Disquisitio de Protagorae vita et philosophia [microform], quam..

71쪽

112 13

autem hac ii re maiorem quam in aliis rebus auctoritatem tribuimus , quia votorum bilosophorum placita accurate plerumque explorat hoc unico consili ut oppugnet omnes, qui ipsi videbantur δογματίζειν , quae vero huic consilio non inserviunt, saepe negligentius

tradit ita quae idem salso perhibet de materia iam notaVimu , Sup. p. 86 et M.

Qua hactenus disputatione nostra de rebus quae sensibus percipiuntur persecuti Sumus, haec unt: 1'. In initio orat motus et praeter motum nihil. 2'. Per se nihil est, sed ut aliquid fiat sit duobus actoribus opus est 6 ποιουντι et τεὴ πασχοντι, quorum mutua actione oriuntur, tamquam intermedia rerum qualitates. 5'. Nihil igitur percipimus nisi rerum qualitateS. 4'. Factoribus mutatis haec intermedia quoque

mutantur.5'. Quod aliquis sentit ab altero non Sentitur; hinc unusquisque suorum assectuum iudex est. 6'. in sequitur veritatem unice positam esse in singulorum hominum assectibus sensuum, eamque eSSe subiectivam non obiectivam.

De his omnibus Protagoras egit in libro 'Aλ, Θεια inscripto, quod patet e loco heaul. p. 161 C, ubi Socrates dicit sententiam illam, hominem omnium rerum mensuram esse, suisse huius libri exordium 1 . Memoratur hic liber porro in aliis Theaetoti

1 Theaet 161 C, Socrates dicit: α an αλλα εροι τανυ

κέραχος ad quae deinde, p. 166 C respondet Protagoras:

72쪽

Ex tillimo Crasyli loco , item ita ait notatione X ScriΡ- simius palo in 'Aλη, i ilia quinii scriptum misso περὶ των νοματων ὁρΘυτητος. De hac autem quaestione in iusmodi libro actum suisse nemo mirabitur reputans o Protagorae philosophandi ratione neces- Sari sequi, ut multis in rebus novam terminologiam induceret vid. Theaet. o D, ubi monetur pro εἶναι

dicendum esse γίγνεσΘut. s. p. 156 et 18 A sq. , ubi Socratum sic habet loquentem: Mλχιν γε,

Videtur SSe νομα χλοκοτον, Theaet. . 18 A. Estque haec res nova nomina creandi in philosophia Saepe necessaria. Id lubenter concedere solebat ristoteles si . In primis autem Stoici, praeeunte Zenone, Oli erant utpote non tam rerum inventores quam verborum movorum V 2 Magis etiam vivam sy Iid Arist. Cui per totum cap. VII, et tandem

2 Vid. Cie. Fin. II, 2 5 4, 15 Legss. I, 13, 58 20 55; M'. V, 11, 2; cod. l. 6, 16. apud antiquos id oblino apud rocontiores, in primis in Germania, philosophos, qui quotidie sere nova

vocabula componunt, ut quae in mente habent, quam brevissimo et aptissime cum aliis communicent 1 . Tradit Porphyrius apud Eu Seb. Praep. Uang. X, 5 2 , Protagoram recitasSe λόγον περὶ του οντος, in quo disputaverat contra τους εὐτο ν Et ζαγοντac, quod confirmatur testimonio Sexti Empirici adv. Matia. VII, t 0, narrantis ἐνaρχ'μενος γουν των καταβαλ

βαλλοντων Supplendum esse per λόγων atque intelligi oportere librum aliquem Protagorae acutissimo vidit

quamquam minus recte me iudice coniecit exstitisse unum Protagora librum hac quadruplici apud antiquos scriptoros inscriptione insignitum aλἡΘεta, περ του Vid. e. g. rause, Vortesuncten eb. d. Sl. epraes. p. XVI, 5 in ann. in primis p. 561, et de novis vocabulis ab ipso introductis disserens p. 404 ann. 2 Eusebit verba haec sunt Πρωταγορον γὰρ τον

