoq; ad usum, interna potius causa diceretur. Postremo, haec distributio turbat Ordinem causarum, methodi proinde legem : emciens enim est principium motus ia
43쪽
causarum prima ; finis, ultimi est : si igitur internum eX terno praemittitur, materia M sorma, quae emcientis quodammodo effecta sunt, emci-' enti praeponentur, si eXternum interno, finis es-- ficienti, i. e. ultima primae, adjungetur , mediis, materiae nemeia sormae, praemittetur. Cau--tius itaq; Ramin atq; arti convenientibus, causarum genera anonγma reliquit: quod ut ostenderemus, longiuscule cum venia digressi nunc ad alterum genn causarum, sormam k 'finem, redeamus. Formae autem est prior Iocus concedendus, cum finis nihil aliud sit quam fructus
Forma es calisa pρr quam res ρ' id quod est. Maee definitis Plato ηicam Arsotelicam conjunxit: 'ille enim definit formam esic causam per quam , hic: quod quid inesse. Ut autem materia, sic etiam forma effectum quoddam emcientis qui dem est. Formam enim emciens producit nondum e&istentem, inducit in materiam: forma autem effecti causa est, & praecipua quidem, solaq; effectum arguit, quod vi sormae potissimum existit. Emciens enim frus rari forma, forma effecto non potest. Per quam itaq; particula eam causam Lagnificat eamq; vim, quae rem sive effectum insormat atq; constituit. Res enim nulla est quae suam non habeat formam, nobis licet incognitam. Res etiam singulae, sue indisidua, quae vulgo vocant, singulas sibiq; proprias sormas habent ;disserunt quippe numero inter se, quod nemo non fatetur. Quid autem, est aliud numero inter se, nisi singulis formis differre t Numerus enim, ut recte Scaliger, est affectio essentiam consequens. Quae igitur numero, egentia quoque
44쪽
differunt 3 Ω nequaquam numero, nisi essentia, differrent. Evigilent hic Theologi. Quodsi quaecunq; numero, essentia quoq; differunt, nec tamen materia, necesse est sormis inter se diffe- rant l, non autem communibus, ergo propriis. Sic anima rationalis, forma hominis in genere est ; anima Socratis, forma Socratis propria. Perquam res est id quod est , i. e. quae dat proprium
esse rei. Clim enim cujusq; sere rei essentia partim sit communis, partim propria 3 Communem materia constituit, mrma propriam. Et per alias quidem causas His res potest dici ; per
Ideoq; biηc a taeteris reb dis omnib. res distinguia tar. Id est, distinctione, quam vocant essentiis 'tali: .eX sola enim forma est differentia essenti tis. Immo quaecunq; inter se quovis modo, ea dem etia Orms differunt ε, son'; omnis ditilareotiae orma cst; nec aliis argumentis inter se res sormis primario discreparent. Et hoc quinem consectarium ex definitione est primum, sequitur alterum. Forma simul cum reipsa ingeneratur. Hinc illud verissimum: po sita forma, res ina ponitur i, δε- blata , tollitur. Ad exempla nunc Veniamus. Anima rationalis est sorma hominis, quia per eam homo est homo, Miastinguitur a caeteris omnibus naturis: geometricarum figurarum in triangulis, quadrangulis sua forma est: Physicarum, Coeli, terrae, arborum, piscium sua. uηde praecipua rerum at natura est, sic erit explicatio, si post inveniri. Τertium hoc consectarium est ex definitione formae. Unde illud quod de causa in communi supradictum est, nempe sontem esse omnis scientiae, sormae potillimum
45쪽
convenire intelligitur. Quae enim causa epentiam Praecipue constituit. eadem si nota sit, scientiam quoq; potissimum facit. Sed sormam internam cujusq; rei nosse, a' sensibus, ut sere fit, remotissimam, diis cile admodum est. In artificiosis autem rebus forma, ut pote eXterna, sensibusq; exposita, facilius occurrit 3 ut apud c ρ- farem de tieli. Gall. l. 7. muri autem omηρs Gai
locus iac. Distributio autem sormae nulla vera est. Nam quod nonnulli internam vel externam esse volunt, ea distributio neq, ad res omnes, sed tantum ad corporeas pertinebit ia eXterna non
minus egentialis cuique rei est artificiosae, quam interna naturali.
