장음표시 사용
321쪽
CAP. X. De ma mero amicorum. 23 I
poliat eomprehendi ab una civitate optime constituta D innat ergo Arist. regimen ipsarum Athenarum in Romae, o aliarum quarundam urbium, aut equalium,aut ampliorum: de quibus plura& selecta exhibuimus i Theo Mia HOWulenta Lu/. IX. exeu quae hue transferre piget, quamvis admodum opportune insererentur.
civitates intra Europam, aut non adeo procul ab ipsa Graecia fuisse, ei rea tempus Arist. quae longe excederent numerum centenorum mille civium. De Caesarea Cappadociae quamvis non numeraretur inter urbes principes ciessatur Zonaras habuisse quadringenta mi ineo.
lara. DeAgrigenioSicilie urbe Diogenes Laeristi usan Empe eis selibit eam olim o 1ingenta hominum millia inhabitasse Mitro plures Mira Vrbes,de quibus loeo indieaio disierui. Vnde diiue illis omnino redditur doctrina Aristot lis multitudinemeentum mille civium inun yrbe damnantis,ueluti nimiam, optimo regimini adversam ita EX Rationet praeiam dubitandi licitur interpretatio JPerri victori ad noc
trum eaput ubi admiraa, ut sonat, sententia Arist.damnantis eum civium numerum, veluti iusto maiorem, respondet, rationem eius cena surae fuisse , quod Graeci veteres soliti essent condere urbs εἰ exiguas, non autem magna icoque eivium numero instrerte,qui faelle an. gusto muro m ambitu eaperetur. Idque proin bai,quonia Cretam insulam appellarunt . υμπολιν inld in ea soli centum urbes essent. Quae v casio fuit Virgilio , ut de Cretensibus eret Centum urbes babitam. Et Horauio, Π accineret de Europa Cretam advectar
a simu centum tetigi potentem Oppidis Creten. lio quoque loeo: Aut ille contum nobilem cretum climssent, ituruιm uis.
Itaque eum in una Insula,eaque mediocri,cenatum urbes essent, plane colligitur , omnes illas fuisse exiguas quoniam aliter maiorem longe cireuitum , seu terrae tractum cum suis limitibus oeeu parent. Quare & totam Graeciam existimat idem victorius exigua solum oppida habuisse Aristo iesis aevor ideoque uniis yerse tulisse sententiam , ne civitates amplius
extenderetur,aut maiori numero civium consarent quoniam visum ipsi est rationi de publieae utilitati consorrne , ut quod in Graecia fiebat,ubique etiam fieret. is REIICITVR, Inquam,haee interis pietatio, es ostentum si supra testimoniisDi ni Chrysostomi in Diooysij Halyearnasseti, Graecoxum ceria Prestoriographorum ii quihbus merit credendum sit,uelut Ioeulatis testibus , urbem Athenarum vastissitvo muroru naeireui tu constitisse.& Romam iptam,tota qu ata erat, non utile admodum maiorem. Neque videtur diei vere posse, Athenas aevo Aristotelis fuisse urbem exiguam,postea autem nimi uine reriisse , tum amplitudine murorum , tum dc multitudine civium. Non, inquam , vere dici posse videtumum quia vix,aut ne vix quidem, id probabitur estimonio alicuius Veteris Authoris, fide digni tum etiam,quia de magnitudine ingenti Athenarum constat ex allegatis Dione de Dionysio de exiguitate autem nun constat: tum denique, quia trecentis illis circiter annis qui fluxerunt a tempore Aristotelis, utque ad tempus Augusti, quo seribebati Diovysius, Imperium Graeorum non sub ij eincrementa ,sed paulatim dilaplum fuit morte ipsa Alexandri Magni inrare vix apparet
quomodo ab eo tempore Athenae ex civitate exigua creveri ut in urbem usque adec insolitae magnitudinis, ut pene Romam, primum maximum Orbis emporium , aemularetur.
