장음표시 사용
91쪽
CAP. XI De Gnome, sive Sententia.
pi 'dii sint eontrario habitu quod certe itae erilonio: et si a natura nobis insiti essem. Solum ita lue die untur nobis naturales tripli
ci lensu Pri no , qua tellus vertantur circa sin
gularia, quae nobis naturaliter innotele sit. Seiaci indo, quia non ex doctrina aut institutione comparantur, qualiter Sapientia. Terti denique, tui dii politio naturalis emperamenti te. nuunt alias atque alias aetates plurimum eo. sert ad eos habitus obtinendos unde dicimus, sui aetati annecti Prudentiam , illi Sagacit reua nulli tamen Sapientiam.
ii CIRCA Teri iam partem colligite praeiactis, habitum principiorum , sive
intellectum,non olum esse principium,verum finem. Quod tam de intellectu speculativo. qu. m activo potest commode accipi. De speculativo, quoniam ex his, id est, principiss de de iis,lcilicet, conelusionibus, efficiuntur de iam nitratione 3 Ex principit enim progredi-ntur ad probandas conclutiones, mite intellectus speculativus et principium. Cum vero reservimus eo ne lusiones ad sua principia , tune intellectus principiorum est finis, qui tandem seu ultim habetur. De practi eo sive activo, ad etiam intelligi potes , habere rationem Principii i eum procedat semper principiis singularibus ad cones usionem probandam. Nimirum , in quolibet syllogismo practico se Perminor et singularis , habet rationem Principis relate ad eo ne lusionem. Unde in tellectus practi eus proeedens a minori ad conclusionem , habet rationem principij. Rursus, idem intellectus practicus habet rationem finis 'sive quia principia singularia
sunt principia rei agenda , quae habet rationem finis , ut interpretatur Aeetaiolus: sive quia ex eone lusionibus singularibus intente observatis colligit liuellectus practicus proinpositionem generalem , veluti finem, ut supra
observa: digna senientia Arist. qui cones usiones practicas, quamvis ex singularibus principiis deductas, hoe loco nominat πείDictat, demonstrationeι. Quamvis enim exactae de . monstrationes non sint , quales in Media phvsi
ca, aut Mathematica fieri olenti lunt an .en ad
modum probabiles, urgentii amat probatio. ne S, quantum patitur Peria incerta lubi ea , in qua versamur. Ideo bue monet plur mum referre, quis seri ait endat ad dicta piae ita seniorum peritorumque hoininum, quamvis nulla demonstratione suam sententiam probent , perinde is si demonstrati nibus eam munirent. Rationemque reddit:
oculum, cernuus principia. Et reverrita aecidit prudentibus ac peritis. Diuturno enim rerum experimenio, Mobservatione intenta
plurimarum rerum , eam rerum cognitionem
pracaicam nacti iunt, ut ipsorum placitis plurimum si deserendum circa agenda, ae si demonstrationibus uterentur. Non enim corinci sunt ut caecum abducant; sed instructi Prudentia,qtiam Arist a 'μμα, id est octi iam nominatu sicuti mentem hominis Plato in Umpos . 4σιν , id est vijum , dixit in Cicero
mentis aciem laui exeamdem Arist. doctrinam eonfirmat lib. a. Osfic circa fidem pratia Batidam prudentibus tertiis viris,dum ait: o Fides autem ut habeatur , duabus rebus e fia, si ei potest et si exis imabimur adepti eum iu- initi prudentiam. Nam ij fidem habe - , mus, quo plus intelligere quam nos arb-
, tra in uiri quosque de futura prospicere redimus. Quare merit Iurisconsulti in l. non, omni uinu. de Legibus de Senatusconsultis. reprehendunt protervos pervicaces homi nes, qui nemini, quantumvis perit, prudenti, fidem praestant, nisi omnium reddat ratio ἀnem Verba sunt: Non omnium, quae a maiori, bus constituta sunt , ratio reddi potest deis ideo rationes eorum,quae constituuntur, in
, quiri non oportet. Alioqui multa et ijs, , quae dicta sunt,subvertentur. VIDE D. Tliomam a. a. q. 6O quae estide iudicio, illius Interpretes.
De tilitate sapientisintque Prudentia. VBITABERIT Autem quispian, ad quidnam habutus hi sunt utiles. Nam lapientia quidem nihil eorum contemplariar,ex quibus fuerit homo felix: nullius enim
t. st generationis Prudentia autem hoc quidem habet.
