Disquisitio de Protagorae vita et philosophia [microform], quam..

51쪽

τωτατος αν iri a Maττειν καὶ λέγειν Prol. 18 Ε . Praeter has duas praecipuas artes aliis quoque disciplinis , quibus homines excoluntur , Operam impendebat, grammaticae, hermeneuticae, dialecticae, rhetoricae. Sophista ipse in Prol. 18 dicit se non ut caeteros sophistas eas artes docere quae minorem habent usum in vita communi λογισμους τε καιαστρονομίαν καὶ γεωμετρίαν καὶ μυουσιch si . De hac autem institutione in sectione de Protagorae philosophia sustus agemus. Propter hanc ingentem doctrinae copiam et propter eius methodum docendi erant eius Orationes tamquam incantationes, Prol. 15 omne sere aequales eum Summis laudibus prosequebanturi erat enim ille σοφωτατος των γε νυν Ρrot. 509 vir δυ σπερ θεον θαυμαζοριευ Theaet. 16 C , quem πάντες ἐπαινουσιν καί νασι σοφωτατον

Σοφὲ si . nimadvertendum autem Aelianum diserte testari Ibderitas eum appellasse λόγου. in illud λόγον εμμιανθον, quod habet Suidas, ex quo etiam scholiasta Supplendus erit, verisimile est a caeteris Graecis, praeeunte fortasse Eupolide aut Timone adhibitum osse per iocum 2 . Non mirum est, virum humili conditione antea usum, quum tantis laudibus extolleretur, non liberum fuisse a Vanitate et gloriatione. oc iam apparet e professione retus, in primis e multis locis quales ha- si De priore cognomine vid. Aelian. Var hist. V,

Alterum cognomen memoratur a Diog. Laert. IX, 50; at postquam Menagius ad h. l. animadverterat hoc cognomen Vulgo a scriptoribus Democrito tribui, ideoque fidem aerii hoc in testimonio in dubium vocaverat, Omnes recentiores eum secuti sunt in hae praeiudicata opinione. Quid enim impedit quominus uterque philosophus eiusdem cognominis particeps fuerit, in primis quum apud Platonem Protagoram identidem σοφοι appellatum inveniamus Τ 2 Exemplum eiusdem naturae habemus quoque de Democrito, qui teste Aeliano . . ab Abderitis appellabatur φιλοσοφία, imo, ait porro, a civibus suis ελα- σινος, sed auctoribus Suida Δηρι.) et Clemente Strom. VI σοφια quod etiam de Graeeis, aequalibus eius aut posteris, est interpretandum.

52쪽

sine arrogantiae specie de se ipse loquitur. Notum orat rigitur illud Protagorae λυζονικον καὶ ,πέρογκον l . Inde etiam actum quod aegre serebat si alii contras in disputando diutius et vehementius dicerent, quod quoties fiebat, facile irascebatur vid. Prol. 555

Fortasse verum est quod dicit Vir Cl. ΕΕΙ , p. 12, Protagoram non quidem caruisse acie menti S, at minus valuisse facultate subito dicendi. At si id ostici debet e modo quo in Prot cum Socrate de variis virtutis generibus disputans inducitur, Omnino tenendum si aliquem non dici posse hac facultate carere, si interrogatus io ae mon provisa haesita et nescit

quo Se Vertat. Operae pretium est animadvertere quo modo Protagoras cum auditoribus suis in Calliae domo versetur: τουτον τον χορον ait Socrates tuaλιστα εγωγε δων ἡσθην, ω καλως ευλαβουντο ιηδέποτε mi οδων ἐν τέ μιπροσθεν ναι Πρωταγορου , ἀλλ' ἐπειδη αυτος ἀναστρί νοι καὶ οἱ με ἐκεινου , ευ πως καὶ ἐν κοσμου περιεσχέζοντο υτοι οἱ ἐπηκοοι ἔνθεν και ἔνθεν, και ἐν

κυκλου περιιοντες ἀεὶ εἰς το οπιωθεν καθίσταντο καλλιστα.

Prol. 15 B. Itaque mos Peripateticorum , qui ambulantes disputabant, iam Protagorae proprius suisse Videtur nam caeteros sophistas, Hippiam in excelsa sede sedentem, Prodicum in lecto iacentem, inVenimus; tunc demum, quum disputatio rite instituitur cum Socrate et alii etiam auditores accedunt, formant συνέδριον, Ἀνα καθιζομενοι Itaλεγησθε ut ait Cal

lias 517 j.

