Controversiarum medicarum et philosophicarum libri decem.

141쪽

late pares.Qu resuperest,in sola morulam breuitate aut productione,rationeri velocitatis maioris aut minoris unius mole qui sentiatur,ad altu consistere. Pro terea,si motus esset accidens quod sentiri posset:cur solis motu non videremus Na quanqua distantia est maxima: tame est accides intensissimu.velocissimὰ.n. mouetur.Vt ergo videtur culuce,magnitudine,& re liquis accidentibus: posset

ideri cu motu. atq; ut motus tardior appareret, serte hoc ratione faceret dista tiae: sed , ut omnino sustolleretur sensus,n5 est faceret. Curetia gnomonis motus no videretur' An qm tardissimust Sed ut tardissimus, ita distantia potest ess, minima. d si motus sentiretur cur nonppetuissentiretur atqueita in astris,&gnomone:quom motus nos ratione cu sensu coniuncta cognostere, aperte fate. i, mur.Sed roget nos,qui contrariae sunt opinionis: Si ratione cognόscitur motusi cur non in omnib. idpcipimus,ut in motu gnomonis&astroru, quoru motus ratione cognoscino ignoramus tSi huius discriminis ratione reddiderimus: nihil videbitur desiderari ad nostrae opinionis probabilitate, quae longὰ diuersa est in

gnomone,& in astris.In gnomone.n.ta est tardus motus:vt mansiunculae senti

ri possint. re cu transgressiones sentiri non possintignomo perpetub videtur

quiescere. In astris, quietes aut mansiucuta breuissimae sunt, nec sensu percipi possunt: sed spatii interualla,quae inter mansiunculas intercedunt,cum liqc in omni motu,sive veloci,siue tardo aequalia snt, ex tanta distantia non sentiuntur. Vndefit ut neque esse in alio loco, nisi per notatu digna interualla, sentiamus. i. re hic rationis transcursus, qui cum sensu coniungitur, non est tam veloxi 'α apertὸ cognoscimus, Intellectus esse opus motus cognitionem. vi vel ex hi pateat facilius problematis omnibus responderi ex hac sententia,quam excon. traria. Neque est quod sapientium quenquam huius dogmatis raritas coniurabet: na vulgariu hominu est, non vulgares opiniones demirari: sapientium p

radoxa disputare si quid in ipsis probabile sit, id quoque recipere . nam aliter

quid intellit inter peritos&ignaros inter ingeniosos&rudes homines 3 Illud enim, arbitror, pletrosque deterrebit: motum non sentiri, cum se sentire faeris hominum iurarent. Mihi vero nihil intellectu facilius: quam cepe nos sensibus

deceptum iri, nisi ratio cum illis coniungeretur. Dum homo mouetur: sensus s. nihil omnino iudicat esse quietu. nam quae, dum movemur, intuemur attente: .simile nostris oculis ingenerant visione,atque si nobis quietis, illa moueretur.Sae pe ludentes pueri ardentes candelas circumferunt, & flameos in aere circulos, quantu capit sensus, itafaciunt. Illud unu superest argumentu solutione egens. Dictu est in sexta quaestione,accudemonstratione prolatu: duos motus contra-etios posse succedere sibi inuice nulla quiete intercedete . quod tamen huic opinioni no videtur cohaerere:&,Vt legenti erit apertu, tota vis demostrationis corruit. quia necessario res ita mota faciet mansiuncula in punisto, quo reflectitur.

Respondetur, Apud Aristot.qui latione motu continuu statuit, & qui sensu percipi possit, euidenter probari: contrarios motus esse non interposita quiete. Sed sapud Gal. qui,ut diximus, nullu motum qui sentiri possit , continuu esse opinatur: neq; duo motus,& illi contrarii,continui fuerint. Sed illud satis est ad demostrationem: remeam, quae retorquetur, nullam longiorem moram tracturam eo quod reflectatur, quam si simplici motu ageretur. Vnde costat eam quietem non ex contrariatatione,sed ex natura ipsa motus, & magnitudine impetus fi liataq; reditus ad contraria lationenon tollit eam quiete, quae motui ipsi naturalis est:vetu ultra illa nullam addit alia. Atque ita patet,vt haec sibi constent placita.nam mansiuncuta, de quibus disseruimus, neq; causa resistetiae, neque re cursus,sed motus ipsius naturali unt,cu quocunq; impetu, in quocunque spatio semper aequalis. Haec opinio illud Vnum habet prae caeteris: q, tribuit aperta velocitatis&tarditatis motuu,quipereipiuntur, ratione. contraria opinio, quae

motum continuum lationem statuit,alioqui non improbabilis, hane habet dif- fellem.Sed quidquid de motus natura sit: locus Galeni ita est declarandus. Intelligentibus haec sufficiant. Imperitis,& quibus a semel imbibitis opinionibus recedere religio est: & aliis, qui, ut suntrudes, probabile aliquid inueniri iam

142쪽

Mosse desperarunt, nequς multo plux suscient. inare ad aliam qu stionem

iam venio. cause continentis. Cap. IX.

