장음표시 사용
411쪽
quae ex potentia,& impotentia dicuntur, quae quidem sunt concretile in concre Etile liquabile in eliquabile, emollibile in emollibile humectile non humecti le, flexile inflexile, ruptile non ruptile, fragile non fragile, impressile non impressile, sermabile non serna abile, compressile non compressile, tractile non tra ille, ductile non ductile, fissile non fissile, diuiduum individuum, lentum fila- bile subactile insubactile, ustile non ustile, lassitu aptum, sunt tu ineptum. Corporum igitur plurima his inter se affectionibus di runt. Quam uero facultatem quodque eorum habeat , dicamus.
67 Quae similibus partibus constant corpora, seu metallica sint, seu animalium& plantarum partes , qtiae ex Irumido & sicco docuit constare, duobus inter se modis tradit differre. Primum qualitatibus sensilibus propriis, ut calore, odore, sapore, sono,deinde affectionibus aliis magis propriis, quae ad patiendum pertinent. Quae res ex se patet.Nam corporum eiusmodi candida alia videmiis, ut ligna multa, & argentum: alia nigra, ut ebenum, & lapides qhiosdam& pilogratia rubra, ut catilem, ut aes,& lignorum quae da In genera. Alia item odora esse, alia male olen ptia sentimus,atquellaec ipsa plurimum inter se dimerentia ppo odorum seu sua uiuitisseu insuauia uarietate. Saporibus etiam eadem differunt, scit animalium & plantarum partes, seu metalla. sunt&aliqua sonora, ut aes, argentum, alia non sonora, ut mollia. Propriis igitur sensilibus qualitatibus corpora haec inter se disterunt. Propite autem dicuntur, quoniam fmgulae singulis sensilibus apprehenduntur. Ae quoniam his qualitatibus corpora eiusmodi in sensus agunt, eosque alterant, atque immutant, quippe cum sentire sit quoddam pati, cuius passionis sensuametito, patibiles qualitates dicuntur, quod uidelicet passionem sensibus inserant, recte nunc dictum est, similium partium corpora facultate agendi i liter se differre, cum his propriis quali talibus differant, quibus in sensus aliquid agunt. Sentilibus autem propriis ait inter se differre, quoniam communibus non differunt. Ad partes enim dissimiles sensilia communia pertinent, ut magnitudo, figura, numerus: quae communia dicuntur, quod omnibus aut pluribus sensi bus apprehendantur. Hiς dissimiles partes communiter inter se differunt, ut in libris de animalium partibus Alistoteles, d deusti partium corporis humani Galenus exposuit. Atque haec deprima corporum similarium differentia. Constat uerbe adem corpora, patibilibus affectionibus alteritis generis dissidete, iis uidelicet, quibus insensus non agunt, sed uim obtinent, ut sextrinsecus, aut pati alitur, aut non patiantur. Cuiusmodi sunt concretio, liquatio, seu uis,qua concrescere & liquari apta fiant,eorium let contraria, S alia, quae commemorantur. Quae affectiones magis propriae dicuntur, quod illis magis quam reliquis ut Alexander ait corpora constitua1athir, ut colici etile esse&liquabile; metallorum magis est proprium, quam album esse, aut rubrum. Eiusmodi arietiones potentiae sunt quaedam atque impotentiae, quas communiori voeabulo affectiones nominauit, quod corpus sic affectum potentiam habeat, ut coaguletur, liquetur,aut impotentiam ad eadem.
De concretili igitur&inconcretili, liquabili& ineliquabili . uniuersim qui
dem antea dictum est: sed nunc quoque dicere aggrediamur. Corporum, quae concrescunt& indurantur, alia a calore ita assiciuntur, alia a frigore. A calore quidem, humorem exiccante, a frigore uero calidum exprimente. Quam obiaxem alia humoris, alia caloris absentia ita afficiuntur: quae sunt aquea, caloris,
412쪽
A quae terrea, humoris . Ac ea quidem quae hutnoris absentia, humore colliquescunt , iii sita coluerint, ut meatus minores relicti sint, quam aquae sint moles, ut in fictili. Quae autem non ita, humido omnia liquantur, ut uinum, siti, & terrea ex coeno: uertim quae caloris priuatione, ea a calore eliquantur, ut glacies, plumbum aes. Quae igitur concrescere deliquari possunt,&non possunt, dictum est. Concrescere autem non possunt, quae aqueum humorem non habent, neque sunt aquea, sed plus caloris& terrae, ut mel,&uinum dulce: nam quasi effervescunt. Quin&ea concrescere non possunt, quae habent quidem aquam,
68 Quae hic traduntur, omnia sunt plana,& antea etiam tradita atq; explicata, praeter id, quod de rebus, luce concrescere non possunt, licitur: item de plumbi, S arris solutione. Haec cnim aliquam habent dissicultatem: nam plumbum,&aes, calore& frigore coagulantur. Cuius generisu res coagulatas non soliti dictum est, quia calore stimul,& frigore sollierentur, quod fieri non potest. Mel etia& uiniim dulce, quae in concretilia h1c ponuntur,conc poscere alibi docuit, mel quidem frigore, mustum, quod uinium est dulce, calore. Dubitatio etiam est de argentosti sili, quod argentum uiuum nuncupatur, aereumq; ab Aristotele ponitur, cum tamen aqueum uideat tir, ut& reliqua metalla, praeterea ab Alclii micis induretur. Hae igitur difficultates sunt explicadae, ut, quemadmodum omnia haee ab Aristotele dicta sint, intelligamus. Quod ad mel attili et, dici potest, suapte quidem natura minimὰ concrescere, quod neq; calore, neq; frigore concrescat: frigore quidem quod natura calidum siti,& ut hic dicitur quasi effervescat, sed neq; calore, cum terrea tantium, Naquea, calore coagulentur, tumoris evaporatione, quod melli non conuenit. At uero elixum mel coagulatur,si in aquam frigidam mittatur. Eius nanq; partes calore rariores &laxiores redditae, ut frigoris rursus denseratur,& aliquo modo coagulantur. Vinum dulce mustum non est, ut Albertus,& alii crediderunt, sed differt a niusto, ut de catlimst non defaecato. Quare,si mustum coagulatur, non ideo uitriam dulce coaguletur, necesse est. Alii aliter inqui ut, sed quam recte, caeterorum esto iudicium. Plumbum autem&aes in his quidem numeratur, quae frigore & ealore coagulantur, ideo soliti facilὸ non possunt,ad eorumq; sol titionem magnus ca-
