Aloysii Antonii Verneii ... De re physica ad usum Lusitanorum adolescentium libri decem. Tomus primus tertius

201쪽

Lrax ExcvNDvs. 17s,la n iidem conditores meantur, multa adhue in eiusmodi studiis invenienda, mutanda, corrigenda superesse . 1 Bla figura Terrae, de qua inter Philos,phos disputatur, an sphaeroidem latam, an longam reserat,magna in Geographicis mutatio oriri possies Et certe quidem quam multa ex hac una disputatione in Geographic, cNautica proficiscantur quantaque mutatio, si alterutram figuram praeseramus, in hisce disciplinis nascatur , gravisi simimathematici editis libris patefecerunt. a Ex quibus merito inserre pomumus , nihil huc usque in Geographicis lucubratum fuisse , quod quodammodo perfectum nominari, quodque non novis observationibus poliri, dc emendari possit. Vii. Id ipsis de H ea rem tali iudicare coactidumus, quae a centum ante nos annis tot mutationes eo perta est, tam varie tramis, tam aucta, tam perpolita, ut nihil Physico tironi rem omnem non ex merito, sed ex multitudine librorum pendenti, eiusmodi scriptis addi pos

se videatur . Uerumtamen ipsa mei multitudo librorum apem tum facit, ejusmodi disciplinae doctores longe aliter de perfectione librorum suorum judicas e . Nam quis legens Multii malebranchii Ioannis Chr. turmii, aliorumque lucubrationes, qui superiori saeculo Cartesium summo stodio in plurimis emendarunt , non diceret, eos Cartesianum systema omnino emendatum dedisse . Cur non At ecce trubi hoc nostro Oeculo, nec haud ita pridem, Privat de Μ lieres , Gamaches , Hssinurus , eri ullius, aliique , qui multa in eodem systemate corrigenda judicarint , quo

lerabilius, nec ita repugnans quibusdam phaenomenis, eva.deret. Quid tum Dan cogitata sua ita ceteris probarunt, ut nihil difficultatis sit reliq-- nulli quidem . lii itaque Cartesii defensores expediandi sunt, qui tempore, ac meditatione probabiliora magis magisque excogitent, tradant. Similiter assiendi philomphic, quae a Bernieri , D

hamelio ma nano , Saguensio , aliisque superiori saeculo

202쪽

a m 1μ-m ediderit, priores sententias in quibus u in m ore necis habuerit, ut occurreret adversariis inimi etiam Tosta, Regnauitius, a Brixia, aliique secere, qui non rei rimassendiani haberi voluerunt. Adeo ut qui assendian rum hujus inculi scripta accuratissime pervolvat , aperte, cognoscat, juniores semper aliquid melius , saltim quod asmethodum , ac rerum delectum, tradidisse, quae apud pri Te illos non occurrunt. Ex quo judicare possismus, nihil adhuc pro isto sustemate exornando excogitatum fuisse, quod non nova meditatione limari possit. Atque eodem modo apud Newtonianos evenisse , quia

libet non indomis animadvertet equorari qui primis temporibus hi ipsemini, ut clarisius, Keillius, David Gregor , ceteri, stitim tradendi methodo a per l,leuitate is --berto excipias posterioribus superantur quos inter referuntur Graveandius, Petrus artinius, Mactaurinus, Chatelat, ignorne Μusschenbroekius qui ultimus Instituti ne suas latine scriptas , postea multo auctiores edidit Batava lingua. Nec desunt etiam Neωtoniani, qui aliqua in Praeceptore suo requirant , alia autem emendarint. Quod idem alii gravissimi Recentiores in dies singulos imitari non erubescunt qui libros secundis curis editos , non auctos modo Ged adeo mutatos divulgant, clare ut nos domant

exempla , iudicio vir, nihil adhuc tam limatum in Physo editum esse , quod non acutius A politius gravis sim quique Philos hi emitti posse fiteantur.

