장음표시 사용
81쪽
i ETHICA Lib. VI CARIX. De Bona. c.
void . sed Novi res exigis, ae levit vir ria enim vitio peccatur, Ptera, P veryeum eodem Aristotele
observandum, Eubuliam, seu deliberationem fieti debere eum disputatione in omnes paristes, ae proinde eum morari ea autem praemaia a celeriter exequendum esse, quod semel de
liberatum est. Hue spectat vetas illud adagium, .s. β us, dis vilibιυσλEt carmen quod
Confiatas diu, musto υν praceueneriνιιιώl dedis Sallustius inquit anteauam μιρι ι.ε fuluc ubi consulueris , mare Mus in Alioqui aeeidere poterit Platonia eum illud , ut festinantes in prineipio , serias perveniamus ad finem iaciare celeberrimum fuit inter veteres adagium illud Hn. I quod miris laudibus inert uis exponit Erasmus initio Chiliadis seeundae
Hue spectat illum Livij in bello ualeo seu
Cundo Terentio erroni, homini iuvenili ter exulianti α remerario datum fuisse eoi Iegam Paulum similium, maturum aetate, M consilio ut sua prudentiara cunctatione nimium alterius servorem temperaret. Sic etiam Fabius Maximus tui creatus belli dux, quo iantam eunctator B inaturus erat, ut Mareelli celeritatem reprimeret. Ideo ει Augustus Caesar frequente diceret .l bat , mrilia Ma. a. - , quo simul cunctationem in delibera do eeleritatem in agendo 'ommendabat. Sed de his hactenus. Porr Aristoteles,
assignatis lim tribus conditionibus , fleet definitionem bonae Consultationis, ut sit ναe itudo onsilia ad obtinendum nem boaviispe iacensis mutari tempore emiscepti. 6 CIRCA Quartam partem dividit: ipsam Bonam Consultationem, ut sit duplex, quemadmodum , & finis humanarum actio. num duplex est. Alius est enim fiat, simpliuelle dictus, at est ultimu finis hominIιι
cularis,et non vltἰinus ut pet ingeret eis aut unius urbis eum alias qui proinde oldι natur ad selicitatem hominis, ut ad finem vi timum. Similiter ergo duplex Consuli εδεο νε cta est altera de fine ulcimo hominis per deribita maedia oportonc consequendo altera cirrea alios fines Particulares, decentesque ad finem ultimam Ordinantur. ιraque au tem in relatis proprietatibus convenit, Wini eo etiam quod secundum Piudentiam sit Noa enim omni Vι mutum exerci cio commune est, quoniam Prudentia omnibus Virtutibus, o talibus mediocritatem praescribit , ne quaesti non possunt. Quare omnis Bona Consul ratio brevius definiri poterit. Uiatasias riandam prudentiam. Eo namque ipso respi eis bonum finem , di per decentia messia, de congruo temporcinc Proinde servabit tonia ditiones superius assignata Iectae consul:
iloni vetum M observasse oportet , Botinax Consultationem dupliciter accipi polle: uno modo sub ratione habitus seu ut vim quandam prudentis, qua potest, di solet bene conia sultate Latio modo sub ratione actionis, quo
sensu videtur Philosopb loqui ducitu dum doeet , profluere ab ipsa prudantia matrivi dupli m definitionem subire poterit. Pri
82쪽
irres et Isse ' π Aute navi ipsa sagacitas, cui contrarium est
hebetudo, quibus sagaces dicimus, ac hebetes: nec idem omnino,quod scientia, aut opinio omnes enim scientcs, vel opinantes, sagaces eisinqnec una quaedam scientia:vt aut medicina de se nis aut geometria circa magnitudines Neque enim de iis est,quae sunt semper,& non movemti in neque de iis, quae a quovis fiunt, sed de quibus dubitaverit quispiam, aut consultaverit quapropter est quidem de ijs, circa quae versatur prudentia. Non est autem idem sagacitas, dc prudentia Prudentia nanque praeceptira est. Finis enim ipsius est,
quidnam sit agendum,aut non agendum praecipere. Sagacitas autem, vis iudicandiduntaxat. Idem est enim adicitas, bbna intelligen
tia: quippe cum sagaces sintd boni intelligentes. Nequc autem haubere, neque accipere prudentiain, est ipsa sagacitas sed in opinationi vi ad ea bene iudicanda, de quibus est prudentia, alio dicente consisenit:ntque hic perinde,atque cum discipulus ca ditat, ac comprehendi
dit,quae a scientiam tradcnte praecipiuntur. SUMMA ET EXPLANATI CAPITI DECiMI.
ynesit , seu Sagarisar, quid must quis ellam it . quo am contrarium habeas: qu. ratiotis
te de Syueli,quae a quibusdaci Latine redditur sagacitas, ab aliis perspieaelias, aut intentigentia. Verum eum freque lius Sagae ita dinatur, eo no-irie utemur in praesenti. s litteris dispos. Iionem ipsi contrariam,quam Graeei νουνεσία di eunt, hebetudinem appellabimus, seu de plerique interpretum Pori Synesis, si Sagaeitas si una ex iis partibus Prudentiae qua potentiales die untur: nam illa est quasdam vis,sive potentia,qua Prudentia disternit quid in actionibus humanis sit agendam , e quid omittendum. Dividitu eaput in duas partes In prima exponitur quid non sit Synesta in quid sit, quidnam etiam illi eontrarisi existat: In secunda agitur, qua ratione Sagacitas eunt ergi comparari possi l
tui Philosopli. Sas citatem non esse cie iritiam, aut opinionem, neque λω id est, orn nino, vel universiis, neque singolamieri, ne uque ex parte. Non omnino : quia Sagacitas hon est scientia , neque opinio , in Aenere muniverse loquendo. Non singula iter. aut ex parte . quia Sagacilia non et sugularis aliqua fetentia, avi olnies nec ulla generarulis pars scientiae , avi opinionis. Prior asse ti huius pari, nimirum , Sagacitatem non e te scientiam, aut opinionem omnino, vexum versm pioba id sere ii ab Aristotele.Nul, lus mortalium est adeo hebes, aut stultus morad ratione via tui invi no nabeat de rebus scio, tiam, aut opinionem aliquam. At pleriquis
mortalium iunt,qui Sagactitatem non liabeant,
Ergo Sagaetias non est id ae scientia,vel opi, nio.Coitiequentia Pareta uia si basacit in ei i
83쪽
SUMMA ET EXPLANATIO CAPITIS NONI.
