장음표시 사용
201쪽
18c FR. VALLES IIJ CONTROVER s.
dicus omnis facultatis motus,ut retentio,aut expulsio nimia, deprauata actio est. sed dices, licuisset etiam ista ratione, qua auctam facultatem sub deprauata compis hendis,&diminutam comptaehendere,forentqueitalaeis actionis duo membra si lata,& deprauata, &deprauationum alius modus praeter dictos, cum diminute asto fit.Minime est ratio par. nam haec diuisio Galeni resipicit ipsam facultatem:&Αcti quae fit a facultate omnino impotente, sublata est: quae a debiliori, minuta: quae a de prauatione ipsius facultatis, vel contrariae, si contrariam habet, vel irritatione praua, deprauata dicitur. itaoporteret auctam dicere eam, quae ab aucto robore facultati, fieret. Sed, ut paulo superius diximus: quodam refacilitatis fit, nunquam est ni mium. sed quod ex irritatione nimia, aut corruptione contrariae Virtutis fiat. s hoc i, declaratum estin proximo capite. Merito ergo nomine deprauatae actionis, intelliguntur tristis,&deprauata,quae scilicet fertur in res alienas a se,&aucta. Haec opor tuisset Argenterium cogitasse apudue prius, quam Galeni receptissimam diuisionem repraehenderet .sicuisset sane illi,quod nos facimus, retenta Galeni diuisione subdiui sonibus uti, &deprauationis modos explicare, referreque ad ipsam facultate. cael rum hic peccauit, quod auctam actionem noluit in deprauata contineri: quodque dolorem actionem laesam essenegaueri ridiculis quibusdam tricis inuolutus. Neque minus peccauit, qubd soporem&peruigilium actiones laetis esse negauerit: &j plomatain tempore esse dixerit:quia plus temporis,quari pro natura vigilat,aut dormiunt aegrotantes. Nam dicente Galeno: sopor,aut sbmnus praeter naturam, nihil est is aliud, quam comminis totius corporis torpor. Vt ergo cum torpet membru aliquod, debilem habet motum,& sensium: ita torpore communi primum sensus instrumem tum in toto corpore valde diminutas habet actiones, per Vigiliam plures, quam opo tet. Ergo vigilia est deprauatus motus,& somnus diminutus,in primo sentiees instri mento.Notandus ergo est Argenterius nimiae diligentiae: sed ridendi seres,qui pedimniam ab Argenterio subsurati, alioqui vilem, conantur caelare, &contrectantes manibus, Vertunt in carbones: dicuntque dolorem non contineri in diuisione Galeni, sed esse symptoma in tempore.quoniam dicunt, de sententia Platonis, est passio as tim, repenteque facta: cum tamen ille dixerit, πιι-- est, passio quae praeter naturam violenter & affatim ac repente haec 'nim omniasignificat dictio αθρή, )in nobis fit,doloremfacit. Vnde constat: illud, affatim ac repente,de causa dictum este,non de symptomate.Sed roget nos aliquis,cur, si
sopor&peruigilium,&dolor,continentur in Galeni diuisione: postquam dereliquis iuxta propositam diuisionem disseruerat, de dolore in hunc modum dixit: Po tDctus actio egregium inter c teros senstis symptoma possidet,dolprem Et de aliis dii bus: & adlauc etiam duo egregia, perusilium, & sopor, circa primum sensum, qui Momnium sensivum est communis,consistunt. Videturenim Galenus suboluisse: haec non contineri in diuisione quandoquidem illa per se dixit. Tamen res non ita habet: sed Galen. ut probati alii autores,solet,cuminsigne aliquod diuisionis membriun est, propter claritatem doctrinae per se illud dicere. Itaque dicuntur praeter caetera ab illo laaec: non quod extra diuisionem sint,sed Fbdinsignia. id quod vel ipse Galen. monuit in eodem cap. ita scribem,cl Aωυγον ἐξώπιπινὸ -μακι ram .ide'Si quod autem proprium & praecipuma habet nomen Dixi haec Graecd: quia in codicibus nonnullis perperam legitur,nonhabet)Non proinde oportetdecipi:putantes aliquod symptinma a nobis esse praetermissum.Haec Galen. Vides ut ipse respondet istis sopitisticis cauillis.quod unxit nisi peruerso essent ingenio,&e' contradictione gloriam aucuparentur,neque autorum lectionem, nequeipsam perseveritatem quicquam curantes:
urocul dubio staecisset adrem intelligendam.Sed agant aliud,quid mea celebremtilli suum nomen, quatumlubet, iniecto in Dianae templum igne, aut verbe rata Homeri statua:nos interim nobis caueamus,ne suis argutiis irretiti in illorum tra- I hamur ignorantia. Recedant igitur iam hinc sephistae, permittantque nobis Gal. di uis1onem resumptam interpretari. Quinque sensibus exterioribus,& tribus interio ribus,&quatuor facultatibus naturalibus,&mouenti secundum locum ex elestione; accidere possunt ternae laesiones,sublatio, imminutio,aut deprauatio. corpori possunt contingere prauae qualitates, quadruplices: & symptomatapossunt excrementis in
202쪽
substantiaemodo: colore,&reliquis,& eundi opportunitatefieri. Nam,quam ouammonstratum a nobis sit in secundo controuersiarum libro, Tactus esse Mures erasensius,iaque plures essequam quinque teriores: terunt, ut admisit aliud, ita ad distinctionem symptomatum minimὰ Iesert plurium tactuum meminisse. nammultaefacultates in eadem corporiS particula sitae nonalia ratio laeduntur sin
