장음표시 사용
91쪽
Is: α Quare duplex distine uenda est virtus instrume talis naturaliter aliciu debita, scii alicuius naturaliter Ppria: altera,quq iraturaliter emcitur ab eo, cui ita est virtus in- strii mentalis hoc est abessiciente principali, siue etiam in illo, siue extra illiid recipiatur: altera , quae naturaliter non efficitii ab eo, cuius est virtus instrumentalis, sed ab alio,
nec in eo recipitur.sed in alio , supplet tamenat uraliter vicem alterius,' tenus eius loco a natura substituitur ad producendum effectiim. Nec uniuersaliter verum est instrumentum etiam naturale eius esse in strii mentum,a quo effective producitur. X quotamen deducendum non est causas naturales, quae euective producunt complexionem accidentium, qua ivt instrumento vivens aliqdex putri taneratur, verbi gratia, solem, a quam Sc inisso nodo flectui concurrere ad productionem huiusmodi viventis concurrunt enim,ut sistrumenta mediata,& remota in seruientia viventi, quod est efiiciens particulare principale iam explicatum. Sed quemaci modum non aliud assii urandum videtur e iliciens particu Det principale viventium,quae generantur ex Putri, quam ιμ
lud, quod assignatum usti, ius posito quod
ola viventia , quae gelicrantur ex pturi pot-sm etiam eadem si cie ab inuicem genera ii, quod de inultis certu ira, de omnibus proba,
bile est ita supposito, quod aliqua ex huiusmodi speciebus imperfectorum viventium esset naturaliter,&non per accidens sterilis, aliud at signandum esset iliciens articulare principale viventium quae in tali speciem nera initure nutri , tu illa mens tu,
aut Oi,aliudue potari tuens, sed iuvia ,, quidem ipsa causa prima si alia secunda am gnari non possit, I posset respectu aliorum
non viventiunt, ii iit in iis ellet si ecies naturaliter, A non per iccidens sterilis, ius indiuidua generalentur c putri. ατ His,quae ad creationum, de anni hi- lationem generatione, A corruptione in de qui biis hactuatur egimus, pertinent, amni alunt,quae ad in captionem S desitionem, rerum spectant. Sunt autem re de quibus quaeri potest, quomodo incip/ant, de desuasit,
aliae successivae, aliae .pecusenente comera- hendendo non in permanentium, non solii,
quet habent totam suum vile simul,ita,ut durent plusquam per instans ed etiam qu durant tantum per Iutans. Ac re quidem successuae, idest motus succς suus, te inpus, iiκipiunt cxtrinsece Per ultimum sui non esse,&desinunt ex triuicce per primum sui noesse Eaedd nihilo inii uis res necessu qua-
do utrinq; continuantur, ut hic motus diurnus,5 haec hora, etiam dici possunt incipere intrinsece per primsi sui esse, desinere intrinsece per ultimum sui est e , modo primis,
de ultimii esse non sumantur pro primo, ultimo esse rerum succestiuarum, ut sic formes iter, seu reduplicatiue sed materialiter, seu identice. Sunt autem tam primit m esse,& vltimum esse quam ultimum non esse vi primum nou ei se indivisibilia , quae in te
in re semiper dictintur instantia in motu autem successivo, si ter ininent in rite, dicuntur mutata este, si in principio, retinent nomecommune indivis bilis. 27 Res vero permanentes, cpi. durant tantum per instans incipiunt intrinsece per primum sui esse, de linunt intrinsece per ultimum sui esse at res periuauetes, quae datam plus ilia in pet instans. sunt secundia sua metit itate realiter indivisibiles, ut anima rationalis, Angeli,&accidentia spiri
tualia,qua ratione sim secundia in suam entitate in realiter indiuiti bilia, ut in ordine ad subiectum, incipi ui: hi trinsece per Primum
sui esse, si lubitantiae sint, non pollunt naturaliter desinure: si tamen Deus eas vellet nihilare possent pro Dei arbitrio desinem,tum extrinsecupes primum sui non esse, turn intrinsece per vit inrita sui esses Siveris sint accidentia , suae postin Dilaturaliter desinere, ut intellectio, volitio nostia,ali qua desinunt extrinsece Per primum sui noeile aliqua intrinsece per ultimum sui esse. Aliae res permanetiates, quae dii rant plusquaper instans, sunt Quidem secundum suamentitatς realiterat uisibiles, non tam producuntur per motum successivum, seu cum mota sue siluo, sed in instanti, ut mate ial rima , Suomnae corrupti l les prodii Deaeo,ut auctore nature initio m i , incipii tintrinsece per primum sui es es, definitu vero illa,quae naturaliter desinere possunt cuisitismodi non est materiae prima ex dictis pra cap. v. a sub una ratione ex rinace per
primum sui non esse, sub alia intrinsere per
ultimum sui est e. x s Denique res permanentes, quae durant plusquam per instans, generant ut,atque corrumpuntur per motum successuum, seu cum motu successivo, ut omnes sermae materiales substantiales, itereque accidentale , sub una ratione dici positi ut incipere extrinsece per ultimum sui non esie, sub alia intrinsece per primum sui esse rana iliter sub una ratione dici possunt desinere exin trinsece
92쪽
trinsece per primi sui non esse, sub alia iit trinsece per ultimum sui eme . Exempli gratia forma ignis in parte indeterminata materia ligni in quam introducitur praeuia calefactione mecessitia, tanquam dispositi ne necess aria ita incipit extrinsece per vitimum siti non esse, ut incipit in eadem parte eius dii positio, io uor de dispositione perfecta ad quam eonsequitur forma ignis in parte alitem determinata tota,verbi gratia palmari tota, ita inelei intrinsece per primum sui esse, ut incipit in eadem parte eius dispositio Beontrario forma ligni , in qua parte indeterminata eiusdem materiae incipit ertrinsece per ultimum sui non esse so ma ignis, in ea definit ipsa intrinsece peryltimum sui esse , ut desinit in eadem parte ipsius dispositio . In qua vero parte determinata ina,verbi gratia palmari tota incipit intrinsece per primum sui esse scrina ignis, in ea desinit ipsa extrinsece per primum ii non esse, ut desinit in ea deni parte ipsius dispositio.
