장음표시 사용
41쪽
BONCIARII Ad Petrum Sensium I. V. C.
Epistola . - In qVa exponitur, quo consilio nob ilibus pueris, qui apud os erudιuntur in nouo Collegio s . Bernardi, conscripta sit Introductio in Artem Rhetoricam .
EGIT mihi sensus Sestus stater tuus, auditor meus, particulam litterarum tuarum : in qua multa mihi tribuens, in unum reprehendebas, quod no aliqua-do emergere ex hisce studiis puerilibus, in quibus nimium diu versari videor; & darem aliquid,unde plusculum extimationis & famae sperare liceat . Quid vero , inquis , attinuit in tanta Rhetorum multitudine & copia, tum Veterum tum recentium, de Rhetorica librum scribere λ Agnosco,Sesi, veterem beneuolentiam erga me tuam. e c qua certum habeo venire istam mei monendidibertatem . cui quantum tribuam, cognosce ex hoc,quod & si cum tuas litteras legi, libellus noster, paulo ante datus Typographis, prope sub praelo erat. tamen eousque sustineo editionem, dum a te aliquid adii a litteras rescribatur. & faciam scilicet, qui
42쪽
quid tu mihi auctor fueris. Nunc,ut reliqua Omittam ,audi quale fuerit meu consiliu de libello Artis Rhetoricae coscribendo. Ego, Sensi,sui seper in ea opinione , ut artes & disciplinae liberales haud aliude,qua a veteribus illis magnisMagistris pete dς foret. Itaq; quicuq; hodie Rhetoricas & Dialectieasarbitratu suo cocinnant, easic relicto Aristotele, Cicerone, Quinctiliano. is auditoribus explicandas putant; haud dica equidem nihil illos prodes e sunt enim ex Neotericis , qui de utraque facultate satis bona praecepta dant verum hoc dico,potuisse illud tempus cum fructu multo ubeeriore, in antiquorum scriptis collocari.Quod cum ita perspicuum sit apud homines eruditoS, ut me rito rideatur,si quis rem plantisimam argumentis
probare cotendatinequeo mirari satis, quare tam
multi nostra memoria in illis artibus refingendis,& alia quadam via docendis sint occupati . Dicet aliquis, Ecquem tu igitur in hoc genere nostrambus hominibuς relictum putas scribendi locum γSane ego prae mea tenuitate neminem contemno
di eum laudo, si quem ferat nostra aetas ingenio excellenti, qui etiam artas conscribat, &. non solum de Grammatica, Rhetorica, Dialectica; sed etiam de maioribus disciplinis nouo modo prae cepta tradat; si sorte faciliorem praecipiendi rationem habeat, quam illi veteres habuere . Sessi' nescio quo fato fieri videmu', ut qui omniu con sensu ad eam rem aptissimi iudicantur, ab isto manere scribendi multum abhorreant a credo , quia
fas non putant, ab ipsis sontibus ad sitos riuulox
43쪽
reuocare curiosam iuuentutcm, & unde ipsi hauserunt , indidem alios etiam haurire patiuntur. Quod si quis non alios disciplinarum fontes aperire conetur,quod fortassis ne fcri quidem potest; sed ad illos ipsos, quos maxime Aristoteles & Ci-
Cero aperucrunt, quoquo mCdo iter expediat , &planum faciat : ci vcro gratias agendaS censeo,
quod melius mereri de studiosis iuuenibus videatur, dum illos in scholas veterum Praeceptorum
quasi manu prehensos ducit, iisq; solida & ubere
doctrina imbuendos tradit, quam si in nostros , Dcus bone i quanto inferiores, humilioresq; conuentus aut ludulos introduccret.