stula per se, illaesis aliis, quam quisiuetsi sint eiusdem partis, non sunt elusitem te inenti. odetiam libro a. dictum est,sed O declarabitur: quia partis huiuς inproprium) Uttaalhendi facultas, & expultrixin eademintestini fibra sunt: tamens se aliquanto humidior fitfibra,tractio fit male, quippe quae acal re cum moderata is secitate fiuexpulsio nihilo fit deterius, quippe quae humiditateindiget. sed tactaeis omnes sunt aut eiusdem temperamenti, aut usque adeo similis,utnon possit unus illorus plomata pati illatis alus. Nam quemadmodum Arist. inquit 2. De partibus animalium capite I.'ailosophi omnes singulossensius singulis elementis tribuerunt. de quo disputatum a nobis satis diffuse est, ctim de numero &temperamento sensi Num exteriorum agitaremus quaestionem. Cumque de reliquorum senseum te peramento diueris philosophorum sint sententiae visituriscilicet alii tribuunt aquae, igni caelesti alii: odoratum alii avs,alii aeri,alii igni,alii Vapori tamen tactum omnes tribuunt terrae. nimirum omnes tactus sunt terres, eo quod proptersi litudinent temperamenti, communia patiuntur semper symptomata: quique tami caret inici membro aliquo, que calidum, aut frigidum,nequehumidum,aut siccum, neque durum, aut molle sentit eo membro: quique debiliter sentit tactu, deprauateve, haec omnia debiliter, aut deprauate sentit. Sed dices, Si pars quarecipiuntur,este
dem, & temperamentum cui tribuuntur unicum: unicus etiam merit tactus,non
nim sit quidquam quo differant. nam per actiones, &per res obiectas, distinguum tur vi a posteriori: sed ut a priori oportet illis ineste aliquid quo disserant. animaduertendum est, Tactus omnes es Ie eiusdem elementi, puta terraenanimnon unici temperamenti exaestὸ,sed perquam minimὰ disterentium in eramentorum. sunt
itaque omnes tactus terret,&ideo tributi terrae: sed possunt huius plus,minusve esse participes. igitur quanquam plures sint tactus: sed quod ad symptomatum disso 3ο rentiam attinet, censendum perinde est ac si unicus sit, sintque tantum quinque
sensus externi. Invernos sensius esse tres tantum, & triplices tantum noxas secum
dum speciem pati posse vim ipsam cerebri,quam Graeci vocant, aegrotis scilicet nil ait, aut diminute, aut praue imaginantibus , ratiocinantibus, praeteritorum recordatis: monstratum a nobis est in z. libro.Reperies multa horum symptomatum exempla apud Galenum libro De dissens plomatu cap.3.&3.de locis p uentibus cap.7.Motus secundum locum unicum habet instrvinentum,puta musicinium.Est enim vereinstrumetum motus mustulus:quod dictum est a Gai. lib. de disi sympi.& in principio primi de motu musiculorum,& 1.de causis sympt.c.J. & 1. dei cis patientibus cap. 6.&multis aliis inlocis. quia nullus, emus qui in musiculum non inserituriliabet motum.nam neque optici,neque gustui seruientes, neque alii tales, neque antequam in musculusubeat, illi ipsi qui sunt subituri,motu praestant alicui partichilae. Itaque neruissent sensi instrumenta propriaehic enim a solis illis fit:motionis vero sunt instrumeta,ratione delationis facultatis,n5 tame prosequutionis.ut oculus esti inr mentu quo videmus,tamen neruus est,qui desertfacultatem. Qui haec omnia a Volet intelligere,legat quae de facultatibus scripsimus in z.lib. Quaquam facultas se uendi&mouendi eode spiritu,aut illustratione,per eosde neruos deducitur, Vimo stratum illic est:tamen possunt symptomata accidere mi, quae alteri nonaccidant.α- mirum potest brachium fieri sine motu, no carens sensit: quia maiori facultate opus est admouendum, quam adsentiendum. potest igitur influere quantu sessicit ad se ἴ' de v, ut non influat quantum fatis est admouenta. potest etia carere sensu, non ca' Nn mom,idque duplici via, vel obstruetis neniis, qui veniunt ad texendam cutem, noobstructis iis, qui pervadunt musculos, aut stupefacta cute, stuporeque prolandiores musculos non attingente. v emanifestu fit,possetnmembro aliquo ut brachio, aut miniae sensumsinemotu,&motum sne sensit: sedin eadem nenii particula posist xvili motumfine sensu, contra vero minime. nam quae virtus transferendo cor
203쪽
poti est sitis, multo magis sensui sufficiet. Sed haec,quoniam in sequenti lib.propriatii
habebunt controuersiam,praemereo bre iter. Proposita, explicataque symptomatum diuisitone,qua omiuasymptomatacontinet operae preciu fuerit, ut de insignita ims nite disputentus.Dicendii ergo omnium primo de dolore,que diximus de sente tia Galeni esse actionei sim itaque sensum triste: velut argutauo Argenterio placet,lr stitia sensius. qualiqua est vulgatium Aristotelicoru,&medicoru barbarorum opinio: dolore rem esse abiectam sensiti, non sensiam. itaq; dolore sentiri,Vt sentitur candor. Videtur pro his esse Hipp. sententia es secundi aptior. Qincimi parte aliqua corporis doletes,magna ex parte dolore non senti ut,his mens aegrotat. Dicit ergo: qui b. mens aegrotat, dolore non sentiunt igitur qui b. mens non aegrotat,dolore sentiunt. Tamen io Gal. ipse in com.dissoluit hunc notabdicens:&nunc igitur eodemodo appellauit do lores, affectiones eas quaecuque cu dolore natura sua generatur. Itaque dolor, sensus Dctus est cum tristitia,no quod sentitur,accides. Quςcunque ham opinionu,ta quaed cit dolore sentiri,quam csolore esse sensiun triste,quam esse tristitia uensus: in duas itaniones distributa est: siquide est omni b.his comunis cotrouersia: An dolor contingat soli tactui,an sensibus omnibus nonnullis diceti'. esse accidens ta subiectu,auit, monε tristem,aut tristitia tactus: aliis dicetib.esse, quodvocat,sensibile comune, ut tris e senium, ut tristitias estis cuiuscuque. Qui priore sententia tuentur, incut:dol res grauissimos soli tactui accidere,ianae dolores omni b. sensibus: omnes enim corri pi ab excelletib. qualitatibus: interesse etia inter illos hoc nomine, quod tactus dolore 16 assicitur ab externis & internis causis, reliqui sensus ab externis tantum. Quod vero a Galeno dictum est: Oculis etiam accidunt dolores velaementes, tactu in ipsis contri
s aio: dicunt,in instrumentis quatuor sensuum,putavisus,auditUS,odoratus,& gusta'.