1. QUARE Aliter videtur exponendus Arist.M quidem dupliciter. PRIMO,
si dicamus, nomine civium no intellexisse hoc Ioeo quoslibet homines intra moenia civitatis comptehensos ut inquilinos, peregrinos, pueros, senio consectos, servos, capite censos, de proletarios,sed illos dumtaxat,qui publicae alicuius potestatis,admi instrationisve, partici pes sunt, te eapaces serendi agili ratum, aut ferendi suffragium in comitii, IJ enim dumtaxat veri cives censentur ab eodem Attiastotele lib. 3. Polit. cap. I.Si autem horumcen, tum millie in civitate sint, ultra illos alios ab alboeivium expunctos, qui frequenter numero excedunt videbitur multitudo incolarum maior, quam ut recte ordinate civitas aviministrari possit. Iuxta eundem Philosophum 7. Polli cap. . ubi hanc ipsam quaestionem exagitat, modus seu Mensura multitudis etiavium capienda est ἄπο τ αυτ αρκασι, id est,us mentia, sive rerum copia,quae victu ira vestitui omnium ineolarum sufficiat. Difficillimum est autem ut aliquot centenis millibus hominum , partim ei vibus, partim a eivium albo exclusis, sit sufficiens annona, d competens victus ac vestitus, undecumque asporis tur. Quare tanta incolarum multitudo in uua civitate videtur iusto maior.
is SECUNDO Dici potest, etiamsi
hoe loeo veniant inies ligendi civium nomine ij, quos paulo ante ea pungimus adhue nimiam esse multitudinem centum millium iniscolarum quoniam tam ingens hominum numerus, nec commode regi potest ministerio mortalium hominum , nec trabei tuffieientia atque opportuna alimentorum vestiuiti sub sidia , nisi in magna plerumque caritate, a
322쪽
ET HIC A. Lib. IX.CAP. X. De numero amicorum
etiam desectu, saltem ad tempus. Quod si veta
obiiciariir, aut ipsam Atheniensum urbem,aut Rcm .im, maiori ei vium multitudine constiti L se mi amen utramque mille optime administratam, ac rebus omnibus vitae humanae necet. sariis abundantem Reis fortasse utramque vria he ii rnelius habitura ac convenientius regenis xlam, instruendamque rebus necessat ijs, si misnori numero civium constaret. Praeterquam
luc dulci etiam potest , Aristotelem experimento didie isse in urbe sua, non fuisse recte Ois stilutim , aut permillum aded copiosum nurneis rum civium quo tuam regimen opportunum eorum omnium difficit Iimum erat,& non inveniebatur αὐταρκari illa, sive sufficientia rerurum , ex qua metiendam docet multitudinem eivium. Idemque fortalis diceret de ingenii Romae amplitudine,in numero civium, si rem perspectam haberet. Verum hoc loco satis lai notate generatim,& secundum est que ii
rumque accidunt, multitudinem centum miItium incolarum quia videtur iusto maior, quam ut commode regi ac provideri possit. Io H A Q.VE Summa eius doctriis
nae est,in numero civium servandam ei; me. dioeritatem opportuna , t nee paue sint, nee multi ad modulii. Neque enim in hoe devenie- dum est ad numerum aded exiguum, qualis est denarius; neque etiam abeundum in infinitu me sed certa quadam mediocritatis regula coercendum, prout visum fuerit expedite ad bono regimen is abundantiam rerum in civitate. Quaerit ergo Arist an se ut in civitatibus opoeis numerum civium non esie indefinitum, sed certum definitumque inter parvum magisnum sie etiam in Amicitia honesta expediat numerum amicorum non esse indefinitum, sed gerium ac medioerem, ut nee plurimi diliga aritur amici, neque admodum pauci.
1 et IbCA Teri iam partem proe dit ad eam quaestionem dirimendam, itatuit, in Amicitia honesta non expedire ut analeisnt plurimi neque in multitudine innume rabili, te certa, definita. Quod multiplici ratione probat.18 RATIO Prima est. Amieitia
omnis proindeque cilla quae honestate dueitur,exigit convictum, amiliaritatem, erebra collo Quia amicorum inter se. Atqui di melle, aut etiam a A. νατον, impossibile est unum aliis quem habere convictum, saviiliaritalem, erebra colloquis cum plurimis. Ergoin difficile, aut etiam impossibile est, unum aliquem ha bere cum plurimis Amicitiam honetiam Maaior patet ex dictis libra. cap. 3. 3. Minor ab Arili diei ivr perspicua: Mauristarcho proba tu locto iam allegato, ubi doeet, impossibileella iustu odi societatem inire eum multis: quia hoe esset veluti se dividerem distrahere
in nullas partes , a tanquam multis versari.