REegyris si MVM est apud omnes medicos: causaS antecedetes aut pro eatarcticas non posse pulsum ad aliquam differentiam permutare,quin causis continentes prius attingat mutatio. Sunt enim, docente Galeno primo e pite primi Pe causis pulsuum,tres Causae continentes pulsuum: virtus stilicetio vitalis, cuius pulsus est Operatio, instrumentum, & usus. instrumenta sunt a teriae: usus, attemperatio caloris vitalis,& regeneratio spiritus animalis. Appeialanturhq causae Continentes: quoniam nulla illarum mutari possit, ut constans maneat ipse pulsus,nequo pulsus prius possunt immutari, quam continentes causas attingat alteratio. Itaque multitudo, lentor, & crastities humorum, quae causae antecedentes sunt, cibus & potus, somnus & vigilia, &, ut semel dicam,

res omnes nonnaturales, quae sunt procatareticae causae, non videntur quaratione possint pulsus permutare: nisi per continentium alterationes. Nam, siue homo dormiat,sive vigilet,ssiue moueatur, siue quiescat, siue aliud quiduis agat aut non agat, si virtus vitalis manet nulla ex parte mutata, calor nequc crescit, io neque decrescit,neque usus spiritus regenerandi mutatur, & arteriae duritie aut mollitie, compressione aut tensione, aut aliquo alio affectu, qui ipsas agiliores aut difficiliores motu possit reddere,non afficiuntur: quomodo pulsus talis non sit, qualis a principio eratisi scilicet & efficiens, & instrumenta, & finis sunt ad huc ut antea fuerant i Est itaque his rationibus confirmatum, & receptissimum hoc dogma. Sed in modo,quo animi affectus aut perturbationes, ira scruticet, timor, gaudium, & tristitia,& si qui sunt reliqui motus, pulsus mutant, vi

bationes per se, non mutatione causarum continentium. Qu9d non videtur ratione carere. Nam cum hi sint animi affectus magis, quam corporis: quid so prohibet, ipsos per se animum ad mouendum excitares' De pulsu irae d1ctum

est, motum quendam esse vehementem: quoniam scilicet animus mouetur amore vindictae ad repellendam iniuriam, eoque Vehementer mouet. non aliter quam virtus animalis, cum motus necessitate urgente apponi tmaiores conatus ,&motum facit vehementiorem. Sed dices: Ira calfacit cor, &proindo usum permutat. Fateor. Verum non propter solum caloris incrementum pulsum talem facere intelliges, considerans, ardentium febrium, in quibus non minus quam in ira calet cor, pulsus magnos esse, sed nondum altos, ut in ira:

Fiunt verb alti pulsus immodica distentione: quam non capit id spatium, in

quo arteria pulsans continetur. Est ergo, ut diximus, ea mutatio, non exca-

o l0ris augmento, sed ex modo, quo animus ipse perturbatur. Est hactenus constituta dissicilis controuersia: de qua breui dicam quod sentio, & quod mihi Videor euidenter confirmaturus. Nulla causa potest pulsum ad aliquam differentia alterare, quin illud ex permutatione, quam in aliqua, aut aliquibus co tinentium causarum facit, proueniat: praeteranimi affectus. hi enim, cum illius affectus sint,possunt per se animum perturbare, atque ad hunc, autillum motum impellere,ut monstratum est. Caeterum,neq; animi affectus possent, ut arbitror, pulsus permutare: quin permutent causam aliquam continentem . motis enim ψiritib. introrsum timore aut moestitia,vel extrorsum gaudio,aut effervescentibus ira:non potest no augeri calor,aut suffocari,virtus augeri,aut debilitari,Mto natus apponi, aut subtrahi docebimus autem nos, nomine Virtutis, Cona-xum quoque debere intelligi) itaque alteratur necessarib aliqua,fortasse, causa continens, ita affecto animo: & causae continentis alteratio necessariis pulsus al-.xstrat.Caeterum differentiae pulsus,quae per animi affectus fiunt: non ex sola causerum continentium mutatione sunt, neq; tam ex hac, quam ex ipso animi mo-xu per se. Nam praeterquam Fbd illud quod dei rapinibante diximus, apertὸ

143쪽

hoc declarat:qua ratione in repentino timore fit vibratus pulsus Anno exanti mi perturbatione Non enim ex mutatione causς continetis.nam dicente Gale. no secundo De causis pulsuu: Vibratus pulsus costante Virtute, M aucto usu, in obsequentibus instrumetis fit,timor Vero utrumque remittit, virtutem scilicet,& calorem. Ergo facit vibrationem pulsus ex animi conturbatione. Sed&rati oni est per se admodum consentaneum, cum pulsus sit vitalis potentiae motus, quae eadem est irascibilis vocata anima:vt in illius differentiis motus animorum reprςsententur.Facit nempe ira, pulsum altum. prodit enim animus, furens ad prosequutionem vindictae:& talem in suis instrumentis motum facit,qualema lent ipsa animalia in hostes irruentia. timor facit paruu, fugiente ad intima cor dis calore, more trepidantium animal tu,&quqritantiu latibula pr timore. Neshis repugnat quod Galenus dictas paulo ante tres causas cotinetes appellauerit. sunt. n.re vera continentes:etia si haec ita habeat, ut modo dicimus. nam ad ea

se continentis essentia sui in sequenti libro monstraturi sumus lillud unum sussi cit: non posse, causa omnino sublata, perseuerare effectu. Sed de his hactenus:

maliquapulpus vehementiast nimi' cstpraeternaturam. Cap. T.

V A N D O DEM Galenus primo libro De causis pulsuum in dubium

.vertit,An, sicut in magnitudine&reli is differentiis, ita&in vehemetiast mediocritas aliqua secundum naturam,ultra quam qui pulsus c5stiterit, iam praeter namram sit, & tamen sententiam propriam vix declarauit: nos, quod in io hac quaestione sentiendum est,modbdicemus.Fuere, qui nullum vehementiae gradum posse esse praeter naturam diceret,ducti his rationibus. Qusd e st secum dum naturam,illud est melius,& quod magis expeti debet: sed quis vehemetior est pulsus, ebest melior. siquidem vehementia pulsus ex solavit tutis vehementia fit: quae quo magis constiterit se est melior. Vocahi Galenum testem qui vehementiam pulsus propriam differentiam esse vehementiae facultatis dicit,ut&duritiem pulsus,duritiei arteriae:non solum familiarem.Est tamen propriae differentiae ratio:ut ex causa, cui est propria, semper fiat, &ex nulla alia possit prous inire. Alii contra sentiunt: aliquam pulsus vehementiam esse nimiam, illud hac ratione comprobantes. Pulsus naturalis requirendus est in homine optimς con- sostitutionis,in optima aetate,tempest ale,regione,& reliquis, quae solent alterare: constituto, ab omnibus animi affectibus immuni: sed si hic idem subitb irascatur,aut corripiatur diaria febre, aut vinum bibat,robustiorem pulsum habebit. Igitur qui gradus vehementiae additus est,non est naturalis . nam si esset:in homine habente secundum natura inueniretur potius, quam in febricitante. Qui contrariae opinionis sunt, his ita respondent. In irato,& qui vinum bibit,aut di ria laborat febre, pulsus vehementiores videri,non esse tamen,sed ique vehementes, maiores,& celeriores: magnitudinem aute cum celeritate, speciem ex