tus,poste fieri duplices dolores, quosdam affecto in illis proprio sensu, quosdam affe- tactu cum enim tactus per omnes dispersus sit: necesse est,in illis esse duplices stimsus, contristarique nonnunquam hunc, nonnunqua illum. ut siquis ex acuta Voce
dolet, auditu dolet ut auditus est: si vero auris inflammatione molestatur, dolor seri instrumento auditus, affecto tamen in illo tactu.non aliter ex fulgore dolet visus: sed ex ictu dolet tactus in oculo. Dolores reliquorum sensuum a tactu, qturatione tactus sint, grauiores esse dicunt iis, qui illos sua ipsorum ratione assiciunt: de hisque intem 3 pretantur Galeni dictum. Praestat huic sentet uar occasionem Galeni sermo, citius propterea bonam partem lubet hic inserere. is habet in hunc modum: proprium a tem x egregium praeter caeteros sensius tactus actio synartoma possidet,dolorem. qui etiam in reliquis sensibus generatura familiaribus siensilibus, quae extra occurrunt: huic vero non solum ab externis, sed etiamulto magis ab olfectibus, qui intra corpus consistunt isque subinde tam vehemens, yt nonnulli cruciatu victa sibi ipsis mortem eonsciscant gignitur ergo Min oculis ex lucis spletidore doloris quaedam passio, & in auribus,ex magno quopiam & aspero strepitu. sic in statu quoque, & odoratu ais tales incidunt passiones tristes,a proprio scilicet sensiliunoquoque sensti dolore ast cto: maximi vero dolores tactus sensui contingunt, quippe quaecunque ex aurium ΑΦ phlegmone, aliove in illis atactu, vehementi nos dolore afficiunt: non quidem auditus , sed tactus sunt propria. esst enim is sensus omnium sentiendi instrvinentorum communis: reliqui quatuor sui quisque solius.eodem modo dolores in oculis, vela γ linentes sepe generantur, tangendi stilicet in illis sensu contristato. Haec Galem Qua dictione illud videtur significare, quod antea diximus: esse in instrue amentis qua' tuor sensuum duplices dolores,quosdam proprii sensius, quosdam tactus. Sed aliorum sententia nulli verior esse videtur: dolorem selius tactus esse symptoma sed in reliquis lsensibus feri dolores duplices,quosdam ab obiectis tactui, ut in auribus a phlegmonili linoculis ab ictu: alios ab obiectis propriis sensibus,sed abiis ipsis, ut assiciit coniumctum tactum. Atque ita verba Galeni interpretor. Nam Galenus ita proposuit: doloI J qes egregium tactus symptoma. quod tamen alii interpretantur dictum non de quincunque dolore, sed de vehementi. proinde, quoniam, ut diximus, Galeni verba Viri que opinioni occasionem danti rationibus nostra sententia confirmetur. Ea quae ob tecta sint reliquis sensibus, non aliter inferunt dolorem,quam inferendo passon , quartactus sunt propriae, puta diuisiones,aut constipationes. igitur dolores etiam illi
204쪽
MEDIC. ET pHIL Os. LIB. IIII. 18s
ilint timis proprii. quod vero ita fiat, intelliget aperte is: qui singularum rerum
iura caussamque,quameses fiunt,considerauerit albumsane, &splendidum, non Mite quam dispergendo,atrum constipando, acutus senus inscindendo, grauis comtundendo molestiam inserunt. iam vero de saporibus omnibus, quibus odores respondent proportione, diffusius,quam vianobis possint recensieri loquutus est GDlem . de s l. dic.facult.de sententia Platonis. quo in loco omnes saporum se sus,taimis alterationibus tribuit. Acida nimirum inscindunt, falsa abstergunt, am ra corrodunt, acerba constringunt. Omnes itaque quae sentiuntur qualitates, cum dolorem generant:propria aliqua tactaas passioneid faciunt. proindeque putauerim, tib neces larium fuis e taedis sensum per instrumenta reliquorum esse dispersum: qubin illis, ex violenter obiectis, molestia perciperetur, quae alioqui percipi posset nul la. Sed est aliud rei huius non miniis euidens argumentum. Si unusquisque sensus laratione, ac per se dolorem pati posse qub pei lectior esset sensus, eb grauiores dolores pateretur. Nam quo persectior est sentis, eo perspicacius, acriusque sentit: quoque acrius pars aliqua sentit, eis dolet grauius non enim alia ratione partic lae, quae acri sense praeditae sun cui usi di os ventriculi, grauiores dolores patiuntur reliquis partibus in Itaque pateretur visus acerrimos dolores, huic proxime a
ditus, deinde odoratus, minores gustus, tactus minimos. tamen res contra omnino fit. tactus stilicet acerbissimos patitur dolores: reliquorum sensus unusquisque eo tanto leuiores patitavr, quanto plus a tactus natura recedit. Igitur dolores omnes tactus fiunt proprii: &reliquis sensibus ex accidenti accidunt, ratione tactus, qui cum illis omnibus confusius est.nam si dicas, in visu eo esse leuiores dolores, quod obiectae res sint tenuiores,e6que minus paratae molestare:saltem fieret, ut dolores aequales essent in sensibus omnibus. quo enim obiectum sensiti alicui, est minus terretun: eb etiam ipse sensus est perfectior, eoque acrius sentiens. quare pares saltem dolores relinquerentur: quod tamen non fit. ergo dolor solius est tactus. Neque verb rei huius est inuentu dissicilis causia, si modo veta antea dicthun est:i lud tantum dolorem facere, quod naturam corrumpit. cum enim nostri corporis,&singularum partium natura in temperie & continuitate consistat: nulla qualitas o corrumpet naturam per se,praeter calorem, stigus,humorem,& siccitatem,& contrumn solutionem.Estitaque dolor regium symptorna solius tactus. De Amno&via gilia dicendum nonnihil est .sunt enimhaec, alia duo egregia symptomata. Per fiamnum fit motus caloris spiritusque &humorum,ab externis adinterna:pervigiliam
contrarius.ita pervigiliam operatur vis cerebri in toto corpore ternas assiones p