de quinque habitibus intelle .ctualibus , pluraque tradidite irca Prudentiam,&illius divisionem in membra sua; nunc exponit quasdam aptitudines,sve affectiones, quae, cum rectae sint, videntur cohaerentes eidem rudentiae ut Bona Conissultatio , Sagae itas,in Sententia. Nimirum, omnium virtutum ιeu moralium , seu intellectualium , sunt quedam comites, vel cognatae,
veluti iturum paries, causae , aut principia: ut Liberalitatis, sae ilitas, hospitalitas &humanitas iustitiae fides, veritas, probitas, &Pietas magnanimi talis simplicitas aeneis
volitas Temperantiae pudor reverentia Paese de alii, ut legere est libello de virtutibus, qui communiter tribuitur Aristoteli. Simili.
ter ergo Prudentiae comites , seu administrae sunt quadam inter quas praeeipue enumerat Ariso teres Eubuliam , Synesim δε nomen. Praeter has ver Pontanus Io da prudentia enumeratin exponit alias viginti quae tamen, ut monet Gi phanius , potius sunt functiones, quam paries, vel comites Prudentiae. Francisis castamen Patri eius ιιν. 6 de rerum intutione. tribuit prudentiae novem eo mites, ideoque plures quam Aristo iel. Stoici olim solas quatuor assignabat, ut testatur Laertius in Zenone. Aristoteles tamen quinque exponit id est, meis moriam, exercitationem, sive sum Eubuliam, Anchinoeam, ii notita: ut apparet partim ex hoe loeo, partim ex lib. I. Mago Moral. cap.
vltimo, lib. 2. eap. 2. Q. Addit duobus eapitibus sequentibus Synesim δε nomen, quibus denique omnibus septenarius numerus effieitur. Porro de ipsa Eubulia, seu Bona Conissultatione , procedit totum hoc caput quod dividit in quatuor paries. In prima pluribus Asteriis exponit, quid non sit Bona Consulta. latius Bona Consultat Iones, utpote quod no K.
ad solam illam extenditur, sed ad pluta alia Gryirm. Separatio duorum est signum evidens distinctionis. Cum igitur inaniis sum sit, inquisitionem saepissime a Bona Consultatione separari, seu abique illa esse, conlequens est veidem eum illa non sit. Srcundum Alterium est. Bona Consultatio non est idem , ac scientia.'Probatur. Scientia non est inquisitio et nocienim inquirimus de ijs , quorum evidentiam certam habemus ex scientia provenientem. At omnis Bona Consultatio est inquisitio, vel nuper traditum est. Ergo nulla Bona Consultatio est seientia. Tertium Maa consultatio, non est idem , ae Eustochia , seu bona conia lectatio. Suadetur Bona coniectatio absque
distursu fit,in subit conet pitur , seu absque longa investigatione , ut experimento patet. At bona Contuli alia non absque disturis Et, nee subit conet pitur , sed longa investiga tione. Non ergo idem est bona coniectatio,
Bona Consultatio. Quare hane comitatur maturum rei examen ideoque Philosoph. monet illongo spatio esse rem eonsultandam, celeriter autem exequendam. Quartum, d praecedent reohaerens Bona Consultatio non est idem , EO
solertia Hae e enim nihil aliud est, qui in quaedam specie eoniectationis bonae Cam igi tur quid diversum fit Bona Consultatio heoniectatione bona, eonsequens est, ut etiam Bona Consultatio differat a tolertia. Conseinquentia patet δε ameradens liquet ex doctriana eiusdem Phil in libris Poster ubi statuit, solertem esse, qui pereeptis extremi eeleriter
Coniectat medium est si videat quis pauperem. loquentem eum divite , statim coniecta pauis' perem ab eo aliquid petere. Quintum Bona Consul ratio non est idem ac opinio. Probaretur. Nulla opinio est inquisitio. At omnis Bona Consultatio est inquisitio, ut supra dictum tis. In seeunda decernit quid illa sit. In tertia est. Ergo nulla Bona Consultatio est opinio.