hibere maioris vehementiae. Galenus huic quaestioni respodet nil aliud, quam in potu vini re vera fieri pulsus vehementiores, ex refectione scilicet sanguinis, ο& spirituum: sed in ira videri magis. laestioni respondet nihil Nos vero ex alibis Galeni locis,quicquid hic dicat,aperte intelligimus, & ratione inuenimus:in ira non videri modb, sed fieri etiam posse re vera vehementiores, & in diaria etiam febre,& potu vini sed in vini potu duplici ratione, ut iam dicam: in reliquis simplici) ac continuo aliquem gradum vehemetiae in uisiu feri posse praeter natura. Quod euidenter intelliget,qui illud non ignorabit: aliud esse, robusta esse actione aliud robusta esse facultate. nam facultates,quae no agunt semper pro viribus ae quantu possunt,ut ignis: possunt,etia si robustae sint,imbecillas actiones

edere, aut non ta vehemetes, quam possent cum extremo conatu. qd enim pro-'hibet, vehementiorem luctatore subuertia debiliori: si minores altero apponit s . conatus Igitur,quando pulsandi virtus mouet pro ratione usus,non pro viribus: potest vehementiore edere actione,non auctare Vera,sed apponens maiores conatus.nam aliud est maiores habere vires,aliud maiores vires accomodare actioni. sed pulsante virtute,etia si libera non sit,non tame agere usq; ad extremu p tenti disces:quonia neq; Variata Virtute,neq; mutato inflaumento, ex sola vis

144쪽

M pDIQUET PHILO s. LIB. III.

mutation mutatur pulsus magnitudo Nimirum, Animalis virtus pro arbittio inbueunaturalis,pro ratione parientis ad id quod agit:vitalis medio modo, non barbitrio sed pro ratione usus. At vero fortasse dices, Vehementiam actionis sum ex virtutis Vehementia proficisci; conatum Vero, magnitudinem, & c utitatem posse facere, quae, Ut illi dicebant, Vehementiae exhibent speciem. Quando ita dicis,quaero.Quid est, aliquam motionem esse vehementem, auessissem Non enim satis est,si dicas:ex vehementi virtute,aut debili fieri. nam praeterquam quod in nostra disputatione principium videaris petere: per essicientem causam non debes effectus essentiam definire. Oportet ergo aliquid i io psi motioni inesse,quis vehemens sit. illud autem, dicente Galeno,est nil aliud, quam facile subuertere, quae contingit,aut subuerti. Velociter moueri, non in Keili aut dissicili subuersione est: sed in longitudine aut breuitate morularum, quas in locis spatii corpus facit si quid eorum quae de motu secundum locum diximu , non sumus oblitiὶ sed conatus maior non solum facit moras, in locis breues: sed & addit robur actioni, quo minus quod mouetur subuerti possit.

nam tremulus senex, cum nulla re urgente,liber ambulat, tardius,& imbecillius mouetur:si vero hic idem, aut impetente taurum , aut inuadetes latrones fugiat, non modb celerius,sed &vehementius mouebiturinon enim solum minus morabitur in locis, sed ab iis quae offendet, subuertetur minus. Igitur stat nostra o-ao pinio, Non omnem vehementiam motus ex vehemetia virtutis fieri: sed conatum essicere posse,ut vehementior aut minus vehemens actio sit. d praete quamqvbd a nobis modo monstratum est, a Galeno multo ante est dictum. is,

scilicet, quarto De causis pulsuum capite primo ita scripsit:Videtiit enim clarὰ pulsus in his vicissim fieri languidus, &vehemens: non quod tam repete facuntas in imbecillitatem variet, & robur,sed quod cum causis quae illam molestat, decertet. Tertio de causis capite octavo, dormientium pylsus constrictionem

vehementiorem esse dilatatione: quia natura fumidum excrementum,quod copiosum colligitur, expellere vehementius auet. Tamen constat virtutem in se, non posse esse vellementiorem contrahendo,quam distendedo: sed veheme ιο tius conari.Si igitur monstrauimus,modum vehementiae pulsus,non semper sequi modum vehementiae virtutis, sed vehementiae & conatus: vehemetia autem , quo maior est, eo sit melior, conatus autem a re praeter naturam augent usum possit excitare:constat cum, aut propter diariam febrem, aut iram,aut aliam quamlibet occasionem,pulsus vehementior fit,illum gradum, qui ex vehementia fit, naturalem esse: qui verbex conatu, posse esse praeter naturam. Quid ergolNunquid vehemens pulsus proprius est vehementiae virtutis,aut accusa dus est Galenus qui ita censuit ρ Nam videtur, cum inuenta sit alia causa ex qua potest proficisci,familiaris esse non proprius. Mihi indifferens est,dixetitne Galenus, necne, modo ratio constet. nulli enim mortalium addictus sum, neque in o cuiusqua verba iuraui: sed veritati studeo. Verum illud videtur diceodum pro Galeno,& ne nostra opinio, quae &Galeni etiam est,alia eiusdem autoris placit subuertatmomine virtutis intelligi debere & conatum. Non enim rationabilo est, motum gignere aut immutare vires eas,quae in corde sunt: sed quae accomodantur adactionem. Caeterum haec quaestio iam videtur finem consequuta. De caussinaequalitatispulses. Cap. XI. HII est expetendum magis, in tradendis disciplinis,aut addiscendis: compstndiaria quadam &breui methodo. proinde nos omnia quae de ςausis in . qualitatum in pulsibus scribuntur a Galeno, quae quam multae sunt, conside sp rantes,Cum aliis neotericis, qui non aliter ac nos intellexere, breuem hanc do- rinam collegimus, ac nobis habemus: Omnem inaequalitatem nasci ex vitioi'stramentoru. id quod citra quaestione non potest transigi. est enim quod obii ςiλnx,qui calumniis magis student, quam doctrinae. Secundo der praei agitione ς pultibus capite quarto, haec scripsit Galenus. Igitur de inaequ)ibus omni- pulsibus hoc x niuersim sciendu est, quod insecudo libro De causis pulsu

