Vtilia admodum ad Praedicamenta Aristotelis scholia, à Ioanne Arboreo Laudunensi, ex eruditis authoribus selecta, & nuper commodè locupletata

121쪽

DE AD ALI et VI D. 62

secundu substati ,quia dicitur ad alterii, tame discitur se dum accidens, quia illud relatiuu non est mutabile,cu ab sterno sit pater,sed dicitur se.

cundum relativum. Quoniam Philosophus de relativis disserit: Quaerunt nonulli locutores inas portuni,& curiosissimaru opinionii amantissimi: an relatio siue intrinsecus siue extrinsecus adsueniens distinguatur a suo fundamento. Qua

ridicula & absurda sit haec in serijs philosophiae

concertationibus quaestio, non satis dixerim: vis detur sanE ut coniicio pervestigare si na naturamostrifera relationum portenta auditorii inges nijs pestem,& perniociosissimam labem allatura progignere possit: & qui has quaestiones verius Persicas nugas & inaudita somnia elato supercialio,& varias opiniones abso delectu in aere nove irradient,sed atra caligine obtenebrent euens tilare cotendunt:mihi sane praestigiatoribus perssimiles videntur: qui suis praestigijs,dolo,& calis da astutia praedam pecuniaria & aura popularsi venaturi optima quaeq; & maxime admirada es,

ficere moliuntur. Uerius tamen Charontem, qui se moriturum negat, moliuntur suis captiuculis,& hoc fallaci argumento, interiturum efficere. Charo inquiui es, omnis aute caro morti est obsnoxia,morieris igitur.sed Charon in eos vulpina fraude astutiores argumetii retorques vinceret. Porrb ut ingeniosissimi appareat, aviculas assenstatoria voce mulcetes tanq Orpheus & allici tes,artes versutas P urbes venales circusertit: &cauponates eas stupido popello vendiit: laudant

sua oes,ut scribit diuin' ille Plato in Protagora,

122쪽

DE QUALITATE.

vel sophistam. At forte nonnulli eorum ignorat saepe quid utile animo sit, quiave inutile ex his quae vendunt: similiter quo qui ab illis emunt.

Sed caueant ingenuae indolis adolescetes me eoarum technis & lenocinijs capiantur. Caveant Mad vera Philosephia bene nati, ne in siimmu ia, cturae discrime quae eis charissima sunt,deducat:& disciplinae noxiae venena combibant. Verum suae costulentes utilitati a maleficis veneficisque sophistis abhorreant : quo caute fallaces deuiter Sirenum cantus,& noxia pocula Circes.

De qualitate scholia. Isceptaturus Aristoteles de iis quae parant aditum ad Philosophiam,&ad altiores scietias,primum descriabit qualitatem quartum sibi inter

praedicamenta locum vendicante.

Qualitatem uero dico:=ecudwm quam quales quida esse dicuntur. Suspicaretur nonulli hac ratiuncusta qualitate frigidE describi. Nemo nescit albedisnem cygni qualitatem dici: secudum quam tamε quales non dicimur: eu ab eadem indiuidua quaalitate,plures substantiae denominari non possint. Haec ratiuncula parum obsistit Aristoteli.Non enim Philosophus insigni & perqua diuino inges nio, dicere contendit ab una particulari qualitas te nos appellari & denominari quales . Sed illa definitione innuit eam esse qualitatis naruram: ut ab ea quicquam denominetur quale: & si qua. Iitatem plurali numero enuties, ab ipsis qualitat

123쪽

DE QUALITATE. 63tibus res dicetur quales. Si vero singulari nume. ro,ab ipsa qualitate res dicetur qualis, & non ab alio accidente. Quemadmodum qtitatis propriuest,ab ea rem dici quantam:etiam qualitatis pro, prium est, ab ea quicquam dici quale:vt ab albe, dine qus est qualitas,res dicitur qualis,scilicet alaba:& a calore ignis dicitur calidus.Nihil sane T. Dum videbatur:vt talis definitio quempiam,nisi

crassiori ingenio obtusum,traheret in admiratiosnem. Nam vocabula in definitionibus absoluun, tur a numero. Non eunt tame inficias docti,qua, litatis definitionem in singularem transsata nusmerum esse intellectu faciliorem:& in hunc mo,

dum : Qualitas est secundum quam aliquid dici.