C lor requiritur. Nec enim facile, ut glacies, liquantur, quantiis citius & facilius, quam ferrum. Non igitur solui omnino negatum est,ut eo in loco tradidimus. Argentum fusile, quod uiuum nuncupatur, in metallis quidem numerari solitium est, sed hoc nomine a reliqu is dissidet, quod aereum sit, cum illa ad aquam pertineant. QEo sitit ait Albertus 3 ut clim minii uenam coquunt, nisi fictilia, in quibus excoquitur, apprime fuerint clausa, ab ipsis fugies euolet. Frigore igitur, iit caetera metalla, & quae a queastriat, coagulari non postitit. Induratur autem ab Alchimicis argentum uiuum, sulphuris mixtione, qu bd omni ex parte ipsum non urat. In fornace etiam inquit ille dureseere, ligni uiridis iniectione, arboris eius, quam Cori Ilum nucis pat, nescio an Corylum uelit: nam de Coi illo nihil tracti tum legi. Qui eqti id autem sit, lignum eius modi ignis calore ait
exiccari, tuin exiccatum, argenti uiui humorem ad se attrahere, cum vim attrabendi maxima habeat. Quod eo argumento probat, quod si iuxta ilitem planteriit, eam adurat, totius humoris attractione. Itaque argentum uiuum a frigore & per se in concretile est, rei autem alteri quae coagulandi illud uim habeat, admixtum, concretile. Habet etiam. in se humorem terreis portioni bus bene admixtum, ut exiccari facile non possit, ideoq; etiam tangenti non haeret, siccitate hamorem impediente, ne ei, quod tangit, adhaereat. Ob eandem causam, quae lenta scint, concrescere non possunt: squidem nec siccescere, uiscositate humorem, ne exiccetur, detinente. Sed dubi D tatio est, quomodo argentum uitium adeo graue sit, cum aerea constet substantia. OIympiodorus in aereae illius substantiae compressionem causam refert. Sed uidetur potius ad terream esse referenda, quanquam illa compressici multum conducit.
Emolliri autem possunt in rebus concretis, non quae fiunt ex aqua, ut glacies, omnis enim glacies aquea est) sed quae potius sunt terrea, quibus totus humor no est exiccatus, ut in nitro & sale, quae ue inaequabiliter no habent ut fictile sed LI sunt
413쪽
Francisci Vico m. Comm.ssint tractilia, non huniectilia, aut ductilia, nu aquea, di igne ei nollibilia, ut fer E
Vt ea, quae de rebus emollibilibus,&non emollibilibus traduntur, intelligamus, ea ad ira moriam reuocada sunt, quae de mollitudine, ac rebus monibus antea sunt tradita. Moliniem igitur adhu inorem pertinere, in solisq; humidis tantum in eise, praeter aquam & eius species, liquo resq; omnes, docuimus. Nanq; molle id esse,qRod praeteranti peristasim in secedit, nihil autem hoc modo cedere posse,nisi humorem contineat, qui humor non cedat, nisi per anti peristasim, ideoq; mollis non dicatur. Ex his consequitur, nihil molle esse, quod ex humore &ssiccitate non constet, terini natumq; aliquo modo non sit. Partes etiam terreas, seu siccas,&h timid:is in remolli aequales este necesse est, aut certe humidas ἱ terreis non long E cxcedi. Et illas quidem inter se optime admisceri, ita ut mutuo reci exermine Imir,&dissicile inter sese queant distingi. Hae eelim siclia beatri,perspicuum est, glaciem seu crystalltim, sal, nitrum, &fictile emolliri non posse se.Ni glacies,aut crystallus, terrenam portionem nullam, aut certe exiguam in seliabet: e sala re nitro ut ait Aristoteles) totus humor euanuit, ut caloris exiccatus. Quod tamen de tenuiori parte intulligi debet: nam crassior remanet,qu et timore, ut dietum est, liquatur. Fictile inaequali- pter se habet, aut quod totus h uua orex eo in uaporem abierit, ut exiguus ad modia,& partibus terreis longi iii aequalis remanserit,aut quod illis quisquis remansit, inaequaliter admixtus est, non rcfle cunicis temperatus. Alexander dictum hoc ad meatus posse referri ex illiniat, qui meatus inaequaliter, hoc est, oblique sitne posti. Duo autem genera rerum emollibili una ponit, tractilia&ductilia:&illa quidem, non omnia, sed quae uim habent, ut trahantur, nec latim celentur,&ductilia, quae ad aquam non pertinent. Cur autem ea, quae,cum non E innectentur, tractilia sunt, &ductilia, nona quea, mollescant 1 eliqiua non molle cant, intelligetiir, si quae sint truet ilia, tque dii et ilia, erasib quodammodo,& ut dicere A ri Iloteles consiletiit prius exponatu . Nam exciri istic ira progressu pertra abuntur. Sunt igitur tractilia, quo ririri superficies continuata, ab eo, quod trahi t, producitur. Cuius generis sunt pili, corium, neruus, pix, cornu, quod inoliqredditum es Ductilia sunt, quorum superficies ictu eodem in latum di profundum ex parte trassertur. Cuiusmodi stant aurum, argentum,aes, ferrum Cum autem tractili vim atq; ducti dum hae ς sit nat tira, ut roriinq; duplex genus Rristotcles innuit. Quae dii tractilia, quae hunaectari possunt dictum humecta fuerint, trahuntur: alia,qhiae hi inacctilem materiam non habent. Ductilium itς alia constare ex aqua, alia non ex aqua. Olympiodorus autem aliter partitur. Inquit ς nimiςmqt
Iibilium tria genera afferti,xi acnili , t hctilia& fluxilia. Atque tractili alia esse proprio humore, Galla alieno: ductili aucto, avx m Mui talia csse, ut igne aut ictu, aut igne simul dc aqua: tractilia liqmore proprio, ut neruns, pori na, pixi mei: alieno, ut farina subacta. Ductili manu, ut cera,igne, ut ferru, ictu, ut aurum 3 argentu, i qya igne simul, qt cornua, pη qRibus sunt i terna:. Hexibilia, ut calamus uiridis. Ea igitur,qiuae proter W04ectationem tractilia stitit, emollibilia die untur.lqam humorem obtinctii siccis partib his bene adimixtum,&, cuna frigore snt concrςta, ς alore molliuntur. Reliqaa emolli tur quidem, te diem ossibilia non dis intair, quatenus lium e talde ali nodun x xat Eumole fccta producunIqr. Ductilia, quae casa 'da constant, non m qilesciit sed liquantur, qui queam habent nat tu am, frigore sunt coagulilia .Ferruma autem mollescitiantequam liquetiir, propterea quod sit tςrreu inec plus 4Mxi t v se coptipea , quani terrae, ut ex recrementis eius plurimis agnoscit Ir: cuius a tςm generis liguum mallescat, inon setis perfispectum est. Alexander qu*dam ligna esse inquit, quo calfacta nec ahi ιέr, atq; molliantur. Illud