tissimum: tamen facultates actionibus quibusdam internis per somnum plus student. In cerebro fit magnas rimumanimaliumgeneratio,pro his,qui vigilia exhausti se rant.Copiosiores etiam fiunteo temporeconcoctiones in visceribus: que vitalis facultas plus laborat expurgandis fuliginibus,&at teperando calori .Fit semnus requi scentes acultatin animali propter defatigatione obstructoqueleuiter rebro Vap ribus suavibus ex alimento. H c contingunt persemnum:quar Vt dixerim, nil ait curo, Sitne somnus actio aut vis cerebri,&hoc ipsum dormire agere sit, vel priuatio acti niun,Vel motus ille ab externis ad intern aut obstructio illa cerebri in quocunq; h T lubet, somni essentiam collocato: modo non ignores, haec omnia contingere dormientibus. ego enim hocindignum puto longa controuersiae Arist. lib. des no&Vigilia, somnum vigiliae priuationem esse dicit:atquehaec sententia videtur valde probabilis. quandoquidem non aliter solemus dormientem a vigilante distinguere, quam priuatione actionum: qubd scilicet non senti neque mouetur. verum haec Osomno naturali videntur dicta. quod nostri instituti est, attingamus. Somnus praetern uiram,quem seporem licet appellare, proculdubio est priuatio:non enim tam est somnus,quamvigilandi impotentia. Nam fit nonuinaturalis, humect atomediocri aer cerebro,ieuiterque obstructo a vaporibus suavibus:sed aut nimium obstructo ce- bro astigidis & crassis succis,e6que facultate non potente dissi di, vel cerebro V homentius refrigerato, stupesectoque: non aliter quain membrum aliud quodcun- ρος solet ex nimio frigorestupescer reddique proinde immobile,&sine sensu. Per
vigilium fit laborantes acultatepropter impotentiarequiescendi, exsiccitate cerebri,
205쪽
aut mordaci stiliginum qualitate. Exhisia1n arbitror liquet, quod paulo antes teti mus breuius: peruigilium esse deprauarum mentis motum, seporem actionis priua tionem. Quanquam animaduertendumhocloco est, id quod Ges.secundo tam
immusculorum dicit: persomnum corporanon omnino esse priuata motu&senta sedrecipere tunc quoque tofluentem facultat ea cerebro, parcius tamen multo quis pervigiliam. atque adeo sentimetiam dormientia membra, hebetius tamen quam
vigilantia. Quod euidenter monstrat excitatio; si enim somnus 'iuatio integra esset motus,&sensius,in sopitis membris: non posset quisquam plagis excitari. hae enici non aliter excitant, quis dolorem inserentes: sed membra quae sine sensu essent, mino non postem dolere. igit neque possent dolore excitari. sed res aliter habeti i,
dum dormimus,non sentimus res leues,sed aliquanto grauiores sentimus: non iterquam qui non est omnino caecus, sed hebetioris visus, minora non Videt, maiora ta men, aut excellentia videti itur est somnus symptomain diminuto motu facultatis animalis. quod etiam respiratio,quae semper fit,& alii motus Voluntarii, qui nonnumquam inter dormiendum fiunt,aperte declarant non enim fieri possent: si totoissuam a cerebro reliqua membra priuarentur. Q d vero horum motuum,etsi a facultate animali chim libertate fiant, no recordamur experrecti:leuis imaginatio ipsarum motionum est in causa. quanquam enim habent dormietes fortem imaginationem, quae mouet ad actiones: tamen ipsarum actionum externaru, dum fiunt, aut nullam, aut leuissimam habent imaginationem,sed praetereunt, ut qui studentes aut agentes aliud,manus mouent, aut crura. Sed haec de symptomatis facultatis animalis sunt. tis. Facultatibus naturalibus contingunt, ut Galen.collegit,symptomata duodecim. Siquidem monstratum a nobis estin z. huius operis libro,capite de numero facultatum naturalium quae ministrant:illas esse tantummodo quatuor. siquidem distribistio & secretio actionibus aliarum fiunt. Quare deficiens, aut deprauata distributio, aut secretio, aliarum facultatum fiant symptomata. ut si membrorum fit atrophia, est concoctio deficiens: sit vero haec non deficiat, est defect distributionis. atqui aut di tributio non fit, quiamembranon possimi trahere alimentum, quo indigent, & est trahentis facultatis symptoma:aut quia hepar non potest redundantia sanguinis protrudere in venas,& est desectus expultricis hepatis: aut quia venter expellit, antequa fieri possi distributio commoda, & est inordiriatus motus expestricis ventris. Secretionis etiam vitium, alicuius aliarum est ymptoma: ut cum morbus regius fit vitio secretionis, actio quae est symptoma,est diminuta tractio vesicae sellis. Sed sit ni quindam alia pnaeter haec symptomata: quae,cum actiones laesae sint, instrumetorum nat resituri fiant propria. quorum Galen. videtur oblitus,& nos addemus. Appeti minat, rati, quem negauimus citato capite esse in numero facultatum alentis animae, pos sunt contingere symptomata: de quibus eo loco diximus,&modb disputamus. talis enim est appetitus humoris, qui est in renibus, per diabetem. unde perspicuumst: posse esse actionem symptoma,quod nullius si earum potentiarum, quae anim sunt. xio etiam alimenti,actio est nullius potentiae animaptis propria, ut citato loco - emplo cerae & picis monstratum est: tamen contingit, ut Galenus docet r. de facultatibus naturan hydrope ascite infelix nutritio, deficiente ainione. ergo deficiens assinio symptoma est,&actio laesi:tamen nullius facultatis enumeratarum a GD leno. Vnde euidenter vertim est: Galenum multa symptomata omissisi cum*mplomata omnia membrorum naturaliumin octo, aut duodecim redegit. non enim appetitus immodicus renum,qui fit in diabete, neque ablata xio,quae fit inhydro pe, illo munero continentur. Quare luc nihil mirum: si nos aliter enumereuius, Ut nullum praetermittatur.Melius itaque fuerit peractiones, quam per facultates distis Meroedicentibus nobis hocloco, non quidem quatuor esses ultates naturales, sim I gulisque contingere terna symptomata, ut in principio huius capitis: sed Nutriti nem compleri liis actionibus, appetentia naturali, tractione, retentione, ainione, commutatione,& expulsione: cretionem compleri his eisdem, & dilatatione. ha riim actionum singulis continge osse ternas laesiones : esse itaque a1. Exemplum laesi appetitus,est in diabete:laesae assirionis,in atrophia ex hydrope astite: laesi: dilata tionis,cumpuer intempestiue cessit ab incremento, quia corpus ex morbo quopiam