que sunt alicuius amici, debent pariter mutus, seu inieris esse ami ei. At hoc aut difficile,aut
impossibile est si plurimi sint. Ergo alicuius a mi eos esse plurimos, aut difficile, aut impos--sbile est. Maior piqbatur ab Arist. Qui cum .ique enim sunt alicuius amici, debent una cum eo vivere,versari,& familiariter colloqui, ae creta leuconsilia intima communicare. Ergo pariter mutv , seu inter se debent una vivere, eaque omnia Osricia prastare. Cum errigo osset ei uimodi sint propria amicorum quicumque sunt ami ei alicuius , oportet ut sibi invicem praestent Oificia propria antico inrum Minor autem suadetur Quia plurimos sibi tot Amicitiae offieia praestare , vis Paucorum est: plurimorum autem apparet longe ditalicilius,aut etiam omnino impossibile. 2 IERTI . . Qui eumque intersa amici sunt,debent eisdem rebus pro peris una laetari, is idemque adi et sis condolere quippe
de omnes tangentia si vel unum aliquem eorum tangant. Atqui lime illimum est gaudere&laetari eum plurimi οἰκιωt, id est eii, famι-hariser, sive,ut alii e ega irius vertunt con
gruenter, accommodat .h mice, aut eat animo.
Ergo Qdisfie illimum , plurimos inter se
amico sene. Quippe cum, tanto amicoruria numero necellum iit freque ii r uni aut alteri
Prospera contingere seu adveh sa , oporteret
ad explenda Amiei ii officia, loquenter cura no dolere, cum alio I aetati, . . affectuvinvicissitudinem subire, atque inte. M simul. Quod non modo summet disseultati usta graqvissimi etiam oneris es, ut idem Arist Ἀbserrivat Itb. a. Mun.Moras inorn miseri is plant, Notae genus sit in assiduis pene , aut saltem freqquentibus doloribus versari.
a QUARTAM Rationem ut propo qnat, prios hortatur ne quis sit πολύφιλος, se ad editus quaerendae multitudiniam leorum: sed
eorum dumtaxat, atque in eo in umero, ut satis
sit ad idoneum convictum,honestatem & eonqsuetudinem tueundam. Quippe eluimodi eoαήvictus debeteta norma aut mensura ad praeqseribendum numerum amicorum. Hoc autem praemis , rationem institui fere sub hae formula Giphanio expressa Summa omnia dc excellentia in paueis esse solent. Sunt enim pretiosa, ae proinde rara. Amicitia autem honesta est excellentia quaedam , amicoruna amor non languidus est, sed fervidus, deerrimus Amicitia igita honesta, lamieorum amor, in paucis elle solet. Non ergo inter plurimos inveni iur, aut esse facile potest. Quae sane rati suffragatur aliis astus expensis lib. 8 .cap. o. illi praesertim, qua Arist. ami eos eomparat quoddammod amatoribus Rem Iis narum. Vt enim hi ardenter non amant De
323쪽
m Inas Iules, si neque quisquam vivi de Ἀρ-
a CONFIRMAT Doctrinam praecedentem experimento in Amicitiaiodalium, sive octorem,quae solet esse maximavi veri sima omnium disi enim inter multos iniri fo- Iet, sed perpaucos, vix aut ne vi plures, quam duos. Ita enim sine u locu fama, Micrip etis hominum cons gnatum est, ut celebres sociorum amicitiae , duorum numero contentae tuerint, nec ad plures processerint. Quod non
edissetit Arist .adhibitis in singulari exemplis, sed generatim indicatis, dum ait: uti /ι - φ λι αλεν δὐ σὲ λήγιστM. Qua ver3 e-