Nunc ut ad me venia Sensi,haud ego quide scrulioArte Rhetoricam, quam in Scholis loco veteruscriptoru exponi velim. quippe qui, ut supra scri- , praeter Aristotelem,& Marcum Tulliu, ne doveteribus quidem qucmquam ita amo, ut eum meis auditoribus explicandum putem : ne me ce-seas, aut Caesario, aut Sas , aut si hirio ne de me sequar, qui nulla re cum illis sum conferendus ) tantum tribuere, Ut quae ad ornate dicendu per4tinent, ea malim ab istis discere, quam a Veteri bus , unde ipsi scilicet dedicere . non ego igitur scribo nouam Rhetoricam, ne erres, non; sed tironibus pueris viam munio , & aditum patefacio ad illos uberes perennes'; tum dicendi,tum scribendi , sontes Antiquorum. Videlicet non Artem, si dantroductionem ad Artem scribo . At ne hac:
cpiide,inquies , Introductione opus fuit: cum Me Gabs nil ut omiserint, quod ad docendam artrem - spectaret
44쪽
spectare videatur. Ausculta paucis, & cognoscerationem consilii mei. Natura coparatu esse intelligimus,ut omnes artes & disciplinae, quibus animus informatur atq; perficitur,plurima habeant dissicultatis,atq; laboris in perdiscedo ex quo factu est, ut magna ingenia multum sudarint in facili aliqua, & recta me thodo excogitanda, quam qui essent ingressi, ad aliquam humanarum & diuinarum rerum scentia peruenire possent. neque illud est dubium , fuisse quoddam tempuS , cuin & primo in Graecia, &Iongo post tempore in Italia, floruero maxima, ac prope dimna ingenia,quae res antea dissicillimas, ct magnis tenebris circumfusas, quasi praelata face illustrarunt, & consulam illam multitudinem ,
atque congeriem rerum , quibus humana mens alitur, ad certum ordinem rationemq; praeceptionum redegerunt. Verum hoc quidem adgrauiores artes scientiasq; adipiscendas, haud omnino fuit satis. quamquam enim suo quaeq; loco dis possitae, admirabili quodam ordine distributae atque distinctae artes sunt: tamen dissiciliore a que impeditiore loco sitae esse videtur, qua quo
tenue nostrum ingenium, haudquaquam cum illorum acumine comparandum, aspirare, atque eniti queat: nisi tamen aliquo modo subleuetur; dein illud quasi Sacrarium doctrinarum ab Aedituo quopiam introducatur. Non longe abieris:Ius ciuile vestrum, quod alioqui aboriosum magis,qua dissicile putatur; tamen sine illis Imperatoriis Institutionibus, quas Iustinianua confecit,posse per-
45쪽
cipi non videtur. Ius etiam Pontificium,quod afte nostram memoriam caruit ea commoditate,n5 minus facete,quam vere comparabat Io Paullus
Lancelotius eleganti ac superbo Palatio, quod multis aedibus distinctum atque ornatum estet; praeterea omnis generis supellectili instructum &decoratum; sed fores aut ianuas non haberet,quacuet aditus introire cupientibus . itaque aperuit ille fores eiusmodi, per quas nostri aeui homines magno aῖmine ingrediuntur, & abdita penetralia huius facultatis non magno negotio perser
tantur. Nam quid dicam de Dialectica λ de quacum magnus Ariscoteles diligentissime optimeq;
praeceperit: tamen cum illa obscurior videretur,
adiecit primo Porphyrius libellum suum ut ita
dixerim ).introductorium : qui continuo tantam sibi auctoritate, atq; assensum hominum comparauit,ut doctis approbantibus, in familiam Aristotelica exceptus & cooptatus cum illis vivat.qui tamen quoniam dutaxat vocabula quaeda explicat, neq; rtis uniuersae forma,& quasi Idea complectitur; iccirco alii alio tepore, & lxime P. Fraciscus Toletus,nunc S. R. E. Cardinalis,Iotroductionem illius artis, haud scio breuiorem ne, an faciliorem commodioremq; conscripsit. cuius mirificam utilitatem nos etiam Petre, sensimus , cum in nostra aetate tenuiore, post puerilis doctrinae studia, animum ad Philosophos adiec siemus. Deniq;Vt paucis concludam, nulla est ars, neque doctrina paulo grauior,praesertim ex iis,quibus in adolescetia
studenda est, quae no aliqua huiusmodi praeparatio
46쪽
ne, informatione, Introductione egere videatur.