Alteratis, Actis, Passis, Reactio,
Um generatione , Vcorruptione, de quibus capite superiori, coniuncta sunt alteratio,actio, passio,&,e- actio,& repasio Alteratio quadrupliciter
usurpatur primo latissime pro luacumque mutatioticetia substantiali secundo minus late pro quacum-oue mutatione accidentali tamen , non sui stantiali tertio minus adhuc late pro ea ta- tum mutatione accidentali quae est ad qualitatem,quaecumque tandem tit illa qualitas: quarto presse pro ea tantum mutatione accidentali, quae est ad qualitatem sensibilem habentem contrarium Δ hoe modo ab Aristotel. I. de Gener tex. 13. recte definitur his verbis Alteratio quidem est quar do, manente subiecto sensibili existente,tr smutetur in eius passionibus, aut contrariis, aut mediis existentibus Inritia definitione ponitur loco generis trasutiliatio, quia cum
tripliciter sum possit alteratio presirdicta,
ouae hic definitur, nempe, ut motus pressό uictus, ut actio, ut passio ab Aristotele hic sumitur, ut motus praesse dictus, quomodo mutatio, quae latius patet,quam in tus presse dictus est illi essent talis r etsi etiam ut actio, de ut passio definiri nosset permutationem , non tamen formaliter, sed concomitantet. Reliqua ponuntur modis. serentiae , quae tamen non ita intelligenda sunt , ut id , quod in alteratione trasmutatur, transmutatione proprie sumpta sint passiones, seu clualitates contrariae, aut -- diae, sed subiectum denominationis:quamuis mutatione improprie sumpta dicantur transmutari ipsae qualitates contrariae, aut mediae quae tamet mediae non differunt specie ab extremis, nisi quatenus includunt alteram qualitatem extremam in gradu remisso.
x et Diuiditur alteratio si definita in persectivam, corruptiuam: persectiva dicitur,qua producitur qualitas,cum qua subiectum melius se habet,quam se haberet cum
alia, quae ad eius productionem corrumpitur corniptiua qua corrumpitur qualitas, eum qua subiectum melius te habebat,qii a se habeat cum alia, quae ad eius corruptione producitur quamquam alioquin omnis alteratio hic definita appellari soleat corruptiua,quatenus semper est cum aliqua corruptione. Alio th et modo alteratio lati ita sumpta diuiditur in persectivam , corruptiuam,cuis persectiva dicitur,qua ita producitur alia qualitas, ut nulla alia corrumpatur corruptiua vero, qua ita producitur aliqua qualitas, ut aliqua alia corrum
178 In alteratione qualitas non intenditur,quia qualitas, quae praerat in subiecto,
corruiupatur, alia perfectior in eodem subiecto producatur: nec remittitur, quia qualitas,qitae praerat in subiecto corrumpatur, 6 alia imperfectior in eodem subiecto producati ir ita,vi,quando aliquid fit mastis calidii,exe plicausa,corrupatur calor, qui iii illo priurat, ct alius calor pei sectior in eodeproducatur: ulli versi fit minus calidum,cor-r una paturit calor, qui in illo praeerat, alius calor imperiectior in eodem produc tur Nec inteuitur per minorem, de remittitur per maiore admixtionem cotrarij, ita, ut calor,exepli causa,nullo modo variatus, sed ide manes, nil dicatur in sor,quia minus,ini remistior, tui plus et frigoris ad iniscet. Ne ite intcditur eade qualitas P maiorem,
93쪽
de renittit turre minorem illius radicati ne in his ibiecto, siue per hoc quod est qualitatem magis, aut minus radicari in labie- cto, intelligatur qualitatem eandem secundum eflentiam recipere perfectiorem , aut
imperfectiorem existentiam siue eandeminuariatam, seu sine sella additione magis, aut minus educi de potentia subiectici siue magis, aut minus uni rini biecto, siue in lectum maloiem, aut minorem dispositione recipere, ratione cuius magis, aut minus ab eadem qualitate inuariata, seu sine ulla additione actuetur,6 perficiatur. 17s Sed intendituro ualitas omnis qui intenditur,per additione 5 remittitur per detractionem noui gradus eiusdem qualitatis, ita,ut qualitas in eadem parte subiecti, vel in eode toto subiecto, in quo antea Praeerat, in intensione quidem acquiratur, seu producatur de nouo secundunt aliquam sui eartem entitatiuam, gradu alem, in remissione vero deperdatur e corrumpatur secundum aliquam item sui parte mentitatiuam, gradualem. Quae tamen partes, seu
gradus in qualitate insensibili, S rem inibili
non ita se habent, ut primus tantum habcat rationem qualitatis, seu contineat formaliter essentia qualitatis, reliqui vero, qui primo addui itur ectet alitum ad integritate qualitatis nec ita, ut sint inter se heterogene , vel quia primus sit essentialiter petiectior secundo,secudus tertio, sic deinceps, aut alio modo oes,aut aliqui inter se essetialiter distinguantumvel quia primus sit acci
dentaliter perfectior secundo, secundus ter , itio,&fic deinceps, aut alio modo ali alijs sint accidentaliter persectiores, modo aequa liter dividantur,aut diuisi intelligantur sed
ita,ut sim inter se omnino homogenei, seu eius deni omnino rationis, tum es lentialis llum accidentalis , modo aqualiter, ut di-1i, dividantur, aut diuisi intelligantur. ago Neq; vero eaede paries, seu Wradus qualitatis in eadem Parte subiecti aut in eodetoto subiecto distinguuntur uter se numero cc replete , seu actu, sed tantum incomplete, seu potentiaci hoc est consant unam numero Cualitatem, quae tamen in plures partes, seu gradiis realiter diuidi potest, et sit non ita,ut gradus diuisi, seu separati a su tecto ita turaliter supersint, sed alitum ita,
ut naturaliter pereant . Ratio autem cur
tota qualitatis intensibilis, remisibilis latitudo gradualis in octo tantum partes, seu gradus a philosophis comuniter diuidatur, non alia est , quam commoditas quaedam quam secum affert hac nec nimis breuis, nec nimis longa diuino ad multa ouae de huiusmodi qualitate sunt explicanuari cum
