D. Hilarii Pictauorum Episcopi Lucubrationes quotquot extant olim

571쪽

φficationum uiam intelligat, quae etiam non pauimento adhaeserit. Atque ob id in viis dei confirmandum sese orat, quia prae taedio dormitet. Sed hic ea ratio seruata est, ut dormitare se non dormire dicat: Quia qui dormit in ipso somni opere est, qui autem dormitat, antequam dormiat dormitati ae ec in alio loco ratio seruata est, cum dicat: Ecce non dormit, ne 3 dormitabit qui custodit Iorael.Sed ec illic ubi meminit:Si dedero somnu oculis meis,3c palpebris meis dormitatione.Dormitationem dixit palpebrar simnu uero esse dixit oculoru, quia palpebrarum officium est,ut somnu ex dormitatione conciliet. Propheta igitur etsi dormitat,n5 tame dormit, at ob id ne dormitas obdormiat adiecit:Confirma me in uerbis tuiscid est,ut per omnia iustificationiim,quas stiperius memorauit, intelligentia confirmatus non modo non dormiat,sed etia sine aliqua dormitatio/ne peruigilet. Ait enim post haec: Viam iniquitatis amoue a me, di lege tua miserere mei.) Promptu fuerat dicere:iniquitate amoue a me, sed licet infirmitatissus conficius,cum meminerit in corpore sitio uiam ineste peccandi, tame per timorem dei a peractione peccati omnis alienus est Via igitur peccati qua ad peccatqpergere promptum est amoueri a se deprecata id est,omnia corporaliu uoluptatum desideria auferri,nec tentatione aliqua concupiscentiae, aut ignorantiae qua tan* per uiam ad peccatu itur ingruere. Nec solum id orat deum, sed etia ut per legem sita misereatar eius.Per lege autem hoc modo misericordiam cbsequetur, quia ut superihis ostendi,ita in lege est scriptum:Et nuc Istaei quid dominus deus tuus poscit a te, nisi ut timeas dominu deum tu et ambules in omnibus uiis eius, re diligas eum,ec seruias domino deo tuo ex toto corde tu Sc ex tota anima tuaec custodias praecepta domini dei tui, re iustificationes eius, quas ego praecipio tibi hodie,ut bene sit tibi Ergo cum lex doceat in viis dei ambuIandum,ut ambulanti in his bene inpostera sit,& nunc sene propheta oret uias iniusticis . se amoueri,si in ut deus misereatur ex lege, id orat quod lege conclusum est, ut in viis dei ambulas in beatitudine collocetur.Dehinc sequitur: Via ueritatis diIexi, iudicia tua no sum oblitus. Via multi diligui,sed no omnes diligunt uia ueritatis. Et quicim. aut uolLiptatu,aut diuitiarium, aut honoru uia ineunt, sed ec qui reticoru doctrinis.uagi re incerti oc impii differunt,in uia quide sunt, sed non in uia ueritatis.Seda pheta ex spiritu eius loquit qui assumpto corpore dicturus postea erat:ego sum uia,ueritas ec trita.Et quia hoc iudiciu est,secundu quod in euagellis continet. Hoc iura iudicia est,ut qui credit in me habeat tuita aeterna.Merit propheta ait: Via ueritatis dilexi, iudicia tua no sum oblitus.Nobis enim haec

ad cognitione posterius dicta sent, sed propheta in his re tituit oc Iquitur. hinret aut sibi doctrins re cosessionis propheticae sermo. Ait enim: Adhaesi testimoniis tuis domine,noli me confundere.) Quia uetera re anteriorum peccatorum uenia testimontis domini adherendo sit meritus. Scit em uerbis dei dictu esse:E ce delea ut nube iniusticias tuas, ct tanΦ nebula peccata tua.Dominus potens est omnia ea quae in nobis pudoris re confusionis sunt, amouere,si Zc nos dicere cum libertate possimus: Adhoi testimoniis tuis.His enim adlisrentes, confusione Pu denuoru oc anteriorum criminu Iiberamur,sed concludetur omnia suo ordine re suis rebus.Superius enim ait, Via initistitiae amoue a me.deinde subiecit: Via ueritatis dilexi . tertium id sequitur: Adhaesi testimoniis tuis .nimc deinde ita sinit: In via praeceptorum tuoru cucurri,cum dilatasti cor meu . Per gradus ad icluentum est uiae iniquitatis amotae, uiae ueritatis dilectae, testimoniorum indiuisi/bili secietate, ut in uia mandatorum dei curreretur, sed uia quae ad uita ducit, re angusta,re tribulata est. Angusta, quia diligenter re caute in ea ingrediendu est

Ttibulata quia per irruitas tribulatiora ecpastiones adit. Ergo insolens propheta existimabitur

572쪽

CAE VIII. ENARRAτIO SI existimabitur, qui se tam hanc currere societur Meminit aute inter inn entiae studium re humilitatis confessionem sermonum suorum moderandam esse lair tutem.Idcirco postea quam dixerat: In uia mandaroru tuoru cucurri, hoc addidit: cum dilatasti cor meum.Dilatatum est cor,quod per fidem capax doctrine dei panditur. Et hoc de credentibus dictum est : Et inhabitabo di inambulabo in his. Corigitur dilatatur, in quo Lacramentu patris ec sild residet,in quo capaci habitatione spiritus sanctus dilatatur Meminit ex Salomon dices:Sapietis in exitibus canitur, in plateis cia libertate agit. Verbi utriusis huius latinitas nostra uel obscuritatem

nobis affert,uel alterius intelligentiae opinione praebet.Nam quod nos in exitibus dicimus,Graecitas ex Hebreo se qui Τοιe trastulit .Et exodus proprie est,ubi ex multis angustis vijs in una patente uiam coitur. Quod uero nos plateas nucupamus, eode nomine tarscitas nuncupauit. Sed plateas latitudines esse Grscus sermo de οι signat,& nos putamus has esse urbiu uias. go sapientia,quae Christus est,in uia τί ime illa in qua nobis ex multis egrestus est,canitur. In latitudinibus aute cum libatate Ima laus agi an quibus no selu habitare,sed etia deambulatura se esse promisit. Ergo uiam domini propheta libere currit, postea quam dilatato corde eue coepit . Non enim