Quod si quis existimat, Artem Rhetoricam non venire in hunc numerum , & esse scilicet faciliorem ad consequendum,quam ut tali praesidio , vel adminiculo munienda sit: longe fallitur mea quidem sententia. Neque est hic locus de Artis Rhetoricae dissicultate disserendi. Illud certe constat inter homines eruditissimos , non sere esse aliam disciplinam,quae tantum ingenii ad res e cogitandas, tantum iudicii ad disponendas, tanta artis ad ornandas atque amplificandas desideret. Quae quam non facilia sint, Oratorum paucitas
declarat, quorum penuria nunc ut cum maxime
laboramus. Ergo non cst dubium, quin primo ad artem sua sponte dissicilem atque impeditam, de- Inde vero ad scriptores, qui de illa subtiliter &Varie praeceperunt, intelligendos iudicandosq; opus sit isagogica quadam Institutione . Fuit itaque meum consilium,Petre Sensi, ut studiosos Artis Rhetoricae Consequendar,primis ijsq; potissimis praeceptionibus ante imbuerem; tum via facili de expedita deducerem 'ad scripta veterum Magi itrorum , siue ab aliis audienda, siue ab iis ipsis suo marte interpretanda. Volui scilicet adumbrare Artem Rhetoricam , eiusq; Imaginem, rudem illam quidem, sed tamen plenam , sitisq; omnibus
membris conflatam, proponere ad intuendum: o
postea Tullianis quasi colobribus, ac si libeat,etia
Aristotelicis pagmentis , exornaretur atque illa Itraretur.Sum enim expertus, haud omnino com
mode,neque cum magno fructu tractari antiquos, Rhetores κ
47쪽
Rhetores a iunioribus , nisi primo paulatim hoc
fere modo instituaniux , di praescirentur ad Iabo rem nouum . iuuat autem incredibiliter eo , qui . artem Miquam aeuspicari velint, si totam ante a principio usque ad cainem Iustrauerint : ac quasi animo comprehensam atq; dimensam habuerinde in Viam , qua sibi postea minoribus itineribus ambulandum sit alioqui si non ante explorato itivere in viam se dederint ; ncque cum magna ala- .eritate progredi possunt, neque offerentia sese in- csmoda satis ferre imparati inopinates m. Od. quamquam spero omnibus planum ae perspicuudebere esse: t mrn non tantopere affirmarem,m-
si periculum fecissem in his ipsis auditoribus , qui
triennio ante se ad nostrant disciplinam contule runt: ex quibus cum aliquot uno tempore ad Ius ciuile audiendum transierint, in his etiam Iaco hiis , & Sensus fratres tui, qui te duce atque at spice maiores artes ingressi sunt; non dubito,quia progressus & erud tio liberalium adoloscentium huic meo consilio multum roboris, atque moment sit allatura . . Probaui, opinor, esse opus Introductione tironibus pueris, qui a re Grammatica transituri simi
ad Rhetoricam: quo qui lcm adminicuic qui non sunt usi stiperioribus annis in Vrbe nostra: scimus haud ita multum in studio orna te orationis pro fecisse . qu3rum ego querelis non semel interivi , cum dicerent , sibi admodum pueris, CiceroneS , aut Amsto' los , aut ijs nihilo faciliores aliquos de nostratibus este propo troa ad discendum quo
48쪽
nim ipsi vix millesimam partem intelligerens .
