장음표시 사용
111쪽
bri tertio demum, ubi re turpi executioni mania, data, veluti transacta ebrietate , quis erratum suum agnoicit, poralitentia subit,& actus scientiae redit. Itaq; Socrates io debilit absolute pro ferte solius ignora tuis, sive nescientis, elicitiis continenter agere Opori uir itaque dicere portus, iam scientemin eo gnoscemem incontinenter agere. Nam a me actum ipsum inconti nentiae sciens eli:& quando sit incoalineier, adversus habitum scientiae agit qiramvis non ad verius scientiae actum.
4 DElNUE , Exposita, atque ex paria
te diecta Socratis opinione , subdit quosdam ei uidem aevi PDilosophos utile , qui parti uieti tu eo coasentirent , parum refragarentur. Coti cedebant enim, fieri non polle ut quis ad versus scientiam agat , aut dicederet a bono quod honestum optimum lciret sed tamen aiebant, fieri pol .e ac solere, ut quis agat contra opinionem, quae longe debilior est quam scientia ideoque o eligat id, quod turpe aris bitr tur, reiecto eo,quod optimum existimata Quare ineontinentem sola opinione turpis dc honesti ii,structum, polle prau eligere, Malo
seriori reeedere verum eos refellit Aritio reles argumeni bicorni,sive dilemmate. Cu-Cuius tineae ic, ut clarius app seM , Orandum apud ipsum r. ληψιν sa , . - , id est,
opinion in Drm , et e duplicet : alteram, Davραν. item seu animo immobiliter hae-
entem, quae firmitatem scientiae aemulatur, de
locum habere putatur in quibusdam hominibus pervicae is , atque obstinatae mentis , qua- iis putatur suille Heraclitus: aueram vero πρε- ρα ἄν, taeItam, seu quietam, id est, debilem, nee ita in anima fixam. Hoc praemiuo , argumentum Aristotelis uolare Procedis. Aut opinio, contra quam pugnat incontinens , est
illa prio , soriis ac firn a: aut posterior debili, minfirma. Si primum dicatur monsciis ierit incontinens ages contra illam , te ut na que contra eientiam , in opinione Socrati ,:quoniam firmitas illius opinionis aemulatu e firmitatem scientiae. Si autem secundum alleorant iidem Philosophi , sequvur veniam et Iedandam agenti incontinenlerci quemadmodum dat ut ijs , quorum animus in dubio est, vaeillat ex infirmitate sententiae. Quare neque improbus erit existimandus, sed indui gentia prosequendus. Consequens ver absurdum esse patet eum incontinentia sit impro bitas, incontinens improbus , quique venia indignus habeatur. Ergo de primo ad viti-rmim praedicti Philosophi immeri id aiunt, inlinentem non agere contra scientiam,sed eo nistra opinionem.
SECUNDA Quaestio, an inconti-hens prudens esse pois, sive, quod idem est,
an in theontinente sit Piudentia Circa quod prim refert uoquadam rationem v. inconti ne vita eo haerere cum Prudentia possit nimiatum, quia incontinens rubet cognitionem ali quam obsistentem dc repugnam ci cupiditati bus pravis. Eiusmodi autem cogi, ii non est alia, quam Prudentia. Non auim est scientiat quia sic non posset agere contra illam. Sed neque etiam ei opini debilis, atque imbe.e illaci quippe quae operantem reddit venia seu indulgentia digilum cuui tamen in eo ut neu venia dignus non sit. Ergo superest, ut si opitii fir via, inmobilis, atque quoddammodo aequivalens scientiae. Atqui intelo aines opinione de rebus agendis, nulla ira, nator , quam Prudentia Eigo in continens dum male agit , per tu contra iudea tiam , arque adeo illam trabe dum ineomi.
SED Rationem opinionem praeHi ctam refellit Arist. ab abiurdo. Si eni incide uas mul est in continen d prudens, idem erit rimul bonus d malus. Erri bonus quia prudens tin; ut et praeditus omnibus Virtutibus butoue ιisum est ιιb.o. cap. I 3. Erit inius quia incontinens sponte sua tu PO agit, ac propterea improbus est. Atqui abiuruum elici devo atrametate plenum, ut idem ii mulionu, deritatu ur. Ergo cla ab urdum est, eundem simul
I rudentem, Mincontineti tea el e Prudentenae verti hoc loco dicit Arist. eirantem an extre
misci ideitrii rebus peculiaribu N lingulari . biis, circa qua veι saluc cudentia , prout di,
TERTIA Quaestio, an idem ioeontiuens temperatus. Virca quam respou- dei negative, o sic fercsuum asIeiluin probat.
Non enit idem est qui pace fruitur , absque pugna cupiditatum , saltem gravi x aequi pravis si avibqique cupidi laribus agita
tu contra eas Pugnat. Atqui tempera iatus pace fruitur , abique pugua cupiditatum εsaltem gravio continens uis pravis gravibuIque cupiditatum motibus agitatur ,
contra eos pugnat. Ergo te nil cratus Otrest idem , a continens. Quod si cr dicatur, cupiditates illai, quil, cum pusia a continens, non eίle pravas, nec vehen.entes , fecit moderatas bouasque ritiales in temperat i
dister re a temperato ; in oppositum arguit Aristoteles. Quia si cupiditates illae , qui ous.