Egem pone mihi domine ξιχ.usip ibitin aequitate tua usui sica meo

Inusitata ac nouam deprecatione prophetae in primo quintae literae uersu inuenimus.Ita enim coepit: Lege statue mihi domine uiam iustificationum tuarum. Sed rationem consequiuersus huius ex Latina interpretatione dissicile est. Per conditione enim communiis sermonis nostri non 1ta absolute potuit uirtus uerbi Graeci de Hebraici explicarita Graeci natim ex Hebraeo transtulerunt, , τ ριρον ex δκαωμα- των σου. orat enim in hoc ueri,ut sibi lex statuatur iustificationu .es quod Graece est νομοῖ - ουσον, ad eiusdem sensus intelligentiam Latinitas e 3licare non potuit, Propheta ergo orat, ut uiam iustificationu siuarum lege sibi dominus constituat, id est,ut qua lege uiam iustificationum dei adeat θc intelligat,siciat. Non enim uiae tantum ait, sediustificationia uis postulat legem.taque tandem iustificationis uia lex erit c Nam in communibus re terrenis uiis legem meminimus esse in spaciis mensuras,cum passuum mille interualla quaedam legis uiae signa statuuntur,cum mansionum requies disponitur, cum usque ad urbem resectione uiantium commua rursum mansionum interualla dimensa sunt. Sed etiam tunc cum ex Aegy Pto populus per rubru mare pedester transius, legem quandam inaestae memini mus,et no humani arbitrii iudicio sed diuini constitiua in columna ignis ec nubis. Nam cum oporteret populu iter agere, columna ignis nocturno tepore anteibat, die uero cciumna nubis. At cu placitu deosuisset, diu in hisdem castris populum tiner columna neo ignis noctu prouehebatur,nem nubis die anteibat. Legemitam hanc uiae statuit,& si diligenter stationes eas mansiones . castroru,ta condi. ...tiones locoru quae Exodo cotinentur,retractemus,magna in ipsis creIestis itineris mirabilia cernemus Ob quod frequenter propheta orauit,dicens: Cosiderabo mirabilia de lege tua. Sed non iam istis se uiae legibus contineri propheta orat, non enim uis legem,sed uiam iustificationam poposcit Scit esse uiam testimoniorum, cum dicit: In via testimoniorum tuorum delec latus sum.Scit esse uiam praecepto rum,cum ait: Viam praeceptorum tuorum cucurri. Nouit etiam uiam legis, cumheas sunt qui ambulant in lege domini Scit esse hanc uiam iustificationii,de qua nunc deprecatur:stit etiam elia uiam in prophetis, scit esse uiam in euangeliis isti H b - eciam

573쪽

D. Η I L A R I I IN etiam uiam in apostolics, de quibus saepe testatus est. Vult ergo per uiae huius Ie gem us* ita pei sectam illam uitae uiam tendere. Rcires enim sunt haereticoru qui Miam legis probant,plures qui prophetara,multi qui euangeliorum,multi qui apostoloni m. Scimus etiam quosdam non omnibus his uiis esse contentos sed scriba doctus nouit dilutis patrisfamiliae se exemplo de thesauris proferre uetera & no/ua. Hanc igitur iustificationum uiae legem propheta desiderat .Lex enim iustificationum quibusdam religiosi cordis disciplinis continetur,& intra sines nos consti tinionis tuae quibus se uerteret arctauit Me excedentes eos ad opiniones haereticae antelligentiae euagaremur. Non uult igitur ab ea lege excedere,quam costitui sibi orat. Sed in quam causam hanc legem orat instituit Scilicet ut exquirat eam. Lex erat iustificationa per Mosem scripta, ec hanc propheta operibus exercebat. Non ergo hanc statui sibi orat,quae iam statuta era Scal, eo religiose agebatur,sed eam, quam optat inquirere. Quid ergo optat inquirere Finem scilicet legis.Et quis eriti finis legis Apostolum audiamus Finis enim legis Christus est. Sed per has iustificationii uias,quibus statuta lex fuerit sinem legis optat exquirere ne* solum ex Uurere,sed semper exquirere.Ita enim ait: Et exquira eam semper.) Officium exquirendi non suffecerat per uoluntate nisi etiam indesesia ab eo temporis continuatione gereretur. Da mihi intellectist,ec scrutabor legem tua, ec seruabo eam in toto corde meo. In Prouerbiis Salomonis sciiptum meminimus: Ignorando sapientiam sapienter interrogantibus sapientia deputatur. Qito sensu tu ostendi ui detur,qubd qui no intelligat,& sapienter interroget,sapere credatur. Hoc itaq; ebproficit,quia propheta in lege manens, secundum Apostolum Hebraeus ex He/hraeis octava die circuncistis, di secundum genus ex tribu Iuda,& secundum graλtiam corporeae unctionis,& rex electus, ic Christus,ec sacramento dominicaena γtiuitatis dignus,cuius filius Iesus Christus esset tanqua peregrinus legi orat: Da mihi intellecti,ec scrutabor Iege tuam,di seruabo eam in toto corde meo.) Non, dum ergo seritat,nondum scrutatus est,nondum intelligit. Non ergo de eae lege Ioquitur,in qua natus est,eruditus est, eratus est propheta.Sciens itam prima partem esse prudenti ut quis quod non intelligit,sapienter interroget, & quod ignorat,intelligat,ideirco intellecta ut accipiat rogat.Sciens uero adepto spiritu intellia gendi studio opus esse scrutandi,ait:Et scrutabor lege tuam. Scrutationis aut se Actum huius rei custodiam esse cognoscens, dixit:Et seruabo eam. Intelligens uero persectam custodiae diligentia in toto esse cordis officio,consitammauit omnem sermonis sita ordinem,dicens:Da mihi intelleciti,& strutabor Iegem tuam,ec seruabo eam in toto corde meo.Sed quid tande istud est quod intelligere optat, quod scru/taturum se seruaturum toto corde promittit c Meminit nan non ocioses dies Mosi libro in mundi huius operatione monstrati.Scit non superflua este diei septimi reqhilem. Recordatur in mensts noui religionem sacramentum festiuitatis cot