predicta latitudo secundum se diuisibilissitum inrauciores,tii in plures gradus, atq; adeo initIfinitio. et a Caeteriim alteratio omnis presse dicta est succesiua,5 continua, seu non interrupta,tum quoad intensionem, seu ratione formae,quae per illam acquiritur, aut deperditur, non quidem ita , ut alteratio omnis
presse dicta ab initio ad summa usque suam perfidie tonem debeat e8 e una continua, seu nou interrupta mutatio, sed ita, ut secunduit rana partem secundiim quam fit agente di subiecto eodem modo applicatis, ut Outinua , seu non interrupta: tum quo ad extensionem, seu inione subiecti spectati secudum profunditatem , ratione tamen subiecti separati secundum longituduiem &latitudinem non seinper est successiva, sed fit simul tempore semper quo ad aliquas partes longitudinis , 5 latitudinis tu res, vel pauciores, interduiu etiam quo ad
181 me actione 5 passione in communi actum est supra, ubi de motu, hie de ijsdem
cum Aristot lib. I. de Generat. Orruptione agitur in ordine ad generationem , cinistionem , lueex mutua clementorum Minione, passione fit, si quaedam etiam
hae occasione de actione naturali in com muni dicentur. Nulla igitur actio naturalis, aut creatura ruin, quae desacto sunt, aut mi est in distans, hoe eit sine aliquo contactii,vel immediato,vel mediato agentis,&patientis,seu eiticius. Sed triplex distingititur contactus maternaticus, pnysicus, de virtualis . Contactus mathematicus est quo duae quantitates dicuntur se contingere, a habent extrema fimul quomodo Aristotciccs hvs c. tex. Σα docet, illa dici se tangere,quoris in extrema sunt simul, idest in eodem indivisibili, sue puncti, siue lineae, siue
superficiei . Dicitur autem hic contactus mathematicus, non quia non reperiatur in
rebus physicis, sed quia considerari potest
in Quantitat: irus abstractis ab omni qualitate .nsibili, quoinodo considerantur a Mathematicis. Contactus physicus est , quo agens, patiens physicum dicuntur se contingere, cum astens, vel per seipsum, doluam Virtutem simul vel saltem re sua ni Virtutem per medium dissutam ita coniungitur pasto, ut in illud agat. Contactus virtualis aliquando dicitur, quo agens per suam vir-
94쪽
tiatem coniungitur rei in quam asst,vel qua incit, quaecumque tandem sit titii in odivirtus,cuit ismodi contactus est etiam; hvsicus,quatenus agens physicum persi iam virtutem ita conius itur passo ut in illud agat: aliquando vero idem est , quod contatius proportione quadam aequi ualens contactu imat liematico, aut etiam physico licet non si proprie mathematicus, aut phv ficu ,cuiusmodi est contactus, quo res spirituales dicuntur cotingere alias res spirituales, aut etiam corporeas,cum illis sunt seipsis immediatae, aut in eas a unt,ea sue essiciunt. Solet tamen cotactus physicus eum virtuali interdum confiindi. Interdum etiam contactus mathematicus, rhysicus dicitur contactus quantitativus, a formatis,ad distinctionem virtualis: imprie ac press conta
183 Cum autem dicitur nullam acti
nem naturalem, aut creaturarum qitat de facto sunt, aut Dei esse in distans, hoe est sine ali alio contacti vel immediato vel mediato arentis,ct patielitis, seu effectus sermo est de contactu in uniuersum, quin agentibus physicis est physicus, qui quatenus est quantuatiuus dicitur etiam mathematicus, in alijs est virtualis S dupliciter diei potest immediatais,vel immediatione suppositi, virtutissmul, ut saepe est in agentibus, tum physeis,tum alijs, i temper in Deo , quando agit vel immediatione virtutis tantum, ut saepe item est in agentibus,tum physicis, tum aliis mediante aliquo motientibus aliquid aliud, nunquam tamen in Deo. An autem supernaturaliter, per abs lutam De Dotentiam etiam naturaliterrossit dari actio aliqua in distans, hoc est
ne ullo contactu agentis , passi, seu et eddis, pendet partim ex quaestione de potentia obedientiali, de qua Theologi illa enitri admissa, consequenter videtur admittendurn post superia a turaliter dari actione aliquam in distans,di cluidem quantuin libet etiam in infinitum distans partim ex eo, an repugnet per absolutam Dei potentiam seri creaturam,cui connaturale sit agere in qua-tumlibet etiam in infinitum distans cuius iam repugnatia nulla dictenus apparet euidens ratio, praesertim, si admittatur praedicta potentia obedientialis.18 Atq:ie actione quidem persectiva
immanente idem potest apere in se ipsum:actione autem corruptiua idem secundum se totum non potest agere in se ipsum totum; quamnis possit, sit agens hae rogeneu, si ite animatum, siue in animatum, ratione via ills partis agere actione corruptiua in alteram sui partem, non autem si sit arens homogeneum in innibus, hoe est eius dem naturae', non solum in substantia sed etiam in qualitate, in eiusdem persecti nix in inten fione qualitatum in densita tecte. Neque per anti perista sim, neque per preclusionem , neque per reflexionem potest eadem numero qualitas intendere Gipsam immediate secundum eandem subimcti partem, vel secundum idem totum subiectum, in quo est, licet possit dari casus, quo eadem numero qualitas secundum v- nam sui partem , vel intensiorem , vel non intensiore in quidem , sed existentem
in una eiusdem subiecti parte densiori aut alia ratione ad agendum validiori intendat immediat si insam secundum aliam siti partem pr6xime extensam, vel milius intensam, vel certe existentem in pane eiu siem subiecti rariori,aut alia ratione ad agendium debi liori. et 8 Itaque antiperistasis hoc est circum obsistentia contrarii reddit quidem vali diu alterum contrarium obsessum; nonis quia qualitas, quae incipio est intendat