statuit plures conditiones Bonae consultationis. In quarta denique illam dividit,& definit. CIRCA Primam partem statuit quinque Asserta. Primum est ponam Consultatione vile aliud ab inquisitione. Probat hoc iste modo. Quoties aliqua duo ita se habent, ut alterust, hi versalius altero, in te se differunt. At in quistio ita se habete ire a Bonam Consultati nem,ut illa sit aliquid universalius. Ergo inter se disserunt. Probatur minor. Quia ieet omnis Bona Consultatio sit inquisitio , non tamen e contra: multi enim inquirunt,& tamen no be- e consultant, . Ergo inquisitio est quid univer- Consequentia est Camιφυ,& minor supponitur ex dictis Maio autem luadetur. Omnis enim opinio est inventio eius, quod quaeriturreum si astensio alterius partis contradictionis; quamvis eum larmidine opposti. Nulla austem inquisitio est inventio eius, quod quaeritur: quidem via & ferininus disserunt inaquisitio autem oldinatur ad inventionem si is cui via ad terminum. Nulla ergo opinio est inquisitio. CIRCA Meundam partem statuit in quo eonsistat ex parte generis Bona Coninsultatio , ae deeernit ese rectitudinem quan
84쪽
iis , quae t fiuia irit, operatur rectitudine qua in At bene consultans , eo ipso recte deli berat. Ergo bene consultans, eo ipso operata rectia udine quadam' ideoque Bona Consultatio est quaedam rectitudo Subdit latim, hanc rectitudinem non esse eientiae, nec opi-rrionis. Pr um istorum probat Bonae Conissultationis rectitudo, est illius, cuius potest etias aliquis error' quia rectitudo de error tune circa idem. At nulli iis scienti. potest elle aliquis error. Ergo Bona Consi iliatio non est reci Hudo eientiae. Maior constat: quia qui con fulta potest deliberare bene aut male , ac proinde viro vis modo eonsuliare Ergo recti ludo ita eonvenit Consultationi , ut tamen. in ea pos, it elle aliquis error. Minor autem suadetur quoniam eientia estentialiter oppo nia ut errori, ideoque nullum errorem pati tunae cum irae proinde nee rectitudinem. Quare scientia numquam dieitur habitus rectus uel erus , eertus, elae videns' cli ia rectitudo non
habe loeum , nisi in iis , quae in genere suo
obliquitate, aut errorem admitte se PDdum. Seis cui dum autem , scilicet rectitudinem Consultationis Bonae non ei te idem ac rectitudianem opinionis' probat hoc pacto opinio nis rectitudo est ipsa velitas. At recti ivdo Boiana, Consultationis no est ipsa veritas, eda antum rectitudo eonti iij. Ergo opinio more,ctitudo non est eadem ae Bonae Consultationis. Praeterea opinio est solum rei determi natae de firmae. At Boiia Consultatio non est rei determittatae de firmae , sed adhue in delerminatae. Ergo opinio non est Bona Conlulta ctio. Igstu nee opinionis rectitudo ea eum reiactitudine Bonae Consultationis. Denque. Variani rectitudo opinionis est enuntiati , a proinde ab sol tu affirmatio, aut negatio. At Iectitudo Bonae CD.isultationi non est enuniatiatio, sive non est affirmatio aut negatio liquidem in ea non quiescitur, nec decernitur, sed inquiritur, seu sentatur via ad deee rnen dum. Ergo Bonae Consultationis rectitudo non
est eadem, ae opinionis. Cum igitur Bona Osultatio sit tectitudo quaedam, o nonicientiae, nec opinionis reliquum est , ut sit rectitudo tres quarum prima desumitu per qrdinem
ad finem secunda per ordines ad mada aeteristia denique ex parte teri potis Oaxenturae pissius Consultationis. Prima igitur proprietas rectae Consultationis est , quod in ordiue ad bonum finem sit: nainitati ordine ad pravum finem dirigatur, qua in vis recte disposita sit ad
illum in allibiliter kil oueridunt, ideoque recta consultatio appellari vicu:Pque Pias, i, non tam est rectitudo bonae Conlultationi scibia solute loquendo. Quare nec in continens sat
pe dirigat coti lilia sua ii finem turpis delecta-υonis ea dexteritate, ut illam a equatur; adhue 4icendus in eli recte contuli alles quia recti iud eonsi Iihi on est nisi in ordine adfinem
rectum , live rationi conformem utpote a quo potissimum speciem l Ottatur . . lactinua proprie. tas est , ut et raminania media , quae ex Bona Conlultatione eliguntur, sint recta ac decentia Nam si turpia , aut indecentia sint quam in vis in ordine ad bonum fine in eligantur, Conrisultatio recta non erit utpote vitias ex par te mediorum. Quare Coulultatio circa auxiliatin, eleemosynamve praeliandam amico, aut pauperi, bona non eli, litet furciam, aut alvid medium indecens,dulgatur. Dinnis enim actus Prudentiae , qualis ect recta Consul latio, non,
nisi per decentia media, tendit ad finem asie quendum. Neque obitat quod ii quandoque
bonis, quandoque malis Dedi; demum obii neatur. Hae ethim est conditio rerum opera-bulium, si eucia spe eulabilium. Porr In speculabilibus saepe accidit . ut ex malis quasi meiaci , tu est , ex prae musti falsis, non minus.
Quam e veris , reia a conclutro inferatur , qpasae formae ut in hoc syllogismo '. Ooenis Iaia
omnis Oino es et iura. :cce consequent a rectam informa deductam tamen ex ptam si sistat fis aeulam rectam ei lyarte medii Ea et ver consequenta posset se uini nore, ta, si ex pr.emita is ' eras, ordinateque di
simillier ita in operabitidus , rectuli fer si in
habet, ut conclutio, quoniam per mala me-
consilii neque enim aliud esse polle vide'ur. M v mona, decentia aut etiam in deeentia, Quare oportet quaerere quidnam it consilium di ei rea quid ipsum versetur. Quo d iam lib.