92쪽
ι ETHICA.Lib.VLCAP.XII.De Vtilitate: cise d cuiusnam gratia opus est ipsa si prudentia quidem est ea,quae cir
ea iusta,& honina, bonaque homini venatur, haec autem sunt ea, quae viri boni est agere, atque ipsa sciendo, non magis ad agendum nos sumus idoneis, siquidem virtutes sunt habitus, quemadmodum nec ea sana, quae non efficiunt bonam corporis habitudinem, sed ab ipsa proveniunt: non enim apti sumus ad haec agenda, medendi artem, aut exercendorum corporum facultatem habendo. ubd si non horum
gratia sit ponenda prudentia, sed ut studiosi homines fiant, ijs non fuerit utilis sane qui iam sunt studiosi At nec etiam iis qui studiosi non sunt. Nihil enim refert sive ipsi habeant,sive aliis habentibus pareant. Atque hoc latis est nobis, quemadmodum M sanitate. Nam 3c si
valere volumus,medicinam tamen non discimus. Insuperabsurdum
sane videbitur, si prudentia, quae quidem est inferior sapicntia, sit magis domina, quam ipsa magisque princeps. Nam ea,quae agit, dominatur in singulis,atque iubet. De his igitur dicendum nunc enim de ipsis dubitavimus tantum. Primiim itaque dicimus, has expetendas necessarib per se ipsas esse,quippe cum sint partium utrarunque virtutes, etiam si neutra ipsarum quicquam efficiat. Deinde dc faciunt quidem. An non ut medicina sanitatem: sed ut sanitas, sic sapientia felicitatem. Nam cum sit pars totius virtutis, felicem efficit, ex eo quia habetur,ac operatur. Praeterea, opus ipsum,&per prudentiam,&per virtutem mori essicitur. Etenim virtus quidem propositum ipsumessicit rectum:prudentia autem ea,quae in illud perducunt. Quare aurem partis animae,quae quidem est principium vegetandi, nulla cael lis virtus:quippe cdm in ipsa sit agere, aut non agere situm De eo ve-
tb, quod dicjum est,non esse magis aptos ob prudentiam homines ad honesta, iustaque agenda, paulis altius incipiendum est, hoc principio
sumpto. Nam vivi iusta agentes, quosdam nondum iustos esse dicinius,ut eos,qui faciunt ea,quae legibus sunt instituta inviti,ves ob gri rationem,uel ob aliquid aliud, non ob ipsa:& si agunt ea,quae oporter,& quo sutrum oportet agere studiosum, sic ut videtur agere singula numquenque oportet modo quodam illectum, ut sit homo bonus,ob electionem, inquam, ipsorum gratia, quae aguntur Electionem igitur rectam efficit virtus. Sede quae illius gratia sunt agenda, non sunt ipsius virtutis, sed ad aliam potentiam spectant. Dicendum autem de ipsis dilucidius est. Est igitur quaedam potentia, quam habilitatem vocant. Haec talis est,ut ea possit agere,atque attingere,quae adsippositam intentionem conducunt si igitur propositum sit honestum audabilis est:sia improbum,versutia est. Quapropter Scipsos
93쪽
CAP. XII. De Vulitate,&α prudentes habiles, desversutos dicimus esse. Ipsa verborudentia non est quide m haec dicta potentia non tamen est sine ipsa. Habitus autem ipse huic oculo imprimitur animae. Neque absque virtute, iacui
diximus, atque constat.Ratiocinationes enim agendarum rerum primcipium habent, cum talis sit ipse finis. ipsum optimum, quicquid
tandem sit illud Sit autem, verbi gratia, quidvis hoc autem non nisi bono viro videtur. Pravitas enim pervertit, facitque ut circa princia pia rerum agendarum lio .no fallatur. Quarc patet,prudentem nemunem esse posse,insi sit bonus. svMMA ET EXPONATI CAPITIS DUODECIMI.
huius est, Sapientiam, rudentiam effla utiles ad pata dam Felicitatem , ve sumamum hominis bonum. Dividiatur ve id intres partes. In prima proponuntur rationes dubitandi, quibus suaderi videtur, neutram earum virtutum intelis lectualium neeessariam esse Felicitati asseque a.dae. In seeunda ostenditur ex proseuo opposi-3um,ela utilitas earum probatur. In tertia adiaditu , Prudentiam cum omnibu virtutibus moralibus strictissimum habere nexum, ide iaque ne illa nullum esse posse Felicitat IOAa CIRCA Primam partem indieat
stationes dubitandi se argumenta,quibus alia Ru is forte conari possit,ut probot,nec apte gram, nee Prudentiam eonferre quidquam mo menti ad Felieitatem parandam. Ac primil
uidem adversus tilitatem Sapientiae sie dila putari potest. Omne quod in rebus humanis est utile ad humanam Felicitatem, confert aliquid in illam. Atqui Sapientia nihil eonferti Felieitatem humanam. Ergo neque utilis ad ipsam est. Aiuamptionem,sive minorem huius syllogismi, in qua est diffieultas,probatΑrist. presse,& mira emphas , illis verbis: ιδεμιλωψ ἐν Iιγενέσεινε miliud enim est generat. .is. Quae ue expendi possunt omne quod co- et aliquid in Felieitatem humanam , debet esse principium actionum honestarum, quibus Felicitas ipsa paratur. Atqui Sapientia nihil eiusmodi generat, seu non est principium
actionum honestarum quibus Felicitas par tur. Non enim est principium actionum eon-
sed solum eognitionis theoricae, seu speeulaativae,quae necellaria est,& invariabilibus principiis nititur sapientis ergo nihil consertila Felieitatem humanam. SIMILITER E contra utilitautem ludentiae si disputari poste ait. Illud enim quod non est principium actionum,aonestarum , nullaienus utile videtur Felieitati Obtinendaecquae nimirum solis virtutum ope rationibus adquiritur. Atqui rudentia non est tineipium actionum honestarum. Non enim virtutum opera effieit sed solum saeem praeseret , seu directionem, qui nillil omnino agitur. Oderponit Arist.exemplo Gymnahitae, di Medicinat, sine quarum praesidio pociant ab homine sano e robusto operationes ranae de robustifieri.vndein colligitur poste is homine eliei operationes solidae ac vera viri tutis absque Prudentia. Ergo haec non est via, ii ad Felieitatem. NEC Suffieit si aliquis Oeeurrata dieatque, rationem praeiactam solum evincere prudentiam euae inutilem postquam sente aliquis virtutum habitus adquisivit multiplici
operatione honesta. Tunc enim iam videi uel non esse Prudentia opus:fieu eorpori iam revistituto ad bonam valetudinem no est opus medicina, sed tunc solum, quando in aegritudine est. Non, inquam, sufficii: qitaniam a gumento praeiacto contenditur , nec virtute iam praeditis,nec nondum praeditis, utilem aut neeeiuriam este Prudentiam. Non enim prioribus,ut ostensum fuit. Neque etiam posterioribus: Quoniam ut ij virtutes inequautur,satiseriis alterius prudentis hominis ductu contatioque ducantu risellii ut aeger salutem asse
94쪽
ETHICA.Lib.VI. CAP. XII. Destilitate, o c.