206쪽
MEDIC. ET PHILO S. LIB. IIII. Ut
factu estpraeternaturam siccius, restigeratum.contat siquidem illum non iuratione cessarestincremento: quam quod membra prae comparata duritie, non possunt quantum Tortet amone caloris dilatari. Cessat ergo incremehium, immia dilatatione. sedhaec non possunt plene intelligi ab eo, qui nonantea intellexerit, quae in z.hKdenaturalibus facultatibus scripsimus.nobis non sunt dicenda lapius es dem.Neque verbest curquisquamnos accuset, quod cum paulo ante eos vituper uerimus, qui in diuisione symptomam a Galeno desciscunt: modo enumerationem eorum,qu in saactione quapiam membri naturalis sunt,qua ille estvsius, utimperia sectam deseramus. nobis enim nil ait Videtur ineptius: quam ab authorum dilutionui. bus temere recedere. minima enim gloriam in contradicendo sitam esse putamus. tamen neque inciliusquam Verba volumus iurare:sed veritatem inquavis re cuiusuis authoritati praeferri. Praeter haec quae diximus, possis addere symptomata alia, ipsi tum nempe facultatum,quibus ministrant glς quatuor: ut deficientem, imminutam,
aut vitiosam nutritionem,accretionem,aut nerationem: tame haec perpetuo pe
dent ex aliis lasionibus prioribus. proinde nihil refert illortun meminisse per se: sed . satius est, de illis ita cogitare, ac si in dictis symptomatis contineantur. Nam si quod corpus infelicius nutritur,augetur, aut gignitur: necesse est illud fieri, aut quia minui
materiei utilis trahitur,aut non satis retinetur, quo fit ut intempestiue expellatur, aut nisi salteratur,aut quia excrementa quae non expelluntur,impedimento fiunt, via ab tiando concoctionem, aut impediendo rixionem, aut est dissiciis; partium dilat fio. Ergo naturalium actionum, quae proprie dicuntur tales, laesiones omnes diximus.Vitalis actionis nam hanc quoquesiit, naturali contineri fecimus tot sunt laesonum species, quot pullum praeter naturam modos in tertio huius operis libro dixi
mus. De tertio symptomatum genere, propriis capitibus dicemus insequenti heso. Quare longiusculum iam caput concludamus. De causisθ tomatum. cap. MCYMPTOMATVM omnium communis quaeda causa est morbus, & singulorum 3o Q sea cuique propria. Age igitur de communi disputemus primu de peculiarium
nonnullis deinde:detis,inquam, circa quas reperimus medicas cqntrouersias. libello dedisserentia symptomatum longo sermone nititur Galenus monstrare: symptom ta omnia, cuiusuis ea generis sin ex morbis nasci. atque inhuius assiertionis confirmationem, utitur inductioneper singula membra. Actiones laesias inquit constat amorbis fieri: siquidem dictum antea est, morbum esse affectum praeternaturam,laeden tem operationes.Iam vero qualitares mutatas, quarum quatuor diximus esse species, quae Visi Lodoratu gustatu,aut taedii percipiuntur: nemo dubitet ex morbis nasci, quiiciat, qualitates primas quibus temperamentum constat, cum praeter naturam fiant, . essem'rbos. Nam cum sint qualitates secundae, primis nascetur proculdubio, hoci φ est teperamento: naturali quidem naturales, ex no naturali non naturales. νγ les fiunt,que sunt symptomata.Qubdaliquid prςter naturaretineatur,aut excernatur, quod adtertium symptomatu genus referturὶ necesse est ex vitio retinetis,aut pe, lentis,aut ambam fieri:nisi ex qualitate eius, quod excernitur,fiat, ut euacuatio symptomast. vicum bile aut sero plena, vel alia mala qualitate Uecta vacuatur:ρος tama Vitalia tua alterantis facultatis, aut excernetis vitio fit. isitur utcunque euaciratiost symptoma,non fit sine facultatis euiuspiam laesione: sed nullas ultas vitiaturillaeso temperamento, cum illarum substantia incommodo temperamento consistat. io xx rest hoc quoque symptomatum genus, morborum soboles, non minus, quam a . lia Omnia. Haec docet Galenus: tamen non defiunt qui repugnent, dicentes, multat inplomata es te, quae ex nullo morbo proficiscuntur: sed fieri quaedam a causae
xerna, quaedam ab interna, quaedales ab obiectare, quaedam ab aliis causis. Nam Vep mi Gneris primum meminerimus si quis optime adhuc valens carnes crudas im Pisin ventriculi un: habebit cruditatem sine quopiam morbo. Si hic idem,quem o F φὶς V ere posui digitis immissis in os irritatus, aut immissa in profundum nasum
N F piam, vomit: id j toma ex nullo morbo fit. Mutu corripiuntur rigor
207쪽
quem nulla consequitur febris, atque omnino nullo aliis morbo affecto homine, is gotverbsymptomaest expultricis vis omnium membrorum Amantes omines pictiuntur multa symptomata:perturbationes pulsisum, suspiria crebra,insemnia vati &vigilias inimodicas,quantumuis qui amat, omni morbo Vacer. Sed de qualitati , mutatis praeter naturam in corpore, videntur posse desumereargumentanonimia cilliora.Laboranus re putrida,profluat ador foetidus: constat sedorem partem se putrescetis in corpore materiar,&foetoremfieri putredine.cum ergo putrescens
materia non sit morbus hic enim febris estὶ sed causa: haud dubie videt scelesicausa morbi fieri,non a morbo. Colorem praeterea pallidum in morbo regio bili, facit, qta talis est colore.haec est morbi causa. igitur qualitates mutatae a causa moria i. bipi runque fiunt: nam& seporem acidum, aut salsum linguae,facit pituitae nonse bris species. Haec quidam aduersus Galen. effutiunt: quorum sipientiam nonduti
um est Galenum ipsum alioqui rudem prae illis suboluisse, cum libello De differ.