timue Nimirum eiusmodi paria decantatis- sitna suerunt, Damon Pythias, Orestes PFlade Theseus: Pirithous,Charito Me-kalippus, aliique nonnulli, quorum meminitivalerius Maximus lib. 4. cap. 7. Gieero in Latio. Neque obstat quod bie lib. I. a. de Finibus reserat, Epicurum domi suae habuisse magnos fidelium amicorum greges.' enim non tam amici, quam discipuli existimandi sunt, sive auditores ipsius qui cum Magistrosio nequeunt habere Amicitiam strictam, de qua loquimur , sed illam solum quae ex Olientiae dicitur,& inter inaequales est, iuxta dicta alia praeeed neque etiam inter se ineunt Amieitiam ταρικ , sive sodalitiam, de qua agimus , sed dumtaxat politicam, Minus
Propriam. . M ADDIT ,ΠολυριλM, sive studen tes inire Amieitiam uir multis, nulli amicos censeri,nisi summum politi ce, seu eiviliter. Idque etiam tradit in Eudemiis lib. 7. cap. 12. illo axiomate, utili sis νιλ , tutius amicus,cui multi--σι. Cui fere consonat effatum Senecae, Qui ubiaue est, niihuam νβ. Et illud titum Martialis:
Rationem veta iniqui multorum amicus esse νuli, nullius sit,optimam assignat Arist. lib.a. Polit. cap. a ubi civilem Amicitiam,qubniam antet multos est,uoeati dilutam nimi-xum, tenuem mimbecillam, instar modi eae aquae in eadum vini missae,quae illieo evaneia Iuitur, Muigorein amittit. Alia compalatione, rive limilitudine fili minis in varios rivos divisi, vatur Plutarchus libro iam allegato iacon nat illud apud Hispan os proloquium: Qimnio et Mar I patre. AHrvo I ride.tia enim in amore huncino accidit, mulidi gis,ob sui exiguitatem. Iti hoc quippe dissidet
amor humanus divino ut ob ervat Otho Vaenius in Emblematιsamini Amoris in quorum uno, doctrinam hanc non olum Latinis, de Belgicis, ted Hispanieis carminibus eleganter expressam me legisse iam diu memini. Porro carmilia Hispanica erant:
GANDO BL AMAR SE PARTE, ARROTOS SE HAZα
eet,quamvis eum pluribus simul iniri mi etiaria illa non possit, quae iecundum virtutem, sive honestatem est;posse ante illam quae ei- vilis dicitur, vulgi commuini usu miciria, lquarr Vis improprie,dicitur. Haec enim solom exigit vita communitatem civilem,qua plures suaviter, seu blandis sermonibus, se invicem alloquuntur, ubi tempusac ratio consuetudoque praescribit. Neque enim asio sensu cives, , communiter amici dicuntur. Hoc autem erga plures praestare, imo, plurimos, racile est Siquis enim civium comes de urbanus sit ae iucundus in colloquiis,absque offensione alio, rum,saeile sibi plurimorum eo ne iliabit animos in quotidianis ongressibus : de saltem: eum ijs omnibus,qui eiusmodi geni sunt,ei vilem Amicitiam inibie. Ulaveresstrictior, α numeris omnibus absoluta Amuitia, de qua nuper loquebamur , non ita facile, nec cum 'multis haberi potest: quoniam valde pretiosa. est, veluti rara avis. Vt enim res humanae habent, di Heillimum est invenire vel duos, qui
nullo utilitatis,aut iucunditatis ivtuitu,Prodi ter unum honestatis amorem, ineant mineud nexuret sive necessitudinem
324쪽
IN OVA FORTUNA SINT HAIENDI AMICI. .