cum Pugnat contanen , non fuit malae isee graves, sed bona S modQ. Laeci pthi, sequi. tur, habitum illum , qui contra ea pugnat malum Ile. Atqui bolutus contra eas pugi nans est Continentia. Ergo haec mala erit, tque dii tincta omnino a te in per antra, quae se in per bona est. Ergo vis iantanen erit, Alus, ae proinde diversus a temperat , qui semper bonui, est. Si aut eu ruilia, dicatur, eas cu pidii tes quibu. cum nM Continen , eue nia
112쪽
malas quidem, sed parvas, & debiles, aenei-les,victu inseri Arist. no fore aliquid magnum continete Leupiditat bus et quia magnum non est, nee eleellenti laude dignui vincere cupiditates pravas, si leves N infirmae sint. Ergo meque aliquid m gnum erit, quempiam esseeontinentem. Atqui magnum , excellenti Iaude dignum est, temperatum aliquem elle. Ergo contiaeas non est, idem 1 ac temper i
s QUARTA Sestio, an eontinens s qui firmite persistit in qualibet opinioneidi ineontinens qui facile a qualibet opinione discedit. Ex eitat ver eontroversiam hane, quoniam supra cap. I.huius libri dixerat, eum videri eominentem qui sit, irim ias τι. λογισμέ, pereranciri 'Mis omum .
incontinentem vero, qui sit, εαστaτικο νηλογισμο , digressiσπιδες sse a ratione , opinioneve. Et quaestio est , quaecumque eiusmodi opinio sit, rationabilis, aut irrationabilis bonat aut mala Cirea quod prim disserit, ut probat non omnem hominem persistentem in qualibet opinione existimandum esse tontinentem. Fieri enim potest ut eiusmodi opinio irrationabilis Orava sit, ae proinde malum in ea persistere. Atqui eo utinentem esse, m-lum non est. Ergo continentem esse non est idem,ae persistere in qualibet opinione. Deinde ei rea alteram quaestionis partem literit, probatque triplieiter , non esse idem ineonia tinentem, ac facile aqualibet opinione diste,
dem est ineontinentem esse, a reeedere sa-eile a qualibet opinione , accidere poteritair bonum quandoque sitis laudis ile , ali quem incontinentem esse. Quia quando aue aeeidere poterit, ut opinio sit irrationabili si prava a qua bonum est discedere. Atqui nunquam est bonumis laudabile , aliquem ineontinentem esse sed id semper pra numin vituperabile est. Ergo neque esse inco-tinentem est idem , ac saeti reeedere a quali-het opinione Ratiouem hane illustrat Arist. exemplo Neoptolemi apud Sophoclem in Philoctete qui opinionem deseruit semel aecepistam, consilium fallendi suseeptum ab Vlylle; idque cum laude: quoniam consilium fallendi, seu meatiendi pravum erat. Quare laudatue apud Sophoclem. Quo eodem exemplo utitue/rist infra v. s. Aliud quoque exemplumasset in eaptionibus sophistieis. Etenim Sophisiae nonnunquam, ut praeter caeteris se ire videantur, ex veris principiis falsa quaedam&absurda coneludere solent, aut παρα da, id iaque oo rite servata merbodo syllogisti ea. vn de Iulianus let. 6s.ΤM M.tu ιι, inquit: Ea es natura cavillationis , quam Graci σωριναν
mas mutationes disputat o ad ea, qua evuente sal Hum,pe si is r. Ait igitur Arist.eum,qui premitu capit irae, cu cavillatione Sophistica, no audere alΨntari coi clusoni,quanitia vis appareat illata ex praemisi is, quia icit elle aiasam: in eoq; laudabile existere,quonia abhorreta sophis male. Viitur aute Ariu. verbo ψεν. . . Vbi plura ex adytis eruditionis depro mit more suo Giphanius circa varia captionsi, genera, quorum Dum eo nominea Grscis ampellabatur.
io EX Praeiactis verd exemplis apparet, non esse idem , in continenlevi existere, facile a qualibet opinione recedere.Neoptolemus enim Achillis filius, facile recessit ab opinione, sev eonsilio me nitedi:s militer de qui eum Sophistis dillarunt,facile ab eorum coelusone eiptiosa discedunt:& ii omnes laudabili. ter,eum recedant a salsa opinione. Ergo noti agunt incontinenter: quia incontinenter agere, no est laudabile, sed potius vituperabile. Aliud ergo est faeile recederet a qualibet opinione suscepta, aliud vero incontinenter agere ubi notandum Arist.tanquam vere sopbum,reprehendille Sophistas, veluti inanis gloriae cupidos: quoniam non amore veritatis inveniendae disputant, sedetis δυπνονοῦσιν ut arguti Muraniarur Quare eu Plato eos appeti t. l.os, id est,gloriosos,& iactabundos,qui se omnia nocis profiteantur.Tertullianus quoque lib.aram ω,δε Hieronym Epist ad Pammachium, eos voeant animalia sona, popularitati a vilia cis .qua eadeeensura illos notat S. Auga s. sa seu ti di sis. I soutra Academicos, ubi eorum diseiplinam appellat ventosam. Si reapud Clemente Alex ιδ. I. Stromatum die uiatur artium rerumqwucupes ertatores, o I xium avidi, O flexuosar meaptiosi sartores. 1 QvlNT Quaestio,an intempem
fatus sit deterior ineontinente, aut e converso
Quae eadem diffieultas exagitari potest de ipsis
affectionibus iacontinentia cla intemperantiaruvir illatu peior sit. Cirea quod primum proponit ratione, qui suadere aliquis posset, incontinentem eue peiorem intemperato,& hune longe meliorem, seu ereusabiliorem. Quisquis enim malu committit existimans esse bonum id quod agit,melior aut exeusabilior est illo, qui id agit eiens esse malu Prior enim sanari. 'test,si dissuadeatur,in noverit id malit esse: ponerior aut insanιbilis est, in nihil aliena ex hoetatione iactatus videatur,qui seiens aliquid malu , non ideo desistit ab agendo illud. At intemperatus committit malum .existimans esse bouum id quod agite incontinens ver malum perpetrat, sciens ella malum. Ergo incontinens seior est intemperato. Porro ut ostendatur,eientem aliquid malum esse,& nihilominus id agentem, frustra admoneri de malitia sui ominacia, acri Arist. proloqui eo tem re celebre ruro