certe cernimus, exiccari poti is lignum, R du escς re ui igpis, qu* hq me et ci&mollescere.Sedant ca quoque nec liqui ri ligna, nec a ni 1-tragitum. Alberi yi dg lignis uiridibus locu lius e exponit, tiae ligna uiridia igi is ς mci ςntia molliantur, sed min ii qui m ς ornu, S hoc ipse i mi- Hnus quana feri um Etenim ligni lium prem, ignis prae se intia per in eqriis solos, iron per totum fundi iusiccum id, quod meatus id teriacet, stringinquod imm 'dompseat, non soluatur. Idue is terro non euenire, qu bd portio terrea humoris tim*m qcς ipi t pro Ptςx perfectam tςia vcmq; ipsorum admixtio Item,quae siccarum,l umidar xlioq; partium perfecta admixti Q qi ainuis sit in cornu, minus tamen emolliri,& liqua vi quam ferrum, qudd te Gepini portionem humor sic uilicat, titsoluat tantum, non cicat in otiolae. Haec Albertus si ibtiliter quidem, atq; ingoniose, sed uix credi potest, uiride lignum minus humo dis habere, q*ameornu&ferrunt. In mixtionem igitur & qualitatem humoris, referendam causula existimo, cur serx rix imagis uuam cori Ii, h -qua lignum mollescat. Est enitii, ut concedit, turmoris& sccitatis persectior in ferro qua in in cornua mixtio,&in hoc quam in ligno. Ligni etia ira humor eius est generi , ut exhalari, & in halitum uerti seu fumum, exiccariq; factu possit, quum pinguis non sit, aut lentus, ut in cornu di serio:
in quibus, qWod lentus sit, soliti ur quidem caloris uirtute, sed non siccatur.
414쪽
Sunt autem tam in liquabilibus, quam in eliquabilibus alia humectilia, alia
non humectilia: ut ars non humectile est, cum sit liquabile: lana autem, & terra, humectilia, quippe quae madefiant. Rc aes quidem liquabile est, sed no ab aqua. Atqui & eorum, quae aqua liquantur quaedarii stini non humectilia, ut sal& ni v trusii. Nihil enim humectile est quod madefactum mollius non fiat.
tem cum sint humectilia, non sunt liquabilia, ut lana&fructus. Sunt autem humectilia: quae, cum terrae sint, meatus maiores obtinent, quam aquae sint moles, ct ipsa quoque aqua duriores. Aqua ueto liquabilia, aliae cunq; per totum. Cur igitur terra humido liquatur &humectatur, nitrum liquatur, non humectatur ξIn cata sunt meatus, qui in nitro per totum habentur, quorum beneficio partes ab aqua affatim diuiduntur. In terra autem permutatim quoq; insunt meatus. Quare utro modo exceperit, diuersi est affectio.
o Qus de hui nectilibus& non humectilibus traduntur, non magia Mn habent dissicultatem, si intelligamus, ea est elaumectilia, quae aquam se ii alienum hunicii e in accipere possuiu, S: inibi here, nec in sola superficie madefieri, sed per totuit rigari, uiri id:ui; molliora reddi, quae in se cundo libro de generatione & interitu βις εγμένα nuncupantur, ab his seiuncta, quae, sim in si la superficie alienum habeant humorem, Pici, dici Aristotcles censet. Haec, clim sic se habeat, difc scite asseqhii non erit,iam in liquabilium, quam in ineliquabili si genere, aliqua elle humectilia,
alia non humectilia, ut Aristoteles tradit. Ac in liquabilibus quidem est e, seu calo te liquentur, seu aqua. Quanquam non docet, quae aqua soluantur, sinuitq; humedhilem habeant naturam. Nisi sit terra, quae & humore, & calore soluit hir, eademq; in rebus Elime stilibus num crati ix. Illa igitur humectilia esse ait, qhiae terrea fluit, D duriora quam aqua, seu meatus duriores habent, eosdemq; patentiores, quam aquae sint moles&guttae. Qtio fit, ut glacies,&qriae ex aqua constant, seu metalla seu alia, seu liquabilia seu non liquabilia, humeetari non queant. Videntur tamen aurum S argentum, si in humido loco iaceant diu, humoris aliquid admittere, & pondete augeri. Ideo in humidis locis a falsariis metalla seruari. Sed hoc quanquam eueniat, mollia tamen non fiunt. Ferrum, quod terreum perinde ut aqueum est, non hiim effatur, quod meatus habeat angustiores, quam ad aquae ingressum sit sitis. Eadem de causa non humectatur fictile, qua quam madidum fiat. Sal & nitrum terrea quidem sunt,&meat has patentes latosque habent, per quos facile subeat ii timor , sed nulla constant duritie, qtiae causa est, ut, cum non humecterri u accessu humoris, eo ipso tamen soluantur. Quam sol titionem meatuum dista itio adi uiuit, quos ut ait Aristoteles habent per totum.Teria seu lutum in liquabili una genere humectatur. Nam durior est, quam aqua, seu, ut alii exponunt, meatus habet duriores, & eos quidem patentes, qui D humori praebeant ingressum. Sed non omnes per totum pro duetos, chin aliquos παραλλὰξ, hoc est, permutatim, habeat dispositos, qui inter se non communicent, nec quiuis in quemitis, seu iaalium desimat. Per hos igitur cum subit humor, humecta reddit ut terra. Sed si per alios subierit, qui per totum sparguntur, terra soluitur, ut sal &:nitrum. Mocirca ait affectionem differre, utro modo excipiat, hoc est, plurimam interesse, an his an illis meatibus aquam terra excipiat: diuersam etenim oriri assescionem. In genere uerd in eliquabilium lanam &fructus ponit hir mectari. Haec enim sunt terrea, amplis meatibus referta, eamque duritiem habentia, quae ad mollitudinem quandam excipiendam posis in t per humorem imbibitum adduci. Non sol uuntur
autem humo rc, quia meatus per totum extens os non habent. Hurnc fidantur igitur tantum, a que emolliuntur. Ideo aqua utuntur ad pisa caliaque eius generis legumina emollienda. Haec Aristoteles de humectilibus, & non humectilibus: quae non adeo ordinato tradita uidentur. Na, .
