Aloysii Antonii Verneii ... De re physica ad usum Lusitanorum adolescentium libri decem. Tomus primus tertius

161쪽

quasi rationibus probatis, decipere auditores , prudens ii mo negaverit mam, qu certa huc usque habemus , ut pauca sint, non minimam utilitatem pariunt generi mano, ut infra demonstrabimus verba vero illa lania, quibus plerique utuntur, atque tempus sine ullo fruetuCOtisumunt arrogantiam Pariunt, proiectum in reliquis disciplinis impediunt. Non quod ego investigationem Physicam damnem ,

quam maximopere probo ,- eoua mendo, S. hoc praedico semper, idque huc usque demonstravi, nisi e M iturna constanti phaenomenurum observatione , nullum dogma

Physicum deduci posse. Hoc unum dico, S. volo, ut pa ca illa , quae certa sunt , pro certis proponantur, Wa r

liquis parentur quae speciem aliquam veri habeant , pro verisimilibus proserantur . magis magisque confim,entur,

donec ad certam cognitionem , si possumus, veniamus ii numera vero illa, quae nec definiri , nec intelligi ponunt,3 de quibus in Physicorum libris plenissime disputatur, omnino praetermittantur, ne prosectum bonorum studioruni impediant: ad summum historice, idque leviter tangantur.

Tum constituantur fines humanae, cognitionis, inve-Bipationis in Physicis rebus t mirifica Mincredibilis doctis limorum quorumque ignoratio agnoscatur ostendatur en alii decipiantur manni ficis promissionibus, quae in vulgatis libris palli in se offerunt. Ad extremuna intelligatur, luem usum in ceteris discipitriis pauca illa possint habere, quae in Physica disciplirra certa, . Probabilia

Haec itaque sedulo tironibus tradenda sunt rac exmplorum copia inlustrandari quo Acilius eos morbo quodam non scholasticis bium, verum etiam Recentioribus nonnullis valde semiliari liberemus , qui post annum unum altarum in holis Physicorum consumtum, putant sadium sere omne Physicae esse transgresios . Quod si sor te quadam talem Hostorem nacti sunt, qui ope machinas vel neumati e vel Eleetrica , vel similium, phaenom n aliqua monstret explanet tum sibi persuadent, Hhil , quod addiscendum sit , amplius siperessest atque qui iustam definitio nibus,' 'enerimentis leviter imbuti, an tum

162쪽

tum eruditionis Physicae nanciscuntur, quantum sat est, ut non solum in circulis eruditoriim , sed etiam in familiari conversatione arroeantes petulantes evadant nec umquam perspicuae Veritati cedant, si modo vel tantillum suis cogitatis se opponat inpatientes k insolentes diuturnioris meditationis. Qui quidem omni animi contentione sunt edocendi, quam breves sunt fines nothrae investigati

is in re non mani, propterea ingenter colandus. Non dubito Bre non nullos, qui rationibus istis nec

expensis, nec intellectis, e vestigio reponant, male operam , dc studium in ea disciplina addiscenda ouocari, quaera inperlaeta sit adeo, tot dissicultatibus obnoxia tot spinis circumdata , ut qui in ea progressus aliquos habere velit, dissicultate victus Iabascat, atque ab ipsis Pitysicae penetralibus adytis paene rejectus scientiam de- ondeat. Sed hi erunt serme, qui, expertes Recentioris

disciplinae, nihil umquam boni, quod ab ea pro 'tum sit, animo perpenderint . Veriri si rem ipsam, uti par est, examinantes, perstrutari non recuseverint, quot quamque mirae utilitates ab hoc arte in dies proficistantur, sitebuntur sane, eam , ut inpersectam , diligentissime e Olendam, ut inde fiuctus suaviores magis magisque persecipiamus Quis enim adeo ineptus est, qui dicat, agnetis ut

litatem in dirigendo navigiorum cium esse contemnendam, quod directionis , Mechnationis ragneticae caussam , ac certas leges explorare non possumus liis usum navium reisjiciat, quae tantam utilitatem Pariunt humano generi, ea sola de caussa, quod omminum , ut vocant, scientiam , diu multumque quaesitam , nondum habemus Quis tabulas Hydrographicas repudiandas esse contentat, quod omnes scopulos, qui in vasto illo Oceano offendi possunt,