113쪽
oqμ praejocat , quis stipe bibere opus est
ut affinia etiam luti quaedam alia ut, Insi vam ne lignasseras. Et quod dieitur .serre noctuas, sive lulas, rihenas flumetum in AEgyp tum eroeum in Ciliciam Nimirum, supervacaneum videtur ferte aliquam rem in eum locum, ubi eius maxima affluentia est. Cum igi- ut incontinens plenusui atque instructus cognitione malitia operis quod agit, frustra videtur dicere ipsi malumelle quod agit. Non enim propterea desistet. Ergo in lanabit. o est , ac proinde peior intempera: , qui peccans ex gnorantia res piscit ubi primum admonet uetui erroris, malitiaeq;quae est in eo quod egit. ii PRO POMIA Ver ea ratione Arist. non dirimit quaestio inet vique ad caput
Octavum , ubi ostendet peiorem elle intemperatum , quam incontinentem id ciue ex qua- tuo rationibus ibidem proserendisci quarum vita ex diametro adversatur rationi praeiactat, dum allum it insanabiliorem elle in teu peratum incontinente quoniam hie ad reeipienda persuasionem multo paratio est , quia improbitas nondum fixi in eo radices, sicut iuin temperato nee rationem eorruptam habet. .Quod vero discursu praeeedenti opponebatur, non ex Atist mente, sed aliorum , dictum est: Nee ratione ignorantiae excula iitrem peralui aut probat minus malum incontinentes: quo innia in ignorati qui laborat intemperatus, non est antecedens, sed consequens de voluntaria aquam ultro ontraxit agendo male atque intemperanter. Quare superest , vi adhue ex eo capite ignorationis sit peior ineontinente.
is SEXTA Quaestio est, utrum Conistinentia Incontinentia versentur totum e tria ea voluptates de tristitias, an etiam in ali crebus, in quibus virtus aut vitium habet loeum. Hane difficultatem non resolvit, licut nec preis cedentem. Proponit tamen rationem qua quis existim re polle videatur, Conesinentiam mis
continentiam non ita extendi , ut versentur circa omnem morum materiam. Si e iam cite aeam omnem versarentur , nullus inveniretur
proprie impliciter incontinens quia nutatus est, qui in continenter agat in omni mare ria morali sed unus aliquis incontinenter se habet circa voluptates aristitias alter ei rea iram alius circa lucrum Latius circa honores.&e. At consequens absurdum est ei m plurimi inveniantur, qui censantur dicunturque tu re a merit in eo minentes , vel si in una ex praedictis materiis incontinetiae agant. Ergo
Contineati arae incontinentia non versantur. circa omnem materiam morum.
Hueuique Aristoteles proposuit dubitaiationes , circa quas plerumque non resolvit. sed dubitat Monet vero quaedam ex iis provigressus peris probandacile , quaedam improbandaci vi proprio loco ex eorum appare
v I DE D.Thomam a. a. q. III. II 64 ubi agit de continentia incontinentia.
suonam passo continentes agunt.
RIMUM Itaque considerandum est, si incontinentes
scientes agant,necne, & quonam modo scientes deinde circa quae sit incontinens ponendus in continens. Vtrum circa voluptatem omnem , atque dolorem, anicirca definitas quasdam voluptates, atque dolores. Et utrum idem sit, an diversus, continens, atque constans. Similiter docarteris, quae ad hanc attinent contemplationem. Est autem considerationis initium,Vtrum continens Eincontinens,ils,circa quas versantur, differant, an modo. Dico autem sic, utris incontinens ex eo solum sit incontinens, quia circa haec versatur, an no, sed ipso modo, an utrisque Deinde si continetia de incontinetia sint circa universa, necne. Nequetenim circa omnia versaturis,qui est incolines absolute,sed circaea,circa
quae est intemperans Neque simpliciter sese habet ad illa. Esset enim
114쪽
incontinentia,ac intemperantia ident: sed hoc modo.Nam ille quidem eligens ducitur, putans semper oportere persequi ob iptatem praesen-rem Incontinens autem non putat quidem persequitur tamen.Si itaque vera sit opinio, sed non scientia, qua transgredientes incontinenter homines agunt, nihil refert ad rationem. Nonnulli nanque eorum, qui opinantur, non ambigunt,sed arbitrantur exactesse scire. Si igitur opi-hantcs ex eo, quia remisse credunt magis,quam scientes, contra suam agent existim ationem, nihil differret ab opinione scientia. Sunt enim, qui non minus opinioni suae, quam alij suae scientiae credunt, vi exHcraclito patet. Sed clam dupliciter dicatur scire, iam cis , qui scientiam quidem habet, non autem utitur ipsa, is, qui utitur, dicitur scire haec inter sese different habentem, inquam, scientiam, at non contemplantem. habentem ac contemplantem, agere ea , quae agere non oportet. Hoc enim videtur absurdum. Sed non si agat non contemplando. Praeterea, cum propositionum duo sint modi.nihil prohiabet, ut quispiam agat contrarium eius, quod scit, si habeat quidem utrasque,vniversali tamen,& non particulari propositione utatur.Nam