se ipsam, vel aetioli directa, hoc est immediate raroducendo in eadem parte subiecti, vel in eodem toto subiecto, in quo est nouos gradus eiusdem qualitatisci vela'ione reflexa , hoe est emittendo spe cies intentionales in suum contrarium serquas deinde ab eo reflexas ipsa intendatur, ut quidam finxerunt sed alias ob causas, quarum prima est, quia partes contraris obsessi contrarium refustentes magis uniuntii r Virtus autem unita sortior est seipsa dis vrsa . eoinda est, quia 'dum partes eoirtrari j obleui uniuntur, ut dichim est , aliae villidiores in altas agunt, easque uia gis intendunt. Tertia est, quia partes contrarii obsessi in eade in contractione, de unione expellulit partes alterius contrarii, quas habebant admistas quibus impe diebantur, atque ita vim suam magis exertini. Qii arta est, quia eaedem partes, dum uniuntur, se inuicem atteruiat , ex sua attritione calor, de interdum etiam nis oriri potest . Quinta est , quia frigmre intercluduntur spiritus calidi , ne pons ni evaporare. Sexta est,quia per occasi
nem , qua unum contrarium an altero obsidet tir, remouetur interdiim causa , qui impediebat, quominus contrarium obleia sum haberet qualitatem intelisam . tia
95쪽
tura in postulat , ideoque se reducit ad
statum suum naturalem producendo iii se per emanationem qualitatem in intensione, quam natura sua postulat, aut certesintentionem , quam ha Deret antequani a contrario obsideretur. Et si noli onane hae causae inoirni antiperistasi reperiuntur, aut reperiri possitnt.18 Ab anti perist ali disertim clusio,
tum quia illa est tantum a. contrario, haec etiam a non contrario tum quia illa non restringitur ad solum calorem, haec autem restringitur ad solum calorem . Causae autem cur calor, designis ab arte infumulis, a natura in quibusdam terrae cauem is inclusus vehementius agat, sunt primo,quia partes magis uniuntur iuxta supra dicta. Secundo quia per huiusmodi unione in sit,ut partes puriores subtiliores, aut aliter validiore agant in impuriores, crassiores, aut aliter debiliores; easque magis calefaciant, vel etiam irondum inflammatas insanament. Tertio , quia in huiusmodi angustis locis plures materiae calidae , vel etiam igneqpartes proli ibita transpirati
ne colliguntur. Qu.irto, quia dum partes calidae vel igneae exitum quaerunt, Decinueniunt, huc illuc mouenti: r,emile etiam motu se atterentes, siqua sunt Partes minus calidae, illas magis calcfaciunt.
Quinto, quia aeris multum etiam ibi in clui , nee effugere valentis vehementius calefieri incendi necesse est . Sexto quia latera angustorum etiam huiusmodi locorum ingentem concipi uti calorem quo calor, ignis inclusus facilius conser
18 Renexio , quantum ad rem praesentem atti iret, duplex est, Una vera, de propria cor runt, quae nihil aliud est, quae tu talem corporis versus suum principium, unde per movum localem diti cicerat, quas Dexio, seu reditus: altera trieraphorica, propria qualit .atun ,secundum quamqualitas apta per certam sphaeram propagari ex obstaciti intra in sphaeram in uelito
versus suum principium reflecti dicitur,non quia eadem numero qualitas a suo principio transeat ad obstaculum S ex illo resiliat versus suum principium localiter se ipsam mouendo, sed quia qualitas quae ulteri directe propagari deberet, inuento obsta culo incipit propagari tersus suum principium,&quae sic propasatur , dicitur qualitas etlexa, qua ni ediates uide in producitur ab eodem principio , quo producitur
qualitas directa, immediate autem prodii scitur ab illo corpore, a quo reflectitur non sumpto secundum se , sed eum qualitate di frecte in ipsum propagata liga Simile in qualitate 5 gradu, in densitate , vel raritate , in magnitudine Acti. Amolis,&in coniunctione cum alia qualita milia inlitate magis , minusue adiuuante , aut simu impediente activitatem , cuiusmodi qua ''litas est siccitas exempli causa respectu calυris, non potest agere in simile de in lio ensu accipiendum est , quod Aristo
tet primo de Generatione tex. 46. testatur, multos concorditer diceres, simile a fi mili omne impossibile esse,5 4ex. s. rati
nabile esse simile M omniquaque indisserens non patia simili aliquia simile tamein qualitate , de gradu potest agere in aliud
simile, immo etiam ininus intensum potest agere in magis intensum cunualiud superat in virtute, seu efiicacitate agendi, vel quia sit dentius, vel quia maius in mole, ita tamen, ut possi secundum tot sui pamressus icienter applicari ad agendam quot requiriintur , ut illud superet in virtute, seu eficacitate agendi, vel quia coniungatur cum aliqua alia qualitate eius actiὼ tatem adiudiant , vel quia Iuribus ex his modissimul illud iuperet, ut dictu est. 18 Cum actione, aut pasione, de quibus hic egimus, confundenda non est resistentia proprie dicta, de Qua item aliquid hie dicendum est, ut quae de reactioi. , crepasione dicenda sunt, melius intelligan. que vires dubilitando impedit ne agat , aut non tantum agat; altera proprie dicta , qua
applicatum est ad agendum, nec agunt, uec patiuntur, sed tantum actionem agentis no admittunt ac prior qui dein resistentia, qua aliqui contrariam appellant, Quatenus est inter clistraria, est vera a Clio suo ratione tan: en,quam diximus posterior autem,quam
subdiuidete possumus in negatiuam, di priuatiuam , hoc est in illam, quae est in subiecto naturaliter non apto reciperet actionem rei, cui dicitur resistere, ut est resistentia, qua substantia spiritualis dicitur refi-stere albefactioni , ,erbi causa millam, luces in subiecto naturaliter apto reci per actionem , cui dicitur resistere , test resistentia, qua aqua dicitur : siste recalefactioni non est actio , nec passio,
96쪽