sympt.cap. vlt.itascripserit: Verumlucimedere exacte oportet mentem: &persectὸ
distinguere ab operibus animantis ipsa symptomata. Saepe enim ita similiaintersi sunt:vt&symptomaputetur opus,&opus symptoma ac nisi quis in hoc sano siti uti cibiex iis,in quibus ipse fallitur,disputationem calumniabimr. Certὰ,quos distatuti,nis argumentorum haec verba non admonen mihi videntur aperte dormitare. nam ut colum distinguantur opera a symptomatis: argvinenta omnia, quae de laesis acti
nibus proposuimus,&quaecunque alia similia his prohoni possint, corruent statim raQuod ut explicem, stimulque istorum ostendam insipientiam, illud unum peto,
quodipsi etiam aduersarii ultro dabunt:causas morborum,morbos,&symptomata, esse res praeter naturam. Quo dato,constat: non quemcunque affectum laedentem operationes, itavi sentiti possit noxa,esse morbu: nisii id praeter natura fiat.namnes temperamenta, quae a mediocritate recedunt manifeste, morbi fiant, neque sentu est morbus: quamuis perhos assectus multae actiones admodum perspicue laedantis. pimitosa natura sem lentos reddit homines,& ad animales motiones pigros,a' petentes plura quam pro indigentia, & excremento plenos: biliosa contrario modo laedit: senium facit homines vigiles, tremulos, ad omnia vitaemunia imbecilles: Tamen has actiones cum laedant hi affectus,morbi non fiunt, quia non sunt praeter naturam. Igitur si ita habet, neque somnus profundio neque pigrities admotum, nequeappetentia immoderatam pituitose, neque vigilia aut fastidium inbilios neque haec eadem in sene,neque tremor membrorum symptomata fimi non enim Qunt praeter natura, quanqua laesae actiones sunt)sed stim impotentiae quaeda, quaeli minibus i cundum natura accidunt. Si quis cum est Compluti, Madiit tun non via det: pati in quodpiam visus symptoma Z Nulliun arbitror. Sed si lucidem,quae per stadium distat,mnvidet:s ploma patitur, si commodae mAgnitudinis obiectas intcorpora. Nam ta potest este corpus exiguum: ut etiam per transuersilan digitum di, stas ab oculo citra ullum fiymptomanon videatur.nimirum differt maenim, sympi madicas,aut imp0tentia naturalem: si quide verum est quod petii, onuae symptoma esse praeternatura Monstratum vero est Itis exemplis: laesas nominquam edi Dctiones secundum natura. sed patiuntur non minus reliquae omnes potentiae, quam vitiis,modis symptomata, db impotentias naretrales. Sit exemplum virtus portassi. Numquid,si quis suppositus oneri bis centu libraria mercatoriam tremit,tremor symptoma estὶ Ergo &si corpus longinquissimu obseure cernis, imbecilliterque, vises imbecillis est symptoma.Male ergo negabamus:Madtitu hinc non videri, esse sympi ma. Sed certe nullum horum symptoma est. nam haec omnia secundum natura comtingunt Iam veris,si cui pondus quod prinensem braciatis portabat, ae magnitudine excidit,secundum naturam id sis vero quidquam excidit, quodalioquino e cidere quia praecisi digiti sunt, sympto est, quia praeternamram.Siquis manum I 'concutit imposita pruna, citra j tomaidficit: sed si concutitur manus instigata a
mordaci humore,quem praeter natiuam collegerat, concussio est praeter naturam,&proindes ploma.namirritationes,quq fiunt arebus riger naturam, sunt pinernaturam: quq nunta causis, quae non simi praeter naturam, non fiant preter natu ram. Caus, externae omnes sunt ingenere non naturalium:quaenequesecundum
208쪽
ituram sent,nequep te is utram igitur ' cunque actione, fiunt irritante em si externa, si nondum interius morbum aliquemfecit; non sulit symptomata, sed o petanatur qubdsi cum lassione quapiam fium,sunt impotentiae natural α.cum vetare iam causa externa morbumsecit non amplius actiones sunt naturales, sed praeter naturam. fiunt siquidemi irritante causaqua ampraeternaturam. Constat etiam exhis, nullam actionem esse Φmptoma ratione rei obiectae, aut eorum, quae ad eamuhectant: sita rationefacultatis, aulinstrumenti, aut eorum, quae ad haec spectant. ad te, obiectas spectat spatium,propinquitas inquam,& distantia: ad facultatem, &in strumentum,materia,& spiritus in his,pa illis operantur.Est autem manifestum idio quod dicimus.Nam aut res obiectae&quae ad illam spectant, proportione respondet ficultati,aut non: si non respondent,&solahac causa actio fit incommode, non est symptoma, sed impotentia naturalis. nam secundum naturam fit ut neque lapides conficiamus,neque turres humeris portemus si proportione respondent, constat Dctionem alia ratione vitiati,non causa rei obieci ,eoque dictum est a Galeno loco cita ivbexlib. de Hens pl. si quis ad distinguendas euacuationes quae sunt sympto mata, abitis,quae tales non sunt,quantitatem tantum consideret, aut qualitatem,non euani intentus modo euacuationis,an scilicet symptoma sit, aut optus: si ibines deo ptum iri. nam si tempore iudicis vacuatur congius materies nigrae, si ita lubet, Hodb post ligna concoctionis euacuatio fiat,&reliqua habeant, ut oportet,ia iudicium,nolo est haec euacuatio symptoma: si vero ante id tempus multo minor copia benignioris succi vaeuetur,ponites selymploma. Quid ita quiahaec euacuatio est praeternat ram: illa naturalis. Qui distudi quia quae anteiudicium fit,fit abirritatione praeterna turam: quae in iudicio fit,non tam fit b irritatione,quam abi sis ordine,quem in stiis actionibus ueniat natura. Nimirum ut recludens pylorum, & comprimens ventriculum,deor um expellit excrementa,postquam confecit alimenta: ita postquam rotinuit,hia concoctionem deduxit,ut licuit per materiae ipsius n*turam, morbi m teriem,expellit illam ordine consueto sibi ac familiari. His intellectis haud multa opera op is est ad argumentorum dilutionem. Nam carnes crudas non satis coqui, non est jmptoma, sed impotentia naturalis, quia est in re obiecta: sedliae ipis carnes Q praue colhq aut corruptae,fiunt inventriculo causamorbi,similis es,per quem corpus laborat cac hymiae a quo deinde nasicuntur alia symptomata: ructus scilicet praui,&aliorum cibortim,&succoruminfectio. Si quis vomit sine morbo,immissis in os
digitis: periinde facit ac sini missa per sedem glandectorieret aluum.quq symptom
tano sunt, sed opera: qui afiunt ab irritatione externa nisi ipsi irritatio fiat morbica si, quod fit sypes & tunc quidem reliqua vacuatio symptomatam est. visi contingat a glande, aut acriori clysteri exulcerari intestina', aut vehementiori mona rumpi aliquid inventriculo,aut conuelli. Rigor qui sine febre fit: ex cacochymia ab hum ribus crudis pendente nascitur. Amor qui iam indiget curatione, species est melam. chesiae: i. eoque talem illi curationem medies adhibent. Atque est reueha tartas
' animi infiis,sed cum corris recommunis. Oua seqvianiat iam hinc sciati efiirere.
