장음표시 사용
491쪽
entiam. Alio modo. Utrum uelle bonum naturaliter uoluntati coneniat, hoc est, modo naturali, sicut i ni conuenit ferri sursum naturaliter. Primo modo dicendum, quod uoluntas naturaliter uelit bonum secundum conuenientiam naturae, tunc enim perficitur , quando vult bonu. Unde uelle malum dicitur error in intelle tu, prςter naturam, idost contra natura conuenientiam. Si Deroia quotio sicundo intelligatur modo, ut puta, quod uoluntas lonum naturaliter uelit, idest modo naturati: tunc consederanda erunt agentis, uel asitionis naturalis conditiones, quae δες sunt: una est, quia actio naturalis non tendit, nsiinprςcognitum. Altera es, ql ipsa est determinata ad unum,m eodem modo. Quantuni ad conditionem primam patet, quod uoluntas non dicitur uelle naturalia ter bonum,quia non tendit per actum uolendi, nis in prςcognitum. Quantum vero ad conditione secundam, tunc confiderandum erit bomam, vel ut ratione commanis boni, vel specialis.Si primo modo, certum est, ql uoluntas naturaliter vult bonum, q/patet,quia
nullum peccatum in uoluntate potest esse, nisi prςcedente aliquodfecta in rarione. At bono comuniproposito intellectui practico nullus defectus csse potest in ratione, quia ficut intellectus Jeculatiuus necessario assentit primisprincipijs formatis in comunibus
terminis entis,nec circa ea decipi pot,ut dicitur iiii. Metaphisices,
sic intelledius praIlicus rellectu boni communis, . ita bono proposito fecundum communem rationem boni, intellectui practico nullus defeelus poterit esse in ratione practica, nec defectus inco-
siderationis, nec erroris, nec ignorantiae, m ita hoc modo peccatuminime erit in uoluntate. At renit in boni accepti in particulari,
492쪽
non sic euenit, sapramcus intellectus necessario non assentit tali bono ,sid deliberat, ansit bonum, π ideo circa hoc decipi potest iudicando bonum, quod est malum, uel uice uersa secundtim cim santias diuersas; m ideo uoluntas non necessirio, m detem minate fertur in tale bonum, at libere potest restuere ipsium. His ita prςmissis, nunc rationessoluendae, deinde eri nis. Ad prima ergo est dicendum, uoluntarium contra naturale diuidι, duobus modis posse considerari: uno modo, quo ad illa, re 'ectu quorum habet voluntas sui actus dominium, loc diuidit Philosophus secundo Pis sic. agens per artem contra agens naturale, ars enim est de s risibilibus, rest e tu quoru uoluntas est libere mouens sic, uel aliter,sid rellectu eorum,in qua necessario fertur voluntas, tune uolum tarium coincidit conninurali, quo ad ultima conditionem. Ad se cundam dicitur, GJ homo per consiuetudine non asuescit in contrarium, idest in malusiub ratione mali asub aliqua ratione partiaculari ipsius boni. Dum ergo dicitur,clot homost habilis per assus dlione ad malsi, tunc resiodendur hoc no eueniresub ratione boni , circa quod tunc temporis ratio decipitur. Et hςcpro prsenti.
Lectio CLXXI. ACturm hodierna die de conficientia ingratiam dicend
rum tria perpendam . Significata conscientiae primo. Descriptionesecundo. Conficientiae proprietates tertio.
Quantum ad primum , Conscientia nomen trilliciter consueuit accipi
493쪽
accipi a Doctoribus G rς scripturς. Aliquado enim accipitur pro ipso constito, σsc Io. Damascenas dicit, quod conscientia est lex intellectus nostri, lex enim ect id, quod per confitentiam narumus. Aliquando et sumitur conficientia/eo,quo consiij siumus silicet pro vabitu: sic conficientia dicitur acripipro habitu scientiς eognoscentis. Deniq; accipitur pro ipsa potentia conficienti Unde dicitur lex naturalis; ita in conscientijs nostris: Uitatiori tamen modo solet accipi pro habitu cognitiuς potentiς. Et cum nominat habitum. non solum naturalem, immo et nominat habitum acquis- tum, σ quia habitus acquisitus purificare potest, oesedare annmam : hinc est, ql c entia dicitur munda, m immunda, redis,
σ non redi m cupotentiam nominat, uniuersaliter non dicitur nominare potentiam cognitivam , fedprout se extendit ad cognoscenda ea, quaesiunt moris iniue ad moralia. Et hςc de primo pumcto. In altero doctissmus Gerson volens nobis conscientiς natura aperire, it atur. Conscientia primo sesentiam importat, cundum hoc, conscientia dicitur quidam habitus naturalis, non solum cognitivus ed et motivus. Mouet enim, m anima inclinat .
ad bonum prosequendam,stmalum fugiendum, oe hoc modo se habet ut superius; coniungiturq; is primo habitui naturali superiorique rationis lumini, quod synderesis dicitur, siue consilentia quantsi ad iudicium. Secundo magis proprie loquedo, conficientia
dicitur importare acceptionem,sim acceptatione ex parte rationis.