cum tradidisset tam eliquabilium, quam in eliquabilium aliqua esse humectilia, aliqua non I l i tui in edulia,
415쪽
humectilia,in utroque gerrere, omnium erant separatim subiicienda exempla: id quot non se- E- cit. Sede omini, quae, cuin liquabilia sim, aron Eumectantur,exemplo allato eorum, clitae humecta tiri , seis liquentur, seu non liquentur, exemplum coni stim subiecit. Nam lana ex his est, quae non liquantur: terra ex his, quae liquantur.Tum clim eorum,quae humeditantur, natura esset oste iidenda,illa praeterita rediit ad exponendum is liquari quidem, sed non aqua. Ex Eis autem, qtiae aquali litantur,aliqua non humectari, ut sal & nitrum . Quod fortasse fecit, ne, cum aeri , quod solo igne liquatur, exemplum posuisset, aliquis putaret, in his , quae aqua liquantur, nihil esse, quod eii ipsa aqua, cuius ut liquetur,non humectetit r. Eo igitur explicato,aliqua esse hume stilia, quae non solutin tu ,separatiin docuit,cuius exein plum coniunctim cium liis, quae liquatur
&hii inediantur,superius attulit. Tum naturam eorum,quae humectantur,declarauit,& eorum,
Sunt autem & corpora alia flexibilia & quae dirigi apta sunt, ut arundo&ui incia, alia in sexibilia, ut sietile&lapis . Flexibilia & quae dirigi possunt corpora , sutar, quorum longitudo ex ambitu in re 'titudinem, 'o ex rectitudine in atrahi tuna potest mutari: sectique ac dirigi , est, ad rectitudinem aut ambitum ad duci , aut inoue ii . Flectitur enim, & quod reflectitur, &quod inflectitur. Quae igitur longitudine talua ad convexum est , aut ad carriun motio, flexio est . Nam si etiam in rectu insit, flexum& rectum simul essent, quod fieri non potest, ut o quod rectum est, flexum sit. Atque si quod flectitur, omnino aut reflectitur, aut inflectitur , horum autem alterum in convexum, alterum in cauu in sit transitus, ad rectum quoque flexio non erit. Sed aliud flesio est, aliud directio. Et
haec sunt fleκibilia ,&dircctilia, inflexibilia, &in directilia.
I Convexum-callum,ambitus, seu circuli,aut lineae flexae sunt propria. Re convexum quidem est pars ambitus exterior, caluim interior, si liceat tamen duo haec in ambitu partes nominare. Nam ratione sola, non te differre, primo Ethicorum Aristoteles tradit. Inde factum est, ut quarto libro auscultationis naturalis circulum dixerit, deii exuna, Scauum sint ut habere perinde, ut tempus principium ti finem. ae duo in tempore ratione dLin taxat differre perspicuu cst, cum momeritum idem praeteriti temporis sit finis, fututi principium. Adversantur autem, tum inter se, tum recto deuexum di cauum,ut in primo de coelo Aristoteles scribit. Ita motus,qui est
crestitudine, necessario in det legum est, aut cauum, ci)m e contrario in contrarium motus Om
nis efficiatur. Cum autem motus, qui in alterum horum est, sexto sit,atq; omne,quod flectitur,a inflecti, aut resed hi uelit, horumq; unum incaluitia, reliquum in convexum motum esse, ambiguum uidetur,an id, quod inflectitur, in cauuin inqui at moueri, &quod reflectitur, in deue Hxiun,an potius quod infleehitur, in deuexum, quod res lecti thir, in cauum . Meo tamen iudicio, quod inilactitur, in deuexium itidetur moueti, quod reflectitur, incauum. anquam in deue xum nihil imoueri possit,quod similiter in cauum non irriocleatur: nihil item ita cauum, quod 135 in deuexum. Cauum enim &deuexum re ipsa, ut docui, idem sunt: sed clim cauum in deuextim flectitur,pars quae concaria dicebatur,fit leue xa, quomodo si deuexum in concauitatem moueatur,id quod deuexum erat fit cauum. Aut quod inflectitur, ex re to in cavum,aiit deflexum, dicitur iiis echi: quod autem reflectitur,ex eo, in quod inflexum est , in partem cotrariam resedi ur. Dicuntur autem corpora in cautum,aut in deuextun lecti, aut ad nos habita ratione, aut ad parditem, in quam fit fleuio. Nam si ab infero loco in superum quidpiamstediatur, in deuexum flexio. 'est: si ad inserum e supero, in cauum. At ii ero citis quod flectitur, seu in cauum, seu in deuexum, seruari longitudinem oportet. Nam longitudine non seruata, dexio simpliciter non erit, sed potius
416쪽
A potius contractio,veluti eum corium ignis efficientia contrahitur, ita ut flexum iri cleatur. Fle xum tamen non est, quia longitudinis aliquid amisit. Quod ad eam attinet ratione ira, qtia 1ecthim 'quidpiam, flexumq; simules e colligitur, si ad tectitudinem perinde atque ad concatii ratem aut deuexum sit sexto, emeacem esse patet, & firmam. Nam cum motio haec, quae sexto dicitur,deserit, si ad cauum aut couexum rectumq; simul erat, in his ipsis terminis motus id, quod flexum est, ese necc se est: quare cauum erit, aut deuexum, simulq; rectum. Albertus huius rationis uim in eo positam censet, qudd, si in rectum e siet flexio, te dititii dine flexio definiretur, & ita de flexo rectum diceretur. Sed nosse poterat, ea, quae inter se conserim tur, mutuo definiri, nec tamen de altero alterum dici. D. I liomas&alij ad motionem hoc retulerunt, eademq; motionem, rectam simili fore us exam, colIigi putauerunt. Qualia re decepti sunt, ut ex genere neutro, quo Aristo
telas usus est,potest coniici. Inquit enim, ii ια κεκω με-, Nec ire ro motio recta di