to Eodem aciunt verba, quae in Protagora inveniun

73쪽

οντος, aτaβαλοντες et ἀντιλογι ων δυο Res autem simplicissima ist Protagorae libor suit inscriptus ἀλjιΘεια at quum in philosophia sua exponenda, qua το 4 ναι plane tollebat, necessario disputare deberet contra eos quibo να ponebant, lorphyrius, argumentum huius refutationis spectans , tradidit sophistam recitasses λόγου περὶ του χυτος in δεηΘείρ contentum , Sextus autem, Ormam huius partis xi ἀληΘε ac unice animadvertens , rite dixit eam continuisse λογους καταβάλλοντας Nihil autem ist quod probabilem reddat eiusdem ornaysi suspicionem, quartum ἀλη- Θεtae titulum fuisse ἀντιλογιῶν δυo. Porro Sati notus est error Monagii ad Diog. Laert. Ι , 55 librum Protagorae περὶ του χυτο confundentis cum Gorgiae libro περὶ του μη υτος, id ortus, quod Subiectum eorum quae leguntur apud Sext. Emp. adV. math. VII, 65, putavit esse Protagoras , quum hic clarius pateat id esse Gorgias.

SECTIO IL

Ars sophistica , ait Protagoras in cognomine dialogos5l6 antiqua est quidem , sed qui eam tractaverunt ex antiquis, metuentes invidiam ex ea Oriundam, tamquam specie et tegimento usi sunt partim poesi, ut Homerus, Hesiodus et Simonides, partim initiationibus et oraculis ut Orpheus et Musaeus,

alii aliis artibus. Mihi vero, addit 517 A , cum his

omnibus, quantum ad hoc quidem attinet, non convenit; palam profiteor me esse sophistam et hominum iistitutorem, et credo hanc illa multo meliorem

esse cautionem.

Et iuro Protagoras existimabat hunc esse Optimam ευλάβειαν, ut philosophia sua imbueret mulios nobiles

74쪽

adolescentes, qui certe philosophum comtemsissent, sed sophistam sequebantur, a cuius disciplina exspectabant, ut aliquando dicendi et reipublicae gerendae periti fierent. Quamquam igitur lac in re ab antiquis illis sa-Pientibus, quos appellabat sophistas, dissentiebat Protagoras , tamen eatenus eorum Xemplum Secutu eSt,

quatenus gravissima lillosophiae placita Saepe populari ratione, adhibitis mythis et exemplis e communi hominum vita, cum aequalibus sui communicabat. Eiusmodi enim formam adhibere utique portebat eum, qui volebat non solum discipulos aliquos sor- mare, Sed etiam excelsum habebat consilium hominus universe instituendi l . Etenim adhibita eiusmodis Orma , quae apta esset communi aequalium suorum sentiendi rationi, et melius ab iis intelligebatur, et eius placita iis non ita nova erant ut ab ipsorum Opinionibus abhorrerent contra et facilius ab iis suscipiebantur et magis iis commendabantur. Utique hic

valet quod Gorgiam dicentem facit Plato in Gorgia p. 44 forator non est doctor iusti et inius liiii iudiciis aliisque concionibus , sed id modo esticerestudo ut auditores ipsi habeant sidem non enim restum graves tam exiguo temporis spatio docere possit multitudinem hominum. V ly Vid. ii ot 517 m, et ritiae honuimus p. 6 dediscrimine discipulorum et u litorum vulgarium.

Luculentissimum huius docendi rationis exemplum habemus in Protagora Verba facit ibi sophista non coram discipulis paucis, sed in concione multorum auditorum , qui in Calliae domum convenerant ad sophistas ibi hospitio exceptos videndos et audiendos

Eiusmodi adsidente corona Socrales sophistam Oglit, quosnam fructus discipulus aliquis ex eius institutione percepturus sit 5l A . Ad quae hic non dubitanterreSpondet, Se essecturum esse ut discipulus in dies melior evadat. At Socrate iterum rogante, qua in re sophista homines meliores acturus sit hic virtutem quam docebat, ita desinit ut contiiteatur arte Oeconomica et politica, quibus homines sibi et civitati optimo prospiciant i518 Ε . Et Socrate contendente virtutem eo Sensu, quo ipse eam intelligebat, doceri non posses519 Α - 520 sophisia deinde sus docet virtutem, si constituatur arte oeconomica et politica, Omnibus quidem innatam esse, Sed utique amplius

cxcoli debere M C sqq. . Videt autem sophista quales sibi auditores habeat,iperspicit quam dimiciles et a vulgari cogitandi ratione

alienae Sint res, quas nunc sit expositurus , proponit igitur iis sententiam suam communicare sabulamsρευθον enarrando. Et ea quae deinde sequuntur eatenus olficiunt mythum, quatenus narratio quam Protagoras auditores suos docet, hausta is duabus traditionibus qua S