testis tanqtiam in speculo figurari. Nouit annum illum quo post sex annoru serui Azervia tutem liber Hebraeus est, quo post multam operationem requiescit, fructibus eius lagis relictis proselyto pauperi & bestiis terre,quo A debita uniuersa Hebraeis omnibus remittuntur. atrinquagesimi quom anni legem concupistit strutari. Vult quae sit in primo mense decimi diei usm in quartamdecima,& deinde usin in vigesima primm religio illam quo septimi mensis cogitat lennitatem,cuius memoriale intubis est. Decimi quo diei in eo Naratione,& post quintam decima in taberna/calis clier si octo laetitia.Quomodo ex his & prima re octaua sit sancta Scit circuri cisionem prima fuisse,stit & iteratam per Iesum esse gestam. Azyma sancta delibdera litare pastha concupistit,de quo in agni ipsius immolasione streptu est:Hoeest pascha domini. Terram repromissionis,terra fluentem Iac ae mei,stit nondum

uere

574쪽

uere a populo, qui secundo est circunctis, obtentam. Ob haec igitur intellectum orat: haec intelligens scrataturum se pollicetur: haec scrutatus seruaturum se pro sessus est:haec seruans in toto corde chistodiet.Post seqLutur: Deduc me in semila mandatorum tuorum,quia ipsam uolui. Et in hoc nunc uersu sermonis utitus non proprie per conditione translationis expressa est.Nam id quod nostri ita dixere:Deduc me in semita, recitas sic Iocuta με,et id quod cu illis dicitur,trita oc se uentata discursibus semita intelligitur. Nobiscu aut semita post test ec esse semita,re esse non trita. Ergo quia Graecitas Utrunm eadem nuncLipa Lione coplexa est,nos quom ita sentiamus,ec semita equidem sciamus esse quae trita est. Et obseruandum est,quod hic non legis,sied mandator u semitam esse dicat.

Via enim legis Mosi gradienda est,posi Φ ipsa constituta es quia in mandatis de iam a seculi institutione perrecita sit. In hac enim semita di mel cucurrit, bc Seui institi ec Enoch placuit ec Noe reseruari meruit, re Melchisedech oc benedicere potuit,redecimas accepi ec Abraham amicus dei est,ec ex Iuda expectatio gen tium est, ct Ioseph in montu positus est Iob lege Iiber de hoste legis trium phat, ec Hebraeu Moses uindicat, re Iesus secundo Israel circuncidit N Samuhel dignus in ungendo rege eligitur. Et nunc inh ncorat se hic ecunctus, re rex, ecpropheta deduci.Scit enim imbecillam sibi esse natura nesse poste hanc semitam sine duce aggredi . Dux enim est,cu dicitur Retro post eum ambulabis, quoniam

ipse te deducet.Deducet autem,cum ait:Qui no tulerit crucem suam,ct sequutus me fuerit,non est me dignus. Deducit etiam,cum prior omnem euangelicaru pas sionum semitam triuit.Si Apostoli docent,prior ille docuit Costituit enim sapiemtia amicos dei ec prophetas Si iuste nunc aliquid geritur a nobis,princeps iusticiae nostrae est Est enim ipse iusticia.Si ob fidem ob terrorem stagellamur,flagellis ille dorsum suum praebuit.Si alapis adiniuriam caedimu has ille suscepit Si per con tumeliam cospuimur,faciem suam ille no auertit a sputis.Dux in omnibus ille est, sed dux est diligentibus legem,quam stuperius se toto in corde custoditurum pro/pheta prosessus est. Non enim hic secundum sermonem Graecitatis,cum dicitur: Quia ipsam uolui,ad semitam mandatorum referri potest,quia Graecitas,ubi iste minino genere semita scripta est, id quod uelle malculino genere pronuciat. Leta enim a nobis foeminino genere nuncupatur, quae Graece nomos dicta est, quod ab his genere masculino enunciatur. Et cum illic sceminino genere semita nuncu/ se τε petur, id quod uoluit ad id resertur, quod per masculilium genus Graecitatis pro prietate memoratum est. Sequitur nunc: Inclina cor meum in testimonia tua,&non in utilitatem.) Omnia propheta ad munus dei retulit siue ut lex iustificatio/num sibi statuatur a domino,sive ut sibi inteligetia praestetur, siue Ut dedacatur in semita, sitie Ut cor eius in testimonia inclinetur, id est, in ea quae sub testibus scropia sunt. seste enim coelo θc terra,lex tradita est.Sed sorte per hanc prophetae religiosam modestia quisqua impie loqui ita audebit:Si, inqui omnia a deo simi,hu mana ergo ignorantia caret culpa, cu nihil obtinere possit,nisi quod donata a deo sumpserit.Et primu hoc impiae est uoluntatis existimare idcirco se ea quae sunt credentium propria no consequi, quod sibi a deo indulta no fuerint.Sed omne occa sionem huius impis excusationis propheta submotui .Primu enim cum orat,co uenies infirmitati sitae egit ossicia, dehinc dei muneribus humanae deuotionis studia conexuit.Cum enim ait Lege mihi statue domine uiam prsceptoru tuorum,quid secundum oratiomps nostrae humilitate dei esset ostendit. Cum aut subiecit Et eraquiram eam semper, officia deuotionis suae protulit. Et in caeteris quom utruncpquodam coplexu sibi inuicem colligauit,su deduci se in semita postulauit,8c cum id ipsum uesuit.Prius enim quae adeo sunt,cum honore praeposuit, S tunc quae . B h a. se cum