Indicem librorum, quibus philosophiam Suam conscripsit rotagoras, exhibuimus ex Diogeno Laert. IX, 55 quem indicem attendenti ac reputanti Protagorae libros in foro cumbustos esse 9 55 sq. , mirum videri potest ad Diogenis aetatem tot libros servatos fuisse; veruntamen consentaneum est scripta philosophi celeberrimi etiam extra Athenas multorum in manibus suisse , nec e Laertii loco IX, 51 constat ea omnia fuisse combusta. Fortasse haec calamitas unice accidit iis

quae non a Diogene memorantur , quorum tamen Otita aliqua ad nos perVenit: Mθεια, περὶ του οντος, περὶ θεων, περ ορθοεπεtae, commune loci. Omnes

hos libros recenset rei p. 176 sqq. is videtur addendus esse locus Theaetet p. 178 sq. D,

53쪽

ῆ υδεί γ ν υτι διελέγετο διδους πολυ ἀργυριον. Hinc fortasse effici potest, Protagoram, pectinia Soluta orationes e genere iudiciali pro aliis conscripsisse. Caeterii de singulis libris , data opportunitate, usius

Duo in primis vitia obtinere animadvertimus apud multos qui de historia philosophiae scripserunt aut placita quaedam abrupta corradunt, quae deinde Venditant pro philosophia viri alicuius aut ordine quidem procedunt, sed distributionem in varia capita non petiverunt ex ratione materiae ipsius, sed ex ipsorum sentiendi ratione aut e modo quo philosophia vulgo distribui solet. Haec vitia ut caveamus, continuo rationes reddemus distributionis, quam in hac opusculi parte sequemur, quippe non e nostra opinione, sed e natura ipsius philosophiae Protagorae

haustae.

54쪽

Protagorae philosophia hoc sibi proprium habet,

ut sit quam maxime praetiea : ubivis hominem Spectat, eumque non ingenio praeditum sed unice corpore constantem et huius commodis ut prospiciat unice Vi-Ventema quare Protagorae doctrina non sine iure insigniri potest nomine sensualismi absoluti. Quum autem corpus humanum ita sit constitutum ut rebus extra se positis variis modis amiciatur,

primum videndum est de ausa horum assectuum, tum de modo quo agant, tandem de eorum pretio; haec tria capita constituent primam sectionem, in qua disputabitur de sensuum pereeptione, unico snte eognitionis humanae. At hic minime subsistendum. Natura humana, prout rebus extra se positis iucundo aut iniucundo afficitur, huic rei in primis studet, ut iucundas sibi

comparet, iniucundas quam maxime Vertat, Verbo saluti suae prospiciat. Facultates innatas exercet; quibus varias artes suum ipsius commodum spectantes invenit minc oritur ar Oeconomica. Veruntamen ulterius procedit homo. Multa sunt quae Su marte peragere non possit Sentit sibi coniunctione cum aliis hominibus Opus esse, ut naturae uae SatiS- faciat. Eiusmodi autem coniunctio exsistere nequit

sine iustitia et honesti sensu, quibus homo Suum cuique tribuit, honeste vivit, neminem laedit. Hinc oritur vita socialis , ars politica. Hinc sectione secunda agetur de foetetate humana;

caput primum de homine aetra societ lem, secundum de homine eum aliis coniuncto, quibus adiungetur animadversi de rebus divinis, quae, quamquam ab hac philosophia proprie alienae, tamen omitti nequeunt propter ingens pretium quod communi hominum opinione iuro iis tribuitur. Τandem in sectione tertia agendum erit de methodo qua homo informari debeat ad vitam socialem et ut aliquando rebus suis bene prospiciat. Continebit igitur disciplinas , id est grammaticam , hermeneulicam , hetoricam, dialecticam. In singulis locis disquisitionis nostrae respiciemus ad principium quod sibi Protagoras constanter mente informavit, ut caveamus ne quid Protagorae tribuamus quod sit Platonis vel alius cuiusdam philosophi.