Vtra infortuna magis opus est amicis. Vtrum in prospera an in advena In utraque nanque quaeruntur. Nain loqui fortunam habent adversam, indiget ope. Et qui sunt in rerum prosperitare, eorum indigent, quibustum vivant,vi in quos beneficia constran; Volunt enim donare,beneficiaque conterre.Amicos igitur haberet cessarium quidem est magis in adversa fortuna. Quapropter hic utulibus amicis est opus.Hotestius autem est,in prosperitate fortunae Issi circoti bonos quaerunt in bos enim beneficia conferre, atque cum
his una degere magis est expetibile. Est enim Scipsa praesentia ambcorum iucunda in utraque fortuna:nam levantur ipsi dolentes c d
lentibus ipsis amicis. Quaproptervi dubitaverit quispiam, si dolo
iis, ut oneris, amici participes fiunt an hoc quidem non fit, ipsorum autem praesentia, cum sit iucunda, condolendique sensus minuit ipsudolorem Verum si ob haec, aut ob aliquid aliud levantur, missum faciamus. Id quod dictum est, evenire sane videtur Iparum autem, praesentia immista quaedam est: nam aspicere quidem amicos lucum dum est, praesertim ei, qui calamitatibus premitur rerique praesidiualiquod adversus dolores Coninationem enim ipse amicus majectu, dc verbis afferre potest, modis sit dexter Scit nanque mores,quibus gaudet,atque dolet. At sentire suas ob aerumnas dolere amicum, assert dolorem. Nam omnes fusiuntse causam doloris esse ami s. Quapropter viriles quidem natura cavent,ne amici secum condoleatidosi non exuperent indolentia, dolorem, quo illi afficiuntur, non ferunt. Atque omnino simul plorantes, moerentesque non admittunt, quia nec ipsi sunt propensi ad luctus ulierculae verb,lchuiuscemodi viri, gaudent iis, qui una cum ipsis gemunt, Scamant eos, tanquaamicos,&condolentes. Oportet autem omnibus in rebus praestabiliorem imitari.Α amicorum prosperis in rebus praesentia dc voluptatem affert omni in actu, bc cogitatione klecstar, qubd in ipsius bonis laetantur. Quapropteri videbitur oportere in prosperitatibus quidem prompte vocare amicoa Est enim ho istum, beneficum esse. In adversitatibus autem pigre Minime nanque facere participes maloruit se oportet. Vnde dc illud dicitur:
325쪽
CAP. XI. In qua Artuna sit opus amicis. 19Sat est gravis tristisque,si me lars premit.
Maxime tamen vocandi sunt tuc amici,cum parva suscepta molestia multum prodesse possunt. Contra autem ortaue congruum est, ad calamitosos quidem ire non vocatum M pro pie. Est enim amictbeneficia conferre,praesertimineos,qui indi ni,&antea, quam illi requirant.Vtrisque nanque binaestius, atque iuctvidius est. Ad Hrtu natos autem prompte quidem accedero ad operadum una cum illis: est enim ad haec opus amicis.Lente autem pro beneficij consequen- dismon est enim honestum,utilitatis sitae causa properare. Cavenda autem est forsitan opinio iniucunditatis in repellendo accidit eniori nonnunquam. I sentia igitur amicorum in universis expetibilis et wMMA ET EXPLANATIO CAPITIS UNDECIML
An, mas amisi pestu tempore prseritatis, quam Mamitatis statuitur, otmetus quiritu in utraque Drtuna.
D. D. ANTONIVM SEVI DE ANTE LICEA
eorumconstitutum est , procedi AHst. ad indagandum ipsorum usum, in temporuvarietatem. Milicet quandost magis neeessarius eorum usus an tempore Prosperitatis, eum res omnes selieiter &eemto contingunt; an potius tempore adversitatis, cum infausta omnia,& adversa. Dividit Ierd caput in tres partes. In primi, exeitateam quaestionem, solvit. In secunda doeet, Vimque empore opus esse praesentia amieo-Tum. In tertia denique prestribit modum,quo debeat quis se gerere in utraque portuna. ClRCA Primam partem, in ea quaestio e pronuntiat,utroque tempore amicos requi xi;utiles in adversitatibus in in pro peritatI-bus probos. Priorem partem probat: Qui eumque enim alieno subsidio indigent, ij mxime opus habent amicis utilibus, quorum est auxilium ferte in rebus vitae humana necest xijs,Mexplere indigentiam. Atqui experiuntur adverta &infausta omnia,alieno subsidio
indigent. Ergo ij maxime opu habent amicis utilibus,qui auxilium serant in rebus vitati trianae nee essariJs, expleant Indigentil. asterior verypars suadetur. Quicumque est ii istam apto ad benesae tendum, Meommuniea idum bona rua alijs, opus habet amicis honesti, itobis, atque ades dignis, quos faciat eorum participes. At Pi fortunam prol peram expetitur,est in statu apro ad benefaetendum. α communieandum dona sua alijs. Ergo opus habet amicis honestis probis , ideoque dist. tris quos faciat eorum,sive Relicitatis suae pariatieipes. Im mnulla a d prospera krtundarit, ne regnat is quide, o qua amicis opus troifit. Ideoque aiebat rus apud Xenophonte in lib. s. o. τόδε - χροῶν σκηπτοeν. oc.