145쪽

ostendimus, ex oppilationibus eos, aut ex compressionibus instrumentoru aut humorum multitudine,ad facultatem collata, aut ex cordis inaequali intempsrie constare. Constat verb, haec omnia, Vatia esse instrumentoru: sunt siquidem instrumentapulsus,cor, Scarteriae. Si igitur in his oppilatio, vel compressio est, vel inaequalis in temperies, vel humorum multitudo, facultate grauans, Constat ut instrumentamesehabeant.itaque sunt quatuor instrumentorum Vitia, a quiabus inaequalis pulsus st: caeterum sine vitio instrumentorum nunquam fit in qualis.Sunt qui argumententur,inaequalem intemperie male reserri ad instrumentorum vitium cum potius in usu vitium sit. si enim, dicunt,pars alia arteria

calida est, ali afrigida: in vis est inaequalitas.Sedes mihi videntur putare,nullam intemperiem inaequalem posse inaequalem pulsum facere, praeteream, quae in calido & frigido emum tame si pars alia arteriae humida est, alia sicca, inaequistis soleat fieri pulsus. quia quae humidior est,est statim mollior,& proinde facilior motu. quae siccior,durior, ac propterea tardioris motus. quod vitiu inaequalis intemperies est,&nihil habet cum usu commune:sed instrumcntoru est tam tum. quare si haec intemperies inaequalis, est instrumentorum vitium: constat quamcunq; aliam fore.nam hoc Vnu,qubd scilicet inaequaliter temperata sunt, lfacit, ut sit instrumentoru vitium: qubdad calidum,aut frigidum,facit ut vitium lsit, non instrumentorum tantum, sed commune cum usu, qui etiam inaequalis est secundum diuersas partes instrumentorum. Nam cum incaluit altera arte- i. ixiae pars, & altera perfrigerata est, duplici de causa est pulsus diuersus:& quia Gius in alia parte est auehus,in alia imminutus, & quia calida pars arteriae est agilis lor,non aliter ac quae humida ponebatur,frigida verb est motu dissicilis. Exquibus nullus n5 arbitror intelliget,quamuuis rudis dc imperitusino fieri hanc inaequalitatem pulsus sine vitio, quod ad instrumeta reseratur merito. Sed dices: lErgo febris & quaecunq; intemperies fiens, est vitium instrumenti. nego. Nam inaequalitas in quacunq; qualitate potest esse tanta,ut sentiri possit: ut cum pars Ialia magnitudinis quae percipiatur sensu, calida est, alia frigida, vel alia quidem svalde calida, alianon ita,neq; iuxta proportionem.&haec est, ut diximus,uitium commune usui & instrumento. Alia estintemperies, cuius inaequalitas non est 3ο per partes sensui subiectas qualis contingit in omni intemperie non facta.atque haec, vitium est usus, quia est intensionis quae sentitur, non instrumenti. quia est inaequalitatis quae non sentitur:&, quantum sensus assequitur, inst rumenta habent eodem modo. od ad inaequalem intemperie attinet,ita habet. Est vGro etiam difficile, quod de multitudine humorum ad virtute collata dicebatur. videtur enim hoc facultatis vitium,non instrumenti: tum quia haec imbecillitas facultatis grauatae dicitur passim a Galeno, tum etiam quia quatumuis expedita vasa sint, si virtus imbecillior est, quam pro modo humoris, fiet inaequalitas inpulsu. Sed, si quis recte consideret,intelliget non esse hoc vitium facultatis,m,gis quam instrumentorum: sed quemadmodum intemperiem inaequalem di- ιο

ximus,commune vitium usus, & instrumentorum, ita hoc dicimus commune instrumentorum,& facultatis. Nam quantumcunq; constet facultas,si vasapi

niora sint, quam pro facultate, alioqui non imbecilli: fiet inςqualitas in pulsu. Quydsi, ut dicis,debilis facultas mouet in qualiter instrumenta satis expedita: non id fit, quia debilis est virtus, sed qui ainstrumenta non sunt illi proportione respondentia.ut si paruulus puer ensem vibrat, alioqui leuissimu trepidater visebrabit. Quod si quis te interroget:quid hunc pueru faciat trepidare pondus e

ss,arbitror,resp5debis: qm mouet rem graue,illi scilicet. Vis intelligere:vitium hoc recte tribui instrumento,attende.Sit virtus illa,qua tu fingis,imbecilla,&da mihi,instrumenta tam expedita esse & leuia,ut imbecilla etia facultate non gra- souent:mouebit,arbitror,hςC virtus arterias qualiter tunc adde pluscululium ris in arteria: incipiet mouere in qualiter,& tame in virtute nihil est immutatu, sedin instrumeto. ga cum instrumeta sunt,pportione respondentia virtuti etia si virtus debilis sit, mouet ςqualiter:cum verbea caret,pportione,in qualiter,etir

si sit fortissima. itur causa huius in qualitatis,uo in fortitudine, aut laguore fa-