. Ut nihil interim de Leibnixi sunmo viro dicam Dc ius adsectae , ut Hanschius , Bylfingerus , Reinbeckius , Wol

' fius, Thummigius , ahlius, Vatellius , des Champs, ceterique o floris sui cogitata non modo clarius exposuerunt,st pro eo ac potuerunt, confirmarunt tum rationibus , tum exemplis ingeniosi illi quidem, uti cetera , utinam Veret Ex quibus omnibus aperte constat, nullas Itistitutioner

Pico tironum comodo hucusque conditas esse, quas non, idem conditores, ut docti , ut acturati, ut in condendisdibris sibini, a se multo meliores reddi posse, aperte at que

203쪽

Lra Eris Ru που vos. νε erue ingenui, ut Philomphos omnino decet, fateantur cum

quod semper nova phaenomena flerant, quae priores en tentias, interdum etiam totum systema mutare cogant ptum etiam quod planior facilior via aliquando occurrat ea dem inventa proponendia tum demum, quod qui eas conscribunt, pro varia auditorum indoles, pro consuetudine regionis, alia vel mutare, vel transponere pertar coacti sint, mrae alii multo acutiores ei quas inportuita reiicerent , vel altis non postularent. Ciunque nullus huc usque i vestigationi humanae finis si eo tutus, minus phaenom norum Naturae sit modus; consequitur illud , quod instio hujus capitis tamquam indubitatum posuimus, nullas Institutiones sperari posse ab hujus disciplinae tirone, M snt ex omni parte Perse .

nisis Institutione Phasi eis rum ratio conscribe possint QUMn in igitur, dicet aliquis, istomim instituendor x caussa in Physicis disciplinis praestare debemus Nihil

aliud, nisi veram illis viam sternere, qua ad aliquoaves verum, vel verisimile in fingulis disputationibus alic ius momenti pervenire queantris illud primum tenellis anumis etiam atque ditiam inpresserimus, pauca in Physicis re bus hactenus nos scire, pauca omnino scire possie. Duabus itaque partibus , ut mihi videtur quidem, Physica institutio absolvi debet quarum altera in hoc veru tur , ut observationes , a pericula in singulis rebus a metatissime eiciamus altera, ut utrisque bene institutis, re- m atque ordine ratiocinari possimus . Prima pars ad Physicam Historicam pertinet , altera ad Rationalem Od ut milius intelligatur, quaedam paullo distinctius explanare,

Peropportunum videtur. Principio itaque docendi sunt tirones , quaenam illa. in Physicis sint phaenomena , quae pro certis exploratis ab omnibus admitti blent. Tum quaenam illa etiam, quae si non semper haberi, alliquando tamen solent occurrere . Haec Historicam partem laciunt.

204쪽

momenorum teriae aliquae Womnino exploratae caussae se offerunt, pro certis adserendae sunt. Cum certa nulla o

curritu verisimilior hypothesis adducenda est , eaque pro h Pothesi, non Pro re certa, tradendari quod ipsum est tricium germam physicae Rationalis . Himmo corollaria imo dinonda sunt, quae utilitatem plurimis aliis rebus et . m intelligendis , atque explanandis adserant plurimam Hodie si nos recte secerimus; atque, declinatis inutilibus, Ainanibus controversiis, quae omnino disciplinam istum n ranu,' prosectum impediunt, pro rei dignitate praestiterum nec nisi praecipuas ac fundamentales , ut ita vocem , propositiones, vel se ipsis claras , vel ex praecedentibus recte ductas , ordine proposuerim a non opera certe instituendis Adolescentibus abutemur sed eorum mentes omnino perpoliemus, aptasque reddemus , quae tempore atque

usu magnos progressus in hisce disciplinis, quantum nus ris morialibus est datum, habere possint-Pom autem cum phaenomen; omnia, quae se o Mit, non nisi ex motu locali exsistant , i relinquitur ea priumum tradenda esse , quae mentiam omnem motus explanent Ac primum leges generales motus explicanda sint et viocum omnino requirant Geometriae notitiam , a Geometria scientia initium ducendum est . Nam corpus , quod OV tur, Pro maiori, aut minori materiae quantitate maiori , aut minori velocitate motusa maiorem item, aut minorem vim seu motus quantitatem adquirit . Cumque Geometria rationem tradat inveniendi veram materiae quantitatem , ac

motus velocitatem, a Geometria ipsa viam sternit ad c gnostendas vires, atque adeo leges generales corporiunm

a Si modo Geometria haec doceat, facile est intellectu Nam quantitas materrae ex orporis magnitudine , atque densitate ducitis . Maritudo autem corporis excissius superficiebus, MI rascies ex figura, Rura ex lineis cognoscitur suae singula invenire doce Geometria. Smititer densitas mureis ex minit