r, ei se libent ii remedia opportuna. Ergo quem
ad nodum hanc ob eausam aegro ad convale iacendum non est Opus trist preaeditus arte Me
Ricinae neque homi ui, ut virtutes dantia. te mani ii assequatur , necessarius est habitus Trudiatiae.
abiurdet. Si enim Prudentia esset utilis ne-vMetudo 3psa efficit opera sari eorporis, quae
dicuntur vulgo opera sana. Sapientia enim est qui si sanitas aut vale dolatiae dant an IV δ.1
cundum faculiatem contem Platricen, intii lenistia autem secundu in neu talem activam. Et ASapientia& radentia, initar saliuali aut si Ietudinis Hieiunt , altera quidem actione in eo a templandi, quae es Felienas si e eulatiM;
tellariaque Felicitati parandae , dominaretur altercam te in actionem operandion qua sita est plane ipsi Iapie otiae, ic imperaret ipsici scuti. Felicitas practica Itaque Sapientia perficit supra sib. I ap. a. dictum fuit Politicam esse animum iecundum mentem Prarieritia autem
νορωτάτω max-ὸ d mma δε quodcum aio secundum mores. do i in petate a praeeipere omnibus diseiplinis, etiam theoricis, quatenus iubet, quaenam ex ijs tradendae sint in civitate , aut ab ea proscribendae , ex fine parandae eivium Felicitatis. At conseques videtur absurdum:eum dictu fuerit supr cap. g. Sapientiam ei e virtutumvmnium praestantissimam & absurdum sit, ut yirtus inferior dominetur superiori ,eidemque Praecipiat. Ergo Ptudentia non est utilis ne
mento excludi a Prude tui oninem activit te quoniam opus virtutis moralis efficitur, tum ab ipsa Virtutes, tum d a Prudentia Ut enim opus evadat nonestu nudia habere debet: alterum,ut ex bono fine eliciatur: alterum, ut operans se recte habeat in ij, quae sunt ad fi . nem, inquirendo, iudinando,elagendo, praecipiendo, prout necta ratio exigit. Prirnum ho
cellatiaque Felieitati parandae. Et hae quidem rum . virtute morali praestatur quoniam mvis sunt seta, quae proeoni Arist .adversus utilita χει ut eiusque vi lutis intellectualis illeEt adedobsevrc. sub dubio tantum. Hui obiectio laice eurrit capite sequenti. Vide ibi num. II. CIRCA Seeundam partem min nuntiat in oppositum, Sapientiam truden-riam ei e Virtutes utiles,ae per se optabiles ad Telicitatem parandam. Idque probateon velis endo fuddamenta eontraria superius producta A prim quidem ostendit, ex eo qud dmeutra earum quidquam ecterius agat , male Inferri utramque Inutilem elles: Quia ville de
re se optabile est omne illud , quod perfieit
animam secundum tranque partem , id est, conteinplatricem, Mactrieem. Atqn Sapientia& prudentia, quamvis nihil exterius agant, perfieiunt animam secundum utramque paria 'iem: ptio secundum contemplatricem post ride secundum actrieem. Ergo Sapietiari Prudentia, quamvis nihil exterius agant, sunt utiles inpiabiles per se. SECUNDO evertitati sumptum eius argumenti: Quia vere Sapientiaec Prudentia sunt eonfieientes Felicitatis, seu vere aliquid agunt qud dia re Felieitatis sit. Sapientia ei im est prineipium actionis eonis templandi, in qua posita est Felieitas theorica, praestantis,ima vi probatur late infra lib. 1 .cap.' Quare perperam assumiturinam nl- hil agete, seu otiosam esse prudentia quoque plurimum agit Praeeipit enim M dirigit actiones vi filitum moralium, quibus paratur activa Felieitas. Ergo sals assumitur in obiectione , ne Sapientiam , ne Prudentiam quidquam agere , quod intersit ad Felieit
et Do In Sapientiana Prudentiam esseere Felieitatem et sed non eo modo,
nus ipsius est appetitum inclinare in bonum dinem. Seeundum vel spectat, Prudentiam, cuius est inquirere,iudicareaeligere,& praecipere ea,quae sunt ad finem,iuxta rectam ratio. rem. Ergo vi opus evadat honestum , non so- .lum neeellaria est virtus moralis, sedck Prudentia: ideoque hae aliquid agit, imo itu rimum praestat ad rectam operationem. Si autem praeterea adiit Sapientia, totus hos a pella sectus de selix evadet secundum alteram ocatiteram animae facultatem,theoricam δε practi eam a praeterea legundum appetilum tensita vum. Sapientia enim , ut dictum est , perficit animum secundum facultatem contemptari ieem trudentia seeundum faculi Atym operabitricem Virtus denique moralis secundum, petitum sentientem: qui est veluti tertia pars animae, duabus praedictis inferior Quarta autem animae pars, quae vegetatrix dc nutri dieitur, nullius virtutis capax est et an prorusis naturalis 3 necessaria sit,qualiter inita tis, quae nullam Virtutum culturan perfecti O CIRCA Terium partem denudostendit, Prudentiam plurimum agere, seu coin erre in opera honesta ut uberius confutetur obiectio in oppositum initio producta. Id a tem probat:quia Prudentia ita eum virtutibi umo talibus i Ilium est,ut sine is consistere ne queat. Quod lice a prosellis ostentatus site apite sequenti nunc etiam demonstrare. Pgreditur hae ferie ratione Prudent cibi is tum est ob recta finis electio est. At to. cta finis electio connectitur necellario cum, Vielut motali Prudentia ergo etiam nemeessarid eonnectitur eum Virtute morali. 4-- et hae consequentiaci uoniam ubi one
95쪽
enam trabitus debent inter se eonnecti. Itaque disti cultas io tu est in probanda utraque Prae- mitia. Maiore illaru probat Quia rudelia citquςdam rerum agendar cognitio, similis illi,
quae ducitur ex consideratione theo mea rerum
immutabilium id sitis in rebus agendi habet
eundiam locum , quem in rebus peculabilibus intinent peincipia.Sicut enim iii hi se rebus
nulla scientia esse potest , ubi aliquis circa principia error est;1ra neque in moralibus seu agendis nulla Prudentis esse potest, nisi adsit recta finis electio: eum Prudentia ipsa sit recta cognitio rerum agendarum , qua rectam electionem filiis exigit,ut principium sui. Ergo seu nulla scientia esse potest, nisi ubi adest recta principiorum cognitio ita neque Prudentia, nili votest recta finis electio.