citur, quia sit ad rectitudii lem, nec sexa, quia ad flexionem, ut illi existimant: sed quod in lineas ex aliae e fat, illae in recta, ut in naturali auscultatione est traditum.Sed dubitatio exoritur. Nam si ἡ devexo incauum quidpiam flectatur, aut e cavo in deuexum, quomodo arciis suos flectere solent Turcae, cum eos intcudunt, prius in rectum flecti necesse est, cum nisi per medium ab extremo ad extremum nihil transeat. Nisi dicamus, motionem eam , quae est e devexo in c. tuum , aut B contra, flexionem simpliciter non esse, sed mixtum quendam motum ex directione atque flexione. Qui motus, quatenus est directio,inrcetitii dinem definit, quatenus autem flexio, in cauum aut deuexum. Sic rectum&sexum nil ait simulerit, sed in diuersis icmporibus . Fle esto igitur erectitudine semper exorditur, quanquam Θcatio aut devexo exordiri uideatur. Quare in rectitudinem desinere 1ion potest, ct in motionis cuius' uecontrarios ter in Os esse oporteat. Illud ue aedest animaduertendum, aliter hie definitam esse, explicatamq; Regionem aliter in libro de animalium ingrestu. Nam cum hic dicatur, ad cauum, aut ad comi exum motionem este, ibi, ad ambitum aut angulum, e rectitudine mittationem eme, traditum est. Ad angulum itaque mutatio nem, qualis eli brachiorum, & crurum animali tum, hoc in loco praetermittit, Hortasse in cairo,aut in devexo comprehendens, quae duci, ambitus uocabulo ibi complexus est. inam ob causam hoe quoque in loco dictum est, flexibilia esse, qu ae e rectitudine in ambitum mutan tur, τῆς πεμφερείας, id est ambitus, uocabulo, concauitate & deuexo comprehensis, quae postea si ibi unxit. His explicatis flexionis, directionisq; , causam, quam Aristoteles praeteriit, per se quamur. Est igitur humor harum affectionum causa. Quare, quae humorem non habent, cuia
modi Iapides, ligii aq; arida,nee flecti queunt directa, nee inflexa dirigi. Ligna uiridia facile, aut
C flectuntur, aut diriguntur, quoniam humoris sunt plena. Alij commentantur, flexionem, ad terminos alienos motionem e se, directionem, ad proprios: ideo illam humoris benc cio fieri, hae, siccitatis, cum terminis alienis humor definiatur, siccitas propriis. Hoc quam uanum sit, Je ma gna ex parte a ueritate alienum, facile potest intelligi. Nam, ut siccitatem aliquid eis cere concCdam, cum aliquid flexum, si dimittatur, ad rectitudinem sponte redit, directionis tamen causam esse, ut flexionis est humor, falsum est. Ad dilectionem enim humor requiritur, qui si in re sexaexiccetur, haudquaquam dirigi ulterius poto ut in lateribus patet, &fictilibus quibus ais, quae in fornacibus torquentur. Quid uero ad flexionem seu directionem pertinet, alienis seu propriis te iminis definiri potissimum cum uideamus, ea, quae flectuntiir, concreta esse, ob eamq; causam terminis propriis omnia definita. Sed hoc relinquamus, causamque inquiramus, cur ex his, quae flectuntu G alia sibi dimissa ad rectitudinem facile redeant, alia flexionem retineant. In his autem, quae dirigiriatur, qviedam sponte ad flexionem reuertantur, quaedam maneat dilecta. Cernimus enses aliqlios secti, qui sibi dimissi, rectitudinem continuo recipiunt, quos etiam, bonos esse existimant. Alij flexionem acceptam conseruarit, qui sunt bonitate longe inferiores. Arcus, quis praestantiores fuerint, directi, ad flexionem redeunt, quidam minus piaesta Iates, directi per seuerant. Quid igitur diuersitatis huius causam cste arbitramur praeter humorem , quem conti , nent, cuius beneficio & flecti, & dirigi tradidimus Θ Hic aut tenuis, a tu crassius, seu etiam uisco sus esse potest, & pro ut eum esse contigerit, alia atque alia oritur a Mettio. Res flexae ad rectitudinem sponte reuertentes, Eumorem ut osum, tenuem tamen atque aereum, per totam futari longitudinem continent, quae autem rectitudinem ex se non recipiunt, sed flexae rei nanent, ut
stolum &ctatam. In illis igitur, cum flectuntur, humor tenuis& aereus, qui ad cauas partes est positus, comprimitur,& extra locum sitiam in eum ueluti pellitur, qui est ad deuexum. Quare illis sibi dimissis, humor eiusmodi ob tenuitatem agilitatemque suam ,& mobilitatem ad priorem locum conti trito reuertit hir, atque illa necessario diriguntur, siccitate, quae est in parte devexa, ad eiusmodi deuexionem adiuuante, ut quae attrahere apta sit. At ea, qtiae ad 1 cetitudinem non redeunt, eodem qaidem modo,quo reliqua, flectuntur, liti oris, qui est in cauis partiubus, aut his, quae cauae fiunt, compressione,& in deuexum locum pulsu. Sed per se non diriguit -
417쪽
tur,quia luimor est crassus,& mirum in modum uisiosus, ut per se mobilis non sit,nec 1d prinire 'E' stanne te recipiendum idoneus. Haee de his quae flectuntur. Quae uero ex sexione directa, ad flexionem sitiain,ut arcus praestantes, reuertuntur, in parte caua uiscosum, densumq; continent luim , rem, iii convexa rariorem. Cum igitur diriguntur, qui ut osus& crassus inest in partibus cauis hii inor,iliscositatis beneficio extenditur,rarioremq; pellit & comprimit. Sed uiolentiae ab- ea irae,illisq; sibi dimissis,is,qui compressus fuit hunior,&loco suo quassi pulsus, rursus dilat tur, locum': Citim omnem mobilitate sua recipit , crata illo& uiscoso incauum locum, quem prius habebat, pulso,atq; etiam retracto,cum trahedi iii in habeat uiscositas. Quod si crassam litina Orcin ubiq; contineri contigerit, directa ad flexionem propriam difficile restibunt. Ideo ex nobilioribus lignis S puriori ferro arcus efficiuntur.Haec de rerum fiexarum discrimine. Και τα H, ον, θραυςον ὰ Ι' ου
Et alia quidem suiat, cluar rumpi ct frangi possi int, uel simul, uel separatim, ut lignum rumpi quidem potest,si angi autem non potest: glacies & lapis, frangi possian non rumpi: fictile, & frangi potest & rumpi. Disserunt autem, quoniam ruptio est in magnas partes diuisio atque diductio, fractio est in quasvis, &plu-
res duabus. Quae igitur ita concreta sunt, ut meatus multos permutatim positos habeant frangi possunt: eo usque enim diducuntur. Quae autem longius productos, rumpi, quae utrosque Cain utroque sunt genere.