ea, quae aguntur, singularia sunt. Differt autem ipsum universale. Nam aliud est in ipso,aliud in re. Vt omni homini sicca conducunt,&hic est homo:vel sicctim est,quod est tale.Sed si hoc sit tale, aut no habet, aut non operatur Magna igitur per hos emerget utique differentia nodos atque adebit hoc quidem modo non absurdum esse, alio ver modo mirabile videatur. Praeterea, fit ut homines scientiam habeant alio modo, quam nuper diximus. Nam in habendo quidem, sed non in utendo differentem cernimus habitum, ut quispiamri habeat quodammodo,N non habeat ipsum: qualis est dormiens, &furens, ac ebrius. At hoc modo disponuntur is, qui sunt in pertur rationibus constituti. Nam stae,ac cupiditates venereae, caeteraque simili , corpus etiam manifest permutant, atque nonnullasvi in furorem, ac insaniam adigunt Patet igitur, dicendum esse, incontinentes crimde sese habere, atque hi sunt affecta Dicere autem eas sententias quae a scientia proficiscuntur, nullum est signum. Etenim ij lii senuin hisce perturbationibus constituit, demonstrationes, &carmina dicunt Empedoclis. Et qui primiam discunt, nectunt quidem orationei, sed nondum sciunt. Oportet enim, ipserum insideant menti,ad quod tempore opus est. Quare putandum est, ut histriones poemata rccitant,sic incontinenter agentes, sententias dicere Insuper Sc hoc modo quispiam naturaliter inspexerit causam opinionum enim alia est
yniversiais,alia de singulatibus est,quibus iam sepraesidet sensus.Atq;
115쪽
cum ex ipsis ratio erit una, anima conclusum ipsum in contemplandis quidem dicat, in agendis autem rebus continiab agat, necessc est. Nam si omne dulce gustare oportet, & hoc est dulce, ut unumquid singularium , is hoc simul & agat, qui potest, nec prohibetur, nece se est. Cum igitur una quidem universalis inest opinio gustare vetans, alia ver,dicit,omne dulce voluptatem afferre, Se hoc esse dulce haec autem operatur, atque inest sorte cupiditas illa quidem hoc fugere
dicit,cupiditas autem ducit,movete enim singulas partes potest.Qu re fit, ut a ratione quodam modo, opinatione incontinenter agatur: non tamen per se contraria,sed per accidens.Cupiditas enim rectar, tioni, sed non opinatio adversatur. Quare S propter hoc bestiae non sunt incontinentes, quia non universalem existimationem, sed singularium imaginationem,atque memoriam habent. Quomodo autem solvitur ignoratio, ac rursus fit incontinens,sciens, eadem est ratio,& de
ebri di dormiente,& non est huius propria perscrutationis:quam quia dum a Naturalibus audire oportet. Cum autem ultima propositio rer sit sensibilis opinatio, atque actuum domina, hanc incontinens aut non habet, dum est in perturbationes aut sic se habet, ut in habendo non sit scire, sed dicere perinde atque temulentus Empedoclis carmina profert. Et quia terminus cxtremus non est universalis,nec ad sciem xiam ut universalis attinet atque id accidere videtur, quod Socrateu quaerebat. Non enim ea, quae propric scientia est, praesente, fit perturbatio nec ipsa ob perturbationem distrahitur, sed sensitiva. De histigitur, si sciens, inquam, incontinens, an non sciens, cu quonam modo sciens incontinenter agat, tot a nobis sint dicta.
svMMA ET EXPLANATIO CAPITIS TERTII.
prima eat mittit quaedam ad resolutionem
controversiae. In secunda proponit quandam solutionem quaestionis , eamque reiicit qu6d non videatur probabilis. In tertia veram quae stioni, solutionem praestat. In quarta deniquἀnovam aliam hibet in illius confirmati q
CIRCA Primum monet rem dreligenter eonsiderandam elae, ob raraone ud Musuperiori capite propositam,qua convictus
Crates existimavit,ineontinentiam nullam elie,
Mullumqt hominem inveniri, qui anc.tauearia.
illa de praeeipua quaestio , ea- pileir cedenti proposita. An, seineet, ineontinens malum esse intelligato sciat id,quod male agit sive . quod perinde est , an idem prorius homo dum taeontiis mens est, seu dum incontinenter agit,sit eiens, sue plane eonscius malitiae lui operis. Si autem ieiens siti incontinens, dubitatur, qua, seu modo , seiens sit. Dividit verd
116쪽
incontἰnens enim esse non potest, nisi qui seitinium elle quod agit Impossibile autem est ut quisquam sciat malum est quod agit: quo
niam ieientia est habitus firmi simus , contra
quem nemo asere potest. Ergo impossibile est
quod aliquis sit incontineas Proponit insupe evestigandum, quaenam in re, illae , in quibus
versatur incontinens an omnes voluptates,ac dolore, et an alIqui taurum. Praeterea, an idenus ni continens, tolerans,ae perseveransci de
denique nonnulla alia dubia iis similia indi-
PRAECIPUAM Ver eontroversiae difficultatem ait in eo esse positam, utrum incontinens sit sciens ea eum rerum, quas contra rationem admittit. Quod ut maturius decernat, duo praemittit dubia resolvendae quaestio. ni opportuna. mnis est, utrum Continen.
tia& Incontinentia differant ab aliis morum habitibus penes materiam aliquam sibi peeu.liarem de propriam: an vero solum in qualita-δe, seu modo,quo materiam tractant: an in viro.
que simul secundum dubium est, An Contine tia, cane ominetia versentur in omnibus, teris ad mores spectantibus, an in certis de deis
SOLUIT Autem utrumque duribium ordine praepostero. Et ad secundum reia
pondet, Continentiam atque In continentiam non versari ire omnem materiam morum r&d solum ei te illam, in qua posita sunt Temperantia atque In temperantia. Ea ver&restria.