575쪽

D. n I L A R I I I NLiberum urbi se cum cosessione subiecit. at igitur ut deus tribuat.Est ergo a nobis cia oram in

trium exordium ut munus ab eo sit:dehinc quia de exordio nostro munus est eius ex nostro rursium est,ut exquiratur obtineatur & maneaturi co aut quod ita se habet: Inclina cor meum in testimonia tua,ec n5 in utilitat quidam transtulerui: Inclina Imo nime om/ cor mea intestimonia tira,reno in auaritia.Id enim quod in Hebreis codicibiis cocthus itue re/ tinetur,ambigua in desinitione utrius in intelligetiae positu est.Sed nos, sicut ometes babent a/ tet, sequimur Septuaginta interprete reIigiosam Nanuqua autoritatu, ex iudicio raritiam, neς tamen caeteroru translatorum proprietate intelligentiae huius, quae est difficilis,captates. Cum enim hi dixerint,in utilitate, illi dixerint,in auaricia,Per id ipsium quom ierat utili/ modo utilitas hic nunc sit subiecta noscet. Nam seculi homines pectinia,argentu, late. Ambro aurum,S caetera opum instrumenta utilitate uocant. Ergo cu in dei testimonium

sim ostedit in inclinari cor suum,ecnon in utilitate propheta orat inclinatu in dei testimoniu conno ullis codi ab his sine dubio reseri,quae humano iudicio existimantur utilia.Et quidem intellicibus vise gentiae nostrae sensum uersium qui cosequitur, firmat.Ait enim: Auerte ocu loS meos ne uideant LIanitate,& in uia tua uiuisica me. Vanitate eorum Scens, metu quae ab hominibus existimatur utilia Et quaerenda est, quos oculos,& 1 qua uani late oraret auerti. at aut re animi ta corporis oculos,eos scilicet,qui in theatralibus ludis captiui incubant,eos qui Circensium certaminibus serviumsi os qui uestium precia mirantur,eos quos auri splendor oc gemmaru uarietas occupat. Nisi sorte no magis equorum curi astroru cursus est gratior, di Obscoenis illis specta/culoru turpium fabulis,no amoenius diuina illa humanae spei eloquia cantant. si sorte huic terrenorum metallora usui non magis aeternitatis repositae diuitiae honor gloria praeseretur, Sc blandior mihi erit auri species, Φ hominis,& terrae,relucis, re coelis Ab eoru igitur uanitatibus auerti oculos,& hos corporis sui, sc illos anims deprecatur de quibus occaecatis beatus ApostoIus docet,cu ait In vanitate sensus eoru intenebrati, alienati a uita dei. Et aueribin oculorum a uanitate quod praemia sit, longe requirendum est. Sequiti ir enim:Et iri uia tua uiuifica me.DecIinandi enim a uanitate sunt ocul ut nobis in uia dei uita sit,no ea uita quae nuc est, sed ea quae in coelis reposita est,re in Christo absconsa. Ita enim in omni hoc pal/mo locutus est,tanil uicturus sit, o modo uiuat.Erigendi igitur oculi sunt,quibus Christi potius gloria,quam mussi huius inania Bc uana cernantur. In uia enim dei referentes Oculos a uanitate inuemus.Dehinc sequitur: Statue in seruo tuo elo quium tuu in timore tuo.) Nouit a plurimis propheta eloquia dei sine metu non suseipi. Plures enim auditas coelestis eIoquii scripturas tam fabulam rerum inanium negligunt,re dei uerba quae praeterire coso & terra praetereunte non possunti magno cum periculo irreligiosae temeritatis irrident. Novit initium sapientiae dei esse timorem,nouit in illa septila is sipiritus gratia timore in postremo tanqua sirmamentum eorum quae superius iunt dicta numerari. Constitui ergo in se dei es, quia in timore dei precatur,quia scit ea nobis eloquia futura esse, quae tanqua dei timebantur,utilia. De hinc adiecit: Circunctae opprobriu meum quod siuspicatus sum,quia iudicia tua iucunda. Propheta in corpore positus loqttitur,ec nemimo mulli nem uiuentium scit sine peccato este posse. Vnum meminit esse,qui peccatu non 3-ςsunt fecit,nem dolus inuentus est in ore eius. Ergo cu circuncidi a se opprobriu depre catur,peccata circumidi orat,quia peccatu sequatur opprobitu. Sed cum circuncidi a se orat,non tanqua de admistis perpetratocp eofessus est,sed quia id per infirmitatem carnis sitae in se spicatur habitare. Non enim ait: Circuncide opprobrium meum quod perpetraui. d : Circuncide opprobriti meum quod suspicatus sitim. suspicationem opprobrii ex conscientia propriae infirmitatis ostendens: In iudic asenim multi ad opprobriu resurgenti irae quia his iucunda sunt,in quibus peccaeli non