146쪽

euitati, sed incommoditate instrumotorum, aut incommoditate, est.Ergo haec haequilitas ut neque aliqua alia) non sit citra Virium instrumentorum, absol iui,ut ad aliquid.Stat itaquo haec assertio quam proposui: omneminaequat

talem esse ex vitio instrumetorum. it enim ex oppilationibus,compressionibus,taut humorum abundantia ad facultatem, aut Inaequali cordis arteriarumve i temperie. oppilatio&compressio sunt instrumentoru tatum. multitudo adta evitatem est vitium instrumentoru communecum facultate.inaequalis intem

peries est vitium instrumentorum sdixi quae inaequalis intemperies haec sit no enim est omnis)commune cum Vsu. men hoc quod modb 1ximus,intellis

io dum est depulsus inaequalitatibus, quae sequuntur mutationem causarum continentium . nam monstratum est in nono capite huius libri: multam specierum.

pulsuum differentiam fieri inter quas diximus vibrationem, Malias inaequales3

non ex mutatione causae alicuius earum, quae continentes dicuntur: quare illa: neque ex vitio instrumentorum fient. Sed de hac quaestione haec sufficiunt. Anim Minatus pulsiussit deterior ordinato. cap. III.

OR n o pulsus quemadmodum secundo De causis pulsuum capite decim,

quarto dicitud causam inaequalitatis firmam α fixam esse, ordinis perturbatio non fixam designat. quare pulsus ordinatus, neq; naturam morbo, nequoio morbum nati irae,ostendit praeualer neque ex bona potius, quam ex mala causa sit:sed ex caus facientis inaequalitatem monstratum enim antea est, ordinem& contrarium in solis inaequalibus considerari)fixione, aut contrario. Proinde, docente eodem Galeno secundo depraesagitione expulsiibus capite vltim , o do neq; bonum neque malu significat: sed bonos pulsus,meliores facit: malos, de teriores:quoniam scilicet ex fixione causae sit: bonus pulsus ex bona, malugex mala causa nascit .constat autem, ut bonam causam, fixam esse, sit melius, prauam verb, deterius. Haec videtur Galeni esse doctrina. Sed contra est, quod in eisdem capitibus docet:nempe ordinem naturae esse familiarem, ordinis perturbationem aduersam. quare ordo melior Videtur esse ordinis perturbatione , , od etiam docuit Galenus tertio Decrisibus capite nono, dicens:Vehementior igitur fit semper pulsus aequationatq; ordinatior in optimis inclinationi bus:debilior autem, atq; inordinatior, & inaequalis in mortalibus inelinationibus. Igitur ordo expetitur ut bonum signum: quare non sola fixione cauta fit. Libello depulsibus ad tyrones inquit:minores igitur laesiones, inaequales & ordinatos:maiores, inaequales pulsus atq; inordinatos efficiunt. Cosistititaque haeci controuersia,in ipsius Galeni verbis:quam ita censeo dirimenda. Causa aliqua naturalis dicitur: aut quia humano corpori est naturalis, aut quia talis est absoli t).Sunt nobis naturales causae:virtutes animalis,&natutatis,&vitalis,&singulet suarum operationu, & spiritus & calor, qui has conseruant, & cauta etiam quae nonnaturales appellantur, fiunt quasi naturales, cum contingit ipsas Vtiles esse.

Praeter naturam nos assiciunt, &propterea causae praeter naturam sunt mutationi pulsus: humor putris,& morbus, & alia symptomata. Tamen morbus &putri humor absolute naturales causae suorum effectuum sunt:vt ignis est naturalis causa ustionis. non enim minus secundum naturam humor putris calfacit, Mix hit ad putredinem: quam ignis urit. operari cum certo ordine: non tantum naturae nostrae,sed omni etiam naturali agenti est proprium. Omnes enim nat rates Operationes sunt ordinatae. Quare non tantum boni pulsus, quia naturali nobis causa sunt, cum ordine fiunt: sed&pessimi, qui a causa praeter nauram su-porante,cum iam haec contrarias causas plurimum vicerit,&confirmata sit. Ga-I' tonus loco citato, capite inquam quatuordecimo secundi De causis pulsuum, do musa naturali nobis loquebatur, vidocet ipsa verborum series. Caeterum s miliarem esse dixit naturae ordine,quod nos concedimus: non tamen proprium. n m& praua causa, quado natura plurimum vicit, cuordine permutat. Cur ergo in mortalib. inclinationibus non fit ordinatus, sed inordinatior .ut dicitur tertio

υς crisibus QSonia ordo potest pinutari cuc5trario:facta mutatione inmeli

147쪽

aut in deterius. gratia exempli. pulsus, qui post quinque aequales ictus uno In

termittitur,atque ita deinceps per senos motus facit circuitus:potest hunc ordianem permutare in secundo circuitu, vel paucioribus motibus interpositis, vel pluribus. si primum, deterior fiti si secundum,melior. tamen utcunque fiat, permutat ordinem . sed logioribus interuallis deficere, minus malum est, quam ex breuioribus. Ergo ordinatus lethalis ex ratione fit: Ut cum prope mortem est homo,inordinatior fiat,facta permutatione in deterius.quocunque enim ordia nato est alius inordinatus deterior, qui ex illo fit , facta in peius commutatione. Ad tyrones rudi ori minerua consulto loquebatur Galenus.Sed ita possuntillius verba declarari: maiores noxae faQuntinaequales inordinatos,quando inuerit, i. tur ordo, facta in deterius mutatione.