nec legatio, aut priuatio sermaliter sed posititium fundamentum negationis, vel priuationis, quo passum dicitur , aut non admittere , aut non aeque , 5 dissicilius admittere actionem agentis , seu quod idem est , positiuum fundamentum so malis incompossibilitatis eum actione a gentis , quod positiuum sundamentum diiscitur potentia resistitiua , seu resistentia inani primo , si sumatur . ut abstrahit ab actuali applicatione , vel etiam eo natu agentis dicitur vero resistentia in actu secundo , seu actualis resistentia te notat . seu dicit in obliquo actualem
applicationem vel etiam conatum agen iis quainiis utraque praedicta resisten-tia , i in proprie scilicet , S proprie dicta, uni saepe eidemque subiecto conueniat. Non quaelibet tamen restantum est acti-ua , nantum resistitiua nee contrario, atque inter primas qualitates in actione primus locus est caloris , secu udus frigoris , tertius humiditatis, quartus siccita tisci in res stentia autem e contrario primus locus est siccitatis , secundus humiditatis , tertius frigoris, quartus caloris. quod sapienti mimo naturae aut horae id circo institutum est,quia si qualitas quae est
maxime actitia, esset etiam maxime resistitiua facile destrueret qualitatem contra riam,atque ita iacile tollerentur qualitates mitruis ae tuae, ex quo sequeretur tolli etiam mista, immo, d elementa minus activa his Vt vero intelligaturan,5 quom do inter agentia diatraria det ar reactio & repastio, explicandum prius est quid vitaque fit. Reactio igitur est illa actio qua agens aliquod dum ab alio patitur, in illud vicissim agit. Repassio vero illa passo, qua agens aliquod Quin in aliud agit, ab illo vicissim re patitur. Sed quoniam duplex,quoad rem nostram speetat, est actio, una cum victoria,seu ut alis loquuntur sinpliciter dicta, hoc est. qua ageus ita a it in suum contrarsum, ut licet ab illo aliquid patiatur, illud tandem superet altera sine victoria, seu,ut ali loquuntur , secundum ouid sic dicta, hoc est, qua agens ita agit in suum contrarium, Ut tamen magis ab illo patiatur,quam in illud agat, tandem ab illo superetur: sicut allere simpliciter dicitur illud agens quod alterum agendo sup rat, pati vero illud, quod ab altero superatur trita reagere simpliciter dicitur illiad
quod secundum quid superat, sed ab altero fimpliciter superatur , repati vero illud, Quod ab altero secundu m quid superatur, sed alterum simpliciter superat eademque ratione principale agens dicitur illud, quod alterum simpliciter superat, minus vero principale , quod ab altero simplici ter superatura contra vero principaleia sum dicitur illud, luod simpliciter superatur, minus vero principale illud ,quod sim- iliciter superatur: S pars repaga dicitur ila, quae in principali agente immutatur a principali passis , non repassa quae non immutatur. Daturitariue inter agentia con
traria reactio non solum, quae a quibusdam dicitur priuatiua,& definitur esse, quando unum contrarium, tum agit in aliud , nihil ab illo patitur, sed solum illi resistit Sed etiam quae ab iisdem dicitur positiva,&est, quam supra definiuimus, N. datur secudum
eandem contrarietatem hoc est eandem cotrariorum combinationem, inuidem per se primo, noli autem tantum consecutiue, secundum eandem partem,eodemque tempore, modo a.
sphaeram activitatis , de in materia conueniunt,neque tamen
sequitur idem moueri mobilius contrarios simpliciter, si cet sequa
idem moueri in otibus ematrarias secundum quid, hoe est mediis inter contrarios simpliciter quod necessario admittendum est Idemque proportionaliter dicendum est consequς ter de repassione
97쪽
ricos instripsit, subiectum de quo, seu attributionis adaequa tum non est solum mistum imperfectu in sed corpus istum complectens,& mistum impersectum non solum in genere, sed etiam in specie atoma,de quo Aristotel agit tribus prioribus libris,&m istum perlaetum inanimatum tere in genere, de quo incipit agere cap vltimo Libri
tertii de fusius deinde agit toto libro quam to, quia ex eadem duplici materia, altera vaporosa fumosa altera,vteas Aristot. ipse uocat,generatur,e qua mistum imperfectum. Quare praedictorum Librorum inscriptioni, sumitura sit bstantia eorumdem adaequata, sed ab inadaequata, hoe est ab is mistis im-sersectis quae Uri hoc est eleuata, su- peusa, suolimia dicuntur,quia in sublimi aere generantur,quod tamen nomen extendi tur ad alia etiam,praeci mre elementa, quae
ob insignem aliqu am nectione, sae intrinsecam, siue etiam extrinsecam , secundum quam nouum quelulam statum, nouamque appellationem emi ratia,lii uis grandinis, pluuii fontis, ex sortiuntur,vocantur ista imperischa, vel quia non substantialite sed accidentaliter tantum ab elementis diste-runt,ut iusta vel quia,ut ficile ex ele inentis fiunt, ita facile in elemeta mesoluuntur, Latinis vero Philosophis dicuntur etiam im pressiones , vel quia virtute Caelesti te mentorum Regionibus pleraque imprimuntur,vel quia cum violeti quadam fere pro
191 marum impressionum materia ex
qua remota ex I. Meteor. sum. I. cap. I. sunt elementa . proxima ex eodem libro sum. 1. cap. I. sunt vapor,&exhalatio, quae eAele
mentis eleuantur,quae ita intelli genda sulit, ut materia ex qua remota, ut plurimum sint aqua,&terra , interdum tamen etiam aer, ignis, immo, is ista quaedam persecta materia vero ex qua proxima snt , ut plurimum vapor,&exhalatio, quae ex aqua terra eleuantur interdum etiam aqua secundum infignem aliquam allectionem extrinsecam, interdum aer, ignis intrinsece, aut extrinsece aliter affetia, que natura sua postulent interdum denique etiam vapor,&exhalatio, quae ex mistis quibusdam peris clis eleuantur. Vapor presse sumptus est sumus, seu halitus calidus,5 humidus ex prae dominio exhalati item Dresse sumpta est fumus,seu halitus calidus,& siccus exiridominio.Quare haec duo resse sumpta inter sedistierunt itum in materia ex qua mini; vapor .n .ex aqua,exhalatio ex terra potissimum ascendit;tum in qualitatibus a tuis, vapor enim ex praedominio, humidus