1 Quae de rebus,qtiae rumpi & frangi possunt,traduntur,aperta sunt &plana. Nam quod demeatibiis pennulatim positis dicitur,id quidem aliquam explicationem uidetur requirere, sed ex his iii telligi potest, quae de meatibus antea dicta si int,cum de rebus emollinilibus agere
tur. N. V, qui tum meatus παρὰλλαζ dicebantur,nunc παρ λατΤοντες, hoc est,pernuitatim posti,
dicuntur,& qui tum erant,meatus per totum dueti, nunc sunt meatus My πολυ, hoc est, multum produlti. Sunt igitur meatus permutatim positi,qui ueluti interra1pti,non pectotum p potenditiatur, sed alterna serie sunt dispositi, ut alter in longum producatur,alter in lattin),alter rectus,al- Gter obliquus, atque omnes spatio exiguo. Quare cum laetio seu diuisio per meatus maxime efficiatur, euenit,ut quae eius generis meatibus uani referta,in plures partes exiguas frangatur, pr nicatu uiri ipsortim multitudine, atque magnitudine, shu longitudine. inae uerbmeatus multum proterasos habent, ct ire luti per totum, ea in pauciores partes rumpuntur, qiibd longiores sint, paucioresque eitis nodi meatus. In priori genere glaciem Aristoteles ponit, qciae etsi est ex aqua, quae nullos itidetur habere meatus, meatibus tamen referta est , cum aqua simplex non sit, sed partibus terreis, tametsi paucis admixta, quarum benencio meatus posti Ict, tenuioret moris parte exkalata. Ea, quae rumpi possunt, κατακτα, quae frangi, Aristoteles no
Alia si int, quae imi ,riiiii post uiri, ut ars& cera, alia non possunt, ut Z-qua: i inpresso autem est superficiei per parte pulsu, alit ictu, aut omnino tactu in profundum transit sis. Eiusmodi sunt,& res emollibiles, ut cera,quae manent reliqua superfi cie per partem locum niti tat,& durae ut aes. Res quae imprimi nopossunt, partim durae itint,im fictile, cum in profundum superficies no cedat panti in humidae,ut aqua : nam cedit quidem, sed non per partem : transfertur ninhundique circunfula.
73 Sλαζα nominat, qtiae imprimi possunt,&θλασιν impressionem. tram impressionem aifΩ- perficiei in profundum per partem transitum este, thii transitus fiat,aut pulsu,autidhu aut omni
418쪽
R nb tactu . Nam chim impressilia alia sint dura, alia mollia, aliter etiam atqtie aliter impressione afficiuntur. Quae mollia sunt, pulsu aut tactu impressionem recipiunt: quae cli ira, id tu . Quid autem pulsus sit ,&iei iis, paulo post docebitur, traditu inque etiam fu it in Physicorum septi mo . Sed cum aliis pulsu, aliis ictu fiat impressio, omnibus fir perficies in profundum per partem transit, aliis superficiei partibus eminentibus. Nam si alicuius superficies tota in profundum ce dat, impressio non fit, ut patet. Vt autem duo rerum impressilium tradit esse genera, alias dii ras, alias molles, ita rerum non impresis ilium, cum quaedam si iit durae, aliae hiantidae, quae ob. aliam, aliam liue causam impressionem accipere non possunt. Durarum cnim superficiem in pro 1 indum inqitit non cedere, humidarum autem cedere quidem, at non per partem , uerirm rc si1 Iicndo,&Per αντιμετα ασιν, hoc est, locum mutantes, & tangenti seu pellenti, aut percutienti circunfusas. Quod, quemadmodum fiat, facile intelligit hi rex his, quae ante sunt tradita, cum de duritie&mollitie disereretur. Tum enim dictu est, aquam mollem non esse, quoniam cederet quidem tangenti , sed per anti peristasim. Est autem hoc in loco anti metas a sis, quod ibi anti peristas s. lta intelligimus superfiete transitum in profundum, qui fit in impressione, erim est e, qui ad res molles proprie attineat . Molles antem dico non simpliciter, sed compa B ratione, cum etiam res duras in impressilibus Aristoteles numeret , qtiae comparatione molles dicuntur, quomodo ars, plumbum &stannum, quae ferri aut tapidis comparatione sunt mollia, comparata autem cum cera aut lana, duritie afficiuntur: ita res dum non im Pressiles, durae sunt simplieitcr,qiuae nullo modo sunt molle sedulae autem impressiles, durae sunt com paratione. anquam si definitionem mollis &duri sequamur, durae etiam impressi Ies,durae simplieiter dicentur: si quidem simpliciter, tangenti in se non cedunt. sed ad ictium rela ta, seu etiam pulsum, durae non impres siles, simpliciter sunt durae, impressi Iesautem, non simplicitet , ut quae magis & minus pcrcutienti cedant, pro duritie quam habent. Cisin igitai res impressiles mollitie sint praeditae, aliae simpliciter, aliae comparatione, cum Aristotcle Galenus non pugnat, qui in libro de causis morborum, θλας , hoc est, impressile, in se cedere, ac molIe esse necessario,&minime durum, docuit, ob eamque caiisiam tradidit, magna ex parte in partibus esse carnulentis, nonnunquam irer b, Silaossibus capitis, ac in pueris praesertim , quorum ossa adhuc sunt mollia. Molle enim Galenus lati iis accepit, & alterius rei pomparatio ne . Sed fortasse praelitat , ut de morbo solo, qui θλα- dicitur,&de animalis partibus, quae θλα- τὰ, locutum Galenum dicamus, non de omnibus, qitibus hoc uocabulum conuenit. Ac si morC bum eiusmodi dici censuerit, quia ad molles partes duntaxat pertineat, strictim magis quam Aristotele, uocabulum illud usurpasse dicendum est. Quomodo autem capitis ossa θλἀσιν patiantur, Hippocrates exposuit in libro de uulneribus capitis. Cum uerb mollitudinis meri to, seu simpliciter, seu comparatione fiat impressio, mollitudoque ipsa ad humorem referatur, ut alias docui, impressile nihil est, quod humorem in se non habeat. Ideo res durae, quoniam lic
caesunt, ut lapis, imprimi non postim t. b autem humorem ampliorem, eumque tenuiorem& rariorem aliqua continent, eo impressionem secilius accipiunt. Quae terrea sunt, ut ferrum, aut aquea humorem habentia, ueli uiuiscosum,&sccis partibus optime commixtum, ut aes, atque argentum ,&aurum, difficile cedunt, de percussione egent. Impressionis etiam catis alia meatus referri solita est, ut quod meatus multos habet aut magnos, ideoque raritate est praeditu, imprimi queat, de eb facilius, quo plures& maiores meatiis obtinuerit. Quae autem nullos aut paucos, de paruos cohibent meatus, ut Ebenus nigra, di ligna alia condensata, impresisto nem minime accipiunt.