205쪽

Lra an Slle UNDUs. I storum. Ergo haec sint protegomena institutionis Physicie Verum haec nihil aliud requirunt , quam meras Geom

triae , rarithmeticae Institutiones e cetera enim in aliud tempus reservari debent. Deinde cum nemo homo uis leges generalis ad motus singulos applicare queat Psecus emissas omnium λα- nomenorum, atque adeo naturam intimam corporum K inanimatorum, & viventium perspicue cognosceret quod fi vi non posse supra i demonstratum esti sed ad eos motus

tantum ac Phaenomena, quaeis magis sensilia sunt, is gis Dequentiaci consequitur 3 illud, oportere primum ut ea cognoscamus, quae communia omnibus corporibus sint rium ut Phaenomen a motus corporum in singulis generibus examinemus. Qui quidem etsi legibus generalibus imterdum is me sint tamen saepenumero si iis recedunt: propterea quia saepissime contrarii motus conveniunt , qui alios fictus, seu alios motus compositos nobis omnino inmcognitos prog erant rex quibus ultimis phaenomen illam varia, cinnumerabilia profieiscuntur, quae naturam istam omnem , atque mundi pulcritudinem constituunt Haec si probe intelligamus , quae iam supra hoc libro

distinctis capitibus sunt explicata, fine ullo negotio Perci Piemus, quo ordine atque via Institutione conscribi debeant . Quatuor igitur partes illico consideranti Occu runt. Prima corporis natura, atque proprietatibus ex Pinsitis , leges generales motuum corporeorum , qua Vocant

rimis visui, tum in corporiis consistentibus , tum fluem tibus e planare debet . Dein leges illas motus magis com uas, qua via si ab inρον inciri re nasci putantur. Αι-

tera communes corporum proprietates, quae sensis singulos striunt, generatim persequi. Tertia proprietates singulorum corporum ac Terrestrium , Caelestium . Quarta vero ac restrema proprietates illius entis , cuius gratia totus Terrae orbis fastus videtur, hominis dico , corpore , Piritu constantis. His autem fi regulas illas Logicas praemiterimus quae omnino necelsariae sunt, ut in Physici reet ratiocinemur, abunde toti quaestioni Physicae erit iatisfietum que haec necessitatis

206쪽

Illud autem utilitatis non nihil saltem ornamenti haud cum adsti re potest tironi , partem nempe aristoriae hil γhicae, quae Ummata Physica narrat, cognitam his M. i Non quod ego illorum coruuetudinem probem, mulcum stentatum , aqui opiniomui singularum historiam habeant exploratam, putant ira una eruditione Physicam

contineri atque incommode adeo , nec tempore , ac loco, talem eruditionem obtrudunt, ut omnino molesti auditoris hus, Philosephis vero inepti videantur. Sed quod expertes hujuscemodi notitiae , fortasse cum adversiariis, qui ex ea aliquid sumant, manus conserere , eorumque linguam perci. Pere nequeamus . Tam etiam ut cognitis hypothesibus, quae Phaenomenorum explicandorum gratia excogitatae sunt aviaris doctissimis , quam aptae , aut ineptae sint ad ea em nanda, intelligamus: occasionemque inde sumanius, ut m aiora cogitemus. Quare nec eos probare possumus, qui in singuli qua, monibus, Usiue nullius momenti, Academicorum more in

utramque partem disputare magna cum laetatione blent , Physicam quamdam Academicam inducunt quod ipsum ad veram Physicam percipiendam inopportunum est pr Pterea quia pleraeque hypothesie non ex observationibus de experimentis duetae , sed pro arbitrio cogitatae sunt . Nec item eos, qui , reiecit hypothesium notitia , omnia e pr Pria opinione explicare conantur. Sed modum seritandum

ess stituimus . Atque in iis controversiis , quae A celebriatatis multum , s in utramque partem numerare magnos auctores silent, conducibile en eorum ratione cnotare, explanares cum ut, qvi magis verisimiles sint , praestare possitnus tum etiam ut, si nulla verisimilior videatur , judicium cohibeamus , meritoque filo iudicare possimus, ejus di rem ex earum numero esse , quae definiri non possunt. Iam

t. Sed hae ueluti per latum G sine una ramentime mimiurasci potest. Nom ita vi: hi ria ostematum , quae acuminis

hau pirum, atque etiam eontentionis animi requirit: propterea

207쪽

Jam eum hominis notitia non brum corporis britationis sensilis cognitionem , quae dicitur Amitomia; sta maxime mentis, via illam regit, complectaturis me

tium autem reatarum notitia non nisi ex esse Stia iisquo perspicuis habeatur; qui tales sunt, quales orpori nulli convenire possint de his in postrema Physicae parte , taim quam in proprio loco agendum est quae animi humani naturam , ejusque cum corpore conjunctionem , hujusque coniunictionis Metus, qui nobis plane cogniti sint, distimes persequaturis quae ipsa duo is a qui stam hialomphis, Graecarum vocum plus aequo amantibus sbeno enim Latine dici poterat 'Di putaris a Anima, ut alia mutita his milial nominari haec. Nam D mo uisita illa, quin