75쪽

apud Hesiodum si invenimus quaeque in ore populi vivebant altera est illa qua Prometheus Iovem turpi fraude decepit et ignem , hanc ob causam hominibus

ademtum e coelo suratus e S , altera vero qua Vulcanus, Iovis iussu , Meminam e terra ut igne formavit, quam deinde Minerva et Mercurius variis donis ornaverunt 2 . At sophista his sabulis ita usus e St, ut eas quam maxime accommodaret a re qua earum προσχοατι adhibito auditoribus commendare vel

Haec sophistae ratio eiusque consilium OS O-nent ne ipsi tribuamus quae sunt tribuenda vulgaribus auditorum eius ol,inionibus de religione ; hinc dii illi res humanas moderantes, hinc homino e terra et igne sermati, hinc ignis divinitus tominibus tributus, alia, quae Omnia iam apud Hesiodum invenimus, Vid. Hesiod theog. 50J-616 Opp. 47-107. CL Apollo d. I, 7 Puus. I, 24, T. s. elcher, Rhein Mus 1855, p. 586 sqq. in Simonidis Amorgini

Iambi qui supersunt, asserens quae de his sabulis inveniuntur apud alios poetas, Phoeylidem, Horatium, Anacreontem, in subulis Aesopi is, aliis. 2 CL P. an imburg rouwer Uist de laeivilisation morale et religieus de Grees, Groningue 1851, p. 10 sqq. et A. Esther, specimen in Protagorae apud Platonem sabulam de Prometh etc. Ultrat. 822

p. 20 sqq.

5 Vid de utriusque abillae apud estodum et Platonem discrimine Esther . . p. 8 sqq.

quin ne notiones quidem illae αἰδου et δίκης ita sunt premendae, ut ea Protagorae unico proprias suisse existimemus. Erant eae pervulgares apud antiquos poeta Homerum , esiodum , alios si , sed Protagoras eas ut caetera illa ita adhibuit, ut auditores intelligerent, qualem sibi vellet artem politicam. Itaque hinc nobis id agendum est, ut demti Ornamentis poeticis ex hoc ytb eam sententiam eliciamuS quam Sophi Sta auditoribus suis commendare voluit, ut constanter cogitemus eum in hac fabula enarranda id egisse, quod dicit Socrates in Theaetoto

γευ et id nobis faciendum est quod in eodem dialogo dicit Socrates si 5 Ε Q ανδρος, μαλλον δε ανδρῶν

d os aliquid quod nos magnopere iuvet in disquisition do hac subula. Dicit enim Protagoras in ulteriore sua expositione de alte politica 524 Ουκετι μυθον σοι ἐρῶ, αλα λόγον. i ambo autem μυΘος et λογος sibi invicem opponuntur 2 nimirum quum μυΘος Specie popularem docendi rationem, λυγου contra quia adhibet sophista quum disputatio

76쪽

riore disquisitione reapse liquere debet quantum iii praecedent illa populari expositione auditorum suorum opinionibus religiosis indulserit. Antequam autem hanc in rem ulterius inquirimus Opus S Ut rationes reddamus, quidni, prout alii secerunt lianc sectionem inscripserimus de Protagorae ethica aut de eius placitis moralibus. Et causa quidem simplicissima est num facile probari potest, in Protagorae philosophia de morum doctrina sermonem esse non potuisse. Si enim homo est Omnium rerum mensura, de virtute et vitio, de iusto et iniusto , omnes aeque recte sentiunt, et virtuti magistro, qualem ipse se appellare solebat Protagoras, nihil amplius relinquitur, nisi ut doceat quid sit hominibus utile, hac enim in re alter alter revera sapientior est si . ly Nid. Theaet p. 72 Ἀγχυκουν Ati P περὶ πολιτικῶν prculi in rebus privalisy καλα μεν xa P -ἰσχρα καὶ