tur esse quale:vt grammatica est qualitas,quia ab ipsa aliquis dicitur qualis , ut Priscianus aut Do natus dicitur gramaticus . CPugnabis in dissint. tionem qualitatis. Nullum praedicamenti quaesi. tiuu ponitur in illius definitioe:sed quale est quς sitiuu praedicamenti qualitatis et igitur non ponestur in illius definitione. Quale reclusum in de, finitione qualitatis non est quaesitiuu qualitatis: nec ea fulcitur virtute , sed est denominatiuum qualitatis. Na a qualitate res denominatur quastis.Suscipienda est & spectanda illius vocis signi, ficatio secundum materiam subiectam. CEst autequalitas,eorum quae multipliciter dicuntur.Proponit Aristoteles qualitatem varie dici: que res ples rosq; fecit opinari Aristotelem sensisse qualitate aequivoca nominari. Et in hac opinione videtur persistere Simplicius, dices qualitatem non diuis

di in futuras species: ut genus in speciem,sed xt

124쪽

aequivocii in sua significata. Alia tamen sectabor sententia: non enim ex verbis ipsius Philosophi debemus asserere qualitatem esse ad sua signifi. cata squivocam:quavis qualitas multipliciter di, catur. Si multae sint species animali subiectae,ip, sum multipliciter quoda modo nominatur,ut ait Boetius. Ista tamen multiplicatio non est dicen, da aequivocatio .Pariter ipsa qualitas suis specie, bus copulata,varios habet significatus & multi pliciter dicituri.hanc tamen multiplicatione non ad inluiuocationem retulit Aristoteles. Nam ipsi qualitati quatuor accommodat species:quae parsticulatim discutientur, & speciem dicit esse qua, litatis habitum &dispositionem: quis igitur non assirmabit qualitate vim generis obtineres Quas re dicendum est qualitatis nomen suis speciebus non es. aequivocum. In hac stat sententia Bootius . Et una quidem species qualitatis,babitus oed positio dicantur . Primam aperit qualitatis spes

ciem quae simplici nomine cum nuncupari non possit,nec sit simplex nomen aptum & proprie

impositum ad significandum habitum & dispo.stionem,eam duabus vocibus circumloqui consuenit. Habitus est qualitas astititia seu acquis sita ad operandum, difficulter a suo si ibiecto di, mobilis, vi scientia, pariter virtus . Acquiritur etenim studio & diligentia, scientiarum integri, eas & perfectior quae assuetudirie,cum progeni. ta fuerit: usqueadeo menti assigetur et ut vix aut nunqua ab ea dissolui poterit. Facilem tibi strue, re viam ad habitus cognitionem videbor,si hanc non indiligenter adnotationem perpendas.

125쪽

DE Q v A LITATE. M.

CPromptitudo omnis, industria aut studio par.

ta ad bene aut male agendum,habitus censetur: ut cum quis longo usu eximiam ratiocinandi ars rem seu doctrinam sibi peperit: quavis eam nons nunq intermittat, prompte tamen dum volet suam artem exercebit:talis promptitudo nuncus patur habitus mam est quaedam qualitas acquisiita ad bene operandum , quae nunquam aut sola difficultate ab animo decidet. Pariter cum quis addictus suis voluptatibus aut crapulae aut vino

impensius indulget c unde ad sordidam &pecui, nam intemperantiae labem praeceps prolabitur ex turpi stimis gulae functionibus indecoram sibi promptitudinem conciliat: & haec promptitudo mali effectrix, habitus dicitur: gignitur autem talis habitus ex similibus operationibus, ut dicit Philosophus primo cap. secundi Ethicorum: ut ex diutino diuini amoris officio & longa ad ii. Iud bonum capessendum consuetudine, enascis tur in voluntate quaedam firma assectio: qua illius summi boni cupidus, fit propensior ad di

Iigendum summum bonum. Vocat diuus Augustinus habitum, affectionem animi longo tempore perseuerantem, ut est vitatus & disciplina: quae perseueratione sui & perspetuitate temporis aestimantur:nisi forte eas lan. gor corporis aliquis,& casu iniecta debilitas,ama putauerit. Nec desciscit ab Aristotele, qui dicit scientiam videri permanentium, & eorum quae difficile mouentur:si quis vel mediocriter sumat

scientiam misi grandis permutatio facta sit, vel ab aegritudine,vel ab aliquo huiusmodi. Memo.