Vnde conficientia proprie est applicatio quςdii,seu ordinatio sciemtiae ad aliquem asitum. Scientia aut in ratione, quod sitis denotatbscprvositio cum. Nam dicitur conscienti quasic u alio scientia,
494쪽
tunc est magis alitu , quam habitus seu potentia, oe hoc modo non per dese recta est, imm equeηter errorem recipit, quia tunssic simplici rationi coniungitur, m habet per modum cuius lacognitionis, seu inquisitionis; circa particularia versari, in quibus error, m errare sirquenter contingit. Gabriel volens nobis conas ientium d scribere ita dicebat, consilentiam esse notitiam adhς- si iam adbalis, vel habitualis conclusionis dicitantis, lingvis cantis in particulari aliquid bene, laudabiliter esse operandam, vel omittendum Secundu vero Aureo. Confitentia est crudi litas rationis, seu intentionis ad aliqui aciendum, vel non faciandum ob Datiua animi deliberatione frmata . Cuius proprietates istae sint, test i sicari, ligare, vel mitigare. vel et accusare, remordere, aut reprehendere, ut in hoc tertio mento est videre. Nam cum
coenosicimus nos aliquid fecisse , vel non fecisse, secundum illud
Eccles. 7. Scit consilentia tua, te crebro male dixisse alijs. Con scientia nostra testificatur,dum vero iudicamus alis d facisndum, mel non faciendum, tunc dicitur consitientia ligare, vel instigare, cum et iudicamussa tum aliquid bene,vel male, tunc dicitur comstientia excusare,vel accusare, sturemordere.Cuius puritas cognsfitur per expulsimnem culpae. Et hςc pro pronii nostra lectione.
Post significata conficientiae, consequens est uidere quotvlexst, duplex enim quibusdam videtur esse, scilicet recta, cr
495쪽
erronea. Illa re la est, qua legi conformis. Erronea vero illa, quae
legi di formis. Recita obligat,s est quasi prςco legis, nam nobis dia lumina legis ostendit, distans illa esse legis prςcepta Phibitiones,
mel consilia, oe ita ligat authoritate legis, qua nobis ivssinuat, aut infimare putatur. Consilentia itaq; redia ligat nos eo modo, quod Atat legem nos ligare, hoc est ,siae Etat aliquod esse prςceptum
ligat, ut prςc tum. Si diritat, ut consilium ligat, ut consilium.Obligat ergo recita consilentia, ut iam didium est. Erronea quoq; obligat conficientis,at non sicut re L. Nam non obligat adfacienda, quod contra legem di tat,alioquin contra legem obligaret, ql non est dicendum. Obligat ergo talis conficientia ad deponendum errorem, vel ad ea deponendum, π hoc non vinculo consilentiae, hoc dictantis, sed vinculo diuiniprςcepti. Lex enim diuina vetat co-
temnere Deum, qui aut contra consilentiam agit, qua credit Deuabquidprohibuisse, licet erret contemnit Deum. Hunc aut vitare non potest, nisi conficientiam deponendo e igitur talcm Ienetur δε- ponere consilentiam erronea. Conscientia adhuc duplex est bona,m mala, ut exprςdicitis patet scrupulosa vero, m erronea, oesmalasecundum Anton. Florentinu ex pluribus causetur: aliquando ex cauo naturalibus, videlicet ex complexione ad timorem idonea, ut in vetulis j minis, m melancholicis. Secundo ex di bolicis tentationibus. Tertio, ex indsereta exercitatione vigiliae. Quarto, ex ocietate timidorum, oe simpulsorum instru tione.