Vnus omnino scrupulus tibi restat, Sensi , qui mi hi euellendus est . cetera tenes perpulchre: mihiq; ut arbitror, libenter asten iis . Erat in illa episto la, quam frater ad me attulit, mentio sane honoririsca de Cypriano Soario Societatis Iesu . Cuius Rhetoricam non me praeterit , in tanto pretio esse apud litteratissimos viros,ut ei sine controue sa palmam tribuant inter omnes, qui post Ciceronem & Quinctilianum in illo studio laboraruta quin etiam proxime audiui esse nonnullos,qui bonos atq; uberes commentarios ad illum libellum stribere moliantur. cum tu fortasse sat esse opinaris ad pueros in istam artem introducedos: potuisse me,si vellem , hoc labore supersedere,& Cyprianum,uti aritea consueueram in Seminario,ita nunc in nouo Collegio explicare. Cui difficultati etsi satisfecisse videri debeo in epistola ad Antistiarem, quam huic opusculo prefigendam curaui:t men tu quoq;hoc tibi responsum hab . Ego qua ii faciam Cyprianum, quantumq; ei tribuam;posissem sane ostendere pluribus argumentis: sed non necesse est : prςsertim apud te, quem scio de hoc Rhetore tam bene existimare, motum praecipue prςdicatione ac testimonio meo . Illud igitur satis esto, ad meam de Cypriano sententiam decla Tandam , quod de tam multis Rhetoribus nostri
temporis unum illum non modo frequenter tra
cto, sed etiam publice in scholis explico. quin soleo palam ita de eo praedicare, cum lego Cypria
num,non me arbitrari operam dare alicui receii, G ac nouo
49쪽
,e nouo Rhetori: esse in Cypriano, per qtuae illii
inter veteres numerandum putem : & vide causam . In praecipiendo haud ille quide de suo quid quam affert: sed quod in prooemio ipso sui libelli
testatur, omnem doctrinam rationemq;praecipie-di accepit a tribus illis, quos supra memoraui . magnis Magistris, Aristotele, Cicerone, Qui ctiliano . a quibus non tantum praeceptiones atq; exempla plurima, sed etiam aliquando totas periodos , atque integra capita in suum libellum transtulit. Neque propterea furtum facere, &alienam laudem sibi vindicare dicendus est : qu niam quidem hoc illi maxime fuit propositum,ve artem optime atq; elesautissime traditam a veteribus, sed pluribus, ijsq; longis voluminibus explicatam, in angustum redigeret, di quidquid eximium in illis tribus inuenisset, in unum coge retδε quantum res pateretur,uerba etiam,ipsasq; omnes loquendi formulas usurparet;deniq; a quibus ordine ac methodii docedi sumpserat, eorumetia oratione plurimu uteretur. Porro ille maiore aliens utilitatis, qua sus cuiusta inanis gloriae ratione sibi habenda esse existimauit. ideoq; no suuillud opusculu,sed quas comune triuVeteruvideri voluit,queadmodum inscriptio ipsa satis declarat. Quae quidem cum ita sint,liquido apparet, tantum abesse, ut Cyprianus Introductionem confe-Cerit , aut omnino conficere, voluerit ; ut etiam
ad illum ipsum intelligendum aliqua introducti ne opus esse videaturi nisi si quis ita existimat, quae in Μ.Tullio subobscura & difficilia videntur
50쪽
esse , ea postquam a Soario totidem pene verbis translata sunt, continuo plana,facilia atque i lustria esse facta. quod nemo sanus,opinor, dixerit.Manet enim, mihi crede, manet in Cypriano,
nisi prouectis admodu adolescentibus explicetur, quibus esse aptissimu semper duxi,primum ea di ficultas, qua ex se ars habet; deinde alia,qua eius ratio atq; ordo docendi affert, ut mihi quide videtur, minime puerilis. Ecce naq; in ipso artis limine,cii ab Inuentione prima,& difficillima par te Rhetorices initiu docendi faciat, sedecim ipsos locos argumetorum dest totam Artem Dialectraca, ante ipsi puero cognoscedam proponit. lseq; nunc disputo, pertineat ne Topica ad rhetoricam
Inuentione,aut quatenus pertineat: Illud sumin
tim dico atq; confirmo, ad libellu de ArteRhetorica, qui utiq; tironibus pueris exponendus sit, nouniuersam Topicen, quae di amplissii racst, Amultis difficultatibus implicata , mihi trasserendam suisse ; sed eousque attingendam atque deliabandam, dum ei, quem instituere cogitamus,qu. dam quasi silua argumentorum suppeditaretur,ad res comunes atq;in medio positas vel cos adas,
vel reselledas: nec id quide dialectica ratione αmodo,sed via facili & naturali arbitror fieri debuisse, itaq; feci,aut certe facere sum conatuS . Nam quo modo, Deus bone, qui nunc prima prodijt ex Grammaticis, percipere poterit, non dico illas tam varias , tam dissimiles, tam impeditas rationes argumentorum; sed vocabula ipsal orum dialecticorum ξ ut quae sint Gener a, MAEH , SpecieS,