Aristoteles, Phil. I. 3. s cuJM O bonum rhoc evim generatio vis omnis sinis est. Cum enim efficiens assecutus est finem , in eo acquiescir, actioniq; suae finem imponit. Finis itaq; est Causarum ultima. Verum ut recte Aristot. Phra. a. a. ηθη omne ultimum sinalis caysa est, sed quodes optimam: Finis enim vel terminum rei significat, vel bonum rei 3 sicut M terminus est vel durationis, vel magnitudinis aut figurae. Finalis autem causa non est nisi bonum quid ; e6, ' . demq;
46쪽
demq; sensu finis ia bonum dicitur ', verumne an apparens, ad vim causae nihil interest. Sic etiam Aristot. PFys. 2. g. idemq; in Eth. passim: mali etiam evivatio habet rationem boni. Nonnulli tamen inter finem M finalem causam ita distinguunt, ut finis sit usus rei, finalis autem causa de usu cogitatio. Atqui non cogitatio, sed res, i. e. finis ipsie effecti causa finalis vera est : nam de materia quoq; ia de sorma prius cogitatur, sine hac tamen distinctione : cogitatur etiam de causa i ulsiva, eaq; movet em cientem, nec tamen finalis causa dici potest ;ctim eam efficiens non appetat, sed lapius aversetur, quoties affectus aut habitus aliquis pravus ad bonum aliquod apparens consequendum impellit. Ιεemq; finis in animo effcientis primus,
in opere atq; effecto est postremus. Dum autem in animo tantum efficientis est, M nondum obtinetur, nondum sane eXistit e, cum nondum existit, causa esse qua potest ' Cum itaq; vulgo dicitur, finis quatenus efficientem quasi suadendo
movet ut materiam paret, eiq; formam inducar, , non modo effodii, verum etiam causarum causa
earumq; optima est, id improprie M per anticipationem quandam dicitur. In opere autem Musu licet saepe sit ultimus' aptitudine tamen aflusum nisi simul cum forma ia tempore M natura esse intelligatur, erit posterior effecto per sor- 'mam jam Constituto, k adjunctum potius essecliquam causa. Sic non habitatio, sed ad listitandum, aptitudo, quae cum inducta forma simulia tempore M natura est proprius finis domi sest statuendus. reiq; persectio M sormae quasi fructus est. Hinc Graeci non modo perficio, a m γ, i. e. sim deducunt, sed etiam per-
47쪽
Iectum τελειον, a fine vocant, teste Aristotele, Phil. 8. 24. Vis autem propria qua finalis causa aliis ab causis distingimur, his verbis, cuius gratia, eXPrimitur 3 ut aliis etiam particulis, nempe cuim causa , ad, ob, pro, propter, quo, qAorsum,ia similibus. Ne .lutem eri nota illius sinis, qui in mali alicujus vitatione versatur. Finis autem dicitur non eorum solum qui finem sibi proponunt, i. e. emcientium rationalium, sed eorum quaecunq; ad finem reseruntur, i. e. quorumViseflectorum. Sic Physicis rebus finis homo propositus est, homini Deus. Quod hec ignoravit
Aristoteles, Phys. a. a. rebim inquit, utimur, au si nora causa Gent omniar nam ct nos quodamis modo sinis sumus. Deum esse omnium finem docet sapiens Hebr-s, Proverb. I 6. 4. Deim propter se Iecit omnia. Omnium artium est aliquod summum bonum k finis extremus quae M earum forma est : ut Grammaticae, bene loqui 3 Rhetoricae, Mne dicere fi Logicae, bene ratiocinari.
Quod autem forma finis quoq; esse potest, testatur haud semel Aristoteles, Phil. 8. 24. MPhys. a. 7, 8. Et Plato in Philebo, essentiam sive
formam rei, generationis finem statuit: unde Arist. M pari. I. I. uum. Ut formae, ita ia finis distributio vera nulla est: quae vulgo efferuntur, non sunt Logici finis
distributiones, sed specialium finium pro varietate effectorum distinctiones. Distinguitur ab Aristotele, de Anima, I. a. 4. sinis cuius, ia finis cui: finis cujus, in finis operae, sive oξerandi finis cui, est finis ipsius operis: e. g. in domo adificanda ε, finis cujus , sive operae, est domus , finis cui, sive ipsius operis, i. e. do- insis
48쪽
mus aedificatae, est aptitudo ad habitationem. Afferuntur M aliae distributiones finis, quae ad finem cui pertinent ut eX Aristot. Nag. mor. I. a. sinis alius es per θιtin, alius imperseetud e, vel, quod idem est, ex aliis, βηis est si mus, aut μb- ordinatus. Summus autem est, qui δropter se CXpetitur: estq; vel universalis, omnib. scilicet rebus communis, Vel specialis, culq; speciei peculiaris proprius. Subordinatius autem non tam finis est, quam destinatum quiddam ad finem: ia esse summum vel subordinatum, esse universale vel speciale, ad alia aeque argumenta Pertinet, atque ad finem. Postremo, lex distributionis jubet partes distributionis esie op-Positas : at inter summum M subordinatum op- Postio nulla est. Ad omnes igitur omnium reis cum fines intelligendos, unica finis definitio satis est 3 ut id sit cujus gratia res est : utrum autem sit summus an subordinatus, universalis
an specialis, id Logica noni spectat, sed inferi- , oribus quibusvis disciplinis relinquit.