Virum sit aliquis pulsus amatorius. Cap. XIII. OM N E s animi affectus permutant modum pulsus: & ut paulo antὰ diximus

iuxtamentem Galeni, sunt singulis suae differentiae, quibus cognoscuntur. ira scilicet altum M vehementem facit,gaudium magnum & non vehemetem, timor & moestitia, paruu & debilem. Amor igitur, cum sit animae affectus: pro prias quoque habebit pulsus differentias, quibus amatorius pulsus constitu tur. Praeterea referente Galeno libello De praenotione capite sexto, Erasistratus deprehendit adolescentis cuiusdam amorem, illius arterias attrectando. quod, iovi multi philosophi, quibus cum eb loci disputatio erat Galeno, dicebant, non

aliter fecit,quam animaduertes arterias amatorio modo pulsare. Galenus etiam ipse ex pulsus permutationibus cognouit: cuiusdam Iusti nomine uxorem

mare. Q d qua ratione fieri possit, nisi pulsus sit disserentia aliqua amorem significans Sed contra est, quod neque Galenus,neque alius quisquam eorum, qui diffuse de pulsiibus scripserunt, de tali pulsus specie est locutus. quam non praetermisset, qui de aliorum affectuum non adeo insignium pulsibus dispu tauerat. Adde Galenum ipsum caput sextum libri de praenotione his verbis concludere:Nugς igitur magniοῦ sunt pulsus amatorio modo moueri, eorum qui nesciunt,nullum pulsum amorem indicare. Controuersia igitur ita est constitui . , cuius decisio ex natura ipsius amoris pendet. haec enim per se ipsa ostendit: qua ratione pulsus ab amore permutentur. Si omnia quae de amore a Platone & aliis probatissimis philosophis scripta sunt, forent modb recensenda , iustus liber in sola hac tractatione insumeretur. Sed, cum modo no vnicam philosophiae partem susceperimus pertractandam, seὸ in multiplicibus & variis quaestionibus tum exerceamus: illud tantum de amore dicere erit tempestiuum, quod ad quaestionis modo propositae dissolutionem videbitur esse omnino necessarium. Est verbnecessarium, quantum intelligo,scire: cuius potentiae sit affectus, amor,& in quam rem feratur,& qui per amorem contingat membroru principalium consensus.Methodum inuestigandi amoris substantiam praestat Galenus quar- εto De placitis Hippocratis & Platonis, ita dicens. Passio enim, qualis est amor,

aut iudicium quoadam est,aut iudiciis succedens aut motus quidam concupiscentis facultatis. ita etiam ira,aut iudicium,aut quaedam succedens irrationalis passio. Haec Galenus. Ex quibus verbis constat: Amorem esse, aut iudiciu,quod fertur de re amata,aut appetitum, qui iudicium consequitur. Sed cuiuis costat: Amorem ad appetitum magis referri, quam ad iudicium: esset appetitu quemdam rei quae amatur. Est igitur amor potentiae appetetis motus,aut affectus. ALfectum enim, aut motum nomines,nihil refert. Cum vero duplex sit appetitus, alterrationalis, alter irrationalis : fiet hinc duplex amoris species. uterq; verba- 'mora contemplatione incipit. omnis enim appetetia ex cognitione rei quae e 1 petitur,sub ratione aliqua,quae potentiam appetentem allicit, proficiscitur. Est vero ea species,sub qua anima amaris irretitur,species pulchri. Nam,ut perm lata imaginatione ab specie contemptus immerito accepti, excitatur cor ira ad

vindictae prosequutionem,& apprehendente imaginatione aliquid sub ratione terribilis, mouetur timore: ita apprehendente sub ratione pulchri, mouetur ap-

148쪽

potentia ad fiuctues. Amoxigiturgeneratur in appetitu nonnunquam ra- usi, uincerebro residet: nonnunquam irrationali, qui in hepate. Fertur in pubisium, ut in rem seli ipsi obiectam. species pulchri hauritur externo sensu, oculisv deliret,aut auribus: aut ncipitur mente. De pulchro disputauit amplissime Plato

in eo dialogo,cui Hippias, aut De pulchro titulus est, & in Plia dro. ubi postquamilleo istarum errores refutauit,quis Veram rationem pulchritudinis inueniret, tademia finem capitis ex confluationibus colligit: Esse gratiam quandam, quae rebus inest, visum,auditum,mentemque delectans. Estigit pulchritudo quoddam accidens, quod per purissimos sensus mentem maxime delectat. Sunt vero visus&auditus i. perfectissimi sensus a materie conditionibus aliquanto remotiores, &minimὰ o innitun terret. Proinde, ut Galenus docet primo De causis symptomatum, mini me omnium Voluptate, aut dolore assicitantur. Itaque, quod gustum, olfactum, tactumve delectat, Vt sapores, odores,&lasciuiae: voluptuos aquaedam accidentiasunt,

sed non pulchra. in picturis, aut Veris formis aspectabilibus, & in musica, & in bonis

quae mente concipiuntur, est pulchritudo. Est enimin his omnibus concentus quidam,&proportio diuinam magis sapiens harmoniam.Cum igit hoc amori sit o lactum, contingunt duo:alterum, ut amor solum auribus & oculis hauriatur,& ut praeter formae pulchritudinem, nihil magis quam musica animos conciliet. Haec de re amori obiecta. Colligit igitur ea potentia, quam existimatium vocant, Latinis ra-1o uodicta, aliquid pulchrum este, undenastitur statim appetentia. appetit vero is qui

hac pulchri forma irretitus est amans, fieri totus, id quod amat:& quale est pubclarum, talis potentia ad amorem excitatur. expetitur enim nunc animae pulchriuu: amatur scilicet homo propter sapientiam, virtutem, aut aliam mentis pulcesitudine amatur ardentissime. caeterum hic amor rationalis appetitus est motus. expet tur corporis proceritas, aut faciei formosus aspectus, sensus statim excitatur pei