QVOD Alii quoque Ser toreseonfirmant: quo ad utramque quidem partem Marcellus apud acetonem lib. I pist. 4.dlam ait me vero huisVmodi, tuo, Orsine talium vitreum et amicorum benevolentia, neque in adversa , neque m Iris ab una. qui1qsa invere poseu.Deinde speeiatim prior pars traditur ab Ennio in illo ea senario, Auem Cicero,instar proverbij xesert Am:cuc
326쪽
16, ETHICA. Lib. IX CAP. XL In qua fortuna sic opus amicis.
certus In re incertatem tur. Cuius senstri est, arpici fidem in rebus advellis maxime examina, i. id enim quod periculo expositum est,d bium dicitur,pro quo Eamus incerrum usurpaxit, sicut Malii Veteres usque ad pium Tullium Plautus quoque amicum pronunciat,qui in re dubia iuvat Euripides etiam in Orem accinit, cognosci , seu deprehendi ri,ixis
pare es arquinius apud Ciceronem in L Lo dixisse fertur, se, dum exul esset, intellexisse, quos fidos amicos haberet, quos infidos Plerique enim aut fere omnes mort
lium amicos in felicitate positos observant eo lunt in calamitate ver fugiunt. Sive' ut aliquando dictum fuit Ferdinaudo AragOn Hispalliarum egi Catholico Solem squuntur, ubi oritur ubi autem oecidit, dei
a ET Certe amieorum fidelitas potius in adversitate probatur, laudaturque, quai felicitate. Ideo quae inter plures alios, qui
exinde celebritatem meruerunt, commendatur Lycurgus Rhetor. Is enim Xenocratem amicum tuum occurrentum, d Telone d
ctum ad earcere n Athenarum, liberavit, tu pacto suste in caput Telonis ipsius, eoque in carcerem deerulo. Cumque id Lyeurgi factum ab omnibus celebraretur, aeeidit quadam die ut Xenocrates occurreret filias Lycurgi. Quibus dixit: Cit retuli gratiam patri vestro. Si enim mihi ami eo, in adversitate constia tuto,auxilium tulit; dignam propterea ab omnibus nactus est laudem. Quatem Aleiatus
prudenter monet, quaerendos esse nobis eiusmodi amicos,ut in necessitate,seu adversitate non deserant. Id vero exprami eleganti emblemate frondolae vitis amplexantis ulmum, iam lenio consectam marentem, a qua olim praesidium acceperat. Carmina sunt:
Exemploq; monet, tale ι nos quaerere umi eors in queri gatfuer amma dieι. CIRCA Meundam partem statuit
insuper, in utraque fortuna expetendam eta amicorii praesentiam. In adversa quidem: nam eonstitvio in calamitate levamentum d
loris est, quod amicos videat sibi eo dolentes. aut solatium aliquod colloquijs, monitis
suis asterentes. Cuius doctrinae duplicem causam assignat , dubitans utra earum opportunior sit .PRIMA ducitur eorum exemplo,qui simul grave aliquod pondus gestant,ut alter Hieri suppetias serat. Hac ratione putabit aliquis se habere illum, qui in calamitate positus,ab amico praesenti opem recipit, &ω- Iatium. Ambo enim smul gestant, seu perseiarant illud onus calamitatis iiifortunii. Verum eam similitudine in improbat Arist .veluisti non omnino congruentem: quo ii iam tristi ita illa, quam amicus suscipit ex insortunici alterius amici,n5 est eadem, sed diversa ab ea qua alter patitur. Oaius autem quod duo ali qui simul gestant,idem omnino est. Ergo similitudo non omnino congruit. Quare amicusam leo condolens aliam tristitiam perferes ab ea, qua amicus praemitur, comparandus non est terenti simul cum alio idein pondus.