163쪽

vam veniannis , quis Anamines , quis Chirurgiae , quis Μ dicime ustu reiiciendum esse defendat, propterea quia

planam cadaveris cognitionem, distinctamque morborum omnium , qui manu , d pharmacis curantur, adsequi non possumus λQuemadmodum igitur ceterae artes, etsi omnia , quae

cognosci queunt , non adserant, tamen ob utilitatem, quam hominum communitati adferunt, diligenter , dc uin mala una laude excoluntur , atque ad eas 'radendas, d amplificandas homines politis praemiis incitantur ita &Physica disciplina iisdem de caussis inflammato studio tra tari, exornari debet, quod plurinaas utilitates huc utitue peperit humanae mcietati; multo plures patere pol e si recte tra stetur, exploratissimum est . Haec tamen nos si mpisse hoc loco disputaremus, infinitum esisti breviter' men, A quasi in tabella quadam adumbrata oculis sibi,

cere, non exiguum erit operae pretium.

I. Ac primum dirina ret , qua nulla humanoe generi magis utilis, necessaria est iudicanda. Eam v x incrementum omne , quod habet , non nisi a physica Recentiori habere, illi istum negat uni, qui, quid ὀnedicina sit, quid physica Recentior, numquam cognoverint. 1

Haec enim praecipuas Medicinae partes, Physiologiam , hirurgiam, Pharinaceuticen ita emendavit polivit , ut omnino alias , atque antem habebant, ecisse videatur. Et ut a P siologia exordiar, quis ignorat , eam musculorum,' ossium figuram, citrueturam, atque uir

in fabricatione o matutis declara r in athologia suae mor hos , eorumque e fas , T effectus confiderat in Semeiotice , quae sima tum morbi, tum sanitatis pnsequitum in Hygieine , suae auxilia fervandae , recuperandae favitatis ostendit i ro1herapeutice , quae electionem , o Qm remediorum tradit is

164쪽

13a Da RE PHYsrcarumque verum usum ex inchanicae principiis demonstra necessitatem is usum circulationis sanguinis ostendinieci tum actionem humorum per canales corporis humani Haec omnia non nisi ex Mechanices principiis intelligi pos se, celebriorummedicorum opera demonstrant et i quare

nihil est caussae , eur graviores testes requiriimus. Ex eodem blate emendatio Ch/rurgiae profluxit . Neiaque enim medicus Chirurvis parte humani corporis cO juno ere, adsuere, secare , extraneaque divellere potest, nis singularum partium figuram is situm is verum ullam mente perceperit neque mirabilia illa , quae hodie a peritis fiunt, idque tam mirae utilitati generis humani breviori tempore, tolerabiliori dolor maiori cum ru'tu

praestare , nisi plane cognoscat , quae partes tuendae vitae necessiiriae sunt quidque in sebrica nostra evenire possit hoc illud iaciat, aut omittat quo non nisi ex Phy- sologia interiori intelligi , constitui pos manisestum est . a Ips etiam curatio tum vulnerum , tum morboriun, quae Chirurgi opem postulant, non nisi a bome Phy-scae peritis , quique e veris principiis curationem suam ducere queant, essici potest . Nemo ut Chirurgus hucusque in arte sua aliquid mirabile, nova cum ratione efficere visus sit, qui non Physica disciplina fuerit eruditus .m

rito ut Ludovicus XU. anno Ci Di DCC xxxx III. Collegio chirurgorum Parisiensium mandaverit , ne aliquem cooptarent, qui i is Gidquid theoria Medica ratiocinans non autem emperimenta in unum de tuens Dboni hahet , id onme debeturis solis his piris, Norelli , Majubi , Bellinis, mearem , , aut aliquitas ex hisce , qui in eo commentati sunt . Omineis ero , quod fui mi hi τὰ in Oenerimi, id iamin his Am, theseos arti r excisi, antequam ad Medicinam se aureis sis rem , detegere potuerami., Boerhaavius, is Sim Meaeis. λ I. e. a. f. 7.