Demonum tum bonorum, tum malorum exustentiam, Iroprietates . ejus generis alia demonstrat , quod locutionuiuina tantum habeatur, ad Theologiam, eamque Divinam pertinere, in dubium eae quare ad Theoloeiam ipsam est remittenda . Et his ratiorialem Physicae partem a rivi se judicamus. DI

ATque hodie uidem, quo utiliora sint, duplici cautu

ne tractanda esse contendo ulteri, ut non solum probationes meliores ordine adducantur, incipiendo ab ot servationibus , ε experimentis, quantum per materiam a que claritatem fieri potest; sed etiam ut argumenta a volariorum II rstica methodo proponantur,in infirmen tur Altera, ut omnino clare, id est sine ullo mysterio Issathematico, singula exponantur,is inlustrentur. Quo Tum utrumque cum maximi momenti sit, tum ad discruplinas intumando,, tum ad electionem librorum, qui do Physicis rebus agunt nemo sapiens damnaverit, si de istis etiam quaedam adolatantes nonros admoneam. S. . Et quod ad primum Oectat, invaluit quidam mos apud Recentiores plerosque, ut ab siis Elementis Physicia,

hietapitysicis , Ethicis brmam omnem syllogisticam eo sti

208쪽

ita Dan EPHYgr Caciosa, aut puerorem institutioni valde molesta. Ex quo fit,

ut rem omnem scientiarum historice tantum persequantur: adversariorum autem rationes vel nullas adserant, vel si quas per viam adtingunt, aut etiam exponunt, tam Onsus id ficiant, ut quid ii pro certo ponant , quid tamquam probabile adlumant, quidque inde inserre velint,

non dico tirones a discipuli, sed ne illi quidem, qui studiis eiciem intriti sunt in eorum libris aliquando interuastant. Dum vero aliquem repugnantem, talem sente etiam contrariis argumentis infirmantem otandum, tam

perturbate ei respondent, tam saepe eadem repetunt, tam ampediti reperiuntur, ut haud semes argumentis ea se asyllogistica lactis hujusmodi homines coactos, eadem, quae Posuerant , negare viderim, idque ab adstantibus excipi cum risu. Quare qui alios philosiophandi viam docere Iunt, ipsi germanis plutompliandi regulis recte institui, eesse habent. Quae cum ego mecum saepissime meditare , sine Iab re intellexi, ex quo sente ho vitia dimanarent. Nempe

cum primi Catienani, ac Atandiani scite animadverterentiatque notarent abusum, quem scholastici eiciebant syn eitheae artis in tradendis disciplinis idque adeo, ut vel ab ipsis Logicae prooemialibus quaestionibus, dum puerimondum aliquid de Syllogismo audierunt, eos onerent iam numeris syllogismis a sophismatisci singulasque rationes contrarias ex arte Syllogistica sua magna circuitione proin Ponant , atque ditalvant nec nisi syllogistico modo loqui sciant quod lepidius , Artem ipsam Syllogisticam, quae omnis perspicuitatis, brevitatis magistra esse debeo ret, tam obscure ac diffuse tradant tot regulas inanes, aliquas interdum filses admisceantu totque necessaria omittant ut credi vix possit Haec, inquam, cum Recentiores comsideraMnt; leeem sibi ficerunt, isti nodi vitia quam M. ne fieri posset, declinandi. o ut consequerentur,&L gicas clariores atque utiliores lucubrarunt, regulas ipsas Imica ad singula argumenta disputandi, pro uniuscujus que ingenio ac iudicio pedetentim inflexerunt. Hinc qui primis illis succeisere discipuli, ut sunt'

mines mirabilium inventorum4 cupidi, ambitiosi oste latores , de Sullogismi non dico abusae, sed mero usu si l

209쪽

LIaac Elle. N Dus. 83mphiae regno eumque sic declinarunt, ut nihil studioso maois . Quod adeo Percrebuit, ut omnes sere Recentiores philosophos, Cartesianos, Gaisendianos , Mibnixianos, Newtonianos ejusmodi contagio inquitiaverit moriun in bris, ut eruditis,' perpolitis, vix aliud quain meo bstoria remim hac nostra aetate eomitatur