Magister Io. Gerson. in tra latu de remedijs contra pusillanimiatatem dicit, quod cum quis de venialibus peccatis, sine quibus hςe vita nopol transigi, formasbi consilentiam tenendo si mortale
496쪽
eum nost mortale: non esi bona conficientia, nec talis pos gratiam percipere cum coscientiam habeat perturbatam. Aliud excmpli mdescrupuli sponit vir iste ,spe confessonem factam iterantibus
putantes quod non si scient er contriti sunt confessi, licet comperenter fuerant or propole confessi, cum Deus non requirat at homine plu*uam post. Ad scrupulosam ergo deponendam consilemtiam ,-rfn maridam regulaeponi nda tales. Prima es di bita ad Dei gratiam prvaratio ,seruando quantum pol prςcepta, eis Ienitendo,oefaciendo cy instest, quia nulli tali subtrabit Deus gratiam. Se udasollicitasacra scripturae indagat io, o verbi Dei auditio. Prouerbiorum primo: Audiens sapiens sapientior erit. Tertia est rationis deuota postulatio, Iacobi primo. Si dis indiget sapientia postulet a Deo, dabitur ei. Quarta humilis obedientia. sapientia quirituabbus, ac Prςlatis. Quinta animosastru-pulorum, oe pusillanimitatis repulsio. At dicetis, quid de ar tacoscientia, . larga dicendus Ristondetur,cὶδ diabolus arcta,mlars constientiam siuadet hominibus ne salui fiant. Arrita, ne 3 dboni audeat homo e fere.Larga deinde,ad scelera comittenda oia multo plura dicturus, circa prsens e materiam hic pedem Agam.
QUID CONSCIENTIA SIGNIFICAT, ET C.
Irca coicientiam mihi imprsntia tria enodanda occuriarunt , flignificatum, ortum, o aBlum: in sequenti vero tangam effectum. Quantum ad primum. Conscientia
497쪽
dicitur significare applicatione nostra notitiae, vel cognitionis ad aliquem a lum particularem. Vndefecundum Hugonem cscientia dicitur cordis cientia: cor enim, m si nouisua costienti σmulta alia. Quando enim si nouit, appellatur confitentia, quasi cuali cientia. uado vero prςter si nouit alia,tunc dicitu cientia, appellatur aut nostra notitia,vel cognitio ad aliquem actum particularem tribus modis.JPrimo secundum quod confideramus, o cognoscimus, an aritussu factus, vel non. Secundo, quando consideramus , an actussi actus re tus, vel non. Tertio, an flendus, vel non , cilicet fecundum quod per mentiam iudicamus. Et bςc de primo puncto.In altero, de oriatur consitientia deci ratur e oritur enim ex rationis iuditio, q/ lex intellectus dicitur, σ ut derivata conclusio,siue deducta, I g.in animo,vel hominis mentest quasi quidam 'llogisenus, cuius maiorem prςmittit 'mderesis,quapotetia est nata absentire naturaliter principiopractico
euidenti,sic dicens.Oe malum esse euitandum, minorem uero istius
yllo simi assumit ratio siverior, sic dicens, adulterium est malum,
quia, vel iniustum, vel inhonestum, ideo consilentia infert, oe exprςdictis conclusionem hanc concludit: ergo adulterium ea via tandum. Ossicium vero siue conficientiae actum dicimus esse triplice, scilicet is cari, accusere,vel excusare, ligare, vel absoluere. Primus actus en testificari de prςterito, inquaritum consitientia perhibet testimonium. Unde Apost. ad Rom. Testimonium reddente illis conficientia eorum. Secundus actus est accusare, vel emcusare , reprehendere, m remordere de malo commisso, bono misso. Tertius actus conficientia dicitur ligare, nam coscientia
498쪽
Et bye de primopuncto. In altero Jeculandum est, quo modo conscientia obliget, non enim ex virtutepropria ea in virtute diuini prςcepti,ql patet.Nam conscientia non dictat aliqui aciendum, vel non faciendum,hac ratione, quiUbi videtur,vel non uidetur, sed hac ratione, quia a Deo prςceptum, vel Phibitum; nullus aut ligatur ad prςceptum ahq nis mediantescientia, uel notitia illius prςcepti, π ideo ille, qui non est capax notitiaeprςcepti, non dicitur prςcepto ligari, sicuti nec ille ignorans prςceptum Dei ligatur ad prςceptum faciendum, nisi quatenus tenetur scire prςceptum.