126쪽

ν DE QUALIT TE.riae proditum est Messalam Coruinum oratorem. praeclarissimum ea febre tyrannica laborasse, veomnem literatura amiserit.' Dispositio seu affectio, est qualitas acquisita perfacile dimobilis: ut caliditas solis qua quispiam afficitur: nam est quaeda qualitas. non insita homini ab exortu na, rurae,qus facile admodu permutari potest.Dispo, stio est veluti quaedam guttula aquae, quae perfacile ab altera disiungi potest & perire:multae austem guttae adinvicem coadunatae , quae simul se continent,praestant habitus argumetum:nam ut

illae non facile dissectatur, nec habitus ab eo cusius est. Nihil nobis adferre videtur dispositio, qquoddam praeparamelum seu viam ad habitum conciliandum. Nam ex dispositione seu assectio, ne continuata fit habitus . Quamobrem Boetius fatetur habitum esse dispositionis vel assectionis firmam & no facile permutabilem recessionem. Vocat Augustinus assectionem seu dispositio. nem mutabilem mentis impulsionem,uel cupiditatem leue,quae breui tempore deletur. e Dissere habitus a dispositione,permanetia & diuturnita, te : Est enim habitus permanentior & diutur,nioridispositio vero mobilis. Unde fit ut genere& specie habitus a dispositione non discrepet.

Quia Philosephus asserit habitus dispositiones

esse: dispositiones vero habitus esse non est ne, cesse:adnotat aliqui etiam commode disipositio, nem bifariam diffiniri. Dispositio propria,est qualitas non insita perfacile a suo subiecto dimo, bilis : ut caliditas superficiei meae manus adhae,rensin de est habitus instabilis,imperfectus & va,

127쪽

DE 4 v ALIT A TE. 6s nidus: sicut tenue nubis vestigiummon tamen di,

citur dispositio propria habitus consummatus &absolutus: sed ex dispositione progignitur habi, tus imperfectiis: multae autem disipositiones con, nexae conficiunt habitum perfectu:hanc no prς, tendit dispositionem Philosophus, cu dixit habi, tusesse ditpositiones,non tamen ediuerso. Nam cui 3 notum euadit nulla dipositionem propria, esse habitu : nec habitum dici dispositionem pro, priam,cum sit habitus dissiculter dimobilis a suo iubiecto. Dispositio comuniter sumpta,est qua, litas acquisita ad bene vel male operandum, seu ea facile seu dissiculter a subiecto dimobilis sit. haec autem descriptio habitum recipit: & habitu dispositio comuniter sumpta comunior est: omanis enim habitus est disipositio: non tamen om. nem dispositionem esse habitum necesse est.hanc considerabat dispositionem Philosophus : Habi, tus cum inquit dispositiona sunt:dispositio co. tractius sumpta,est minus communis dispositiosne essit se & ample sumpta. Aliorum est senten, tia asserentium nullum habitum esse dispositio, nem aut contracte aut ample sumptam. Nec id cecinit Philosophus.Nam ex erudita, eleganti &polita Boetij tralatione habetur solum habitus esse dispositiones: dispositiones uero non necesse est babitus esse . Nec corruptissimam quorunda bars

barorum ad Aristotelis textum aeditionem , ima peritorum ingenijs proculcatam approbamus: sed ex toto animo damnamus : & indignam res

hcimus. Vult Boetius Philosophorum politissismus Aristotelem velle habitu dispositiones esse,

128쪽

DE VALITATE.

qubd ex dispositionibus habitus .coadunatus sit, di nihil aliud videtur esse habitus q multae disi ,

sitiones quae se simul continent & conseruant. Scrutaberis, An omnis habitus dispositioe cre, mentu sustipiat. R esponsio, Non:est enim qui, dam habitus, ut non per dispositionem creuerit, neq; per aliquam nodum durabilem qualitatem ad perfectum venerit statu': ut est nasi curvitas, vel taesitas oculorum,si subita facta sit:haec enim ab ipso habitu nulla prscedente dispositione coe, perunt: forte enim nuquam ad ea dispositus fuit aliquis. Alij vero habitus intensione fiunt, atque inueteratione dispositionis r ut ea quae in artibus doctrinisque versantur:prius enim quis ad ea di, spositus est, post vero habitum capit. Alia vero non intcsione, sed quadam permutatione ad ha bitum venitit: ut lac quod ex liquido defigitur constipatur in caseum r& vinum quod ex dulci atque suaui in acidum gustum saporemi couerstitur neque enim plus tunc vinum est quam fuit ante cum esset suaue: sed cum quadam,permustatione in alia qualitatem habitudinemque trasi gressum est,haec Boetius. Aliud uero genus qualitatis est, pecundum quod pugilatores, uel cursores, uel alubres , vel insalubres dicimus: simpliciter