Interremiuit quidem non nulli, ut Wolfius: 1 qui

cum propria neditatione animadverterent , quam euis exitiosa eiust di mania ad singulas disciplinas recte tris Unda. de iis discipulos suos admonuerunt, quo accura tius tale praeiudicium data opera evitarent. Sed praeterquam quod . ipsi metu nescio quo displicendi leetoribus, ab iis , quae proponebant, sedulo abstinuerunta novo adhuc praejudicio sua scripta insecerunt, videlicet venditatione illa Mictioris Ermae Geometrica r quae non minus impedime

ii atque obscuritatis adfert quibusdam distiplinis recte e plicandis, quam nimia Parcimonia syllogisinorum. sed jam tempus est, tam stultum errorem, talemmis 'Mon Phila lucum , atheniaticum non dico ab inviis, sed a toto fere orbe terrarum, si fieri posset, penitus eiiciendi . Quis in hac Philosophiae luce, in qua

singula non ex praejudicatis sententiis, sed ex merito aestia mari debere, scholae undique inclamant ac resonant paritiemur adhue tam ridendam insaniam in iisdem scholis, in contuberniis, in omni denique litteratorum coetu minari Non certe patiar, non feram sed Molestentibus nostris rem totam ingenue atque aperte, ut accipi debet,

paucis aperiam.

Itaque, in In isti Mi Linciis, in quibus immo

nondum mente animadvesteriint rationem , qua mens v

mana ratiocinari stlat, nempe per syllogistii 4 non alis

Logie uti debemus, quam naturali, seu recta ratione, id est mente iam debito modo exercitata usu familiarii minum. Ideoque iis ea tantum instillanda sunt praecepta, quae ara par se sint, isne ulla contentione meritis ais cile percipi possint, eaque exemplis familiaribus inlustra da . Quod etiam incipiis praeceptis syllogisticis , ac demum in ipsa ratione investigandi turn verum, tum verisimile,

210쪽

usque ad finem Logicae secundum progressum mentis, or dine ficiendum est mi certe, ut ineptum esset eo ari: umentationibus ierare ex Arte syllogisinorvin Astis ineptuni est eos lam praeceptis mulis imbutos dentituere sine ulla exercitatione . Nam in exercemus praeceptis, pro vario genere arguntentoriim, sedulo exercendi sunt tirones: in eoque usum praecipuirinin mirandum Logicae situm inrio de satis explicavi in Logica nostra.

Dissimilis est ratiometaphysicae, seu niologiae r quae eum sit protegomenon scientiarum omnium ad verum i veniendum, seu applicatio legum Logicae ad quaedam argumenta generalia , quae ad omnes disciplinas pertinentuatque hominem in Logica iam exercitatum requirata diversa certe ratione iam tradi debet. Nempe quae conte

Honem nullam mentis postulant, nullosiue graves adver- otios patiuntur, sicili ratione a sere quotiesano sermone

sunt proponendi si quae vero contra dicentes aut uatos, aut graves, aut pervicaces habeant, ut illud est de exsi. stentia veri, verisimilis,' alia adhues ex quo Bute innumera in singulis disciplinis duci possunt, quae eas vel inlustrent, vel la Dictent; id sane non modo clarissime est pr Ponendum, sed etiam adversariorum argumenta, idque syl- Iogistica Brma, ordine adducenda sunt iisque e vestigio xesponsiones eadem methodo adhibendae, ac exemplis dilucidandae quo ficilius tirones sine magna contentione me

tis rem totam animo complectantur Naxo ipsum, atquo eadem de cauta, in Phrsica, in Ethica, ceterisque instruautionibus puerilibus, ubi necessitas cogit, aut utilitas, siciendum est. Porro utilitatem Artis Syllogistici in eiusmodi rebus

axplicandis , atque tradendis , plurima declarant. Primum. quod argumentum omne breviter proponat. Deinde, quoavim omnem dissicultatis propositae non modo non enervet, sed eulis ipsis subjiciat. Praeterea , quod adversarium veIsiphistam , vel ineptum inpune luxuriari non sinat , ea in ordinem redigat, atque cogat aut a se proposita eo

firmare, aut sis victum siteri . Deinde , quod incredibilena militatem praebet respondenti, ut contrae dicentis rationes perspicue ac valide infirmet . Postremo, quia mirabili es ritate perfundit argumenta quaedam, itemque vim omnem

rationum tum deffodearis, tum Minatis.