165쪽

Postrem Pharmacratice quantum ex Recentior phlasca acceperit incrementi, dubitabit nemo, qui vel cursim perlegat Brmulas remediorum veteres , easque cum istis ii

vis diligenter conserat . Nam cum Physici accuratiores in his etiam hemicos numero a bona Logica parati , -- borrum phaenomena, caussas rem perlamitarentur , de que iis verisimilius iudicarent; plane intellexerunt , quam inepta ad tales morbos curandos illi multitudo esset Omediorum , quibus maleni Arabum sectatores sine ulla parsimonia, sine delem abutebantur. a QMod si de aliquibus dubitarunt periculo facto, saeptilinae repetito

cognoverunt, an utilia essent , an aliter . Adeo ut si remedia , quae vel certum, vel saltim probabilem esseest uni habent , enumerare velimus, tam pauca nobis se offerant, ut mirari satis non possimus Recent illimae physicae utilitates , quae nos tot laboribus, tot incommodis, tot iii pen fisliberavit nec nos continere possimus, quin talis disciplinae cultoribus inmortales gratias habeamus, a Gamus,

quod tantam nobis commoditatem pepererunt , aὶosque alb

uando nobis sapere docuerunt. 3 P

i exiuim fanaimem hune liter exarsisunt maximae imire diem in enses miringor, e ex utraque parter a forma rosmin sed eas Rex idem anno 17 9 nemo edicto composuit Leti murant hi hisi: Premiermemoire pourtes DD. st D. Regens de lata culte contra te S de lari

ronie, Commuuaute de Chirurgiens Paris i Seconde Memoire conrea eumdem monte Puris I 7 S. . In quibus historia Parasiensis illa dilucide exmnitur a quantum Iun. in s ex medicina, atque Physica IIustea Girurgis copiose denetonstratur. Hus ita possunt orollarii Dco, Lai periori te des, Medecitas fur es Chirurgiens prouue par tesloix, usage de ovium Europes Paris I 7 9. Re-Pons a Premier me moire de M. e Premier Chirurgien ΚΓecrit intitulet, Examen impartial . Parii 17 9. .

166쪽

illa, utilitates experimur physicae Recentis , irae nos cet sensile artificium plantae I tum probabiliter indicat cui usui sint istia , cui flores, cui pulvis ille, qui in ribus elidet: a qua viais arte planta sucum terrae hauriat: 3 quae sint partes , quaeve qualitates suci alibilis arboruin , atque tirpium quo modo, terra, Rirpes ipsae fecundiores fieri pollini cis quoque paeto fruetus aliqui herbae paucis horis produci hominum d lectationi. 6 Hinc etiam quinam sint morbi plantarum:

quaque ratior te depelli ,' caveri queant i7 Quae quidem omnia quam sint utilia humanae communitati, quam suavia palato , quam etiam oculis ipsis iucundi, nemo est , qui non videat. Illa etiam pars Agriculturae , quae in pecora curatio

ne consistit , vel maioris , ut sunt boves , cameli , equi, muli, asinis vel minoris, ut oves, caprae, Porcio omne

genus i ride Nehemiam Gre ranatomi Plantarum. Par L. I 673. Ia M'ufiun Anatomes Plantarum dea Mariolte de Plantes . radis Descript on Philosophi que des uvra ges de a natur . 7 a I. gaillant , Dodati, cetra os . a memoires de Academi de Sciences IIII. p.22I.

te Plantes Paris I 68a Ia.