tus, qui in hepateae:hic enim carneis his bonis frui potest. Sed quid expetit illud

quod amori proprium est: in rem c a matur transformari. quod declarauit An misiainuseoli uxor:quae mariti,quem deperibat, demortui corpus in cineres red git, & cineres potu hausit. Hoc expetit omnis amans: fieri stilicet id, quod amat. 3ς quod quia,ut vult consequi nonpotest, appetit consequi, Vt potest. Consequunturi lud rationalis appetitus,& irrationalis, non eodem modo. rationalis stilicet, animam animae magis: irrationalis corpus corpori idem fieri expetit quoniam Vero neque bima in animam perfecte migrare potest,neque in corpus aliud corpus: rationalis arpetitus praecipuas animae potentias,inter quas voluntatem maxime, amantis &am Ucomponit. amans stilicet, quoniam ipse ardet magis, se amati voluntati libentiussit it .vndeidem velle&idem nolle, de eisdem cogitare:ipserum animas quo' modo Unicam essesecit.Irrationalis,commistis seminibus, corpora ambo seipsis m tuo facit commisteri. commiseentur nempe quodamnodo, concursu seminum,

ambo corpora, vel in ipsis seminibus, quoniam,vino ulli dictant,decisa sunt de toto ' corpore: vel inprole, quoitiam ex his prodit filius, quem veluti commissis simul co poribus paterno &materno factum esse, similitudo quae cum utroque est, aperte de- .ri rat. Ipsaergo genitura est, quae per hunc sordidum amorem turget, quae spumosa est,&albasiibstantia.vnde poetae Venerem ex maris syma procreatam esse cecin xunt: proinde Cupidinem genuisse. quoniam, ut inquit Plato inTimaeo, quibus redundans est per oslamedulla,lii sunt maximὰ libidinosi, &vulgari hoc amore sepius inpiuntur.Monstratum vero a nobis est in secundo huius operis libro: genituram es se substantia omnino medulliet similem. Cum igituriam fueritVenus, veluti ab imp xu maiori,trahitur obcaecata mens: & quae bellinapotentia iubet, haec cutit ipse imi Sechis.Sed cor interimquid patitur3 namhuc hic omniatendebant Cum 2b tamens iam quae lasciua sunt cupit,haec cupido a Venere orta mille varios assectus ad cor eiaculatur, quare illud miriς modis facit perturbari. Necesse est, amantem mirasti,nunc contra supplicem fieri,nunc gaudere, nunc moerere, & eadem non de causa: est perpetuo inter spem & timorem constitutus. Nam, ut reliqua omit ram,flarim ex amorenatatur gelotypia, atque cum ea, spes,dejerauo, furor, timor,

I incit instabilis eius mens: Ex his quae retulimus, orta est fabula, quam Aristopha

149쪽

nes in conuiuio Platonis narrat: homines, scilicet, a principio factos filisse a diis ini mortalibus duplices. deinde, quoniam quamox brachiis & quamox pedibus innixi, velocissimi, & fortissimi deos irritaverant: propter superbiam scissi sunt, & ex uno,

d facti qui vero scissi fuerant, ore deinde seipsos quaeritabant,quo mirentur. 6niunturque proinde, quoniam cum stis sint, integri fieri expetunt: tamen non, ut antequam scinderentur, copulantur, sed contrario modo. quoniam capita ita illis contorta sunt, quo facies vulneratam partem spectaret: genitalia etiam Gnatibus

ad partem interiorem translata sentiqua fabula nihil aliudugnificari intellis quam homin m a principio, ex intellectu& appetitu constare,&haec sibi unita esse & con sena deinde per superbiam, ut &per quodvis aliud peccatu, rationemab appetim, & is

appetitum aratione separari. verum amore coniungi iterum: sed contrario modo, ac primo fuerant.namynita erantprimum:quoniam appetitus parebat rationi. in am re autem, quoniam appetitus rationi imperat: & obcaecatamem,potentiae conc

piscibili, quae sibi a natura fuerat in seruitutem mancipata, obtemperat. Est igitur mo appetentis potentiae affectus, nunc rationalis,minc irrationalis.obiectum M tis, est pulchrum. perturbatur mille modis cor, ex compassione animalis potentiae, quaein vulgari amore, petenti seruit. Hinc facile est cuiuis intelligere, quod Gai nus primo Prognostici commentario quinto dicit: Amantes humanam pati, non diuinam affectionem.nisii inquio quis credens iis qui fabulantur, putet daemonem quendam pusillium rectas natum, gerentem ardentes faces, homines quosdam in 1. hanc agere affessionem.Caeterum omnia quae a poetis dicuntur fabulosd: etiam n

bis tacentibus, ex his quae hactenus physice dicta sunt,quiuis intelliget.Sed exhis quq