gitur ad voluptates corporis is praesertimilias,quae ad tactum&gustum spectant: utrium supra iab. 3. definitum est. Ad primam deinde dubitationem respondet, Conlinentiam atque Ineontinentiam non satis differre a atteris habitibus in materia. Sic enim non differrent a Temperantia antemperantia, quibustum ea.dem materiam habent. Cum ergo plane ab ijs differant , oportet ut differant ex alio capite, qui ex sola materia. Id vero eaput est dive sus modus, dissimilis ratio tractandi materiam eande. Quae diversitas in eo sita est,qud dia temperans amplectitur voluptatem ductuae lectione atque eonsilio quo , nimirum, ex iis ni me oportere illam praesentem amplecti Iu- continens ver amplectitur delectationem inconsultri nee existimans oportere illameli. gere, aut amplecti: sed tamen ii Iam persequitur concitatus o turbatus cupiditata aliqua im poleuit de vehementi.
direndi eorum, qui eapite praecedenti arbitraisbantur, ineontinentem non esse praeditu se lenis
tamali quod agit , quoniam illa est firmissima, e insuperabilis e sed opinione tantum, qua infirmior est, de deiurbati, seu vinei potest ab impotem cupiditate. Verum hane
exsistia lauem impugnat Aristoteles, quia ad
dirimendam eontroversiam, parum resert alicognitio incontinentis lit scientia , an opiis nior cum saepe viriuique eadem ratio sit. Ei nim experimento cotistat, quibusdam inco tinentium l. opinionem mali quod agunt, non infirmam,aut levem,quae facile vinci putast 1 sed tetiae issimam , de immobilem instaeseientiae,& qua rebus cognitis omnino adhaeis rent. Quod Heraclito ac ei disiecies alues, quihoe apertissime suo exemplo dees aravit. Sive
quia formiter , a tenaciis ime arbitratus est, nullum in rerum natura motum ei es ut qui iactam exponunt. Sive quia e contra censuit moveri semper omnia δε nihil unquam consiste re ut interpretantur D. Thomas dira ut leuir
Sive tandem , quia in ora Philosophia aiebat nihil esse certi , ac plene noth; sed omnia esse posita sub opinionibus quibus tamen aeque: firmiter adhaerebat , at caeteri Philosophi aia sensum praestabant propositionibus certis, de evidenter deductis ex principiis omnino firmis ut i phanius , o cum e Gallutius a
terpretantur. Quodcumqua ver horum sit, exemplo Heracliti demonstratur , in quibusdam esse tam firmam adhaesionem opinionibus , tamque tenacem dc inmmobilem , aequae ex scientia oritur. Ergo tam non poriterunt male agere , si firmiter opinani id esse malum, quam si certo , de cvide ite seiant. Frustra igitur existimet quis, in
coatinentem post opinari, non tamen seieci tem este.
CIRCA Tertium aceedit iam a veram solutionem nodi praeeipui. Pro qua praemittit primum triplicem distinctionem- deinde illam adaptat praesenti instituto. nisima distinctio est, ut scire dupliciter dicaturrvno modo in habitu, altero in actu Priori acia ceptione solum signifieat quempiam eas pre diium habitu seientiae, quamvis non sit in usu actuali illivs. Posteriori sentia importat actua is Iem considerationem secundum praedictu scie tiae habitum. Quae tin distinctio prodest diei mendae controversiae et quoniam fieri potest ri aliquis sit actu ineo tineandi sciens in tabitu. quamvis non in acta.Sciens v. g. in habitu, m tum esse moeehari, potest actu esse incontinens, de metehari: dum auiam moechatur,no sciet acta
id malum esse .Hoc enim apparet diffieile, de ,ut inquit Arist. δεκαδεινόν, videtur dursi. Qisdenim durius, seu difficilius, quam qud quis actu sciat, seu persecte nosta aliquid esse turpe dc fugiendum, sed tamen illud et Igat,
prosequatura Durum autem non est , vel difficile existim tu,qudd turpite agat aliquissiqui inhabitu seit esse malum, modo id non e sideret actu. Tune enim habitus scientis quasi s pitus est, te perinde se habet, ae si non esset Mautem quis obijeiat, praeditum habitu scientiae
117쪽
si ui aut debet esse actu sanus rae ponditur,
acti scire ac ei pi dupliciter nimirum , de in actu primo, & in actu seeundo Qui igitur ha. bitu eientiae praeditus est , quando intem p Fanter agit, icit in actu primo id malit elle: non tamen in actu leeundo, oui perturbatur cupi dria te,ne actu eonsiderat, si vel ei malum et se quod pei petrat. In lanitate ver non ite di
ras nillil aliud eli, quini bona quaedam habi-- αι totius corporis ad omnes iunctiones na. Iurae obeundasti deoque non tam sitia est in acius ecundo, qu .im primo.