167쪽

LIRER SECUNDUs. I Igenus pecoris volatilii quana nullas etiam utilitates adisierat societati hominum, nemo non singulis momentis ma-

cum jucunditate experitur . Illa enimis labore suo auont homines ad colendam terram; ciner his eam cundant dors fructus terrae ad domos is cellas nostras vehunt Qvelleritas suis nos vestiunt i tum caseo , imum, lactes, ovis, carnibus suis nostras fimilias alunt e tum faciunt ut itinera longissima quam commodii a me racmollissime conficiamus is cetera multa numero, in quia bus omnino ad vitae necessitates, ad animos exhilaran .los sad pompam denique ipsam eorum opera abutimur . Atqui

hae totae quantae sunt, quae certe sunt maximae utilitates,

Physicae pem requirunt, ut Duc tuosius essiciantur. Quod satis demonstrant innumeri illi libri, qui de modo trai tandi pecoris is a morbis curandi, a Iunioribus philosophis

accuratissime conscripti sunt , magno emolumento civita

tum , agricolarum qi Quippe qui Philosophi plane deprehenderunt , nisi hominem bona Physica munitum , apte es congruenter de iste rebus loqui non pota nec aliquid ac novum,' egregium in Agricultura praestare. 111. Aries etiam Hiberatis , ornamenta ac subsidia curitatum, ac fine quibus humana s latas stare non potest, quantum emolumenti habuerint a physo Experimentali, etsi huc usque erat obsturum , atque veteribus Peripateticissere incredibile, nunc iam novarum machinationum adj mento, quas idemtidem excogitatas intuemur, perspicuum est . Haec docet machinas condere , quae, aquarum , cventorum beneficio plurima nullo negoti essiciant , quae non iis a multis,4 valentissimis aut hominibus, aut stiis, longissimo tempore , incredibili labores, inmensis paene sumptibus vix essici possent. Hujusmodi est machina

quae

168쪽

quae arbores ligna secat: qirae ferrum in minis tundit, ε in bracteas deducit quae corpora comminuit paranais

Pigmentariorum coloribus idoneari quae olivas , quae ἡ .mentum , quae abaccum , quae Pulverem querceum seu C Tiari uin, Quae cetera hujus generis conterit tum quae vittas, quae filum vel sericum , vel argenteum , vel ureum , vel ferre uti, vel cupreum Parant, . etficiunt quae allovicae artici Quae chartae condendae , quae vitris coquendis

inserviunt )us generis plurima , quae passimo osse runt, ab iis viris excogitata, qui in inchanica disciplina multum prosecerunt . Nam tametsi harum quaedam paullo antiquiora sunt inventi id certum est, Physicae praes di easdem machinas multo perseetiores iactas ruisse maiori facilitate, addita aliqua rota, vel alio modo disposita, vel ex alia materia fabricata eaedem res fieri possint ealias autem omnino recenter esse excogitata . I Hinc etiam plures fabricationes impliciores inventae sunt hominum vel detestationi, vel commoditati quo Diacillus ea , quae ingentes machinas, tum certum atque stabilem locum requirebant, ab uno, aut paucis hominibus, atque inter vias fieri queant ut sunt molae frumentariae, reum exercitus sequuntur tum ita , quae terendae oriain

Londini ha tacita pridem inventae sunt, quarum in Induti Citeriori magnus usi est Waliae multo simpliciores compendiosiores,iniue in dies excogitantur usibus domestiueis, quae nescio an mirandae magis, an opportuniores sint. Iam illae machinae compositae multo grandiores, quiabus ingentia pondera adtolluntur exicua vi seu momento, vel in mari, vel in terra quae hominibus auxiliantur aderigendas columnas , Qtruncos in Ilentis molis ad aedificia exstruenda ,- turres incredibilis altitudinis eius generis excentis nonne ex physicae Experimentalis legibus