576쪽

cx VIII. ps ALMUM ENARRATIO. s 3 9tti non manebit opprobriu, ipsam illam quae in se est suspicationem opprob in a se circuncidi orat, ut sibi dei sint luci inda iudicia. Ac ne de admissa peccati colicientia

Precatas esse existimaretiir,circuncisione omnem,quam sub lingulis octonis uer

sibus desert,hac Iibertate cocluiit: Ecce concupiui precepta tua,in aequitate tua Uiuifica me. Superius orauit, ut in dei timore, dei in se statuerentur eloquia, de hinc ut a se siti icitio circi incideretur opprobrq, nunc concupiscentia ac desiderium suum erga dei pr epta demonstrat,& ut in aequitate dei uiuificetur,orat,sciens pro Ptium diuinae aequitatis esse munus,ut uiuificet eum,qui oc praecepta dei seruatierit θc desiderauerit, cui Θc circuncisa opprobrq suspicitione iucunda iudicia sint, ec in timore dei in se constituantur eloquia. Vau

T ueniat super me misericordia tua domine,salutare tuu secundum

ri eloquia tirum. Plures secundum ApostoIum sunt,qui sapientiam

η seculi sequentes,sepientia dei reprobauerui. Oh quod stultam fecit deus seculi sapientiam. Quid enim infidelibus stultius est, qui prae

u ter illum comunem irreligiosorum errorem etiam hoc adiiciunt piaculi, ut diuinaria scripturarum eloquia putent perfectae doctrine carere ratione Et quia pro impietate ingenij sui diuinoru dictoru capaces esse no possunt, ad conrumesiam coelestiti uectora pro excusatione hebetudinis sue prorumput,dicetes,in his nihil rationabile,nihil esse perfecta,uolentes ea quae a se dicantur, sola esse eru/dita re doctrinae suae prudentia expolita,st ulti,deo negates, quae assirmere ipsi sibi audent.Nec mirum est,si irreligiose de eis opinantur, quoru pecuinae hebetudinis modo intelligentia non consequunt . Verum Φuis in eo sermone quem supcrius habuimus, hi qui sapientia dei sequuntur, cognita dictoru coelestis perfectionem existiment, nihil in eorum esse, quod non consummatu, at w omni ex parte perse ctum sit,tamen id quom etia in his sextae literς uersibus absiolutius licebit intelligi. Post stupetiore enim sensum ita loquitur: Et lienit super me misericordia tua domin salutare tuum secundu uerbii tuum. Misericordia itam primu deprecatus e dehinc falutare. Salus enim nostra ex misericordia dei est,& bonitatis suae hoe munus in nobis est:N inde coepit oratis,unde re salus inchoat deprecatis.Dehine ne ex incerta ec ex inopinata spe precari propheta existimaretur, primu misericordiam dehinc salutare comemora tum tertio subiecit, secundia uerbu tusi, ut hane orandi fiducia proficisti secunda uerba de id est, secundu doctrina legis ostende, ret.Post hunc itam persectae orationis ordine id sequitur: Et respondebo expro/hrantibus milai ueris,qua speraui in uerbis tuis. Tenet ordine ratio perfecta:Si, inqui in me ueniet misericordia tua, ct salutare tuum sectandu uerta tuum,& ita stero misericordia consecutus,ec a te coseruatus ut spopondist cosequens erit ut in his qui insipientia mihi,Zc errorem specta uerbum hoc quod in te spero expro/hrant, res ondea. uid itain aduersus hanc prophete responsione exprobrare irreligiosa mens poterit Misericordia primu oratur a deo, alus etia expectatur a deo,

Pinde eam spopondisse per uerbum suum deus ostenditur.Concluditur itam e probrantiu impietas ab his qui in dei uerbis sperant, cum quando deus precatur, misericordia Ac salutem ab eo credentiu fides sperat,δc doctrina haec sipei nostre sit ut oratus misereaturo saluet.Dehinc sequitur: Et ne auferas de ore meo uera hum ueritatis usqiaequam nimis quia in iudiciis tuis speraui 3 Accipiat humana insolentia humilitatis modestiaein doctrina. Prius propheta concedi sibi orat, i se id mereri ut obtineat ostedat. Omnia uult a bonitate dei in se inchoari,nec tamen causam fiduciae suae si iitrahit. Ait enim: Es ne auferas de ore meo uerbu ueritaμBb 3 tis usque