tertio tui ius operis cap. 3. definitum relinquitur nimirum , eonsilium elles rum Iunsunt ad litiem neminem consultare de aeternis, de de pluribus aliis ibidem indicatis, sed tantum de iis, quae a nobis agi pollunt. CIi CA Tertiam parte in exponit
obtineri potest verum quemadmodum non
est limplieiter rectus syllogismus , eurus medis in recte lardinarum , te dispositum non est rata neqdi est recta Conlultatio boni fiani , nisi de inedia ad illum obtinendum sint
tecta. Si eis imo habet speculati in ordine ali verum , dc salsum, sicuti actio moralis ad os,ira , Sc malum Tertia denique quilis esse debeat rectitudo eontili pertinens proprietari est rectae Coni ultationis , ut con ad Bonam Consultationem, seu a
Iiones servare debeat. Potiis imae*autem sutit gruo sei 3pportuno modo deliberet: id est , ne valde celeriter , nec nimium mo-
85쪽
De Sagacitate. ST Autem & ipsa sagacitas, cui contrarium est
hebetudo, quibus sagaces dicimus, ac hebetes: nec idem omnino,quod scientia, aut opinio omnes enim scientes, vel opinantes, sagaces essent nec una qua dam scientia:v aut medicina de se nis aut geometria circa magnitudines Neque enim de iis est,quae sunt semper,& non move
tur neque de iis, quae a quovis fiunt, sed de qui bus dubitaverit quispiam, aut consultaverit. Quapropter est quidem de ijs, circa quae versatur prudeptia Non est autem idem sagacitas, de prudentia Prudentia nanque praeceptiva est. Finis enim ipsius est, quidnam sit agendum,aut non agena miraecipere Sagacitas autem vis iudicandiduntaxat. Idem est enim lancitas, bc bona intelligentia: quippe cum sagaces sint honi intelligentes. Nequc autem haubere, neque accipere prudentia in est ipsa sagacitas sed in opinationis usi ad ea bene iudicanda, de quibus est prudentia, alio dicente consi astit:fitque hic perinde,atque cum discipulus ca distat, ac comprehen)
mae ascicntiam traiicine praecipiuntur.
Ine', seu Sagaritar, quid nostr quia ιllam in quod iam contrarium habeat eo qui ut one
tomparanda sit eum Pratentia. I
GIT Philosophus in hoe ea piste de Syuela,quae a quibusdat Latine redditur sagacitas , ab aliis perspieaeltas, aut intelligentia verum eum freque tias Sagae ita dicatur, eo nomine utemue in praesenti. mi ei dispo sic rionem ipsi contrariam,quam Graeei σbriosa dicunt, hebetudinem appellabimus, seu de plerique interpretum porta Synesis, sive Sagacitas est una ex iis partibns Prudentiae , qua potentiales dicuntur : nam illa est quadam vis,sive potentia,qua Prudentia distetnir quid in actionibus humanis sit agendam , de quid omittendum. Dividitur eaput in duas partes In prima exponitur quid non sit Synesis in quid sit, quidnam etiam illi eo ni ratisi existat: In secunda agitur, qua ratione Sagacitas eues Pcqdentii comparari polsit.
I Re Primam partem L. Ituit Philosopli. Sasaeitatem non esse scieιiritiam, aut opinionem, neque σκωt, id est, emanino , vel universiai, neque singia lati: eri, ne dique ex parte. An omnino : quia sagacitasi oti est seientia , neque 'pinio , in Aenere muniverse loquendό. Non singula iter. aut Ex pari r quia Sagacitas non est singularis aliqua fetentia, aut opinio nec ulla genera, lis pars scientiae , vi opini'nis. Prior asse ii huius pars, nimirutes, Sagacitatem non e I scientiam, aut opinionem omni 'o , vexunt, versim , pioba id sere ii ab Atiuolete. usi, Ius mortalium est adeo hebes, aut suitus navdd ratione urat ut riui no habeat de rebus sci tiam, ut opiniouem aliquam. At pleriqu, mortalium iunt,qui Sagaciliatem non habeanta Ergo Sagacitas iton est de ae cientia,vel opi, nio.Coniequentia Dateia uia si bagacitas viri. -
86쪽
.idem aescientia veroseisio universim,quieum.
que mortalium ahent scientiam aut opini nem, haberent etiam Sagacitatem. Mirtor autem suadetur experimento, quis aperie depre-Mnditur, plerolque mortalium, aut, lurimos salietu,quamvis usurat Onis praeditos,non esse sagaces, id eit, intelligentes,dc perspicaces Erincto plerique mortalium sunt, qui Sagacitatem nou habeant. Iam maior illa praecipua i ad uta brum vocari non posse videtur tu nemo ex Ino uibus, quotquot ratione utuntur,sit adeo hebes aut stupidus, ut iudicium aliquod de re-hus, altem aliquibus, non ferat,sive secundum scientiam , sive iecundat opinio aem humarinam. Nomine autem scientiae in praesenti in- relligitur habitus sive actus cognitionis certae die videntis, sive ad eleatiam stricte dictam spectet,sive ad artem, sive ad iudicium certum vi experiment ala de rebus acceptum. Nomine autem opinionis i melligitur iudicium e probabili laudamento ortum, cum formidine alib
DEINDE Iasaeitatem non e scientiam aliquam meuliarem , se probat. Si Sasaetias eue peculiaris aliqua scientia, verissaretur profecto circa eandem materiam , in qua ei ut modi latentia versatur. Atqui Sagataritas non versatur circa materiam alicuius peis culiaris scientiae r ut ab inductione conis stat Noa enim vertatur in materia Medicinae, sum Sagacitas non studeat torpori medendo, neque agat de salubribus de insalubribus. Neque etiam in materia sometriae, cum magalia rudines rerum non dimetiatur. Neque in materia Physicae , quia non contemplatur rerum
naturalium causas, aut motu sentium genera.