Io IAM Minor illa praecipui yllogismi
probatur: Quia recta finis electi pio diciscitur a Virtute morali. Quod ut ostendat Arist. resumit doctrina a lesta iura lib. a. c. . ubi al-sgnavit discrimen tiue iusta agere , Iuste agere. Exinde enim constat, aliquos esse qui iusta agunt,& tamen no sunt iusti ver cv pro-Pru : quonia non ex recto fine, Nirtuti consentaneo, iaci ut ea quae legibus imperatur: ede metu, ignorantia, imo lucru, aliave similem caulam Quippe vir si ac probus debet
elle ita affectus, ut quae eumque iusta, leu e bus consormia agit,ex eiectione finis honcita, delectatione honestatis agat. Com ergo electio& delectatio et ulmodi proveniant λα
Virtute morali, conlequens est ut cum con
nectantur, sicut et ectus cum ita caura per c. Vera igitur est illa minor praecipv. , , qua illum abatur, rectam tinis elactionem nece .axio connecti cum Virtute morali.
II NEQUE Ex eo quod virtus moralis
eligat rectum fine, interie licet, Prudentia .esupervacanea ad eligendu . .dhue enim talisci ne eellaria est: non quide ad fine erigenidum, quod prestatur a sola victu te morali te ad eligend si media, sive presidia, que sunt ad fine , eaque parada quado de quomodo portet. n- deque est ut Prudelia nequeat ei se abique iris tute morali. No enim po .est eligere media, nis antea Virtus moralis elegerit fine riuia electio mediorum supponit propositum , sive intentionem finis. Ergo Prudentia stipervacanea non est ad eligendu est operandu honu mora a se;sed imo potius necetiaria cum nemo pGl- sit bene operari,& finem rectum obtinere, ni
s per media sibi praeseripta a Prudentia, cuius est eligere ea quae sunt ad finem. ia CONFIRMAT Arist. id ipsum inimirum, Prudentia sine Virtute morali, seu probi ἀtat esset O posse. Id vero ut prςstet,oblervat, esse in homine quanda Levitatem, qua recidiciant anie τητα Latini aut Interpretes ap
pellant Alrrtim, H Victosius humebus i
tius vel aptituditum, seu βbii totem, ut Argyropilus, alijque. Quockque autem nomine Lictine explicetur, id certu est,eiusmodi saeuit te esse vim quanda homini naturali, atque instam,&cindi fetente ex se ad virtute de vitili, qua aptus est faciles& nullo negoti agere ea, que ad propositu finem conducunt. Liquidem
si finis sit bonus, faculta Aulistima laudastitis
est,cu artutis nomenal eqiritur a Prudelia dieitur.Si autem malu finis praescribatur, vi luperabilis est, x veri ut in nominatur Ueri cum utraq; c veniat in illa facultate naturali, quae homine callidum aut solertem reddit factumeli, ut propter eiusmodi similitudine prudentes homines, mod6 solertes, mod&ver luti appellentur quamvis ver secundum proprias rationes opponantur Olertia & versutis otia ἀquam laudabilis una, vituperabilis altera. in EX Quibus colligitur, Prudentia sine Virtute morali es e non polle Quoniam lieetia ii in illa,quae calliditas dicitur, indisereas ad laude Se vituper tu, ideoque eum Virtute
noli connectatur,tamu facultas placinordine ad bonum finem, nunquam sine virtute mora
lita. Hi sui saeuitas ipsa in ordine ad bonum suem, Prudentia es c dicitur: quippe rude tia eiustri odi facultate includH. Prudentia igi turn inqui sine Virtuae morali est: Minor pautet qua a Prudentia est habitus,qui ratioci undo per tu tit idonea media ad conseque dum
hulium finem,electum a Virtutet morali. Maio, rem vero proba Quoniam faculta leu toler tia iii ordine ad bonian ritiem, lotum eo petit viro lisuetiti reci uiri de reisus iud: cium qu lis est solus vir probus, WVirtute n:orali prς 'altus. ipsi enim est oculus quidam, seu acumeni metitis, ut praescriba bonum finem pec id ne media conieci uendum. Improbi autem hodimines,mvitiorum mancipia , irent ei ulmodi oeulo ex licet multi illo tum veri uti lint j. ab ea tamen pei spicacica e alieni existunt, iuet est io lettia in ordine ad bonus tinum C liu
tionum tenebris involuti igitur soleti Ialli
in ordine ad bonum finem, i uncmam lini lar tute morali est. Quam laue sententiam etiam.
busoninibus latria in concludit Arist. neminnem es, prudentum, iras Se probus lit. VI DE D. Idomam I. a. quasi . 6 3. Q.
96쪽
De natisa virtute, virtutum; cprudens connexisne.