577쪽

s o D. H I L A R I r N fris usquequa ν nimis. In quoptim tim maiestatem eius confitetur qui sempero randiis est dehinc se non ex inani sperare subiecit,dicens: Quia in iudiciis tuis siperatu.Humanae autem temeritatis est hic mos, prius ad obtinendum aliouid meri/tum quam mereatur ingerere,&eum a quo quid postulat,tanqua ex omcij debito couenire. Sed non siifficit nobis,ut modestiae tantum tenuerit propheta rationem: collocationes etiam uerboru uirtutes , conostendae simi cur ita dixerit: Et ne au/seras de ore meo uerbum ue statis usquequa* nimis: omne oris officiu cordis sensui motibus* famuIatur. Et cur propheta ne ab ore sibi uerbu ueritatis auferatur oret uersus istius consequentia docent. Non enim metu hunc prophetae salsie existimandu est, ut sibi uetitatis ueris excorde ac ore uereretur auferri Scit autem qusdam esse peccata,quς ex ore uerbia auferant ueritatis. Peccatori enim dixi; deus: Quare tu enarras iusticias meas Non enim ait: Quare memor es iusticiarum meartim Sed peccatore monuit eum,qui in peccato mansisset praedicationis osti

cio abstinere,uult enim liberum . crimine esse dinstrinae coelestis praedicatore,uult eloquia sua a casti corporis casto ore tractari Cauendu igitur est, ne quando ex o re nostro uerbi ueritatis seratur eloquiu . Hinc illud est od Apostolus monet: Noli negligere quod inte est charisma, ne per ne igentia ac desidiam indigni prs

dicatione uerbi dei simus.Sed propheta no audet in latum se a peccato liberu effi/ci uelle, ait non meminerit unum solum esse qui peccata no secerit,ec dolus in ore eius no inuentus sit.Et idcircosibiecit: usinqua. nimis, per modestia scilicet con fessionis,di ut non auferatur a se Methst ueritatis orat, Oc per honore eius qui unus tantum sine peccato est, ne us Iam nimis 1 se auferatur expostuIat, quia se ho/minem meminit,qui per naturae insum itate sine peccato esse no possit. Custodiam lege tuam semper in seculim re sn secula seculi. Nullum propheta uitae suae finem pretimescit.Non enim cocluditur fides sua seculis,sed se in infinitate temporum ossicio custodiende legis extendit.Scit & altare a Mose in mepIum ese superioris altaris extructu, scit & Aron sacerdote ad specie esse ostensi in monte secer dotis ornatu.Mosi enim deus ait: Vade fac omnia secundu exemptu quod ostendi tibi in monte. Festinat ergo in leges illas aetemorsi seculoru. Nam cs Iex futuri umbra sit, necesse est corpus illud uerae legis aeternu sit.Distinxit aut hoc omiciti ab in defessa illa perpetui ossim iugitare,dicens: Et custodia legem tuam semper in seculum 5c in seculti secuIi.Cum alcsemper in seculli,nulliam in hac tepotis uita subrependς obliuionis tempus admisit.Cum alii adiecit,ec in secutu seculi,scit per hanc umbra legis ad mysteria uerae oc aeternae legis ascendi. Ait enim:sectitu seculi tan 'uam teporis tempus, succedente quada uicissitudine huius seculi secutu sit fui

rum. Novit esse secundu euangelicu diuitem 5c paupere Lazaris,exemptae a cor porae animae legem,per quam alia ab alia chao impenetrabili separetur. it secundum apostola Paulum resurrectioms qiuom esse lege, in qua differt stella absteIIa in claritate. Scit esse leges angelorti, cu aIli assistentes deum indefessa uoce collau/dant,alii ante conspectum inuisibilis nobis dei, tanqua lage ossicii propriotis assi fiunt. Notiit 8c pusillorti angelos faciem dei quotidie ex quada Iege cospicere Scit Utim esse stemas leges,&eas omnes se in illo seculi seculo foditoru esse cotidit,

quia ea quae per umbra sunt constituta,in hoc minc seculo semper obseruet. Et itigrediebar in dilatatione quia mandata tua perquisiui.) Non est angustus propheta,& superius iam dixerat:In Via prsceptorii tuoru cucurri u dilatasti cor meum. Scit inter humanarumbulationu passiones semper ad deum patulo se esse corde oportere.Quod ipsum Apostolus doce dicens:In omnibus tribuIati,sed no angustiati. Nouit hac ipsa amplitudine cordis de se idem Apostolus gloriati, cum auCorinthios ait: n angustiamim in nobis, sed angustiamini in uobis Patet Etiam

hic pro

578쪽

cπVIII. PsALΜvΜ ENARRATIOllic pro aeta, dicente deo: Et inhabitabo in his, re inambulabo in ipsis. Angusta igitur peccantium sunt corda, ec hospitio deii mens polluta non recipit. Patulum enim domicilia incoceptibili deo opus est, Sc idcirco in amplitudine propheta ambulat,quia in eo in se Ioqtietis habitatio est. Causam uero amplitudinis suae docet,

dicens:Quia mandata tua perquisiui. Natarae nostrae consuetudine recordamur,

quotiens cum Iectioni uacantes mandata dei re praecepta scrutamur,in quanta amplitudinem intelligentiae mentiu nosti arum dilatantur angusti ec Φ patulus no litae humilitatis in desideria diuina sit sensus.Per peccatoru autem nostroru conscientiam coardiatur nobis omnis animae amplitudo, ac difficilia omnia & angusta sunt, cum diuini uerbi habitatione simus indigni.Sed ambulans in latitudine pro pheta,uersari in officio digno adeptae amplitudinis debet, uersatur plane. Sequitur enim: Et isquebar de testimonijs tuis in consipectu regum, ec non confunde har. Hoc ossiciu dilatati cordis est, ut ex eo inhabitantia diuinae doctrinae uerba procedat. Loquitur enim propheta costanter aduersias principes terrae,deum prae