55쪽

Fons unde Protagorae doctrina de sensitum perceptione hauriri potest, est LAT0NIS Theaetetus Etenim hic dialogus versatur m refutandis aliorum philosophorum de criteri veritatis sententiis, quas inter non minimum locum occupat disputati contra Protagoreos habita. Quum igitur forma libelli sit disputatio, commodissime factum ut quaestionem avariis partibus spectare poSSimus , quo certe ac Uratius in res ipsas inquiretur, quam Si a Sola altendamus quae Aristoteles, Sextus Empiricus, Diogenes Laertius , alii tradiderunt, qui sophistae placita obiter tangunt, non universam philosophiam in conspectu

nunt. Praeterea, si levem modo notitiam Platonis his de rebus sententiae nobis comparaVimVS, nullum periculum est, ore ut disputantium sententiae confundantur. Caeterorum Scriptorum testimonia magni quidem sunt pretii ad Platonis auctoritatem confirmandam, exigui vero momenti ad eum illustrandum.

De motu, principio e quo omnia pendent. Hoc principium ita desinit Plato in Theaet. p. 156 Α

ουδέ si . uum in hoc loco interpretando parum accurate versati sint interpretes , e quidem Ventu, ut qui nuperrime de Protagora Scripsit, Oct. WEBER , Statuerit meram illam motionem, quam in hac sententia tamquam undamentum philosophiae Protagoreae posuit Plato, esse meram eiusdem sictionem, Omitin necesse est ut diligentissime exploretur, ne videamur aedificium nostrium superstruxisse undamento infirmissimo, fortasse salSO. 1 CL Theaet. 181 B: Δοκεῖ ου μοι αρχη ἔναι τῆς

56쪽

Plato id habet consilium ut describat exordium totius philosophiae Protagoreae, ex quo pendebant Omnia quae hactenus disputaverant locuti autem erant inde

a pag. 152 D de motu, necessario Omnium rerum praedicato, earumque conservatore et continuae mutationis causa, quae erat sententia Protagorae, praetore Heracliti, Empedoctis, duorum principum Oetarum, Epicharmi et Homeri l .

ουδὲ μ αλλο δε κίνησις Significante Metra universe, omnino , prorsus u. quod hanc ob causam moneo, ne putemus id dictum esse e sensu quo in primis philosophi Elealici hoc vocabuliam usurpare Solebant de rerum universitate, dicentes e g. ν δ παν. tqui

1 Vid. p. 52 ; hi sunt igitur illi qui p. 56

dicuntur ομφότεροι et αυτοι. Homeri versiculus a Iatone cilatur, exstat Iliad. o. 20 et 502. - Dicharmo autem dignus est qui inspiciatur locus apud Diog. Laert. III, 12, qui auctore Alcimo, narrat Platonem multa transcripsisse picharmi et re vera, quae ibi leguntur de motu et sensuum perceptione, mire congruunt cum iis quae in Theaeteto de Protagorae Systemate exponuntur. minc poeta a, eodem physiologis accensetur,

nihil sano est quod urgeat, ut hanc vocabuli significationem illi substititamus; nam haud sermo es de ipsa rerum universitate, sed potius de eius principio et origine. Hanc ob causam auctor etiam utitur verbo ἔν dicens universe erat motus Miror tamen omnes interpretos, inde a Ficin il , verba ita reddidisse : universum est motus, illud υ accipientes pro εστίν, ως ἐλέγομεν. At minus recte ; nam licet verum Sit, motum Omnibus rebus, prout nunc Sunt, ineSSe, nec quidquam motionis expers esse, lamen quum hac de re ante iam disseruisset auctor, nune inquirit in principium et originem, unde manassent illa omnia, de quibus tunc sermo fuerat, i. e. de materia motu agitata. Ita naxagora : παντα χρηματα ἡ ν μου , o Democritus ἡ ὁμου raντα δυνaμEt. Principium Protagorae est: s universe suisse motum nec praeter hunc quidquam aliud V quae sententia 1 Vortit Ficinus locum ita a sunt enim, O puer a Musis admodum alieni. Sunt autem alii quidam elegantiores, quorum tibi mysteria narraturus sum. Principium autem deinceps erit, ex quo ea, quae modo diximus, manant, quod scilicet universum hoc motus est, et aliud praeter motum nihil. V Legerat dillografaice scriptum : ρχνδε ε ξys, ξ u. Idem videtur in proximis legisse : πλyθει

μὲν πειρα, ὁ δυμ δε εἰ δει, quum verterit: ea harum congressu compulsuque mutuo enectus eveniunt numero in- smili, specie gemini. 6.