Ilo luculenter exponit ipse Protagoras in Theaeteto p. t 6 -l68 C, ubi sophista munus comparatur cum medici quod sano homini dulce videtur et est,

idem aegrotanti amarum videtur et Si uterque Sentit id quod singulis pro utriusque conditione Verum e St, nec aegrotan minus recte sentit quam anus sed conditio tamen sani melior est quam conditio aegrotanti S munu autem medici in eo versatur ut aegrotantem Sensim ita immutet, ut id quod ei antea reVera amarum erat, ei Sensim dulce iat; nam melius est iucundi aliquid sentire quam iniucundi idemollicit agriculturae peritus in plantis idem rhetores in civitate, quorum munus id est, ut id, quod iustum habetur, simul sit bonum denique sophista idem ossicit in animi hominum, nimirum ut verum quod singuli existimant ita immutetur ut simul fiat bonum. Itaque Protagoras doctrinam suam ita definire solebat, ut eam esse diceret ευβουλίαν περί τε των

τωτατος πιν εἴη και πραττειν καὶ λέγειν P t. p. 518 Ε . duum igitur sophistae professio hominem pectet et ipsum per se, et quatenus pertineat ad societatem humanam , O quoque in hac sectione Protagorae distinctionem Sequemur. Fortasse autem attendens ad ea quae monuimus nonnem mirabitur, nos in Prolagorae philos0phia exponenda de virtute loqui; sed quouiodo mo vocabulum sit intelligendum, tunc do-

77쪽

mum indicare poterimus postquam paulo ulterius in hacce philosoplitae Protagoreae parte progreSS SUmUS.

De conditione hominis intra societatem humanam. Ut in introductione monuimus , Protagoras doctrinam Suam de progressione hominis ad humanitatem in elegantissima illa sabula de Prometheo et Epimetheo Prot. p. 520 C sqq. exposuit, quam hic inlegram disquisitioni nostrae praemittemu S.

78쪽

Varia fiant virorum doct. do iiiiis fabulae auctoritate Senientiae. Non probandum est iudicium quod tulit i ei, quippe nullis certis argumenti niXum, eam esse fragmentum libri Protagorae πιρὶ τῆς ἐνειρχy aταστάσεως, de cuius tituli significatione ab argumento huius sabula prorsus aliena, in sine huius sectionis videbimus. Verum sit genus dicendi non plane esse Platonicum ij, tamen ossici inde non potest, ipsi rotagorae acceptum referri debere, cuimini ui illam sabulam iudicavit Philostratus svid. εus p. 9 ; quin longe verisimilius est Platonem Protagoram imitatum esse eadem ratione qua et Hippia o Prodici dictionem imitatus est. Si quis autem contendere velit verba esse ipsius rotagorae non in sabula ipsa est subsistendum, sed ea quae p. in D usque ad 528 D sequuntur etiam Protagorae sunt adscribenda, quia intime cum praecedentibus cohaerent et eadem loquendi ratio in iis servasur, qu0d probare conabimur in huius partis sectione iertia.

In priore mythi part sophista, adhibitis sabulis Hesiodo is Supra memoralis , allegorico significat homini Roperitur haec fabula apud Himer. r. XXI, 10; valde immutata apud Themist. r. XXVlI, p. 558 407 Dind in indicatur apud Iulian. r. l, p. 194 Recles rei p. 18 reprehendit Herbatium et Eayserum

mullos locos citantes ad Protagoram min. me pertinenleS.