Poterit ramen ea comparati eis opportuna qud ad dauinum: si,nimirum, alter amicor utride suo sarciat, sive compense partem damni illius,quod amicus calamitosus patitur.Tunc enim ambo idem damnum perseretis sicuti duo
aliqui idem pondus gestant. SECvNDA Ratio desumitur exieo,qudd nulla sit tristitia aut calamitas , quae
delectatione extrinsecus adveniente non m
nuatur. Atqui praesentia amiς Glectationem aliquam asset amico in calamitate positoa Ergo huius tristitia minuitur ex praesentia amici. Quare vel eo olum titulo, ut tristitia inlartunati hominis minor sit, opus Epra: sentia amicorum. Neque tamen Arist. videiatur decernere, utra Harum rationum sit pia ferenda alteri e satisque ad rem esse lutat quod crampertum, experimento frequenti deprehensum sit, neminem in afflictione costitutum esse,qui ex amicorum praesentia melius non habeat,seu liquam triuitiae immin
quam amieus calamitosus recipit ex praeie ninti amici,non esse eiusmodi, ut totam tristitiam depellat ineque derectationem puram, sed mistam ex tristitia aliqua iacit etiam amicus
in ealamitate positus percipiat aliquid dele ctationis ex praesentia re suavi alloquio amisconsolantis dbue tamen de nonnihil tristitiae accipit ex eo qud videat ami eum condolentem. Nequit enim non concipere moerorem aliquem ex moerore sui amici. Qui eum pro
he perspectam habeat indolem amaei sui,scies prosectd quomodo,quibus verbis,& quo vu tu de at ipsum cotisolari, levare ab eo Ἀ-flictionis onere. Verum quaeumque demum arte utatur, ubi dolorem suum de amici ea- Iamitate ostendit, revera non flatum deleactationem affert alamitoso amico , sed Rtristitiam aliquam utpote attendenti in imis moerorem,& veluti suum reputanti. Hi ne esse ait, ut amici sortes, seu virili praediti animo , nolint in calamitatibus suis ad
mittere luctum aliquem,vel meemrem in amicis , qui veniunt ad eos solatio anteie d .Nolunt enim eam consolationem admi
tere,quae amisis ip rum dolo tiri tristitiae sit.
327쪽
CAP.XL In qua fortuna scopus amici
Quin meum ii non sint ad laehrymanta fociles,aut propens,aegre ferui quod amici,causa ipsorum, laehrymentur. Quare ita amicos cxcipiunt, ad consolandam venientes,ut delectationem quidem accipiant ex eorum eon pectu Malloquio:molestiam ver ex ipsorum dolore sentiant. Contra ver fieri observat Lmollioribus hominibus deser eminatis: qui,ut faciles adplorandum sunt, ira& gaudent in
calamitatibus,si amicos una prorantes intueantur. Hos autem minime sequendos pultat,sed.
priores illos,quod si retexcelsioris animi. INSvPER Addit, etiam in rebus prosperis,amicorum prae peritiam esse iucundam. Quod dupliciter probae. PRIMO: quia non modo ineunilae absolute seu generatim praesentia& eonvictus amiei, sed etiam eonfert nimium in eius eonservationem. Didium est enim lib. 8.eap.s Amicitiam ex absentia pescere demum frigefieri, ut deleta Vnde cillud Graeeorum adagium τηλου φιλοι more id. ισὶν ΦίλοαAmici, si procul absint,mmmat amici. Quod refert Athenaeus lib. . Dipnosoph. Consentireque videtur Proper suus lib. 3 Eleg dum accinit: Quantum mirm imo rumpinuisit amor.Nimirum,ut Consulti aiunt noeer,per quas causas nasciturpi ealdem dissolmtur. Atqui amornastitur ex oculorum aspectu ut fuse supra probatum est Me ipso libro eap. s. ubi jura de hoe videri
Postu .Ergo de amor dissolvitur, aut paulatim tepescit,ubi cessat oculorum aspectus.NI- sit itaque mirum, quddamieus amici prssen-stiam amet, saltem ut A citiam conservet, Quamvis enim allegato cap. I. libri octavi dictum fit,Amicitiam illam quae dissolvitur pee absentiam esse voliintuosam campe sectam dumtaxaturegari non pote etiam illam, quae honetate ducitur, paulatim languescere; pra sextim si desectus praesentiae,litterarsi se epia solarum interventu non compensetur , sive
CIRCA Tertiam partem praeserabit non ita quaedam seruanda in exeipienda aut