169쪽

fitae sunt, ut minii, ut brae, ut axis in retrochio, ut irinchisae, ut rotae motae, ut inclinati lam , ut coisse , ut misi, omnino exploratos habeat Nam tametsi non nulla casu ab hominibus omnino indoctis excogitata fuere, ut hic Romae a Nicino Maglia in dies fieri videmus id certum

est, indoctos , nisi veteres macta in is observassent , ad quas suae illae novae revocabantur , numquam tale aliquid inventuros fui fles tum rationem, cur ita fieret, non nisi ab homine Mechanices perito intelligi posse : eosque, qui in Nechanicis perbelle exercitati sunt , posse alias alias machinas rebus novis accommodatas quam ficillime excogitare , magnae utilitati omnium Abrum , Martificum quod experientia quotidiana confirmat . i)Eadem Experimentalis physica Homollia exactiora ope penduli nobis peperit , quae horas . minuta horae tum

prima, tum secunda, tum tertia, campanarum, vel stilive accuratissime denuntiant, tanto civitatum, Litter

torum hominum commodo , quantum explicari vix potest. 2 Etilem invenit materiam is figuram idoneam conficiendis pendulis, quo accuratius motum subernent Eadem docuit filum chalybeium, spirale addere horol 'tiis , quae nobiscum ferimus, sine quo perfer ora etiam h

rologia aequabilem motum ammittunt. 3 Eadem indicavit, 1hmme de Limere in Moria ham ita ridem eonfectima chinam, quam us vocat machinam principii, quae pote rima incredibilem in morimi aurei σ aliis utilis est ad μ-

turgando fluvios, portus maris is arenis, e omni inmund tiarum, impedimentorum genere. E Antonius Macar m clyrnam talem invenit ad expurgandos portus , quae non Dium aLorum inventa Iuperet et i atque conrmodo extrahendi arenam , e glaream quamIunthbet ceteris corporibus glat natavia Iecem iam irrevitate , ac facilitate , itemque pendI nranori . myur

autem experimentum lacumrum publice captum es anno 176 en urbe Merodami.

lescop. Hagae m. 636. 3 Tribuitur hoc iuventum nobili Modo Hu Nerio , qui deces: Hagae Conritum anno 169 roque tradit libri, cui misi macrina quaedam,' axia circa Mechanicam.

170쪽

a PRYs reavit, qua 'tume horologia haec exigua sine eatenula eon strui possint tum quo inino horas, de partes horae, immo

minuta item tempora in tenebris indicare , vel tinti nabuli sonitu , vel alio quodam non obscuro reptae , vel etiam stili cujusdam punet in digito . Quae si sula fine saeculi elapsi , aliqua item hoc nostro vel den vo condita, vel aucta, vel emendata sunt. Eadem docet e copia exactissime machinari, quorum ope in mari classes a longe videmus in terra ea oculis ara facimus , quae nobis necessaria sunt Min mala etiam mirabilia illa exactit' detegimus, internostiamus, viae navigationi opitulantur is alia multa nume io, qua nos rapiunt in admiratio, em conditoris. 1 E dem th si Gah--, qui maius telescopium isam racio um Lomnia is pedit Iet prim inoenerant Zacharias Iani,

annes Lappro Holiandidae Scheinciisu, qui elescopium Astr nomicum , a Rheuari, qui matrum telescopium Terrestres,

Dei consti uxit itemque HarasMerum, T alios ingentem a ceslanctu habuit haec dy iplina , praesist na saecula nos,o . Newronus Opticae aesdro diripe quoddam telescopium reflecteris emcogitavit , in quo objecta exprimerentur in siplici pecula meis radico, vel raram vitreis altero concavo in fundo ut L, altero

Opticae , experimentorum alumento alia telesopia recenter nita sunt , quae sin eo post se inter in Newtonianum reli quunt ut illud reflectens a Gremo primo evitatum ' a

Iames hori honune Britanno eo isem 4 adhibitis duobus δεναρι- tu concavis metallicrs , quorun aucium in medio est perforatum