bilium de corruptibilium. Neque in materia Metaphysicae , cum non agat de rebus immut bilibus, aempiternis, aut materiae expertiis bus, sed tantum de rebus agendi dubitationi, di ineertitudini expositis, circa quas proinde consilium,is deliberatio esse solet an nimiis rum, hoe aut illo modo , vel tempore , si attaciendae Patet igitur ab inductione , Sas gitatem non esse ullam peculiarem seientiam. CIRCA Secundam partem docet, sagacitatem versari eirca res illas, quae sunt
eommunes Ptudeatina non tamen esse idein, a Prudentiam Prior pars suadetur: Quia tam Prudentia, quam Sagacitas, sunt de rebus hvmanis agetidis, dubitationi atque ineerii iudini obnoxiis. Ergo materia communis utrique est.Posteriorem parrem,quae praecedenti apparet eontraria, sic probat. Omnes habitus, quois eum opera diversa sunt, in Ie se disserunt. Αtia
qui Prudentiae ex sagaci mi opera, sive actus. di τε is sunt. Ergo habitus Prudentis de Sagaciratici mee se diuerunt Minor, in qua est dissi euitas, probatur. Prudenti enim,eum sitie
citas autem non est praeceptrix, sed diseeptatrix, dc critica, seu iudieatrix. Osfietum nauisque ipsius non est imperare, sed dijudieare at que introspicere ea , quae Prudentia imperat an recta sint echonesta. Ergo Ptudeati dos a Sacitatis.opera, sive actus diversi sunt.
CONFIRMAT , Exponitque Metiμam, praenotando, idem esse Sagacitatem,sive Syae sim, ae olfνini αν, id est, nam Saga citatem sicuti apud Graecos ijdem sunt sinis
enim Sagaeitas io bonam , dc malam partem accipi potast, seu consultatio, quae potest esse prava aut recta, sed semper i bonam partem accipitur. Hoc autem suppositi, confirmatur ratio praecedens, amplius ostenditur, diverritum esse opus Sagaeitatis ec Prudentiae. Quem admodum enim rationis speculativae do op ra sunt, alterum inquire o invenire, alteram de inventis iudieare sit etiam rationis practiis , seu ad agendum ordinat tria sunt operae
Primum, inquirere per consilium,quod ad Eubuliam spectat laeua dum iudieare de rebus iatonsilio positis, an recta echonina snt,quod ad Sagacitatem attinetiac tertium denique Prerincipere deliberata ac iam iudieata, quod est proprium Prudentiae. Ergo quamvis Sagacitas
de Prudentia circa easdem res agendas veris tur,ut a prIncipio dicebamus,adhuc tamen diaveria virusque opera sunt, ac proinda relucque habitus est diversus. ADDIT philosophus verba quaedam diffieilia Eri .es λιτε τι-- - ώρμ
M .aoιre prudem Iam, esuri nesci, sagacI- tau est. Cuius sententiae obscuritas divinar
fecit Interpretes Tarquin his alluitus, altarigato Eustratio, censet sensum eorum verbo
rum in eo positum esse , qud non simul adquirantur asackas de Prudentia sed Meriptior, ε illa posterior i quoniam diiudicata
quae imperata sunt a Prudeatia , arant rericta , necne. Si autem prior est Sagae itas,
quam Prudentia , patet non esse idem hab re voa , atque alieram e quoniam ubi duo aliqua non simul adqviruntur sed unum post aliud , non est idcin nabere virum , atquο xliud.
que eruditissimi, interpretatio prαdicta vide tu longe vero aberrare quoaram prior est saltem natura operatio Sagacitatis, quam Pru dentiae,ac proinde prius natura saltem senera tur habitus illius,quam istius. Αsumptum pro hor Quia peius est iudicare virum ea, quae Per Eubuliam desiberata sunt, sint recta eiuration conformia, quam ea absolutein pracipere stati
imperare. Ita enim recta ratio exigit. M ipsa
se Hymetcntiae: cuius non est praecipere,
87쪽
nisi ea , quae iudieata sunt recta , de honestati consormia. Alioqui eue eo modo praeciperei, aut exposio errori, in ea prioritate qua anteis cederet illud iudieium. Ergo prior est operaistio Sagaeitatis, qua iudicatur de rebus per Eubuliam deliberatis,quism operatio, qua praeci- pitur earum executio. Deinde. Vt idem Auctor Praemonuerat,operati Prudentiet est perfecti iasinum opus rationis practicae, quasi caetero rum consummatio. At quidquid hoc modo te habet in quolibet genere, licui est in intentione primum ilia generatione ultimum. Ergo inier opera rationis practicae opus proprium Prudentiae est generatione ultimum. Immeritὼ ergo docet, Sagaeitatem , sive pro labitu, sive pro actu aceeptam,esse posteriorem generatione,s fiat comparatio eum Prudentia. QXAR Sensus eoium verborum est,non esse idem adquirere,isu habere Sagaci- talem, ae Prudentiam quae est altera zonfirmatio doctrinae superius traditae,eirca distinctionem utriusque,& si e proponi potest. Quoties duo aliqua non simul adquiruntur, aut habentur, sed unum post aliud non est idem adquirere seu habere unum , atque aliud, Atqui Sagacitas ct Prudentia non simul adquiruntur,
quddSagaeitas iudie et an quei deliber ta sunt, recta sint,necne,quam quod Prudentia ea imperet, seu praecipiat agenda. Ergo non est idem adquirere aut habere Sagacitatem ae Prudentiam. Cum vero habitu generentur per actus, servent in sui generatione ordinem prioris de posterioris, quom se vant ipsi habitus, conis sequens est,ut sicut actus Sagacitatis praecedit tempore aut natura acti in proprium Prudentia, ita labitus Sagaci thiis si prior empora aut natura, quam Prudentiae liabitus. DENIQUE Philolophus similita dine quadam exponit doctrinam praeiactam ei rea officium Sagacita iis,quod est sagire, seu diiudieare. Queniadmodum enim ubi Doctoe Ietentia utitur ad rem exponendam , discipuis Ius adest; qui, nisi hebeti ae plumbeo ingenio sit, recte diludieat , utrum ea quae tradum ur, sint vera.an potius falsa: ita etiam munus Saga citatis est sagire , seu diiudicare a rectarint, an potius prava, quae per Eubuliam deliberata sunt,& praecipienda a Prudentia. Indeque ait deductum fuisse nomen Synesis quod dieitue E ea Piru, ένasi id est a Iagiendo seu beue iudicando, aut intelligendo. vIDE D. Thomam a.a. q. o. r 4 ff. 7. aut habentur,sed una post aliam:quia prius est at que illius Interpretes.