57쪽

fortasse non nemini absurda esse videbitur, reputanti, motum non esse rem sed rerum praedicamentum , quod luculenter exposuit Plato in Sophista, in quo dialogo

unuSquisque rogabit: at quomodo id, quod materiae inhaeret, sine hac exsistere potest, aut quod magis etiam absurdum est, tamquam eiu principium Praedicari potest 3 - Α sponte liquet ex iis , quae praeceS-Serunt, non aliter statui posse: nam si nihil est sine motu et si per motum et concursum demum singulae res oriuntur , Omnino dicendum est ante motum nihil suisse. Res sortasse clarior siet ex Arist. Metaph. XI 2, ubi disputatur de mutatione non enti in enS, quod ita explicatur ut quod primo fuerit potenti s δυνάμει , deinde fiat actu ἐνεργύρ , et diserte memoriae proditum est, Democritum Statui S SM: ἡ ὁ Ιου παντα δυνάμει , ευεργεhi δ' Mis . Itaque motu convenit Wioritas , quam tamen magis de causa, quam de tempore intolligi oportet. In irimis mutem Protagoras me cogitare quidem poterat de materie aliqua ante motum iam Orta, quia 1 Mullae Dem. p. 209, 337. CL Arist. Met.

ut post videbimus , statuebat nihil esse nisi immediatas Sensuum perceptione si e rerum qualitates sensibus subiectas , has autem tum demum sori si duae res motu actae sibi ita occurrant, ut altera assiciat, altera vero huius impulsum percipiat. Itaque censendus est Sic statuisse : suniverse erat motus nec quidquam praeter motum aliud.VMotus autem non solum sui omnium principium, sed omnibus perpetuo immansit, ita ut sine eo nihil unquam dici possit esse seu potius siem, nam esse stabilitatem indicat, quae certe iis, quae nullo temporis momento sine motu Sunt, tribui nullo modo potest. De hac perpetua motus vi et actione e rotagorae Sententia multis deinceps locis exponit Plato, e g. 180 πάντα κενειται, cs. 181 D 182 Cci 157

ουσιαν perhibebant.

Similiter sero do motu materiae inhaerente, quo ossicitur ut liue continue muletur, disserit Sextus Empiricus 1 , de motu autem, omnium principio, Silet. ly Iid Pyrrh. hypot. I, 32. 217 V 'σὶν ουν Ἀνηρ

58쪽

Ex usu loquendi qui valebat aetate, qua vixit Sextus, explicandum erit quod utitur vocabulo illo λ Protagorae doctrinam exponens. Nam quantum scio oristoteles primus id vocabulum hoc sensu usurpavit si ;Plato materiam suam dicebat ποδοχνιν Seu τιθὴνην, χωρα Seu μητερα 2 . At hic, ubi in Protagora philosophia exponenda Versaturi, materiam ne memorat quidem, quod facile explicari potest ex universa ratione philosophiae Protagorae Nimirum attendebat hic unice ad res sub sensuum perceptionem cadentes, id est ad qualitates externas, quibus Sese sensibus nostris patefaciunt, non ad earum naturam internam. Consequens igitur est, sophistam ipsum de natura materiae ne disquisivisse quidemn Sextum vero non nihile sua ipsius sentiendi ratione immiscuisse in aliorum placitis quae enarrabat verisimile est; quod nemo ei viti vortet reputans, quam disticito sit, in primis minus accurate inquirenti, ita suas Opiniones eponere, ut alienam rationem integram reddat. Iam ad motum ipsum redeamus. - Statuit igitur Protagoras mihil esse sine moti 5 quod Plato ipse

1 Vid. Sta lib. ad Plat Pim. p. 49 A. 2 Vid. Tim. p. 48 C sqq. 50 , 5 A 52 D. i5 Cis loci quos citavimus p. 81 et 85.

illustrat variis exemplis e vita communi et vulgaribOmnium opinione petitis r motus enim esticit utres Oriantur, quies contra ut intereant calor et ignis, qui vicissim alia producunt et conservant, ipsi oriuntur se motu et fricatione, quae sunt species mollis 1 corporis constituti quiete corrumpitur, motu et exercitatione plerumque conservatur; ipse animus opus habet motu, i. e. disciplina et cura, ut molior at 2 similiter tranquillitate oris et marisOmnia putrescunt et pereunt denique aurea illa catena Homeri v. l. O , 17 sqq. est imago totius coeli continuo motu agitati quo omnia conservantur R.

poris et animi meinorabilis locus in Symp. p. 20 C. 208 B, ubi motus ille est studium sese conservandi, imo principium immortalitatis.