SECvNDA Distinctio est, ut si eut
duo sunt propolitionum modi , quibus ratio practica vi itur alter communta, alter peculia- is .ia etiam scire duplex liti Unum generale, commune, aliud peculiare ingulare ni-rnit lim . est ieientia propositionis , aut coma munis, aut singularis. Ea vero di itinctione supis Posita, respondet Aristotel quae tironi, cienis aem actu propositionem aliquam communem, V. g. moechari malum elies, exactu non conia siderantem id in propolitione singularid deis finita, polle e solere incontinentes agere, c
Tinci ari quo casu operatur contra scientiam
suam non quam actu habeat circa actionem illam singularem , sed qua in habitu praeditusses, in genere, sive in communi circa actio-a es eius generis Ratio est quonia in actiones, 'uae executioni mandantur , sunt singulates, cire lingularem materiam. Ergo heri P rex, ut quis eiens in habitu propolitionem siliquam eommunem de malitia actionum ali-Cuius generis, adhue id non icia actu ce in sinsulari, ubi Oeeutri peculiaris actio quia, nimirum , potest non applicare illam cientia a communem dc generale vie actioni pecuuari ex desectu actualis considerationis; ideoque male operati lite dc nunc Potest igitur quis cite in universum in habitu, malueue moeiae hari,S: tamen hiein nunc moechari ex desectu actuat is conlideratio m circa hanc peculiarem
Possia esieverum, aut non possit, ulterius e illi. serit. Dividit enim id , quod universum , dc Commune est , in duas paries Aliud enim est quod cognosci non potest, nisi de lingulare sub eo contentum agnoscaturraliud vero quod gnosci potest, no a cognito singulari sub eo contento IlIud prius appellat universum ἐν auri insano cho autem posterius nive Ium, an πραγματο- , in est Exemplum primi adhibet Aristotel in hae propo uilone FnDiversali Omm homini Fcea convcmunt αυ- istoriasunt. Quae propositio generalis, ut in qui Eustratius , eonvenit homini εν' αὐτῆmIGUO quonam est in ipso homines, qui eam tu elligiliis considerat. Proindeque qui uiuis
illam agnosti in genere ἰ nequἰ in singulari
non cognoicere hanc propolitionem partic Iate. Ego sum bota es, eis mystcca ebnueianIunt , abalutana unt. Non enim potest ignorare hanc propositionem singulare in suo illa universati contentam , nisi ignoret seipsum. Ei ulue fere rationis est in re morali aliud exemplum adductum abripio usi ratio, in hae propositione communi: Om3u bomis convenit ιus agere. Sane qui talis eam cognoscit, nequit non cognoscere hane singularem sub ea contentam igUambomo , , misi coου nia laua agere. Universale enim prioris proposi iationis eonvenit homini in seipso. Quare nedmo tam stupidus aut iniquus esse potest, ut cogiantia priore propositione universali non eo g- noleat simul posteriorem singularem. VNIvERSVM Auiem posterioris generis , seu πι πραγματ , in rc , opposit' modo se habet .quoniam cognosci potest, nomcognito singulari sub eo con: eato v. g. cogntia hae propositione universali, Omnes centub inspνosest, adhue in singulari potest igia norati propositio singularis , Hoc es siceum.
Quemadmodu eognita univeriali propositio ne, Omne veratrum bilcm extergit potest adhue non eo gnosti in singulari an hoc sit vera eum, necne ac proinde an hoc in singularib abeat virtutem ad extergendam bilem. Cum enim hoe genus universalis non conveniat ho iam iiii, in seipio, sed in rebus a sedistinctis, po in eo gnoici universξ δε ignorari in singuet
1 HAC Distinctione data,& exema piis statutis , deeerni Arist. scientem aliquid in genere seu universale in rebus ipfis , adhue polle in lingulari non cognoscere id quod sub
eo contentum est ut scientem V. g. in ne tu
pe este fugiendum , adhuc posse non cognoscere actu, hoe est turpe i ideoque illud committere,uc ineontinenter agere. Non enim et thoe universale homini in eιplo, quod perii ἀnet ad primum membrum distinctionis pr. iactaea sed est universale in re distincta ab istola homines, quod pectat ad secundum membruma ideoque poleti cognolei in communi. non cognose in singulari. Quo casu cupiis
ditas. abripiens hominem , ut incontinent et operetur, in musa est ut homo operetur contraicientiam illam communem circa universaIam et non aulem contra cognitionem in sinis gulari , quoniam iis alla est 3 leu uor adest.
1 TERTIA Distinctis. Eorum qui praediti sunt hahirustieati absque illius actu, est duplex conditio. Quidam enim non tum tu actu seientia , absque ullo impedimento. Non enim prohibentur obice ullo, aut peris turbatione Ned poni tua de iistunt a cognitione, quoniainia puco t. Ruid in vero desinunt
118쪽
actu eognoseere , ratione alicuius perturba. tionis, qua id prohibentur agere Quemadmo dum ij, qui sponte sua se commisierunt om notaui ebrietati. Hae distinctione statuta, solvit ueterii praecipua controversici asserendo, in. continentem esse quidem scientem in habitu, non tamen actu. λgitante enim perturbatio. ne prohibetur acta cognoscere quod malum est
in lingulari, quemadmodum qui sponte sua lasomno , aut ebrietati tradidit. Porro commo uia ex perturbatione orta quandoque talis de talita est, ut qui e guatur , non mod imis mutetur animo, sed de corpore , instar ebrio tui ac furea tu in Unde Eustralius oe loeo observat irascentibus rubere oculo , dc in candeleere , quemadmodum d furentibus iam antibus quoque pallere faciem, di immine iare tu lati iam ex impotenti perturbatione amoris qualit et Meidit Antiocho Seleuci filio, qui Stratonicem novercam deperiit usque ad insaniam, ab Erasistrato medico certis indiciis deprehensam ut est apud Plutarchum in
Dιmetrio. Patet igitur , ii continenle polla male agere , quamvis in habitu scianta maia Ium elle quia, ni intrum,perturbatione ita agitamur , ut actu non cognoscant, In tum ille
quod agunt.1 POSSET Quis obile ere, ineonii
nentes , etiam dum male agunt, proferre aliis qua signa cognitionis cla scientiae actualis. Inisterdum enim proterunt verba dessententias sapientissimas unde Sc nomine cuiusdam illo rum dictum videtur illud Poetae: . scio mei oro, proboqu .