De Sententia. Verb quae voeatur sententia,qua bene sentientes homines dicimus,sententiaque habere, iudicium est rectum aequul boni viti. Cuius host
iudicium est. Bonum enim,vi aequum virum,
ad ignoscendum proclivem dici mus elis S veniam in aliquibus stare, bonum lc aequum esse. At venia, sententia est iudicativa, recta,aequi,&boni viri Reeta autem est ea, quae est ipsius veracis. Omnes autem habitus non sine ratione ad idem tendunt. Nam
sententia, saTacitatem,prudentiam,&mentem, ad eosdem asserentes. prudentes illos, atque sagaces, S dententiam habere, mentemque dicimus. Omnes enim hae potentiae , extremorum sunt, ac singularium.
Atque idem ea ratione, qua est idoneus ad ea iudicanda, de quibus est prudens, sagax est beneque sentiens, aut ad dandam veniam aptus. Bona enim, S aequa,omnibus sunt communia bonis,ea ratione,qua ad
88쪽
alium tendunt. Sunt autem linguisia,ela extrema et omnia, quae agi possunt. Et prudentem oportetet ipsa cognoscere. Et sagacitas e sententia,circa haec ipsa versantur. Haec autem sunt extrema. Et intellectus extremorum est ad partem utramque Etenim prirnorum termianorum ac extremo rum,intellaetus est,& non rati Is quidem ad de monstrationes attinet immobilium terminorumAtque primorum Isautem,qui in agendis rebus versatur, extremi docontingentis, atque alterius propositionis. Haec enim principia sunt eius, gratia cuius Extingulis enim oritur ipsum universale Horum igitur sensum habere oportet hic autem est intellectus. Quapropter oc naturalia haee esse videntur. Atque sapiens quidem natura est nemo, sententiam autemhaiat,ic sagacitatem S intellectum natura Signia in autem est, nos hae etiam aetates sequi putare atque haec aetas intellectum, & sentemtiam habet, tanquam causa sit ipsa natura. Quo circa principium di filiis est intellectus. Ex his enim N de his,ipsae demonstrationes staficiuntur. Quare non minus eorum,qui sunt expertira seniorum, vesprudentium,oc demonstrabilibus sententijs, opinionibusve,quam ipsis demonstrationibus, mentem adhibere oponet. Quia namque iam ex perientiam visum habent,principia ipsa cernunt. Quid igitur prudenseriai sapientia est,ac in quibus utraque versatur,ac diversarum ani-
m ae partium utramque virtutem esse, iam diximus, SUMMA ET EXPLANATI CApITIS UNDECIMI
CCEDIT Philosopus ad ea pla iam tot eIus linguae perii Issimi fiob Isita Iris
nandam ultimam Prudentiae rint,& textum elucubraverint,sortasse haud ita partem ea a s quae comuniter difficile erit penetrare quidum in eo recon potentiales dieutur, quoniam ditum est.
sunt ouaedam veluti vires, seu a CIRCA Primam partem exponi facultates Prudentiae ad recte Arist. quid sit nome,& quibus notis diseee- agendum am vero νομα appellat,quae La natur ab aliis Auerit it auue elle habitum.
tane signifieat sententiam' roto capite in id nominatum ex eo, qudd quosdam ho praeeipue contendit, ut doceat nomen, sive minum dicimus veherunt sentes, sive rectam dententiam , esse rectum iudicium a qui boni sententiam habentes de re aliqua.Neque enim Ze, seu aequitaris Dividit autem caput in tres ut observat hoc toto Eustrativs,sententiae vo- partes. In prima exponit quid sit Gitoine. In cabulum tam crebro ecit in ore mitrum,nisi
leunda comparat astam eum Synem, i tu et et res aliqua, cui iure ae merit imposi Σεlantia. In terra denique statuit , intelligen fuisset. Definii autem illam visit tiam, sive intellectum, in rebus agenda pota εἰσι f.ρ M. Boni qui ue varim-ium rectia diei prine i pium' finem. Monent alaqu In Nimirum, viri vientis epithis , de qua dictum inpletum,difficillimam eue huius capri sex est suprὲ lib. s. p. z. quoniam Eeuhdἰ' post in nem ad meram, nisi Graeci sermonis eam fertur iudieium ex bono & aequo orto
89쪽
CAP. XI De Gno mci sive Sententia.
v genus , In quo Gnorue eonvenit eum Saga citate, praeeedenti eapite explicata Ceterum
additu tuo eo differentiae qud non sit quale- eumque iudicium , sed boni aeqvique viri. Iriquo sane diis idet sagacitate quis lagax, se perspica , quatenus sagax sive perspicax est, non iudieat ex uitate , sive epithia, sed exbagacitate, aut perspieaeitate ad quam loluta spectat perspicere opus quod a Prudentia proinficiscitur, de finem ab eu propositum, ε -- dum quo opus ipsum accommodatum est uni
obtinendo, idque se eundum rectam rationem. Sententia autem est iudicium ex aequitate, leae a bono S aequo.