59쪽

Nonii li ex recentioribus etiam salso opinati Sunt, motum unice esse motionem e loco si . At meliora hac de re discimus e Theaeteto nam ibi describitur motus duplex alter est motus e loco in locum et motus circularis, alter immutatio, quare ipSae mutantur, e g. quum aliquid SeneScit, Vel nigrum ex albo, vel durum ex molli sit. Illud genus appellatur φορα hoc ἀλλotti, τις 2 animadverten-

in primis Phaedr. 21 sq. 1 Vid. rause, una 'ogi . p. 84.

conveniunt cum iis quae de motus generibus disputat Plato in Parm. 458 C. et 3 Α. - an vel similem saltem de motus generibus sententiam respexisse videtur Aristoteles Categ. i. ubi ex species Motus

dum autem est e Platonis loco 18 C certe non liquere hanc distinctionem esse ipsius Protagorae existimamus potius rei illustrandae causa esse additam, quod estici possit ex his verbis Socratis sutrum unum genus motus perhibent philosophi illi fluentes , au vero, ut mihi videtur, duo generass

De mutua actione sive de sensuum perceptione. Quum motius vi res continue mutentur et transformentUr, OnSentaneum St, nullam cuiquam rei stabilitatem adscribi posse quod nunc hanc illamve sormam vel colorem habet, brevi tempore elapso, fortasse plane immutatum erit. Nihil igitur mutabilius quam qualitates rerum quibu tamen aes

και τὴν κατὰ ἡό πον μεταβολην, deinde oppugnat eos qui existimant quatuor illa genera priora esse Species τῆς ἀλλοιωσεως. s. d. in phys ausc. V, 3. - Res clarior eliam siet inspecta unius alteriusve recentiorum de motu sententia. e. g. rare Se anui. 09. p. 588, non aliena a Protagorae doctrina statuens , quum distinguat inter motum internum περι βοράν), aeternum βορὰν εω χώρα νεις χώραν , et utrumque coniunctum ἀλλοιωσιν, usammenetiehun uia Ausdehnung).

60쪽

unice percipiuntur. in numquam affirmari potest hoc vel illud esse, sed semper dicendum, aliquid fieri hoc illove modo si . Sed in iis quae hactenus de motus natura disputavimus, locuti sumus de rebus, de qualitatibus at

bene animadvertendum est, nos his notionibus usos esse e vulgari loquendi ratione, quam in hac expositione sequi Oportebat; at e rotagorae ratione Ondum licebat his vocabulis uti, quum hactenus nihil cognoverimus nisi id motum esse universalem et Perpetuum; praeter hunc initio nihil affuisse. Quid autem requiratur ut ea qua no nuncupamu reS, Sive potius rerum perceptiones, adsint fiant , id cxponetur in hac nostra disquisitione de mutua actione. Vidimus motum natura Sua SSe duplicem, νοραν et Ἀλλotω τιν' sed essectu suo etiam est duplex; 152 δὲ δι ς,ορας τε καὶ tνἡ ως καὶ κρQσεως

ποιων. CD Philop. ad Arist. de gener et inter . p. 4:

neat, quoties minus propria ιναι dicimus, pus est mutua actione rerum inter se, nam si res per se

nihil est ij. Hinc motus habita essectus ratione est duplex, activus et passivus 2 . Sic Protagoras, ut ait Sextus Pyrrh. hypot. I, 52 p. 2l6 uταγει τοπρος τι relationem mutuam s5 . Si igitur alter motus impellit, debet adesse alter

qui impulsum sentit; sic una re sit O roto υν , altera τ πάσχον, tunc e re actiVa prodit avxθητον τι , paSSiVa αἴσθησις, in medio iacet qualitas.

3 Vid. Amm. ad Arist. Cat. Schol. d. Brandis,