419쪽
Rerum autem , quae imprimi possunt, quaecunque impres e manent & faci- Ele manu imprimuntur eae formari aptae sunt: quae uero aut non facile imprimuntur, ut lapis uel lignum , aut facile quidem imprimuntur, non manet autem impresso, ut lanae aut spongiae, eae formari aptae non sunt, sed hae sunt prestiles. Sunt autem pressilia quae pulsu, in se postant coire, superficie in profundum translata, nec diuisia, nec parte altera in alterius locum subeunte, id quod facit
aqua. Ea enim resiliendo transfertur. Est uero pulsio, a mouente dimotio, quae tactu cilicitur, at ictus, quae latione. Comprimuntur autem , quae uacuo S habent meatus corporis congenei, eaque sunt pressilia. quae in uacua coeunt, aut in meatus, quibus su ni referta. Meatus enim, in quos subeunt, uacui interdum
non sunt ueluti spongiae hii me istae, cuius meatus sunt pleni, sed ea, quibus meatus pleni sunt, molliora habentur, quam id ipsum, quod aptum est in illos
coire. Prestitia igitur fiunt, ut lana, spongia, cera, caro. Non pressilia autem, quae in suos meatus coire apta non sunt, aut quod eos non habeant, aut rebus
durioribus plenos. Ferrum enim pressile non est, nec item lapis, nec aqua, nec ullum humidum.
Pulcherrima diuisone res omnes, quae imprimi postlint, quas impressiles antea diximus,
coimple et itur, earumque differemiam explanat, ac pri iniim quidem ponit τάπλασα, quae sormari apta sunt, quibus duo attribuit, primum ut eorum maneat impressio, alterum, ut facile manu imprimantur atque tractentur . Quorum alterum si desit , formari non poterunt. Formari itaque potest cera, item Iutum, cii in Sinaini facile imprimantur,& i inplessionem retineant. πιέζα autem, hoc est pressilia, dicere tridetur, quae impies silici quidem sunt, set aut non faei lemanu imprinnititur, aut, si facile imprimantur, impressionem non seruant. Sed id non dicit, cum lapidem in cxemplum afferat, quem in fine horum uerborum, aiebus pi estilibus remouet. Inquit autem, quae facile non imprimuntur, aut sit ficile, imp ressionei tamen non retinent, ea ibrinabilia non esse. Sed haec, quaestibaudi postremo loco sitiat commemorata, quae impressionem non retinent, cum facile imprimantur, pressilia esse. Ita exponendus locus iste, ne Arissotelem sibi in his ipsis uerbis aduersari faetamus, atque etiam a ueritate ipsa aberrare. Nam quis lapidem, aut lignum in rebus pressi ilibus numeretp Qtiar autem pressilia sint, exponit, iii Gquiens, esse quaecunque pulsa in se ipsa possunt coire, stiperficie, quae pellitur, in imum transa ta, nec diuisa, subaudi, ab ea, quae suum retinet locum, nec etiam partibus sibi mutuo cedentibus, in alterius locum altera subeunte, ut aquae usu uel ait, quae mutua partium cessione pulsa transfertur. Porro h :ec esse, quae meatus congendi corporis uacuos obtinent, eademque in eiusmodi possunt coire, qui aut uacili sint, aut certe corpus icitra se habeant, quod i psis sit molia Iius . Cuius generis est cera, Iana, spongia&caro. Non pressilia esse, quae hoc mo)o non sunt affecta. Ita Aristoteleg de rebus pressilibus. In quibus id primit m ob scrvandum, quomodo a formabilibus di s si dea iit, itemqtie reliquis impressilibus, quod, cum illa impressionem retineant, ipsa non retinent . Quarum rerum impressi limn disserentiam, in libro de eatissmorbo rum uidetur Galenus obseruasse, cum dixit, in omnibus, quae accipiunt, concauitatem, quae imprimitur, non seruari . Necessarium quidem esse, ut Ocnnino sub ipso ictu in se ipsa com
pellantur, &caua fiant θλαζα omnia, sed, ut abeunte causa, quae percutit, concauitatem retineant , necessari iam non esse : cum alitem conc:ruitas seruatur , ἐνθλαον dici, non θλααν . Hippo
crates in libro de ossicina inedici, λαιμα nuncupat id, quod Ga leniis Θμομα seu γλαθiν. Sed, que- Hadmodum concauitatis& impressionis conseruatione, aut discessu res pressiles ab aliis impre silibus differunt, ita in cae teris rebus propemoduna comi enitant, potissi nubia cum formabilibus. Vtrunque enim genus pulsum in se coit, superficie in profundum translata, nec diuisa, ncc item parte altera in alterius locum subeunte. anquam haec omnia cui uerit fateamur rebus prectilibus maxime conueniunt, ut quae ex omni parte in sc coire ualeant , ut palci de sipongia dilana quod aliis impressilibus non ita facile accidit. Coire autem in se ait superficie in imum translata, di partibus sibi mutuo non cedentibus, propter aquam, ut ipse exponit, cuius superficies in imum non transfertur, sed sit quaedam anti peristasis, ut antea etiam est dictum Rhit sus coire superficie non diuisa. Nam si diuisio accedat, ruptio potius erit, quam pressio. Atque hoc omni impressioni commune uidetur. In carnis aut ossium, quae non admodum sunt dura, collisione, ruptio interdum accidit, interdum collisa, impressionem ii re accipientia, absque ru- .ptura &diuisione retrocedunt. Hoc modo θλαμὶ dicuntur ,& morbus θλιψις, altero soluta de