, vIVS Exemplum asser allegatu,
Ξam Eustralius in quodam Imperatore, qui irinruente hostium exercitu est egressis ei vibus Epatriis muris ad tuendam urbem, agnovit, eos minus sortiter restit ille ae pugnula, propter securitatem, quam sibi pollicebantur ex tuo 1um praesidio: ideoque terga vertisse. Quare namurorum ambitus postea esset timiditatis oc eisio, iussit moenia exturbari ae solo aequari. Porro si is Imperator accusetur, qud muros urbis demolitus fuerit,uir aequus bonus non iudieabit damnandum, sed potias laudandum ιquod rebus bem inspectis firmiorem reddide iarit defenso ae urbis, quam si moenibus cinia geretur Cives enim deficiente murorum ea curitate pugnabunt fortius, de in aete stabunt, quoniam si terga vertant, non habent quo tu to confugiant. Hoe Igitur iudicium ex bonodi aequo est, quod Sententiam nominamus, at stinctum ab illo alio quod fertur ex Sagacita a te versaturque in iis poliis imum actionibus, quis dubiam interpretationem habent, an iux ,. a Prudentiae prae criptum factae sint, necne. verum ubi suffieiens δέ rationabile fundamentum est ad eas in bonam partem acetiapiendas, iudicantur rectae iuncoaiormes Pi uis
PRPLIACTAM Definitionem etirectam eonijeit Arist. ex voeabulo composito ν Πνωμη quae significal consenstonem, seu he niam , aut pronitatem quandam ad gn Olcen dum ac deducitur a voce limplici quae sententiam signifieat unde tolligitur , --men recte definiri sententum viri consentie ris,seu proni ad ignoscendum. Quare viri ex
bono de aequo iudieantes dicuntur binam ωσι, quas ad tonse alienduinis ignoscendum
proeli ves. Vbi Arist. non dubitavit . praeter usum communem colligere propriam ligni-fieationem vocis simplieis γνωμη ex coae paliisti νυ, νωμη , quae ab ilia ortum habet, qu niam hae e notior est qualibet res imo iasignificationes, ex notioribus probandae sunt praemittit autem Arist. vir aequi de boni elle
consensum praebere, a veniam dare;non qui issem in omnibus; sed περὶ ευ ia Moώμ. . Non enim in omnibus utitur aequItate, sed duis tarat in aliquibus se ilieet, in j, qu aliquid
imprudentiae admistum videntur habete i sed tamen rebus inspectis ex bono de aequo se cundam Prudentiam facta iudieari possunt.
dicatur,Senientiam non ei te qualecumque iudieium, sed tectum, merit additum est et quo Aniam,vt idem Eustralius monet,& talius tradi tum est dicto lib. I. cap. o. lege universim proferuiurid propier varietatem temporum. locorum, ac necessitatum , non possunt om
prehendere singula , quae eveniunt in ct ionibus humanis. Vnde contingit legem saepe violari secundum nudum verborum Orticem. quin tamen violetur secundum mentem Legitata totas, aut finem ab eo inspectum. Vt si lea ali qua sit in urbe nequis peregrinus mutos ascenia dat Aecidit vero ut irrueti te hostium exere iatu ascendat peregrinus musias, indoque mas, nam stragem hostib inserat,murbem tueatur. Sane si solus cortex legis alcentum probibeniatis spectetur, peregrinus damnabitur. Si autem consideret ut naenarac finis Legislatoris, libet erit o praemio dignus habebitur. Hoc ergo iudieium ex bono ci aequo est, quod nomen. sve Senientiam appellamus: ἐκ rectum sane est. quoniam procedit ex recta interpretat One Ierigis, non iam secundum cor Iicem litterς,quana iuxta Legislatoris mentem, quinest veluti ani
parat nomen, sive Senientiam cum Prudeaq
ii sub qua intelligitur Eubulia octa mili iee
cum Sagacitate . atque huellectu , seu lubita principiorum relatorum ad actionem , qua, propterea dicuntur activa. Ac primo quidem statuit,omnes praedictos habitus inieris con ve uitri quia in eodem homine sunt simul,& ea
connexione, ut unus eorum non ivveniatur hisne eae tetis omnibus. Quisquis mim prudens in is etiam bonus consultor est, laga 1 aequum bonusque aestimator Maccae ac subtiliterat, itelligens principia rerum agendarum. Addiel
insuper, in eo convenire omnes eci habitus a
quod singuli sui rerum extremarumin singa larium i in quibus vertatur rudentia. Nihi Leaim eligit aut praecipiti rude uia 4,ιuhil coululi Eubulis, nihil providet diagacita , nihi hiudieat Gnome ex bono do equo,quod non sit
extremum, tinguure. Caeter an quamvis Iritis duobus conve manli aditu tamen disserunti
penes aliam di aliam rationim , culuneruae varietatem Eubulia Eni etite deliberati Pruadeatis eligild praecipit etiquae ut ridonea
se apta ad finem ton te quendum gasitas
de aequo iudicium Feli ' corrigi legem in illi Sua Plia vadet te usu Dini Legislatur . habri