exhalatio sic ea est,& haec ut ascendat maiori,caeterispa ribus, indiget caloie, quani illa:tum in qualitatibus nabliuis,vam reniis caeteris pari bus,tardius,exhalatio citius, altius ascendit. Dixi presse sumpta,quia late tam uapor quam ex natatio sumitur, ut quid commune vapori presse dicto, exhalationis presse dictae. Sursum vapor, S exhalatio a propria leuitate orta calore,& raritate seruntur,oc uidem fere coniunctim, quo setis intelli eus est Aristoteles lib. i. summ . . cap. I. ubi de vapore,5 exhalatione loquens, est au-tem, inquit neque humidum sine sicco,neq; sccum sine humido, sed omnia haec dictitur secundu in excessu:n. Atque ut celerius,5 vapor,& exhalatio ascendunt in principio,qu 1 in progressu, ita altius, caeteris paribus,exhalatio te effert quam vapor,quia tim ob siccitatem, tuna ob maiorem partium cohaeren-tiam calorem diutius retinet, dissicilius in
aere in mutatur,quam vapor. Nec vapor tamen, nec exhalatio ab elementis, aut mi
stis , a quibus eleuatur , essentialiter, seu substantialiter , sed tantum accidentaliter dictum. is Materia in qua,ut quidam uocant, seu locare ruinoneteorologicarum generationi destinata sunt aer aqua, terra. Diuiditur a diem aer intres regiones, quaesprima, seu infima, est quae superficie terrae, aquae ad illam usque aeris partem extenditur, in qua radiorum solarium reflexio non quaecunque, sed quae apta sit gignere i tensiorem calorem desinit Secunda, seu media est,qtiae inter prin am, tertiam,de qua mox intercipitur . Tertia ,seu iuprema est. quae a superiori parieterini natur gri , de
98쪽
qeo diximus,ubi de elementis, vel si quis
ignem ibi non agnoscat, aethere, ab inseriori parte, dicitura quibusdam ad altillimorum montium iuga pertinger qltibus conseque ter inferiora iisdem existimatur media r
gio. Sed hoc incertum est,ut patebit ex di cendis infra de nubibus. Differunt hae aeris regiones non solum in loco,& altitudine, sed etiam in magnitudine,
in figura inera ilitie,vel tenuitate, in motu
vel quiete, in qualitatibus aetiuis , quas differentias singillatim hic explicare nil pus est, praesertim cum nonnulla ex ij inuoluatit,quae ini sentia explicanda noduci inus. Hoc reticendum non seidet tir, media aeris regionem noli esse frigidam si inplici ter, sed tantum comparative ad supremam infimam regione in . Σ9 Forma rerum meteorologicarum V tales surit,non est nisi accidentalis Em. ciens principale ad elevandos vapores, exhalationes,quae a quibusdam dicuntur res meteorolo2ieiprim. compositioiits sunt pleriique altra,&imaxime Sol per lumen , calorem, alicubi etiam ignis subterranei per
calorem ad alias vero res meteorologicas,
quae secundae compositionis dicuntur, iliusmodi sunt niues,pluuiae,rec efficienda ii usemper dein concurrit efficiens, sed interducator ab astris S maxime sole per lumen P- ductum, interdum etiam calor natiuus ae ris, litterdunt, ac frequenter frigus, interdum motus,&agitatio , interdum aliud quidpia, ut ex dicetidis iii tellinetur, ex quibus etiam perspicuum fiet praeuietani diuisionem remniet corologicat uni in res pri inae, de secundae compositionis non esse omnino adaequatam. Finis naturalis arvindem est bonum horum insertoruin, praesertim viventium Tempora denique ad earum pleras Uue aptio-ra sunt , ut plurimurn ver amum
is Diuiduntur impressimi es nacteor logicae in igneas, queas, terreas ecpraedominio de quibus lingillatini at Aluid dicendum est . Ignea imprellio dicitur exhalatio accensa in licet omnes exhalationes ac censae substantialiter sim eiusdem speciei,aecidentaliter tamen , hoc est magnitudisie,s-
Sura,colore, motu, loco,duratione, tam uariae, tamque multae suci, ut certo a nobis numero comprehendi non possint . Praecipuae hic ponentur , inter quas primi Occurravit ignes subterranei, quibus aptissimum sane pabulum est sulphur, bitumen. Aptius ni- nilominus est concipiendo igni Sulphur, calore,di siccitate praestat, diutius vero alendo bitumen,de quo hic loquimur nam plures sunt iecies quod eum succus admodum pinguis, A calidus si humoris oleacei, cuius
species est, a Bab lonijs dicitur naphta, ob suam pinguedinem uberiorem igni semitem lubministrat. Eiusdem natum est, ut etiam in aquis ardeat,quia unctuositas,5 colaaerentia partium re si stit aquae ne ingredi possit iii fomentum ignis, ut ingreditur in li- num per eius poros, conceptum in ipso
ignem extinguere. immo, de magis accendatur,quia partes ignitae, refiigiei tes contra rium, magis niuntur,atque ita fortius agut multasque aquae partes luperant atque in se conitertunt. Accenduntur,r dicti ignes nonrad ij solaribus, sed exhalatione,quae in terrae cauernis, vel ob antiperistas m Dinoris vel per motum. atrisionemque accenditur. Tandiu vero quibusdam locis conseruantur tum quia bitumen ob suam pinguedinemi nem diutius conseruare aptum est ex di-cii tum quia, bitu inen,&sulphur facile,5 quatuor circiter antiorum spatio goneratitur ab igne, ut oleum a Lucernae fianaim , etiam ex Iongiarcu trahun
rs In aere autem, an infima praeci pue illius regione saepe cernuntur ignis fatuus,ignis labens,Castor, Pollux, Helena, draco volans, si diis volans Igilis fatuus
nihil aliud est quam exhalatio, vel peranti peristasim frigoris noe urni, vel per collinonem partium ipsius inter se accensa, quae hiic illuc motu sertur incerti, unde fatuus dicitur,&quia obleuitatem, qua motu in impulsi aeris facillime sequitur, insequentes figere,sugientes uero ad implendum vacuum insequi videtur antecedens, d consequens e quibusdata appellatur. Ignis Lambens est rara, S subtilis extralatio iisdem de causis sui b. superior accerasa,quae per aerem sparia, hominum capillis, ,caeterorumque ani inatu in pilis interdum adliaerescens, eos Lam ut innoxia ob iam tenuitateIN.