dicans.Et quide duplex significatio sensus huius est,quia secundu dominica prae Opta oporteat a nobis Christum cora regibus 8c potestatibus praedicari,neo nos terrenaria potestatu fas est iure terreri, quo minus omni eofusione reieci a costanti ec publica side deum qui negantes negaturus sit non negemus. test ec sermo aucos referes,de quibus oc Apol olus ait:Iam sine nobis regnatus,ecutina regnetis de tant in conspectu sanctorriqui utim frequeter reges terrae sunt nEctipati,proplieta dei testimonia sit loquius, cpcobuius per praedicatione suam doctrinς condistis instituta praebere. Geminam aut lectio intelligentia ex se praestat,ut quia tr trunm ex testimonii scripturaris intelligi promptum est, aut utrunt significatum existimetur, aut quod magis uidebitur probabile eligatur. Et meditabar in mandatis tuis quae dilexi uehementer.) Non solum igitur loqui nos in testimoniis deicouenit,sed legis mandata omnia diuturna meditatione percensere. e. tantum

meditatio utilis est,nisi lex ipsa, quae in meditatione e diligat. New diligere communi dilectione sufficiet,nisi etia uehementer id quod diligitur diligat. Atin ideo

hunc omne perfectς rationis ordine sermo propheticus percurrit,dices: Et meditabar in mandatis tuis quae dilexi valde. Et erexi manus meas ad madata tua quae dilexi. Manus ad madata ea qus diligebat erexit, no uti columeliosias aut procaces, sed mandatis humilitatis seruientes,sed operibus misericordis insistentes ecfidei praecepta peragetes operis uero officiu semper oportet esse intentu, nulla

interdu ne i getis octi dissimulatione cessare. In hoc quo se manere propheta testatu dicens: Et ercebar in iustificationibus tuis.) Exercitatio assiduitate Operationis ostendit. Frequente ital sibi esse ec semper intenta prsceptoru obserauntiam docet ad sillas de quibus supra memorauimus,coelestiu iustificationu efficie tias,nunc se in iustificationibus prssentis ec ex fututis adumbratae legis exercens.

Eemor esto uerbi tui seruo tuo,in quo mihi spem dedisti. Omnis dei sermo qui scripturis diuinis continetur,in spem honori coelestυum uocat. Atm ob id propheta in omnibus se dei praeceptis manstuse confidens c stanter ait: Memorare Uerbum tuum seruo tuo.

Nunquid promissi sui deus immemor est Absit istud, ut aliqua subrepere in aeternam atm desinam uirtutem humanaru infirmitatum genera credatitur. Sed propheta qui promissis dei credidit, qui desiderio coelestium detentus est, qui contempta praesentiu futura sperauit,non ad memoria uerbi sui deum admo

het, sed ut uerbi sui in se seruosto memor sit deprecatur, id est, ut dignus habea s Φ tu in

579쪽

tur,in quo uerbi sui memor esse dignetur,quo in uerbo spem dederit.Et spem non inanem esse oportet,ne uerbis tantummodo praedicari,sed rebus ipsis uoceri. Et si quando incidant infimulates,persequinione damna, Orbitates, c5tumeliae,has praesentis seculi minas ac potestates spe aeternoru promisi brum conitemur. Sed iam ipsis omnibus propheta periunctus es dicens: Haec me consolata est in hu/militate mea,quia eloquia tuum uiuificauit me.) Haec ad spem refertur,quae sp rare eum in deum iacit. Consolatae uero est eum in humilitate, id est,cum contem nitur,cum irridetur, cum iniuriis uexatur,cu contumeliis inhonestatur, sciens hane

1ibi tentationu praesentia esse militiam.Sed se inter haec infirmitatis suae bella spes a domino prestita consolatatu uiuificatur autem per eloquia dei. Scit in his excellentem esse in coelis humilitatis suae gloriam. Scit anima eloquhs dei resertam, tanqua pabulum aliquod uitae in se aeternae cotinere. Non mouetur in eloquijs dei uiuens inani siuperbientia gloria. Nouit enim indigentia suam eoru esse opulentiae ditiorem. Scit ieiunia sua coelestiatin euangelica benedictione saturari Scit humilitatem suam glorioso esse honoris premio muneranda alcy ideo subiecit: Super hi inique agebant usquequam,a lege aute tua no declinavi. Inter nimias 5c consummatas super hora iniquitates,ualde enim inique agebant,nullo propheta deflexu a lege dei declinat. Oportet esse eum memorem iudiciora dei.In omni enim ultae nostrae genere memoria nobis diuini iudicij inserenda cotinenda est, ut cum aliquid agimus,residente in nobis iudicii memoria,uel nunquam potius abeunte, praeceptis dei opera nostra famulentu beatus eri quisquis non sine memoria dis uini iudicii omnia gesserit..uod de se profitetur propheta,dicens: Memoratus sum iudiciorum tuorum, seculo, dic exhortatus sum.) Hic nunc a seculo tantum, non etiam a seculo seculi, quia omnia in nos iudicia dei ex seculi huius ac mundi temporibus instituta sunt. In his aut se hortatus est,inter nos stilicet mundi turbianes ec inter haec passionum corporalium praelia ad tolerantiam ac uictoriam ius stantium malorum humilitate suam iudicioru dei memoria adhortatus. Deinde seqtritur: Desei iis amms tenuit mea peccatoribus derelinquentibus lage tuam. Virtutes propriae siuae propheis huic ad sipem uitae aerernae no sufficiu ne quoaspem in uerbo dei habuit, nem quod in spe eadem collocatus est,neo quod dei inlauificatur eloquio,nel quod no declinat E lege, nem quod se per memoria iudiciorum dei adhortatur, quin etiam dolore humanae impietatis fatigatur, & ob irreli/giosas hominum iniquitates exanimis est. Sanctus enim quiscp cum caeditur,non luimilitatis suae qui caesius est, sed insolentiae eius qui caedit, miseretur,ut a uae ano filio pater,ut ab amente aegroto medicus contumeIiam passus dolorem non ex eo