Si autem non tenetur scire, nec sciat, tunc nullo mori exprςcepto ligatur, m quia conficientia obligat in virtute diuini prςcepti, ut patet: ideos aliquid apprehendatur a rationis dictamine, ut directe cadens sub prςcepto, mortaliter peccat omittens illud, ql sibi
conficientia dictat. Si aut non apprehendatur, ut directe cadens sub prςcepto, vel prohibitione, tunc non fit directe cotra consilenariam,mpi per Mentiam, oe ita non peccatur mortaliter, sed venialiter. Et hςc defectis duobus. In tertio videre est, num magis conscientia liget, quam prςlati prςceptum. Mihi sane videtur, ql confitentiae dictamen plus obliget, quampi dati prςceptum, cuius ratio assignatur, quia conscientia non ligat, nisi in virtute diuini prςcepti, at Deiprςceptu magis obligat, quam prςceptum prHati: ergo ligamen consilentia marus est, qua ligamen prςcepti proati. Confirmatur bςc veritas sicundo sic, quia conficientia recta nulla habet iudicem sivi ase, pi per Deum: proatus vero potest habere iudice upra se, praeter Deum,scilicet alium praelatum; mandatuergo superioris, plus obligatorium, quam maritatum inferioris:
499쪽
qvare in his, quae suntprohibita, velprςcepta a Deo, recta con Amtia plus obligat, quia in virtute diuiniprςcepti, o quιa immediate sub Deo est. Re iosi vero, quia propriae voluntati renunclauerunt, . propriose sui, tenenturhquisententiam prςlatoru, vel mandatorum eorum, in his tamen, qua nosiunt contra Deum, vel contra regulam. Caveant tamenprςlati, ne indiscrete prςcipianni, propter periculum conscientiarum sabditorum. Et hςc de triabas in prseni sermone a mepropositis.
DE CAVSi S ERRORIS CONsCIENTIAT
iactio CLXXV. A D maiore missentiam presictorum, cirea tonsilint;
duo perpendemus. Erroris cassam primo. Insiuper, UAgoris efficaciam fecundo. Quantum ad primum, ut via deo : error conficientiae ex crasis septem causari dicitur. Primo ex ignorantia, eo quia ratio apprehendat malum sub ratione boni, mulce uersia, tunc ad errorem tale equiturpeccatum in uoluntate. Hic tamen notandum est, duplice dari ignorantiam, sicilicet facti, circunstantiae. Primo est ignorantia facti, sicilicet legis Dei, quam quis scire tenetur. Unde uoluntas concordans conscientiae erranti circa legem,uelprςcepta Dei,semper mala est. I .g f co- scientia errans dicat, quou homo tenetur ad uxorem alterius accedere; tunc uoluntas concordans conscientiae erranti mala est: curus rateto est, quia ignorantia eius, quod quis scire tenetur, qualis signorani ia legis, mala est, quia uoluntaria, oe dicitur uoluntaria
500쪽
talis ignorantia, uia in ea directe fertur uoluntas. V.g. dum rhis studiose vult nescire aliqua ut liberius peccet. Securi dasur ignorantia circunstantia,'tunc error consesentia,qui ex ignorantiarausatur, uolsentatem excusat, ne malassesequens cosscientiam sic errantem. V. g.s ratio,vel consitcntia errat in hoc quod credat,
aliquam mulierem sitam se uam esse Uxorem, m ea petente debitum, it eam cognoscere, tunc eius uoluntas,ut mn sit mala em fari dicitur: cuius ratio est, quia error iste causetur ex ignoratia circunstantia, quae in uoluntarium causat. Secundo error conscientiae cresiatur ex negligentia ,sicut cii aliquis propter laborem, vel ob alias occupationes negligit addisicere, vel ab aliis Pςrere, illud scire ,per qs a peccato retraheretur, tunc uoluntas mala est. Tertio error conpentia ex supcrbia causetur, cum quis non humiliat si intellectu ad credendum sapientioribus, emc.Cureto cassiatur ex nimia, oe inordinata sui beniuolentia, eo quia nimisse quis diligat, conmentiamq; prςcipitet suam ad illud,qδ appetit, talis conscientia nimis larga dicitur, ideo cauenda, quia tria escit principaliter mala. Nam primo facit prsumptuosum. Secundo mathm dicit esse bonum. Tertio saluat damnaniam. Quinto error conscientia cassatur ex cordispusillanimitate, qua quis timet non timenda secundum re tum rationis iudicium, talis conscientia est nimissiricta, oe ideo uitanda, quia causat tria mala. Nam de malo facit bonum, σ defessura trabe, idca de leui peccatogratie. Secundo generat de peratione. Tertio damnasaluandum.Sexto eati utur experplexione, idest ex quadam dubietate, ex qua qM quid Aa ,siequi videatur ineuitabilitas ,siue peccandi necessivas.