quolinque fecundum potentiam naturalem, uel impotentiam dicuntur' Uocat Aristotcles secunadam speciem qualitatis, naturalem potentiam, vel impotentiam: speciem sane subalternam seu genus subalternum quod idem est. CNaturalis potentia est qualitas a natura seu a principio nastiuitatis insita ad bene operandum,ut visus,id est

129쪽

DE VALITATE. 66videndi potentia, ab exortu naturae inest animallad bene videndii. Auditus,id est potentia audien. di ad audiendum,& ita de alijs sensuum exterio.

rum vocibus,quae designant aliqua virtutem nasturalem ad bene operandum . Pariter ingeniosi, tas est naturalis potetia: nam est quaeda naturas 'lis qualitas in anima,qua quispiam propensior est ad disciplinas recte capessendas. Paulo eminentius spectare licet, diuersas esse naturales potenstias,ab eodem tamen naturae gurgite profluetes equas non nostris studi js neo meritis, sed selo di, uino afflatu immensis'; dei beneficijs congeniatas habemus. Nec aegre ferendum est si aliquibus insint naturales potetiae:alijs vero naturales ima potentiae Nam spiritus quibus vult spirat,& diuisiones gratiarum impartitur,ut scite admodii docet Paulus primae epistolae ad Cotinthios cap. duodecimo . Itaque naturales sit ni potentiae ad

virtutes tum morales tum intellectuales : ut nasturalis potentia ad fortitudinem, ad liberalitate. Naturalis igniculus ad scientiam , ad artem, Vepugilator naturalem habet potentiam ad conscertandum pugno , pugnast exercendas . Nec

consentiunt significatione pugil & pugilator .Pii. gil ut scribit Boetius o is est,qui pugilatoria arate utitur:pugilator vero qui naturalem habet insdolem & facilitatem ad huiusmodi certamina. Ald naturalem habent potetiam ad deuitandas morborum iniurias: ut salubres,qui valenti sunt corpore,nem facile morbis feriuntur, neq; aegris tudinis gravamina incurrunt: sed vi dicit Philo,

sophus habent potentiam naturalem,ut nihil fas

130쪽

DE QUALITATE.

cile a quibustibet accidentibus patiantur. Cfune

autem naturales potetiae,bona innata & ab opti. mo rerum omnium parente nobis insita, ut nasturalia quaedam adminicula & adiumenta, quo facilius & comodius animum perficiamus .Quas re debent ij naturam omnium scientiarum N ar, tium altricem opulentissimam,summo cum hosnore reuereri: & ei gratiam pro tantis beneficijs remetiri:quibus haec praeclara virtutum semina,

ria iacta sunt, & insita . CNaturalis impotentia, est qualitas ad male debiliterve operandum insi. ta:vt hebetudo siue obtusitas a natura alicui c5, genita ad debilius, minutius, & minus apte lite ras adipiscendas. Nam hebetiore & obtusiori insgenio nati,difficile admodii ad capessendum lite, rarum cultu subvehuntur:sed assueto labore longo in arte perdiscenda usu imbecilliorem naturam vincentes, evadunt literati. quod ex Clean, te comprobare post uinus,quem refert Diogenes Laertius ingenio fuisse tardo: eam tamen tardi,tatem ingenij labore, studio ac diligentia vince, bat. Et queadmodu quibusda insunt naturales potentiae ad liberalitatem,ad temperantiae mun, ditiam:ita non ullis insits sunt naturales impotestiae ad auaritiam,ad intemperantiam.& ij quansio cognoscunt se esse propesiores ad lapsum,tans to magis insito morbo consertist ad malu vijs, obsistere debet: & illis oppositos virtutum habi, tus acquirere:quoad arduit certame aggressi, se, ipsos vicerint: & maiori conatu virtutem sibi popererint . qui magis laudandi sunt,quam quinasturae praesidio adiuti, virtutem sibi conciliarunt.