Castor, Pollux ex Helena nihil aliud sunt quam ammae in viscosa, o pingui nuteria
altero ex supr.l dictis modis renitae,quae Nauium antem: is interdum adhaerentes dicuntii reste signa futui a serenitatis, si binae,Castor 5 Pollux ab Eclanicis dictae,at pareant, tempestatis si unica,Helena ab iisdem uocata, conspiciatur Sed haec ethnici, ut aliam multa superstitiose, licet iraturalem aliqua huius diuersitatis causam reddere quidam conentur ex materia magis dispersa minuia unii fa
99쪽
que ventis excitandis idonea,cum binae, magis vero cohaerente, ventis apta, eum uni ca apparetiam ma. Draco uolans,est exhalatio accensa, it superiores, sed figi iram draconis, referens,&pet aerem mota, ut volare uideatur.
297 Sydus volans, seu eadens ex Aristo.
libro .sum m. r.cap. I.duobus modis generatur, Uno quado ex natation Osi irrtur ab uno
loco in alium, sed ita in logum disposita est,
tun et ita pars per motum et anti peristas m accensa, ignem ali; propinquae, haec alij ad ultimamusque celerrime communi cet,non secus, ae quando sunt duae lucernae vel candelae,quarum superior accensa flammam in seriori recens extinctae media exhalatione ab ipsa ascendente adeo celeriter comunicat, ut descendere flamma a superiori lucerna,vel candela in inseriorem videatur: auod est exemplum Arist. loe .cit. Altera quato exhalatio ipsa ab uno in alii locum se
tur,quia per antiperistas m aeris, aut uaporis frigidi compressa, de accensa repente prosilit,non secus, ac suando nuclei digitorum cornpressione proijciuntur , quod item est
Aristote l. exemplum Tunc autem ydera volantia sursum seruntur,quando fiuiit,vel secundo modo, sed ita, ut exhalatio accensa sursum naturaliter te dens aeris,aut vapor; obsistentis , de iter sursum impedientis violentiam uincat, vel etiam primo modo,sed ita, ut exhalatio in
directum dispofita accendi in ei piat a parte
inseriori : tunc deorsum quando sunt, uel secuti domodo, sed ita, ut aer, aut uapor sistens exhalationis accensae vim a parte superiori omnino superet,&deorsum ire com pellat,uel etiam primo modo, sed ita,ut ex ralatio in directum disposita accendi incipiat a parte superiori: tunc deniq; ad latus, quando fiunt, uel secundo modo, sed ita,utuis naturalis,qua exhalatio accensa sursum nititur, violentia aeris, seu uaporis ob si is stentis pari quasi marte decertent, aut cer lte exhalati aque apta sit ferri , di sursum propter cultatem ignis, deorsum ob grauitatem artiunt coderis alarum tunc enim nec sursum, nec dcorsiim,s ed ad latus seruntur, quamuis quae primo modo funt , nunquam,aut surtur1.,aut deorsum, alit ad latus uere serantur, sed serti videantur.
Velocius eadem sydera volantia moueri videntur quam vera syderac propinquitatem ignis autem continuus in longum IN rectus idcirco videntur, quia in propinquo
do,vel accenduntur, si sani secundo modo. Fiunt, ut plurimum in infima, uel media regione, quidem vere, I autumno, ac nocte, ut plurimum, sereno Coelo. cumque admodum crebra volare, aut cadere videtur, multam exhalationum materiam gignendis ud tis idoneam, atque adeo futuros uentos in.