Sed de arribre multa di sinus um tertio libro huius operis scuta de nil sibus artiatoriis disj itarethus 'Ei argumento: quod de foetore exputredine propositum est: sipo det Galentis A cap.lib.H.messi sis verbis: MIis enim obstructio est orta, quq mo bus compositionis est eorum quἡ obstructa sunt corporum. hanc sympi a sec xum est ipsi transpirationis retentio,hanc rursus putredo Eumorum. Hycsunt GD leni herbae staque pateti putredinem esse alterius morbi symptoma,puta obstructi6ius,alterius causiam,puta febris.Ex putredine nascitur foetor, accidens ortum G o
structione, taedio alio symptomate.Nam fieri hoc saepissime: ut mediis aliis symptomatis,quaedam ex morbo nascantu serie quadam: inimus in seperiori catile. Iam I' I ab colorpillidus cutis,moti potest morhum effugere.Nam aut fit abo b structione, quα morbus in compositione est, aut ab ambecillitate trahentis facultatis vesicae sellii, ut alterantis hepatis, yeiembrorum: omnis vero talis imbecillitas fit ex intem-pprie,quae essinorbus. Quare nullum est symptoma,quod non sit morbi sis boles. Illud unum notandum es h antequam caput concludatur: morbos ex sympathia, qui
mi habent propriaepassio lassia1 fomata esse eorum, qui sunt pictyiij ij
209쪽
quarum particularum essestiis. Quare symptomata, qua: per consensum fiunt id
morbo referenda sunt accepta, a quo morbus per sympalmam nascitur. ut si dolos capitis fit per ventris sympathiam: dicimus dolorem capitis a morbo Ventris esse pro duehun. itas propter sternutamentum, aut tussi Ventriculus nihil per se laesit e gitur euomere: ex morbo capitis,aut thoracis, vomitus ducit originem. sed dicendi dehis iam finem facio. Symplomata omnia ex morbis nascuntur,autproxim4 aut
intercedentibus aliis.QDrein qua stione de symptomatum causis, non amplius di putandum est, sitne symptoma, quodpropositumia quaestionesia erit, morbo, an ex causa, an ex obiectare,an exrealia quapiam: sed ubi semel constiterit symptinaesh ex quo morbo fiat quaerendum est. fit enim omnino ex aliquo. Siquidem jm i. ploma primi generis est,putalaesa actio: ipsum per se facile ducit in cauis cognitio nem. nam cumnecesse fit, ut actio aliqua laedatur,proprium actionis instrumentum pati quod nos paulo antὰ tetigimus,& Galenus toto I.lib. delocis patientibus di fuatans contraErasistratum doceto constat actiones iqis, significare male assedi am partem,& speciem affectus amodo laesionis debere peti. quod docet i de locis patient, bus cap.9. vischyli confectio vitiatur, ventriculus patitur: si vero iam non tantum constat vitiari, sed acescere, affectus frigidus ventriculi significatur.Sed obiiciet bis quispiamgladiatore, in quo ut resert Galenus . de vis pari. cap.9.)male cibi in quebantur, quia praescissailli erat omenti bona pars: quem dicitvitiatam habuisse Dctionem ventriculsi, sine illius morbo. Hocvnum,illud monet argumentum: ut pro-Dprias passiones a si pathiis distinguamus. patiebatur enim venter non per se, sed perc6nsensem. sed idiopathiae &s patiatae certum est dare proprium caput. interim illud unum dico,non aliam esse inueniendae huius rei commodiorem viam: quam per cognitionem proprij citiusque a stionis instrumenti,& praeterea partium illi adactionem ministrantium, & quae cuique sit ministerii ratio. hoc vero non aliunde habeas,quam tractatioqedevsu partium, quam seripsere Galenus & Aristoteles,
ambo GigentissimΘ: sed calenus clarius. de proprio instrumento dictum a nobis
nonnihil est in 1.huius operis lib. ubi di butauimus: procedant ne operationes apartibus simplicibus, an compositis. Constabit vero ex horum cognitione: quae ae
duo sit propria, &quae per sympathiam. quia afictus,qui permanentiam quampiam ι habet in parte aliqua, propria illius affectio est: sive nullumin se Mectum habens, vitio alicuius alterius, quae scilicet illi ministrat, aut in illam aliquid transimittit,pati,tur, syi'pathia est Sed Galenus in omnibus symptomatis studiosis exercet: nos qui
sunt iii controuersia declaramus.