79쪽

innatas esse facultates nonniillas arcto coniuncta cum pulchri studio, quibus commodo suo prOSpicit. Homo, eadem sero ration qua id de Pandor legi. US, una Um aeteris animalium generibus formatur a diis 'utus in torra communi omnium matre is terrae igii mixtis quoque iis quae terrae et igni miscentur. viuum autem animalium genera Varii corporis sacultatibus valeant, homini tribuitur a ἔντεχνος σοσγt συν πυρι Prol. 52 SiVe i mrυρος τέχνη, τὸ σου Ηφαμπτου καὶ xi χλη η γῆς 'ΑΘηυties Ib. E , i. e. ea ingenii acultas qua singuli hominus suis commodis prospiciunt, estque ea partim Vulcani, instrumenta ad corpus nutriendum et conservandum neceS- Saria componens, partim Minervae, ad ingenii cultum promovendum apta hinc univerS Oritur ευπορία του βίου Iam videamus quaenam sint varia facultates ex hac ἐντέχν ου σοφὲ Ortae M A :1' omo vocem set nomina articulatim distinxit; unde origo linguarum. 2'. Rabitationes invenit; hinc origo architecturae. 5'. Vestes et calceos et stragula consecit. D. Ε terra alimenta sibi procuravit, unde rigo agriculi Urae. 5'. Im altius escendit; nam quum hanc ingenii facultatem divinitur accepisset, Solus homo, propter hanc cognationem cum diis, existimavit deos SSe, ara Statuasque diis ponere instituit qua sunt initia studii rorum divinarum. Sed initia tantum; nam homo hac conditione Oudum de diis philosophatur , sed aras et statua ponit; os igitur ipsius artis facultas hunsiain qua hoc

modo Sese manifeStet. Haec omnia quidem sunt divinitus accepta, sed sunt tantummodo acultates, qua ipse homo, neceS-sitate coactus amplius excolere debet ut inde usum habeat. Haec omnia in primis docendo ab aliis ulterius excoli 0SSe Sponte patet, nam, ut Protagora ipse dicere Solebat, φυσεω xa ἀσκνισεως διδασκαλία δει- ται , και πω νεοτητος δε ἀρξαμ ένους δεῖν /χανΘάνειν si , iVM μηδέν εστι μλιτε τέχνη νευ μελετης μιλιτε μελετην ἄνευ τεχνης 2j. Protagoras totam hanc disciplinam complectebatur nomine artis oeconomicae

περὶ των οἰκείων.

t Vid. Crum erraneodot Paris iom. , p. 71. 2 Vid. Stob de Assidu Serm. XXIX, p. 206, ed. Aurel Allobrog. 1609 S. Mazimus ed. Combesis II, 587 Beynen, sententiae seleelae Democriti, etc. Lugd. Bat. 1857, p. 56. 5 iocum Prot iam supra p. 12 exscripsimus; alter

80쪽

m hac parte disciplinae Protagoreae pallea nota Sunt. Exiguum autem huius rei documentum datur in Prol. p. 554 A., ubi sophista a Socrate rogatus, an omnia utilia etiam bona sint, ita respondens inducitur: Ουδαμως,

τε καὶ ψοtc. Ipsa amplitudo huius responsi ostendit Protagoram multum in eiusmodi rebus, Vitae communis usum spectantibu , VerSatum SSe, et quum ars Oeconomica

tendat ad prospiciendum iis quae singulis hominibus prosint, Suspicor Platonem lectoribus suis specimendare voluisse artis illius , cuius doctorem in exordio dialogi sophista sese professu erat.

De societate humana. Iam progrediamur ad alteram sabulae partem. Homo his artibus instructu commodum Suum Olummodo spectabat, ab aliis hominibus autem remotus vivebat beluis dilaniatus 522 j, sese cum

aliis coniungere, et urbe condere Onabatur quidem, a re SucceSSu carebat; nam quum omnes turpissimo sui studio abriperentur, hae Societates durare non poterunt, nullo vinculo inter sese coniuncti homines ipsi inter sese saeviebant. um Iupiter miserrima eorum Sorte commotus, novam iis dat artem, τηντεχνην πολ τέκνιν. Uiu artis elementa sunt αἰδῶ eet δεκη, Verecundia et iustitia, quae vocantur p. 522C , πολεων κοσμοι τε και δεσμιοὶ φιλεας συναγ υγοί. Et merito, nam nisi in civitate adest verecundia liberorum erga parente , iuniorum erga SenioreS, civium erga magistratus, discipulorum erga magistros, uniuscuiusque erga Se ipsum , Omni ordo perturbatur, nisi indest iustitia qua uniuscuiusque munera et Osti-