FFrctum est, Mod e causis exisset. Effectum cum si vi omnium causarum, a causa εamenorincipe, scilicet efiiciente, effectum denomi- macrar. Sed quoniam, s proprie loquimur, es- feetum ab ciliciente sol. efficitur, omnium autem cavisarum vi est, idcirco non definitur ex da ini-tione quod a causis efficitur, sed ex re po
49쪽
tius, i .e. eX communi causarum vi, quod e caussest vel existit. Jam illud hic monendum est, ex
cap a. quod in causa eAplicanda monuimus, effectum esse argumentem absolute cum causa sive
causae consentaneum, i. e. causam absolute arguere 3 ita ot quemadmodum posita causa, ponitur effectum,sic posito essecio, ponatur ca sa : ut enim causae dant esse effecto, ita effectum se Iuum habet a caussis, i. e. ab emciente, eX materia , per formam, propter finem existit. Effectum igitur causas arguit, & ab iis vicissimarguitur ; sed non pari ratione : effectum enim arguit causam esse aut futile Graecis On causa autem, quare sit effectum demonstrat, Graecis δ' br . Causae sunt priores ia notiores effectum, ut posterius, ita minus arguit. Sic argentum materia poculi, magis arguit manifestum reddit naturam poculi, quam poculum argenti. Interdum autem effecta, non per se quidem, sed
nobis notiora, clarius CausaS arguunt, quam arguuntur 1 causis. Sic etiam Aristoteles, Post. I. o. nihil prohibet eorum quae se reciproce arguunt, ut causa L effectum, id notius nonnunqstam seqllod non est causa. Sive igitur gignatur, sive corrumpatur, sive modo qyolibet, moveatur quidlibet, hic motus se res Motu facta essetium dicitar. ut causarum modi quidem suere, ita nunc effectorum quidam his verbis ostenduntur. Nodi effectorum generales sunt, usi speciales. Generales sunt vel motus quidlibet, quae operatio M a ctio dicitur; vel res motu factae, quae sunt opera. Μodi speciales, sive exempla speciala sunt. generatio, corruptio
M si .ilia a Physicis petita. Causa enim corrumpens est causa procreans corruptionis. NO-tandum
50쪽
tandum autem est hic rem quamlibet, non motam, sed motu fas Iam, Elisectum daei : nulla enim res mo- ta, moventis effectum est, nisi res effecta : res enim corrupta corrumpenti contraria est. . Hujus loci sunt laudes M vituperationeS, quarum pleni sunt libri sacri ia prophani. A factis enim quisque potissimlim laudatur Sc vitupe
Huc etiam dicta scriptaque reserenda sunt; consilia item deliberationes, etiamsi ad exitum perductae non suerint. Neq; enim facta solum, sed etiam consulta cogitata pro effectis
Sunt etiam e ρcta virtutum O vitiorum. Horatius hoc modo ebrietatis effecta describit: nqid non ebrietas designatZ operta recluait, iaci Volunt hic pleriq; Rami interpretes motus doctrinam, utpote rei generalis, ad Logicam pertinere ; sed non recte. Quid enim potest Logica docere de motu, quod naturale ia Physicum non sit. Scientias, inquiunt, ex Aristot.' 'Phys. 8. 3. O opiηiones, morusti omnes. Utvntur quidem, sed eX natura, m Physica docet, 'petito. Sic Logica ratione utitur, nec tamen rationis naturam, sed ratiocinandi artem docet. Omnis quidem causa movet, essectum movetur ;nec tamen quid moveat aut moveatur, sed quid arguat aut arguatur Logicus considerat. Ipsum etiam arguere ct amat non quatenuS motus est, aut res motu facta, sed quatenus relatione quadam arguendi vel facultatem ratiocinandi juvat vel artem tradit, ad Logicam pertinet. Duos hic canones causae ia effecti communes,
quamvis in Physica potius quam in Logica tradandos, ut A multa alia quae Aristotelici conge- '