pathia, o consensu. Cap. VI. ELEBRAT IssIMAE sunt apud antiquos plailosophos hae passionum species, ut
in rebus ommbus natura nstantibus frequenter inueniuntur: apud medicos Vero, thumani corporis partes attingunt. Quanquamillorummagis videtur inter'
esse )e sympathia& antipastita disputare: horiun de sympathia, &idiopadaia. scipsit exit' praeter alios de his quidam neotericus Fracastorius nomine, non parum erudite deacute: tamen quae ab aliis demonstrata sunt recipientes, reliqua, nobis Mamicis,addere decrevimus at sempto exordio. Nonparum interest, ut videre est
apud Galenum libro de diri . symptomatum: affici dicas rem quampia aut pMi hoc quoniam paulis superius explicuimus,moab breui praeteribimus affectus enim
ράε ri: Graeci est qualitas permanentiam quampiam habespropria in re qua sficitur. habet propriam permanentiam, cuius corruptio ciuersa est a sublationς icaus passio Vero Graece πιθοι aut- ἡμὴ fit citra propriam permanentiam : tamca nihil prohibet, ciuae assiciuntur, pati simul. Vt si simul assectum quidpiam est, & py ltitur: velut quod incalescit patim ,&necessarib etiam habetiam gradum alique cytoris quo afficitur. haecitaque constitutasint. Quaep tiuntur, aut ex se ipsis pari.'tur,alaquenatur nignis ascendit,&terra descendit, fiuntque hae propriae illorum
passiones inam apud philosophos, tam quae secundum naturam sint, quam νη
210쪽
MEDIC. ET PHILO s. LIB. IIII. 191
meter naturam, passiones dicuntud quas proinde idiopathias possis proprie appe, se aut patiuntur ab aliis,idque vel ratione similitudinis,ρος cum aliis eis intercedit,
Vel qubd contrariasint. tamen contrari j ratio quantis cum maiori similitudine coit tanto facit faciliorem passionem. nimirum,quae sunt omnino simili nullatenus sese immutant: neque enim ferrum trahit serrum,neque agnetem magnes.Quae comitaria admodum sunt, aegre congrediuntur: tamen cum semel sunt congressa, plus mouentur,quialongius distant. Ea Vero να contraria sunt,quantum ad agendum estutis,&tamen sunt similia: facilius compatiuntur. Ignis citius mouet aerem, sed plus mouet aquam facilem commutationem,quae fit gratia similitudinis,potes sν io pallam: magnam Vese,quae fit gratia contrari j, antipathiam appellare. quanquam est verior altera sympathiae species, quam in membris humanis medici considerant:
eumscilicet aliquid patitur ab alto,quia simileilli est ,&quia illud a quo patitur, patia
iurabalia causa prius. Nam naturasit,Vtcum res aliquapatitur: eas omnes, quae illi sunt valde similes,&vicinae satis: Galaat ad contagionem.atque hqc contagio vere est in rebus sympathia. ut aqua calida citius calefacit aerem, quam terram: citius vinum, quam seccum cicutae: & ita inter alia omnia, quaecunque similiora sunt patienti, c tius tanguntur illius passione. Quanquam tota causa tacilioris sympathiae non est insilui militudine:sed iuuatn5nunquam densitas,aut raritas, tenuitas, aut crassitudo. Nam qu cunque accidentia res faciunt ad patiendum promptiores, coniuncta si1 io litudini, addunt facilitatem sympathiae. huiushiodi sunt raritas, tenuitas, vicinia, &quaecunque talia. nimirum,aer calefactus tenuiorem aquam facilius calfacit, quam crassiorem,&propinquiorem,quam remotiorem: etsi qualitatibus primis no diser . pen Non aliter in nostris etiam corporibus inuenimus Ope has pastones, non sω multaadmiratione. Estinter membra nostra,cum secundum naturam habent, a tipathia quaedam: quam natura in bonum animantis procurauit. calida nimirum demulcent frigida, frigida calidorum seruorem sedant, humida emolliunt sicciora sicca confirmant humidiora. ita astipsis mutuo patientia,&sibi ipsis mutuo obsiste tia, continent seipsa in mediocritate, animalibus utili. Sed haec antipatiata natur lis est: praeternaturam ingruentes palliones modo requirimus. Membrum quod Io cunque aut patitur per se,aut alteri condolet: ut aliter dolet caput ex intemperio cere bri, aliter ex intemperie ventriculi. sed animaduertendum sympathiam omnem de
pendere ex aliquat diopathia: ita ut sublataidiopadua, nulluamplius malum in sympathia laborante parte perseueret. quare si passio, quete in membro quopiam ex hi rius membri Uectione incepit, diuturnitate est talis facta, ut etiam si prior tollatur passo,tamen posterior duret: non amplius sympathia est, sed idiophatia. quia sita ut fit frequenten sympathia intentione,aut diuturnitate migrauit in idiopathiam. qu reverasympathianihil habet factum, aut quod non dependem sed pathos tantum est,aut pathema. Quae aliquid habet, quod non dependet: tantum quoque habet permixtumidio thiae tantumque deficit a sympathia vera. vis quis ex obstructio ne nerui optici non videt: quod inhutnore crystallino est, vere est sympathia. nullum enim Heuumhabet: sedhoc pathema,putanon videre, quod sublata obstructione
mento temporis tollitur. Si cui vero calfactum caput est astiliginibus aseendemtibus ex ventriculo,eoque dolet: interim dum tam paruus est capitis affectus, ut si si mel curatus ventriculus sit, nulla praeterea indigeat curatione, impadaia patitur: tamen necessarib esset aliquid opathiae. ille enim gradus caloris qui in capite est, factus affectus est: sympathia vero est quod aliunde dependet Ergo quod non depem det est idiopatiata. quodintelligendum est nam hoc etiamsit pulchrum definiri in absterius membriastema:non,ut quidam interpretantur,et iamaca a. qui proinde in hanc sententiam incidunt: sesas intemperies factas, aut morbos alios factos este idio: ' pathias,quae sententiatat aest manifeste. nam sympathia omnis exilopathia aliqua se: tamen sunt multi morbi eorum qui fientes a medicis appellari solent, quos nullus V morbus antecedit quin potius morbi omnes quicunque proprie morbi api et JRn usi sint idiopadaiae: sympathiae noti dicuntur morbi simpliciter, sed morbi consensu. nam omnis morbus est affectus: sympadaia autem passio. quanquam, si pluςς affectum solum factu vocaret diopathiam eum vero qui fi adhuc,& non est