ONSIDERANDUM Est iterum & de virtute. Etenim ut prudentia sese habet ad habilitatem, quae non est idem, sed simile sic & proprie virtus sese habet ad naturalem virtutem.Omnibus enim unguli mores inesse quoddammodo natura videntur.Etenim & iusti natura,shrtesque, atque ad temperantiam nati videmur, caeteraque
continu habemus ex ipso ortu Sed esse tamε quaerimus aliquid aliud,quod est proprie bonu bc alia modo alio nobis in esse.Pueris enim ac belluis naturales habitus insunt. At absque mente nocere videntur. Atque ut robusto fit in corpore sine oculis semovente errat enim vehementer ex eo,quia non habet visum sic hic accidit.Si verbis entem aeceperint,in agendo differt. Atque habitus ille similis, tunc erit proprie virtus. Quare ut in opinativo duae sunt species,habilitas,atque prudentia sic & in morali sunt duae, una
naturalis virtus,altera proprie virtus.Atque harum ea,quae est proprie virtusnon fit sine prudentia. bapropter,inquiui,Virtutes omnes, pr dentias esse. Et Socrates partim recte quaerebat , partim peccabat Peccabat,quia virtutes omneis prudentias esse putabat.Bene dicebati ubd non esse sine prudentia ipsas aiebat. . . Hoc autem huius indicium est:Etenim nunc omnes, cum Virim tem definiunt, dicentes ipsam habitum esse,&assereres ea,circa quae Versatur,addunt,secundum rectam rationem. At recta est ea sita est secundum pruolentiam. Videntur igitur omnes vaticinari quodam do alem habitum esse virtutem, qui est secundum priidetiam.Opo te autem parumper migrare.Est enim is habitus virtus, qui non solum est secundum rationem rectam, ea cum recta etiam ratione Recta autem de talibus ratio ipsa est sane prudentia Socrates igitur virtutes ipsas rationes esse arbitrabatur.Omnes enim scientias esse dicebat. At nos cum latione esse censemus. Patet igitur ex dictis, fieri non posscivi sine prudentia sit homo proprie bonus.& absque moriunvirtute prudens. At enim, ea rati qua quispiam disieruerit sep
rari virtutes, hine solvi potest. Non enim idem ad omnes suseipiem das aptissimus est ingenio quare aliam iam accepit, alia nondu acce
97쪽
CAp. XIII. De nativa Virtute;&c. 6 sit. Hoc enim in naturalibus quidem virtutibus fieri potest. At in ijs, quibus ablolute dicitur homo bonus, fieri nequit Eterem cuni
prudentia, quae est una, simul inerunt,nivcrsae. Constat autem iaprudentia opus et 1e, etiam si non esset activa, quia partis est virtus. line prudentia, sineque virtute, electionem rectam non fore. Altera namque finem, altera ea, quae sent ad finem, agere facit. At verbii
que sapientiae praeest, neque praestabilioris est partis: sicut neque ars mededi praesidet ianitati. Non enim utitur ipsa, sed videt ut fiat.Illius igitur gratia, non autem illi, iubet.Praeterea, simile est, ac si quispiam facultatem civilem principem esse deor dicax, propterea'ubdira cipit de omnibus, quae aguntur in civitate.
svMMA ET EXPLANATIO CAPITIS DECIMI TERTII.
nesta media,subinduit Virtutis sormam, dictaturque Prudentia. Ideoin appellari solet Pruia dentia naturalis: nd quia vere Prudentia sit, sed quia faeile fieri rudentia possit. Unde Eustathius Homeri Interpres Iliad. 3. ἀει,--- να , solertiam appellat, φρον, εως ν 'ρμιιdentia matrem Solertia enim quasi gignit & parit Prudentian ., PRONUNCIAT Igitur,esse quandam
vim naturalem, quae perinde seliabet eompa raturque ad virtutem noralem, sient solertia sue calliditas ad Prudeliam.Stetit enim solerita est innata, Prudentia autem usu de frequenti exercitIo atq te experimento ad itiritur; ita etiam vis seu vilius naturalis est mi ira a natatura,Virtus autem moralis usu atque exercita tione assidua paratur Prieterea, sicut sis Iertia est praeparatio quaedam ad Prudentiam habe dam ita naturalis virtus est veluta disposi io ad virtutem moralem comparadam, atque instar terra excultae de iubactae ad enua. reeipienda, fructus serendos .Poi r eam vim ea virtutem naturalem, de quali praeparatione ad morales Virtiues , probat ex commuit modo inquendi omnium Fiequeter Mi in dicitur de aliquibus hominibus eis optimet indolis, a primis unguiculis iustos,fori es, aut teperatos. Quod tamen nec benemee vere dicerettit,nisi
iis essent a natura artutes et iis modi natura les,ac moralium prae Paratrices. - ElNDE d, intuit,eas virtutes na
turaliter insitas,non es. virtutes simplieiter, sed in speciem vel similitudinem tantilan, Sequodam abusu nominis. Quod impliciter probat. PRIMO: Quia illae dumtata sunt simpli gises h proprii Vir utes, ad qua comendia ea virio CVIT Aristot prisbavitque
superiori eapite Prudentiam existere non poste sine viri uore morali. Nilne viciis imitatendit, nee Virtuterri mora temposse sine Prudentia invi veniri:summatimque tradit,solertiam a natu-xa esse velut inelloatam Prudentiam, sine hae Virtutes persectas esse non posse. Dividiis Zur caput in tres partes.In prima statuitur, virtutem moralem absque Prudentia non et se. In secunda deternitur, Virtutem unam persectasne aliis esse non posse. In tertia demum asse ritur,Sapientiam meliorem ac praestantiorems suam Prudentiam,existimari debere. CIRCA Primam partem monet,Vira
utem se habere in ordine ad Prudentiam, si iaceuti hane in ordine ad solertiam. Quod Vernitius intelligatur,resumendum est ex dictis circa finem eapitis praeeedentis,esse in animi
suandam saeuitatem, ab Aristotele nomin4ta πιστητα, id est,solertiam,ealliditatem,subtia iratem,vel aeumen,aut naturalem vim ad iii quirendas rerum agendarum rationes, o media opportuna ad finem obtinendum abstra- hedo ab eo,ut finis bonus vel niatus sit.In quo sane differt a Prudentia,quae determinate perquirit&eligit inedia idonea ad bonum finem obtinendum. Itaque vis seu saeuitas eiusmodi inest naturaliter hominibus, indisterenterque se habet ad Virtutemin vitium atque adeo syitio adiungatur de prava media inquirat eli gatque,dicitur ealliditas ,efluti auri autem comitem habeat virtutem a bonum finem ab