diximus,duo fiunt Primum: non sineratione amorem a medicis, ut melanchesiae quandam speciem,curari .maximum enim malum quodin hoc affectu contingit, &quo soluto stati in noxius soluetur amonest illa mentis obcaecatio, quam retulimus. Fit etiam iam manifestum,Nullum essepultan amatorium huc enim omnia tendebant,quanquam pluriesum digressi sumus: quoniam de amore, aut omnino est tacendum,aut dicendamulta nam amor non est cordis affectus,sed cerebri, si ration, lis est:iecoris, sit turpis.cor tantum patiens per consensium, mille Uectibus 1uerse trahitur: verum propriam non habet differentiam. Quaergo ratione cognouit Ges anus, velasti uxorem Quoniam audito nomine Pyladis ad omneminaequalit tempulsus tralaeba uex animi perturbatione: non aliter quam in eodem libro De praenotione capite timo inquit, se ex pessii vaticinatum suis Ie Cyrillum puerum, cibum occultasse, quem digrediente matre ingereret, scilicet ex conturbatione pueri. hac etiam ratione putandum est Erasistratinnadolestentem amare comperisse. Vmdeiam eua luce clarius fit,quod in nonaquaestione mostrare nitebamur: Animi in ebis per se mutare pulsus, non solum per causas continentes. nam uxori Iusti, audito nomine Pyladis,nini permutatus est usus,neque instrumenta, que virtus: sed perturbata inanima,ac proinde pulsus diuerse motus, ut anima ipsa amore Pyladis db uersὰ trahebatur. Est igitur nullus pulsus amatorius, quanquamam expulsu de- φpraehendatur. Depulse autumni. Cap. XIIII. 1ΛNNI tempus est innumero rerum non naturalium,quae pulsus permutant.GM lenus propterea libello ad tyrones scripto cap. decimo docet:quae tempora quales pulsuum disterentiae consequantur.quod caput explicatur ab eodem autore, cap. quinto tertii De causis pulsuum. quaeloca in Aquis omnibus satis citra controuersiam recipiuntur ab aliis autoribus. tertim, quod illic de pulsu autumni dicitur, non, caret multa contradictione. inquit enim Galenus, lamedio autumni tales eo sose pulsus,quales in medio vere: hementissimos cilicet&maximos,ut in anni temporibus , in celeritate&crebritate moderatos. Cuius haec est ratio:In media hyeme,&media aestate, extremae sunt ratione aeris ambientis intemperies: quare in vir que horum temporum extreme sit pulsus imbecillis, ab uno horum temporum ad

alterum, quae maxime inuicem distant, inclinante altero ad frigus,altero ad calorem per

150쪽

ME DIC. ET P HILO S. LIB. III. 1sue

hi medias stermones Commutatio fit. ergo quae ab utrisque horum aequaliter dia inpulsu faciunt mutationes. re pulsus autumni medii, missis inuinosioportet pessii medii ris.fit enimhyems exaestate per autumnum: vipervellis stranstinaestatem. Huic opinioni contrarii sunt Micena,& Auertoes:

hui pulsum autumni diuersitan esse, debilitatem inclinantem, putant. Dicitur abhi, pulsus diuersius ye quis in nominibus haerea inaequalis in magnitudine, veloc

late defrequentia,secundum diuersas partes temporis illorum ratio haec est. in shbenb est perpetuo sui simile:sed modo calidum,monfiigidum.idquod ex eodem Galeno licet colligere primo libro De temperamentis, & ex Hipp. tertia particula io Aphori sinorum, aphon quarto: Vbi inquit,Si eadem diemodo calor, db frigus fit.

Praeterea, in hac tempestate Virtutes omnes imbecillae fiunt, cum propter multiso mem temperiem,& inconstantiam temporis:tum etiam quia tales ex pr cedente

aestiterestet esunt. propterea periculosi morbi fiunt, inconstantes, dissicilis iudicii, mali moris. ergo si virtus est imbecillis,&vsus qui in calido&frigido consistit diuersius,quantum in ipse tempore agitur: debiles erunt pulses, non semper eiusdenimagnitudinis, velocitaris,& stequentiae,sed in his diuersi. Praeterea Hippocrates prima particula Aphori si rum, hyemem confert cum vere hac in re,qubd homi

nes nactus in his temporibus cibos ferunt: autumnum cum aestate, quoniam in his deterius. Qua ergo ratione tempora, quae extreme contrariis conseruntur, inio permutandis pulsibus inueniuntur adeo similia modo ξ Nonnulli argumentis lais conuicti,contendunt: locum illum ad tyrones, supposititium esse, non Galent .Ego

vero noncrediderim:sententiam,quae adhibitaratione prosem ire,&rursus repetitur

ab eodem autore tertio de causis chim longa commentatione, silippossititiam este: sed Galensii lapsum fuisse,atq; Avicena,&Auerme hac in parte melius sensisse. Est nim Galenimenullus magis studiosus: terum veritati nemine praefero,intelligens nulla de re maiori cum libertate agi debere, quam de his controuersiis, quaei' disse,plinis inuenituitur. quod nos ita facimus, nihil credente nisi quod aut euidenti, aut probabili admodum ratione fuerit confirmatum: dat nobis hanc facultatem

plasilosophia.

bens, & languidus, mollisque. Lethargus etiam,cum est firmatus in cerebrouesti mor praeter natura,in quo ut inperi neumonia molles fiunt pulsus.Sunt qui nodum hunc itassili habere inflammationem quincunque,in quocunque membro sit, ' pulsum durum.quandoquidem,ut Galenus inquit, necesse est, quamcumque infla mationem comitari duo haec:calorem,&tensionem, 'quae necessarib duritiem eta Gint,alterum desiccando,alterum tendendo.di etiam tamen esse pulsum peripne monicorum delethargicorum mollem non quod mollis reuera sit, sed quod minus durus pessibus inflammati tun consistentium in aliis membris. nam, dicunt, prinpterealethargus&peripneumoni ahabent pulsus molles:qubd laxa membra sunt,&mollia,quae proinde tensionem non possimi facere.sed quanquam inflammatio in modi membro non adebtendat arterias, quamindino: tamen quod emolliat, non Minonenim est dubium: quin ipsa pulmonis caro, cum inflammationelaborat, 'nu laXasi quam cum nullo laborat malo. igitur pulsus ab illius inflamatione, quam ' quanon adeo indureturquam abinflammationibus aliis,tamen emollietur. Ad

dunt intelligi possem dietis eiusdem autoris: pulsus hos peripnexunonicorum&le margicorum non esse molles simpliciter. quoniam addidit Est cum hic pulsus di crinm fi LId quod, dicuot, non contingeret, si molles essentharum inflammationum pulsu cum dicrotum oporteat esse insistater durum.Sed videtur mihi qui ita inter' pNῖὸniciniurii in Galenum diligentillimo enarratorii ponentes comparauonem