90쪽
64 ET HIC A. Lib.VI. CAP. XI. De Glio me, sive 1eri lentia.
riti P eorum, remporuiu, B personarum is denique habitus principiorum rerum agen
darum i eognis iei operationem electionemve ei se therpij eonformem. i. . . M vero uocet, intellectum extre reui ive singularium,elle in utramque paris rem ividetur loqui generatim de intellectit, letia ieel, de habitu prim tu in principio um, qui
dieitur mi Edestis, prout comprehendit theoiaricum N practicum quotum prione ei rea priueipii theori ea ,seu pecul amitti, statueruntiaveri alia vi, QtioA1bι eis, ve non es & Omnoratum est maius sua parte posterior e ire a practina,seu rerum operabilium, ac singularium. Vitaque ver principis dicuntur ab Arist. Hara xyrema: genet alia quidem,quia comisphrata eum singularibas, qui Sine ipit humana eranulo, ultima sunt,&Postremo loe
tragnoseunt ver limularia vero, quia spectatonatu semine nostra cognitio incipere deberet a communioribus, deindeque progredi ad minus communia, a tandem devenire ad singula la Hoe igitur sensu utraque extrema a p.rael sandor. Verum quoniam habitus principiorum,sve Intellectus, non attingit ea principia ratioeinando, aut discurrendo, led cognitione
simpliei adhaerendo lubiungi Arist. princi-
Pioru in non elle rati iniim, id est eientiam dilia cursu ad qui litai .ledoni esse es ms, scilicet, cogis
vitioliem simplicem, ae veluti intuitum. Adduin super, principia illa, qtis theoricus. intelleiactas cognoscit,elle quosdam terminos immo iabiles: id est,res immutabiles iniversales, que nequeunt se aliter habere et ut pote ex quibus fiunt demonstrationes,quae non ,nisi stabilibus invariabilibus prinei piis nituntur. Caeter inprincipia illa, in quibus versatur intellecta activus,sani earum rerum, quae variabiles sani, di aliter atque aliter possunt evenire,quoniam sim gulares ok contingentes sunt. Quare intellectus,sive habitus principiorum activus,mitur singulatibus principiis , propositio aibusque,& ex iis anseri coiiclusionem solum ue. rosimilem, aut probabilem quales sunt eon clutione, Ora Porum ex principis singularibus vero similibus ducite. Cuius rei exempIumasset Eustratius in Oratore , qui ita arguit: Hic nocte vagatur per urbem,ergo aliquidis tum versat in animo.
principiorum non est prorsus alienus a communibus prinei pijs, subdis Aristot alteram exoro positionibus intellectus activi semper elleii ligularem: verum ex ei fieri gradum ad eommunem teneralem. Exemplum aster idem steatius in Demosthene dehortante Athe.
nienses ab ineundo scaedete eum Philippo Rege Ollens enim ea singularibus Philippi
actionibur, eum esse Athenieavum ostem,
muuem statuit: uJea rneditaturio agit, quibus ego educar, capiar; ia ad ver Iuni me bej luae gerit,quarn vi, nor dii a tela raeiar, Deque si tingat ensem. Quae propolyti primo quiae a speia videtur singularis, . a vii I'Lilippo prolatari caterum sententia in ei clausa est communis aenosis aequivaletque I iulquis ea in editatur re agis, quib'eso educar iue apiar: is plane ait versum ine belbum gerit,quamvis nondum tela iacitat, neque stringate alem. Vbi ex singularibus pici postionibus intente observari, Uraior audi' liticus colligit univertatem dc communem Propiasti onc, ea qua rursus ad ingularia deicenda , ct ei fi ciat dς non strationem , non quidem ex aciam, aut metaphylicam, mathematicamve ted oratoriam, politicana, aut morale in . Quo sensu iuritelligenda sunt verba illa Arist , ka 'a sa-
hus colliguntur geneiale di omni uites , ex quibus patitur in mente doctrina.
MONET Uero, lenium, id es, o bis
servationem harum singularium propositioqnum,elle maxim coli venientem iis, qui in v t, ei vili hones e dc prudenter agere volunt. Oportet enim esse praeditos uni plici sint a
Iarium rerum experiment , ideoque noueatque observasse plurima in quibuslibet nego. iiis,ut exinde vitam instituat, suasque dirigit
actiones. Qui enim aut experius non est, aut
plura non vidit, aut vidit quidem, sed tamen ea non observavit intento altimo , sive quia noluit, live quia non potuit ob plumbeam conis ditionem ingenii iis prosect nullam ea sing ilaribus, quae quotidie accidunt, iiistructionem, perei pleuideoque nec altequetur Prudentiam,
qua honeste claud buiter se serat in vita ci
I COLLIGET Arist. ex praeiactis
habitus hueusque expositos,nimirum, Psuo
tiam,Eubuliam, Sagacitatem, nomen, Minis tellectum activum principiDru L, naturalς es'. se, si comparentur cum Sapientia. Ratio est rquoniam haec solum doctrina o institutione percipitur et qui modus habendi non dici lue.
ivtalis, sed ex. is dii stria aut arie. Caeterum praedicti habitus non ex doctrina aut institu. tione comparantur, sed quasi naturi, quoniani versantur in singularibus , quorum cognitio naturalis est. Curus rei assigna rationem a sig-ino, modo eommuni loquendi, quo dicere soliti sumus, hanc aetatem ait erre suden tiam, illam Sagaeitatem , aliam intellectum quod tamen non dicitur de Sapientia, quoniam habenon aetati alicui tribuitur, sed doctrinae Verum non propterea quis existimet de mente Arist.