98쪽
mus,ut iis obtentis fetiees simus. At virtutes illae naturaliter insitae, inon sunt ad quas con tendimus, ut ijs elices simus cum ijs e natura iam re evis adhuc tu ambiguo sit Feliei-ras. Ergo virtute sit Ionaturaliter insitae, non sunt Virtutes simpliciter iroprie. SECUNI O. Nulla vera & propria Virius inest pa ris aut belluis ut lib. a. cap. I. dictum est. At virtutes illet naturales inlunt pueris aet-Iuis Pueri enim quidam liberale sin temper ii di eunt ut similitervi leo fortis, inanis fidelis,naturaliter. Ergo Virtutes illinaturales non tulit virtutes veri in proprie. TERTIO. Nulla vera o propria Virtus est daninos de noxia habenti: cum eonstituat hominem probum simplieiter cidoneum ad Felieitatem habendam. At virtutes naturaliter insitae taeperunt damnosaei noxiae habenti.Ergo, suntiVirtutes verae propriς. PORRO Virtutes naturaliter in stas interdum noxiasin damnosas esse habe-ti,deelarat Aristoteles similitudine corporis. Quemadmodum enim corpus, licet 1lidum robustum,s careat visu, impingi saepe, magno impetu cadit , ac nocumentum rediis
pit se etiam siquis habeat natura insitam
vehementem propensionem ad opera alicuia ius virtutis moralis δε tamen careat visu,Qve oeulo rationis dirigentis noeumentum reis
cipiet ab eadem propensione vehementi,unde adiuvari debuisset. Exemplo praeterea tonstat in ijs qui naturaliter ad opera Fortitudinis propensi sunt: ob defectum sensiderationis, coeco ae praecipiti modo se coniiciunt inpericula, atque in ijs misere pereunt die
tinet illa Demadis Oratoris,oi,aientis, exercitum Alexandri Macedonis, amisso duee,f
turum instar Cyclopis ab lysse per dolum
ex coecati Est taliud exemplum in Milone Crotoniate infra reserendum lib. IO. cap. vltimo a notatu dignum.Similiterin propens ad abstinentiam , nisi oeulo rationis ducti ad mediocritatem se redigant , ne ite vires corporis extenuant, sibi immaturum obiarum parant. Vere igitur pronuncia Aristo t. Virtutes naturaliter insitas saepe esse damnosas noxias atque adeo propriasin veras Virtutes non esse quoniam, nisi aliud prae sdium adsit, rationis ductu, quasi oculo, ca
SI A utem eiusmodi naturales viris
tute intelligentiam, velut oculum, adeptae fuerint excedunt incomparabiliter eas, quae tali praesidio sunt destitutae, evadunt Virtutes verea proprie. Eiusmodi autem intelligentia,seu oculus, in Prudentia. Unde vi
tutes naturales evadunt excellentiores, hut Virtutes vere ac proprie accedente rudentia. Quare quemadmodum in ea animae parte,
eui opinanditim misimus, duet sunt speciesa
solertia&Prudentia ita in morali duae sunt, altera naturalis virtus, altera moralis&proprie diota, quae nunquana est sine Prudentia. Ideo &quidam dicunt, omnes Virtutes esse prudentias . Aera rates quidem , eius opinionis secrator, partim verum dicebat , partim falsum. Quatenus enim censuit , omnes Virtutes esse prudentias,erravic quarenus ver docuit, Virtutes persectas absque prudentia esse non Polae, verum dixit. Idque probat ex commui Philolophorum sensuri qui, cum Virtutem definiunt , postquam habitum elie Pronunciant, cin quibus versetur, ad durit haec verba, ς' τον ei. λόγ-secundum re .ctam ratremam. M qui recta ratio est secundum Prudentiam. Ergo ex sensu definitione omnium, Virtus moralis cibet esse secundum Prudelitiam ideoque vere dixit Socrates, vi tutem moralem sine rudentia esse non mia
se . DEINDE, Virtus in sui definitione non solum dieitur habitus secundum rectam
cta ratione. Igitur cum recta ratio sit ipsa Prudentia, Virtus moralis non solum debet esse secundum Prudentiam, sed elim simul eum Prudentia.
posteriorem partem opinionis traditae a Socrate, praesertim dum asserebat Virtute nrahi aliud esse, qu mieientias quod rato iaci cum ipso tradiderunt,ut Plat restatur in Menone. Refellit, inquam, Aristo t. me xi stimationem: Quia omnes viri docti, di praerisantes Philosophi eius temporis , definientcs virtutem, non dicebant, eam este scientiam,sive r,tionem sed stientiae aut rectae r tioni eonvenientem in ipso satis indic bant, virtutes esse aliquid aliud a scientia, recta ratione, ae proinde a Prudentia. V rum nequeaut eorum definitioni aequies' cendum putat. Nam, ut idem Aristot arguit lib. I. Magn. Moral eap. vltim si virtus imoriralis nihil aliud esset,quam habitus rectae a tioni congruens,sequeretur inde, quidquid siti Congruenter rectae rationi, id etiam ex Virtute fieri. Consequens autem est abluidam: eum manifestum sit,etiam improbos, nulla Vi tute morali pretestos, interdum faeere aliquis recte rationi consorme,quin ex Virtute agant. Ergo Virtus moralis aliquid aliud est quam habitus rectae rationi eongruens. uare ijdem Authores ex parte solum veritatem attigeruis
quatenus dixere, Virtutem esse rectet rationi ςongruentem. Debuerunt enim addere, Virtutem esse recta eum ratione, id est, camur identia coniunctam.
eundam rectam rationem dicitur etiam agere quis,moncte alio,&ae fine cogitate: sic utaratra dicituc secun um rationem agerc,qui
99쪽
CAp. XIII. De nativa Virtute,dcc. 69
6 Author dirigitur . Et tamen qui secundurectam rationem agit, sol ae monente alio, noMperatur ex Virtute Solum enim agit ex Vi
tute,qui agit sciens quae agit, de de fine cogitans. Ergo non lusiicit a 'ere te cundit recta ratione,ut quis operetur ex virtute. Ergo pre te reae nece: larium est, rectae ratione agat; sal mirum, scient quae agit, de fine cogitans.