420쪽
Λ divisa, morbus continui solutio, ut Galenus docuit in libro commena orato. Qui id quo clite
adiecit , superficiem quidem exteriorem εν et δ' continuatam manere, sed exiguus multas diuisiones in profundo effici. Clim autem hoc modo res comprimantur, iii delicet cocundo in se, super ficie in imum translata, nec diuisa, ea tantum affectio item hanc subire, conse lititiar, quarmeatus habent corpore aliquo molIiori, quod effugere aptu insit, plenos, in quos meatus count. Albertus adiicit Ilii inopem fluentem in eiusmodi rebus contineri debere. Oportet autem & meatus pernuitatim politos esse, ut ad omnem partem & dimensionem sint collocati, cum etiam coinpressio ad omnem partem fiat, non ad longitudinem stolam, aut lati triduae in. Qua inobre, quae aut meatibus carent, aut duriori corpore plenos habent, quam ipsa sint, aut tui more illo fluido destituti tutir, premi non possunt . Quod ad formabiles res,&eas impressiles, quae diffici id imprimuntur, attinet, cur concauitatem seu impressionem seruent, causa cles una Oris tenacitas, lentor, aut optima humoris cum siccitate teperatio,& partium quoq; terre iraru grauitas di pondus. Quibus omnibus rebus efficitur, iit pars, quae in proflindunt tiansii in pristi mini locum non re dcat, sed eum serti et, in quem a pellente aut percutiente fuit impulsus. I sco sitim humorem obtinet ccia: optime temperatus cst in au ro 8c argento Terrenas partes & ponderosas habet limi in , ideo pulsia a sit per elisia impressionem conseruant. Res pressiles. quod rararum B admodum sitiat partium,&leuium, atque aerearum, mobilium qite, compressae, di in Iocum ali timui quadam earum partibus pulsis, cum sibi dimittitntur, in locum sutina redeunt: Quod in lana &spongia cerni tur, quae raris partibus, meatibusq; aere plenis constant.
Tractilia autem sent, quorum superficies in obliquum potest transferri. Tracii enim, est, superficiem ad id, quod mouet, transferri coia tinuam. Suntue rotractilia, ut pilus , lorum, neruus, massa triticea, uiscum. non tractilia, ut aqua&lapis. Aliqua eadem tractilia sunt& presilia, ut lana. Aliqua non i unt,
ut pituita pressitis non est, sed tractilis: spongia pressitis quidem est, sed non si is actili S.
1 Superfiet ei rerum tractilium translationem in obliquiim Albertus ita exposuit,ut crediderit eam fieri,iquod res tractiles, clim extenduntur pertinam dimensionem, obliq- fiant: si qui dem per eam extendi & produci non post int, nisi per aliam dimensio13 cm contra eta, quod absique ob Iiquitate non si, cum id, quod uni adiicitur, alteri de trabere necesse sit. Detrahi a ci in medio, ut rectitudinem tolli, obliquitatemque oriri omnino oporteat. Quae Alberti expositio ingeniosa quidem est, di probabilis, clim moueriti τὸ πλαγ , hoc est, in latus, sit moueri in obliquum, resque tractiles', si in longum trahantur, latitudinis ali quid amittere cernamus, non omni in parte, sed in medio potissimam, ut obliquitas necessirili oriatur. Velum iudicio meo rerum ti actilium superficies in transiuersum dicitur transferri aliter, quam Albertiis tradi derit. Transfertiit itaque in transuersum eiusmodi superficies, cum trahitur, quia per obliquam motionem transfertur. Nam quod in latitudinem patebat, per tractionem patulatim coniti in gitur, de ad eum , qui tralhit, motione aliqua perducitur. Dico autem motionem obliquam seri transuersam,qubd neque in longitudinem proprie sit, neque in latitudinem, sed ex latitudine
potius si ita loqui liceat in longitudinem. Ita rei tractilis sit perficiem in latus, seu obliquum
transferri existimo. D. Thomas,& qui eum secuti sunt . longius quam Albertuς, ab huius loci intelligentia recesserunt, ut qui tractili alii obliquum moueri, sunt interpretati, per longitudinem & latitudinem moueri. Nam qua initis quae tra Euntur, aut per longitudinem, aut per latitudinem trahantur, superficiem tamen in obliquum seu in latus moueri, non est in longitudinem aut latitudinem moueri. Est autem aduertendum, de ea tractione liocin loco sermonem non esse, qua corpus totum eloco in locum trahi solet, de qua in sieptimo Physi eorum Aristoteles disseruit. Ea sic definita est, ut esset motio, qua res trahens, aut ad se, aut ad aliud ex alio ali quid trahat, ita ut quod trahitur, ab eo separetur ex quo trahitur, cui antea erat contin altim Alia igitur tractio haec est, quae hic traditur , clim id, quod trahitur, continua trina illi, ex quo trahitur, manere oporteat . Cur autem quaedam traictilia sint, eademque sibi dimissa, in locum suum reuertantiit, quaedam trahi non possint, causim afferre hanc possumus. Tractilitatis quidem, humorem uiscosum qui in rebus non duris continetur. Reditus auxem in locum suum , siccitatem