Deteriora sequori Respondet vero Arist. obiectionem hane non vigere: cum 5 ipsi amantes, uriosi,atque ebrii, quaadmi etiam verba sapientissima, ac versus
Empedoclis dieant: eum tamen a tau careant a
rione. Idemque accidit in pueris memoritet seientibus ae recitantibus carmina aliorum, quia a tau intelligant. Quare potest emiam heis xi, ut incontinentes actu non sciant malum es.se quod agunt , quamvis tune se utentias pro ferant cordatas ae rationabiles. Itaque demum eomparat eos histrionibus, qui ne seiunt quod loquuntur,v. g. dum sumpta persona Achillis, Hectorisve , carmina Homeri reeitant Lia ei iam incontinentes quasi assumunt personam eontinentia, aut probi viri . eiusque nomine propositiones edunt doctrin a veritati sit nas , sed iamen illarum sensum non per civipiunt.
i CIRCA Q. uallum addit non tam
novam distinctionem supra tres praecedentes, quam earum explicationem uberiorem, in qua potissimum expedit controversiam. Quod ut praestet , nocinulla Mervat Peιmum est iamethodo doctrinae practicae duplicem ellest
positio m , qua es plicatur opinio cineram niversalem In rebus universalibus postam:
cuiusmodi est , Omne inhonsum ess Iugundum et aheram ver singularem , di circa sin 'gularia, ac sensui manuelia, ut, o Uur sintione ιι tim. Ex his duabus prckpositionibus conflatur una tertia , atque etiam singularii, quae in iis continebatur nimirum, mi Moofugiendum. In hoc enim a qui parantur do ctrinae prataicae the Orici , seu contemplationilineumbentibus quae ex duplici propositione, altera universati,ingulari altera, tertiam alia quam singularem , quae in iis virtute continebatur, inferunt. Vt in hoc syllogismo trinis homo es arvinia Socrateis homo. Ergo εις tes et amma I. Est tamen aliunda Iaiua utriviaque distri menti quod in hoc posteriori solum quaeritu iudicium, sive inensus intellectus, qui neeessariora semper sequitur ea maensu praemissarum, sicuti dies ea praesentia de luee Soli, At in illo priori ullosismo, id est, morali de practico , non quaeritur solum intellerictus iudicium sed affectus est ea voluntatis.
sve fuga ab illo opere inhonesto et quae quiridem nec necessario, nec semper sequitur; sed quandoque impeditur, propter cupiditat eae, aut aliam perturbationem et sicuti etiam uiuia via nata est sequi ex nube sed tamen aliquanis do impeditur ratione contrariae dispositionis. i REM Illustra praeterea hoc exemisplo opinatur quis, d enunciat, omne dulisce esse gustandum: quae est universalis propositio. Deinde ex opinione singulari subiungit, hoc elle dulce Insertur quod hoe gustabitι
non tamen absolute, sed posito quod non sit aliquod impedimentum in voluntate, cxcupiaditate iam correcta, a temperata Cupiditati a enim correctio, seu moderatio, poterit impcdire executionem operis, sive actum gustandi. Contra ver opinatu quis in genere de diae it , nullum dulci rationi adversum elle guastandum Subiungit deinde ex opinione singuinlati, hoe esse dulce rationi ad uerium infertu equidem per se loquendo, ex vi prae miliarum, hoc dulce non elle gustandum : sed tamen itare, sive in executioue non sequitur , propiet pravam dispositionem subiecti, leu impedimeia tuin perturbationis, qua agitatur in continens. Ratio autem cur non sequatur re ipsa, seu inexeeutione repudiatio dulcis , haec assignata videtur ab Aristotel quod in incontineni se etiam alia opinio in genere , qua iudieat Maffirmat , quidquid affert voluntatem gustui, esse expetendum. Quare ubi ex opinione sinαgulari iudieat hoe et e dulce infert illico, exisperendum esse ubi ad practi eam retolutione Minserendam deserit illum priorem lyllogiiamum , d adhaeret huic posteriori longe effiea cius:quoniam conclusio prioris syllogismi noerat omnia absoluta, sed conditio nata olea
depe dens ab absentia pertu ibationis prohibe n.
119쪽
ris ustationem turpem Conclusio autem po ite toris syllogismi in homine incontinente absoluta est quoniam non attendit illam propositionem universalem: Nullam dulce ratio.
m ad De sum est gustandum: sed hanc: Quidquid eri voluptatem gustui, expetendum est. n. de subindυcta minori proposui one me dulce affert voluptatem gustu i infert abii, luterrigabo dulce gustandum est. Qitare& te ipsa
procedit ad gustandum, nulla habita conlideratione anuit rationi advertum quia impotens perturbatio, seu cupidita immoderata in ea uissaeit, ut de priori illo syllogismo, non euret, sed lotum de posteriori. Quo demum fit, ut incontinens agat contra illam scientiam generalem, qua iudicabat, nullum dulce rationi ad versum esse gustandum: non tamen agiteontra illam seeundum e consideratam, cum non neget illam in actu signa ioci ted an in contra illam. pro ui iam ligat alid impeditam pertur batione aliqua.