quod perpessiis fuerit, sentit, sed ob id qubd ille quem sanu esse cuperet, iniuriam

sibi uesanus intulerit. Membro autem uno aliquid patient secundu Apostolum, copatiuntur oc caetera membra. Desectio itam secundum haec tenet prophetam super peccatores derelinquentes dei Iegem,affectu miserantis stilicet & dolentis, ectanqua membris suis pro parte aegrotis,iniquior si & irreligios ,rti periculo fatiga/tur.Manet aute ipse quantu ad se iustificationibus dei siemper intentus,ec in omni quacun* sede habitat, quat ex ore eius religiosae confessionis hymnus abstradit. Ait enim: Cantabiles mihi erant iustificationes tuae in loco incolatus mei. Exemplo suo docet,sustepta semel in aures psalmorum cantica,in corde esse con tinenda,& semper ea officio oris iteranda.Non negligente ut ipse praedicat,legitati p audit, nem irreligiosiitatis nostrae modo diuina eloquia, aut occupatis in aliaud aut incuriosis oculis legit,aut mox obliuiosts auribus excipit,sed cantabiles mihi, id est, sine intermissione cantatae. In omni autem cuiusque generis loco noquaquam a se abesse psallendi consuetudinem docet, cum ait unloco incol tus

580쪽

c XVIII. PsALMUM ENARRATIO 1τyniei. Non enim ait: In incolatu meo, sed ita ait,in loco incolatus mei,in qVacun scilicet sede mansisset intelligens se mundi huius esse peregrinum,dei tamen lam per sibi iustificationes esse cantabiles. Sed quam cantabiles sint iustificationes clei

ostendit,cum nullum omittat tempus,quo no in illo coelestium secramentoru opere uersetcir. Ait enim: Memor fui nocte nominis tui doname,ct custodiam legem tuam. Scit prscipue nocturno tepore diuini esse a nobis nominis recordandum: scit tum maxime custodia dei legis a nobis esse retinendam, cu suhrepunt animo impurae cupiditates,cum uitiorum stimuli per recens assumptu cibum corpus exagitant,tum dei nomen recordandam est,tum custodienda lex eius est,pudicitiam, continentia,timorem dei statuens. Nouit hoc praecipue tempore dominum Nn clum,deprecadum,promerendum,dicens in loco alio :Lavabo per singulas lectum meum,lachrymis meis stratum meum rigabo. Non est periculoso mctur, nara uigiliara octo animus relaxandus, sed in orationibus, in deprecationibus, iratosessionibus peccatorii occupandus est,ut cu maxime corporis uir is opportuni tas datur,tum praecipue eadem uitia diuinae legis recordatione frangantur. nequit hir deinde: Haec milai facta est,quia iustificationes tuas exquisiui.) Haec ad memoriam refertur,per quam memor fuit noctibus nominis dei Quod aut ait: Mihi facta est, id est,nsi subito recurrens, nem temporarie assumptased semper in se manens, ec intra se quodam fidei opere instituta, ec ob id ei facta, quia iustilicatio nes exquisierit. Vtileigitur est, uistificationes dei sine aliqua temporis intermit 1ione scrutari, quia per exquistionem earum eius memoriam nos perpeIem continemus in Christo Iesu, cui est gloria in secula seculorum. Amen.

n Heth. Onio mea dominus dixi ut custodia legem tuam ξ&.uis ibi:Iustifi

cationes tuas doce me. mures psalmorum codices legentes di nosita opinabamur uersum qui octaue liters primus est, id est,hunc portio mea dominus,in superioribus septimae literae octo uersibus con tineri, quia ita in Latinis codicibus,aim etia in nonnullis Graecis striptum continebatur, ec sane abiblutior sensus uidebatur. Sed secundum Hebraeos emendatu apud Graecos psalmorum libru legentes,inaetiimus hunc uersum no septimae literae nouissimul esse, si octauae prirnu.lta' secundLim hanc cognitionem nos quom tractare de eo aggress simus. Coepit enim ita: portio mea dominus dixi iit custodiam legem tuam. Rarus quis est, cui ista fiducia est,ut portione suam esse deum audeat dicere Renunciandu est seculo omnibus. oebus eius, ut nohis deus portio sit.Caetersi si nos ambitio detineat si cura pecunis occupet, si illecehrs libidinum capiant,si negocia rerum familiariti demorentur portio nobis dominus no erit,ieculariu curarum at in uitioru possessione detentis. Mosi cum iussu naesset portiones incoIatus distribuere duodecim gentibus Israri,ita de tribu Levitica praeceptu est:Filiis Levi no erit portio necp sors in medio fratrum suorum,quia Ngcsteri dominus deus est pars eorum. Et rursum scriptu meminimus: Ego dominus pars eorum.Nullam ergo deo seruientibus lex data terrenam esse uoluit portione quia pars eoru deus esset. Meminit S euangelii praedicator ille Petrus, nullam sibi esse portionem possessionis hi mans, cum Oranti alimonia respondit: Aurumhargentum no est mihi quod aut habeo hoc tibi do. Quid est istud Petre quod possides

Renunciaueras omnibus deo tuo,dicens: Ecce nos omnia dereliquimus,& secuti sumus te quid erit nobis Et tibi ille resiponderat: Amen dico uobis qubd uos qui secuti estis me,in regeneratione sedebitis super duodecim thronos iudicantes duodecim tribus Maesaei exemplo uestro csteris relinquentibus cuncta spoponderat,