Hoc autem solum praestare potest ille qui Prii- dentia praeditus est. Ergo solum potest opera-I ex Virtute ille,qui Prudentia praeditus est. Nulla ergo vera propria virtur moralis sine rudentia et e pote it, licui nec Prudentiatine Virtute morali.
LX Quibus colligitur, Socratem in
illa sua opinione peccasse per excessum, caeteros autem Philolophos per desectum. Excelsit quippe Socrates,du docuit Virtutes esse pru- centa asinum moralis virtus, licet Pruden laeconiuncta ei e debeat, non tamen usque adeclasiurgat,ut Prudentia sit quippe Virtutes morum inferiores sunt intellectualibus, de quaru
numero Prudentia est. Alij ver Philosophi
defecerunt cum dixere, Virtutem nihil aliudeli quam habitum secundum rationem activum. Constat quippe ex dictis, Virtutem non modo es, habituin ecundum rationem , sed etiam eum ratione: quia debet esse coniuncta cum Prudentia, ut sit vera de propria Virtus.
Vnue demum concluditur, neminem elle pro
bum virum absque Prudentia.Nemo enim est probus vir absque Virtute morali. Nulla autelVir Lus moralis line Prudelia est. Nemo igitur probus vir est absque Prudentia. I CIRCA Secundam partem tradit,iVirtutes invicem elle connexas neque unam
aliquam earum persectam abique aliis conli fere posse Quod ex conlequentibus videt ueplane in serri. Dictum enim ei capite praec denti,Prudentiam esse non Posse absque Virtute morali. Ostensum praeterea ei in hoc ea rite, nec virtute moralem esse posse sine Pru dentia. Ergo virtus morali sic Prudentia u.
tuo connectuntur, ita ut altera linealier e I se Ron possit.
11 HUIC Doctrinae opponit argumentum, quod ab aliquo posset in hune fere
modum proponi.Si enim Omnes Uir. utes invi ieem connexae atque illigatae essent,quicumisque hominum bene asteuus invenitur ad una
ivirtutem , esset etiam bene dii positus circa aliam. At consequens salsum esse ,experimento Patet. Invenitur enim quidam ad solam Libe xalitatem bene aflectus: alius ad Temperantia: alius ad Fortitudinem alius ad Clemetiam desie de alijs Virtutibus. Ergo quia virtutes omnes non sunt invicem connexae.1 RESPONDET Arist. distinguendo,
i supra num. 3. Virtu es naturales, seu insitas a naturavi complexione,atque improprie dictaq, Virtutibus moralibus quae sunt proprie de germanae virtutes AI e de prioribus quidem
fatetur non ei se iuvicem connexas pos dieque unam abique altera inveniri ut probat experimentum illud in argumento propi litum. Cς
tertim de poliariora Du negat pol se unam ab Lque alia conlistere. Quae libet enim illarii redadit hominem impliciter pro oum quod praestare non potest, nisi secum a ierat comitatum
caeterarum o innium Virtutum, atque inter eas Prudentiae,cum qua caeteret nexunt habent.
3 PORRO Prudentiam esse caeteris Virtutibus conitinctam, ita ut sine omnibus ijs nequeat conlittere Probat dupliciter P. I NO: Quia solus ille homo qui recte & intiam penetrat principia rerum agendarum, est praeditus Prudentia. Hi us ille qui habet omnes Virtutcs mora es penetrat recte cintime
principia rerum agendarum. Ergo solus ille qui possidet omnes virtutes morales, praeditus ei Prudentia:ac proinde haec si ii iis omnibus esse non potest. Conlequentia patet qud
, ramque partem, maior similiter quia principia rerum agendarum lunt tines, quos antim penetrare uehet vir prudens , ut per erutetur eligat media idonea de rationabilia,quibus obtineantur Minor autem suadetur: Quia solus ille potest intime penetrare principia rerum agendarum , qui habet imum recte compolitum, d libe .um a perturbationum procella. Alias enim aegrotabit mesa aegritudine inordinati appetitus. At solus i , qui possidet omnes Virtutes morales habeta a. inum recte compositum, d liberum a perturbationum procella. mirum, is est proprius et lectus formalis pr dicta um Virtutum.
Ergo solus ille qui possidet omnes Virtutes
morales penetrat intime principia rerum
i. SECUNDO Idipsum probat: Quoia
niam quisquis Prudentia praeditus est, scrutatur omitia inedia dc eligit ea , quae conserunt in bonum finem sic quedum. At uti quis erutatur omnia media,e, ex ijs eligit ea quae co- ferunt in bonum finem conlequendit in . debet esse exornatu Somni virtute morali. Ergo equisquis Prudentia praeditus est , debes esse
exornatus omni virtute morali. Maior patet:
quia id est proprium munus prudentia',ut late explieatum est supra hoc libro cap. ela ieqq. Minor autem tua detur: Quia perierutatio electio mediorum ad finem eo mequendum praesupponit electionem ipsus boni finis, queet certe ariolis virtutibu moralibus praestatur, ouarum singulae sunt habitus electivi propriio boni filiis. Ergo preti uppo iiii iii animo virtutes morales, huis boni electionem ab iis actam. Quadere legendi, Plato in Sophista, atque in Protagora, ct Cicero lib. a. de Um .eiis, S 3 de Finibus, hi Tusculta. PL.