luas nee esse, nee diei proprie incontinentes, id l. probat: Quia incontinens est, qui habens scientiam alleuius mali in genere, adhue irisngulari amplectitur illud Atqui bellure nullam scientiam , nullam cognitionem rerum habent in genere i eum omnis earum cognitio sit per lentum , qui solum percipit obiectum singulare. Ergo belluae non sunt incon
16 IN FERT II. In eontinentem agere quoddammodo latentem , d quoddammodo ne latentem. Scientem , quia in habitu retinei scientiam illam, te opinionem,qui in genere iudieat malum esse fugiendum, de dulce rationi adversum esse repudiandum. Nescientem vero, quia ubi devenit ad propolitionem singularem, nbn eo gitat actu, rem illamelle inhonestam,aut rationi advertam, sed duliaeem: indeque movetur ad eam eligendam, possis habita cognitione universalici de recta , quae avo eat ab illicito. Quare oportet initio praecludere aditum pravis cognitionibus , ne re ctum rationis iudicium absorbeant. Et viae ἀcinebat olim Serenissimus linae krinceps Carolus: Canonsolo deIe ra
lenda sit ignorantia illa,qua lauorabat ioco nisi ι uens et per quam incontinenter egisse die iarur dici mirum, depelletur remisia Muic opila perturbatione illa, quae impulit ad turpiter
agendum , vehementi concitatione corporis ac sentuum obtenebravit mentem , ne alia
tenderet ad turpitudinem operis in singulari. Cuius rei explicationem inquit risi potius ad Physiologos, seu Philosophus naturae eonsiderandae intenios , spectare , qui mad Philosophum Moralem. Id vero illustrat Aspasius optimo exemplo. Si enim quis grain
maticus ex nimio haustu vini ebrius redda turri stari vapores ascendunt , qui mentitenebras offundunt, ne aliquid ad Grammaticae praetcriplum loquatur, intelligatue actu. Cum vero ij vapores iam extenuati tulit, ae rei oluti, illi eo redit aeutias recte loquendi,&iti telligendi praeceptiones Grammaticae. Sic etiam ubi quis cupiditat aut passione impotenti agitatus subiit tenebras mentis ne actu eo iano seeret turpitudinem adulteris, ideoque n-chatus esti potest ad saniorem senium redire, o se ite in singulari eam actionem mille turpem, ubi primum cupiditas illam commotio sen suum cessavetit. Cessat enim tunc ampedimeniatum, quo prohibitus fuit attendere ad turpi rudinem illius actionis in singulari.
1 s INFERT IV. Quo sensu tanderavera lita ut non sit existimatio Soeratis dicen iis, neminem scientem ineontinenter agere. Vera enim est si intelligatur de cognitionusngulari Malia autem si de universali Ptiocpars constat ex dictis. Quia dum incominens committit adulterium v. g. non ogitat acta in singulari eam actionem esse malam defugiendam , prohibente id perturbatione veli ementi, quae animum e corpus minutat, ne liui pida mentis acie consideret opus illud esse turpeia Agulari. Ergo dum incontinente e agit, non est actu de in singulari sciens. Posterior ver pars uadetur Quia cognitio illa universalis,qui praeditus erat incontinens an . tequam male ageret, non fuit ab eo exclusa pee oblivionem , neque per existimationem coniatrariam in universum , quibus solum ex eludi poterat. Erso cognitio illa universalis perma ne adhuc quando turpiter agit Nec tam ea
permanentia ipsius impedit omnino opus pravum in singulari tum quia ligata est , de quasi sopiti impediment superveniente petaturbationis aut cupiditatis immodicς:ium etiaquia actio est singularis, ac proinde non sequitur cognitionem illam univerialem, qua a iuriamabatur , omne malum esse furiendum sed aliam singularem affirmantem, hoc adulterium esse incundum de prosequendum ideoques Suatur acti prava adultarii in singulari. VIDE D. Tliomam q. III.
120쪽
r V M utem sit aliquis incinitinens abalis. te,an aliqua ex parte sint omnes, i sit, in quibusnam sit, dicendum deinceps est. Patet igitur,continentes,atque constantes, & incontineti tes ac molles,circa voluptates, doloresque versari. Quoniam autem eorum, quae Voluptatem
efficiunt,alia sunt necessaria, alia per se quidem expetibilia sunt exuperationem autem nabent atque necessaria quidem dico, quae ad ipsum pertinent corpus alimentumpnquam,Veneris viam,oc huiusmodi caetera,circa quae temperantiam, intemperantiamque posuimus: non necenaria verb, per se autem expetibilia, victoriam honorem, divitias, & quae sunt similis generis , quae bona sunt, & delectant eos quidem, qui in his praetetrectam rationem quae est in ipsis, exuperant,absolute quidem incomtinentes non dicimus, sed haec addentes, pecuniarum incontinentes,de lucri, bc honoris, re irae dicimus ut diverses,vi similitudine nomen idem habentes: ut homo, qui ludo in Olympico vicit. Communis enim ratio parum ab illius ratione propria differebat:attamen erat diversa. tque huius signum est illud: nam incontinentia quiilem non
soli1m ut delictum, sed citam ut quoddam, aut simpliciter, aut aliqua
ex parte vitium vituperatur. At horum nemo. Eorum autem, qui circa corporis voluptates versantur, in quibus teniperantem, intemperantemque ponimus , qui non eligendo sed praeter electionem, ac mentem, etficientium quidem voluptatem exuperationes proscquitur,dolorem autem inserentium rugit famis,sitis,aestus, frigoris S omnium,quae adtactum,gustumque pertinent,si non additione circa haec, inquam ut circa iram sed absollite solum incontinens dicitur. Cuius Koc indichim est:circa nanque has voluptates,& non circa ullam illa-Yum,intemperantes dicuntur. Et propterea in eodem incontinentem ponimus, Mintemperanter vi continentem,ac temperantem:se filiorum netriinem,qubd circa voltiptates easdem quodam modo, dolo 'resque versanrur. tque sunt quidem hi circa haec eadem, sed non eodem modo. Sed illi quidem eligunt: linier,non eligunt. dia prootcr potius eum intemperantem dixerimus, qvi non. Fietis, aut