dieant . De stellis quae casurae in Euan gelio dicuntur , sacri consulantur Inter
198 In media aeris regione sunt toni trit,ihil gur,&fulmen . Tonitru missis antiquorum fabulis ex Aristot lib. a. sum m. .c. i. v. est uiolenta egressio accensae exhalationis e nube, vel si formaliter loquendumst, sonus ex huiusmodi egressione editus. Includitur autem nube exhalatio, dum a uapore,quocum eleuatur, iuxta supra dicta, in nubem se cogente intercipitur accenditur
vero , vel per an ii peristasim frigoris ipsius
nubis,vel permotum, Sallisionem sitarum partium inter se ad latera interiora nubis.Sed ut nubem praesertim densiorem,qua
minus densa consequenter ad obsistendudebilior est, siue ea sit pars superior, siue inserior, siue lateralis,disrumpat, tonitru efficiat satis magna exhalatio sit oporiet ne que tamen ad tonitru concurrit solum nubes, sed etiam aeris intercepti fractio. Vere, autumno potissimum tonitrua abundant,
qui ijs potissimum temporibus simul ablui
dant vapor,& exhalatio,ctim alijs temporibus, uel desit sufficiens uapor propter uim iucalorem, uel sufficiens exhalatio propter nimium frigus. 99 Fulgur, seu corruscatio ex Arist. l . supra citato si emicatio exhalationis accensat, siue exhalatio e nube egrediatur, siue circa nubem accendati ir, nec semper cum sttonitru , fit etiam sulfur, nece contrario: Cuni tamen ita fimul fiunt,ut unum habeat conne ionem cum alio interdum enim nullam habent temper a parte rei praecedit tonitru , prius tamen aiiobis percipitur fui gur:cuius tres distinguuntur species,non quidem estentiales, sed accidciuales prima retinet commune nomen corruscationis, seu fulguris,sue etiam fulgetri,seu sulgetra. quae cluta est in materia rariori non descendit ad terram Sc cunda dicitur Prester,&hac quia est in materia densiori descendit ad terram, di non in iraedia aeris regione, ut prima species, sed in infima accenditur,ut infra ubi deuentis. Tertia est fulmen de quo paulo post. Colcrum uarietas in fulgure ex materiae
qua Ci. flat, ii ubis,cul Opponitur varieta
100쪽
noblongum in acu L. te in si ruuln, iacredibile est. M ILdi, est erassa a vi.
, la σοῦ halario excitari ignis calore conccclipso ulmitiis ei, di in ii irata . vel m
te oritur, ut ex dicen. tri4 sta de coloribus i quia eth latio accusa, quae naturaliter sar is hium nititur, a frigore alit nubi ci impetii, quo ab illa eri ipit, deorsum remitur; atq;
ita nec sursum, nec deor sit recta, sed in transuersi,&oblique agitur, motu het irregu lare, variu pro varietate is motu uacria ab plo impulli, attracti,tsi coristentiti ualis te &admirabile esses num A uos hic praetereo sed omnium cautae ex ictis sui, colligendae. 3oi In suprema aeris regione reponuntiarco iter quaedaliri pressi in iniex luas nihil pii gnat in naedia, ina , 5 infima interdundi: ii, ite fieri, licet minus freque ter, et i :rsu prema. Variis aut nominia i appellantur,nepe lama,Fax, lancea ardens, lapitia, trab capra saltans,i is perped:cularis, mi plures sint flamae,faces,&c. put ex varia coiia lationis fistura, motu, Inagnitudine, distatutia, dispontione quoad cra Ilitie, A tetur itate &c varias induunt pra dictaru rem si r-mas Inter has multi hactenus ei Ar. numerarunt cometas, A via lactea sed de com
tis ob connexione, cu ali; ad c tu spectati b. S supra silentio inuolutichrit, fas mihi erit hie iis de de causis non aliud proferre, qqa tacendu non videtur,um isti me a verti aberrare eos, qui conactas eo te, quo astra diurno motu terra an bientes ad duo in I
quinquaginta milliar: a rerra resTO cra arbitrantur. Nec cra ut exhalationi alta iquinquat: inta milliaria non attolli, esto ire, altilis aliallantur uapores, aut exhalati nes, ex quibus aliquid ad nos solaris luminis et ccii posit. 3o Via lactea, nai is clerusabulis, quo aliquot refert Ar ito. r. sum. 2. v. exclusde Ar . eadu su. 6 nia, est exhalatio in suprema aeris regione vi stellaru tu maximarii, iii tidissimaru quae in via lactea paresit, tu ut miliora aliari quz li trade I. c. est spar a vocatura mula Ol exiguitate . aegro apparent in constellaticii ib. ab Altronomis descriptae non sitit, quae in in via lactea creberrimae cerni in Ur il .. per motu a prSdii iis .ic iventila in te accenta,eari refrae O candicans,nolit
rei redacta, sed per tota iere illa lui remani aeris regionem dispersa quamuis nobis 2Gnae instar ad calum cingentis appareat vera tu ni a via lactea non est in preti is teorologica,nec aliud qdst in regii,nc nari, sed in firma meto, seu sphaera lex ille .n5lli desitor, cotinua ei lassi e .
Fis ura eiusdem , vel in n. criam lic ab extralatione accensa di sim sitam, vel po- tius ini meetuna quo, dum emit, excusetitur, attritis aliquot partibus acu milia tur, reserenda est e Color denique inruus eiusdem ex ma gna fumidae materiae , qua constat, concoctione, metum lucis vlide etiamst,ut nec accendi, nec liquari liti
iusmodi lapis pollit . Vitulum auten cum sua mine aliquando descendisse, quod qui dam prodiderunt, vero simila non est, nisi fortes, vel turbi ais vi ex monte quopiam, vel potius daemonis arie ad sallaciam ali- qi iam delatus eo sit. Duos fulminum modos 'distinauit Ari
sto loco citatio, alterum valde subtilem quem a Poetis εν ν , idest . didit m leu clarit m a pellari ait alterunarem, vem a iosdem id latii. tem,sulisinosum , sumosum vocari dicit.
ac prioris quidem modi, seu speciei accidetalis tamen, fulmina docet propter suam
tenuitatem velocius se iri citius penetra re, nec vi re,aut Dra endm deni: rare; posterius autet
re, sed praueniendo pertransite . quod ita intelli gelidum est, ut denigret, non tamenvrat,qualido incidit in corpora quae, quia rara sunt, non reluctantur,sed facilem praebent trantitum.
Alii plures distingui in species, sed om
nes accidentales , ex diuersitate exhalationis tenuioris crasitorisve niargis minusue conglobatae, lapidem secun deserentis, aut non deserelatis, de cori oris, in quod impii igit, magis, minusve resistentis, e. Tanto im erit ulnae excutitur ipsius vi exhalationis accensae, lua constat, quae r resacta, maiorem postulans locum enu-he,non secus , ac puluis tormentarius igne concepto e tormento bellico erumpit oblicue cadit,csi ab inferiori callit nubis parte Is