100쪽
ETHICA Lib. VILCAP. VII.De nativa Virtute.&c.
ic HINC Regreditur ad eonsurandam
iterum obiectionem cap. praeced. num. 3. Pria
postam,qua eo tendebatur, Prudentiam videri inutilem , quia nihil agit eorum , quae exteririus operamur in materia virtutum. Confutar, inquam, obiectionem hane: Quia lieet Prude tia actuosa non esset, adhuc perficeret partem animae intelligentem, in qua sedem habet Felieitas eo templativa: vi apparebit lib. IO. cap.
. Deinde de vim haberet ad indagandum proponendu opportuna media parandae eis
licitat icti H est , seu activae. Vnde, vel ex ijs
eapitibus,quamvis alia deessent, per se expet 'hilis foret, magnumque animo fructum repo raret Prudentia. Nulla ergo ratio est cur inutilis aut frustranea existimetur.
16 CIRCA Tertiam partem proponis
quaestionem iam antel eap. praeced. leviter ω- tum indieatam,virum Prudentia sit ex relleniatior,quam Sapientia in aliquam in eam dominatum habens. Respondet verd, Prudentiam non excellentiorem elle, sed potius inferiore. Idque probat hac sere ratione. Omnis habitus Pernile ira animam secundum partem ignobiliorem,est inferior habitu perficiente animam se eundum nobiliorem partem. Atqui Pruden
tia est habitus perfieiens animam seeundum partem ignobiliorem,Sapientia autem secuniadum nobiliorem. Ergo Prudentia est inferior Sapientia. Maior patet: Quia partes animae 'ud nobiliores sunt,ed praestantioribus habitibus perfieiuntur per se loquendo,& attenta
rerum naturali exigentia. Minoe autem suadetur: Quia pars animae activa, seu ad operandure lata,est plane interior,quam eontemplatrix: ut demostratur infra lib. Io .cap. 7. S. Atqui Prudentia est habitus perficiens animam eis eundum partem activam, Sapientia autem seia eundum contemplativam , ut ex se patet, de ibidem herius constabit. Prudentia ergo est habitus perficiens animam secundum partem ignobiliorem,Sapientia autem secundum nobiliorema
talem eapite superiori indieatam, n. s. t Prudelia sit praestabilior quam Sapientia. Etenim Prudentia,sieut 5 Politiea,omhibus diseiplinis praeeipit, etiam theorieis,quatenus decerianit quaenam earum tradendae sint in civitate rvt dictum est lib. I eap. a. Ergo dc praeeipit eudem Sapientis eum par ratio sit,& nihil eximi debeat a recta gubernationeri praeceptis Pr dentiae Politieae .Rt quidquid praecipit, seu imperat alteri,est natura sua exces lentius,utia tet. Prudentia igitur sie ut lolitica,exeellentior quam Sapientia est. 13 RESPONDET Arist. negando Pruia
dentiam praecipere Sapientiae. Non enim S Plentiae rationem praeseribit, nec modum,quoia rarere debetat in conis latiose ror te. quod erat neeessarium ut Sapientie imperaret. Solum itaque piat cepit de Sapientia, quλtenus viam ostedit ac tuetur, qua facile ad plius ais pientie adeptionem perveniamus la duplici exemplo illustrat: altero a Medicina petito, Lia ter a Politica Medicina etaim praecipit ea quae utilia sita ad valetudinem recuperandar non mit cipit ipsi valetudini, nee in ea dominatur, aut ea utitur , veluti famulatrice. Politieaetiam praecipit quidem de omnibus,
'uet sutit in civitate, quatenus ad comulae bo num resertitur: proindeqli etiam praecipit de
iis,quoad divinum eulium spectant, honυ- rem Dei. Non tamen inde consequens est, ut ipsi Deo preeipiat, cui cultus horror ei uia modi defertur: immo neque prςeipit ipla cui tui,utpote superiori,sed tantum viam ostendie vel assignat tempus,quo solvendus fit Deo. Similiter igitur Prudentia solum praecipit, seu pr seribit viam paeand Sapientis znon tamens praeeipit ipsi Sapientiae, cim scribri rationem aut modum eontemplandi: qui solum ad
eandem Sapientiam attinet.Sic nee Prudent ite
Politicae est Oeernere , quaenam sit recta de Deoin rebus divinis sententia, sive usnam secta si civibus amplectendast. Id enim damia taxat ad Religionem spectat cuius ministri sunt Pontifiees,&Saeerdotes, aliique ex Hieiararchia Eeclesiae ad id muneris deputati,ae te gregati a turba eivili, seu populo. I EX Hoe loco Aristotelis existimat Theodorus Zuingeras refelli Iurisconsuli sudum suam ipsorum diseiplinam deprς dicant,d ceteris anteponunt eo nomine, qudd in ad miniuranda Republiea versetur, deges de omnibus omnium ordinum officiis interpretetur. Id enim salsum esse constat ex Arist. euia ius ratio,quemadmodum de Politiea,sie etiam de Iuris prudentia probat, longe inserioremella,quam ut possit Neipere, aut interpretarica,quae ad Dei cultum attinent. Verum longei
urgentior est loeus idem Arist. ad e plodetida ipsum uingerum,aliosque similis farine aut furfuris hercti eos, qui doctrinam Religionis, rerum divinarum magisteri u , politicis Ma gistratibus, Ec Principibus saecularibus tribuunt. Deberent enim erubescere, quod ea italorum existimatio,vel ab Ethni eo Philosopho absurda putetur,& contra rationem Omnem: quoniam res saerς,& ad divinum euitum spectantes, ae potissima earum qu in electione dc approbatione sententie ei rea Deum, de divinas res,lita est,no a foecularibus homini baes. non a Politieis, definiendet sunt Ieda sacris Pontificibus,ipiorumque ministris. Quod migaliorum exemplo Gentilium , eorum rei r-tim quibus vel inanium Deorum aliquali seu lintus fuitidiscere possent. VIDE D. Ihomam 1. a. q. σέ. ama. dc illius Inte retes.