exhibenda praesentia erg amicum, idque tam in fortuna prospera,quam adversa.Ac loquendo quidem de prosperitate, suadet, Ut promptet Maeriterque invitemus amic accersamus ad nos. Ratio est: quia omnis probus amicus debet amieo suo etiam probo bene acere,illi me oblect mentum quaerere. At invitando de ecersendo illum in prospera sortuna ad se,ethene saeit,ipsique oblectamentum quaerit: t-Pyte ex conspectu mutuo Meolloquio utriunriue,in eum finem accommodato. Ergo omnis amicus probus debet amimanvitare,inpros Pera ortuna,& accersere ad se .vndeo infe Lur per locum Leontrario, probum amicum
seu aeeersere amicum,nis le Ute,& functanter; sive quasi invitri,quoties advertit, i plum valde condoliturum, ingenti tristitia amelen Isio Ratio aute est eontraria quoddammodo praecedeti. Nullus enim amicus probus vult m eum subire tristitiam ingenaem,nisi neeessita
te adactus,&Iunc morosc, eunctanterque Ax
qui in gravissima caumitate positus est, si amicum accersat, infert ipsi aspectu suo miserabilέ ingentem tristitiam. Ergo nullus amicus pro bus in gravissima calamitate positus, accersie amicum, nisi neeessitate adactus, idque morose e cunctanter. Idque praeterea Gmprobate ex illis verbis Orestis in gravissima calami late positi apud Euripidem: Aλι εγωχων. iu ego mῖser. Quibus expressit, se uololia eos advocare, ne eos faeeret participex sui doloris. Quo Si ver ingentes ealamita tes quas interdum patimur,invenire prςsentaneum inertum re Mediom pessim in amicis,iabsque magno illorum dolore,molesti avri tuesuadet, prompte ac saetic advocetur. Id au tem se te si e probat: Quia ni qualibet delibe stratione maius bonum preferendum est mino τri. Atqui moIestiam seu laborem non magni ferre pro solatio amici in ingenti calamita positi,est maius honum, quam illam non per ferre. Ergo serenda est molestia te labor non. magnus, ololatio amici in ingenti ea lamitate positi. Igitur Ochiciorest facile promparteque advocare amielm in sui opem soratium 'que,vt illud manis bonum pra stet, relicto minori bono.Id enim consilium , c est ad optitamur amici bonum , o non infert ipsi' u
dit ias,qui ad amicos veniunt in utravis sorQtuna.PRIMUM est. Vt ad amicu in calamitate constitutum protr*trveniant,etiamsi no votaeentur. Probatur facit c. Quilibet ami us -- het erga alium praestare id quod melius,&qps iucundius est. At venire prompte atque ultro ad amicum in calamitare constitutum, ave consolandum, aut qualitercumque adiuvandum,melius est,ipsique tueundius, qui vo catu ut suu venire. Erg quilibet amicus debet venire pro re a ue Vltrd ad amicum in calamitare coinnorum, aut Unsolandum,' in qualitereo qu inruvadum, potius quam voratus,aut ab eo .gatus. Cuius ratio vebitia priori emqndes ineficium, quo magis spo
raneum,eo magis gratiosum sit: ac proinde iii maiorem splendorem dantis, gratiamiaeeipientis.Si enim pectjt illud,si rogavit, retani dotium accepisset vicitur,quam emisie Precibus suis.
D . SECvNDUM En claeaam leuenin prospera ac lenirer blandiente fortuna po-
328쪽
ETHICA. Lib. IXTAP.XI. In qua sortuna sit opus amicis.
stum. quem dupliei ex fine eonvenire possumus,altero ad ιν-ρHasM est, ad cooperandum ipsi infelicitate,vel adiuuandam eius anestam actione altero ad συμπαειαν nimire, ad recipienduin aliquod ex ea abundantia bais fietiam.Priori continerationes adire oporistet,seu eonvenire amicum,prompto atque hialari .animo:quoniam id honestissimum est. P sterioriautem sensu faciendum est id morose verecunde: quoniam no satis honestum est eo modo beneticiunmobtinere dc quandoqueptimeri poverit, ne M amico, quamvis felici, molestum si Pudoris enim honestas videtur Fauius exigere, ut beneficia ponte ab amico collata aut recuseatus, aut lente recipiantur,
quando amieus felix beneficia osset urgendqἰ instando,& velutre essundendo in simam n6strum, norimus moros ad ea recipaenda:quia
forte incurrere unotam acerbitatis, aut ruinnieitatis.Neque enim omnis donorum recu
satio laudi est, aut semper modestiae tribuatur: sed quandoque etiam duritiei, de insuavi
animo. Conc odit i que caput, 3 identidem diacet, inomtu fortun tum prospera, tum Madversa , praesentiam amici exoptabilem ac iucundam esse. illissamerrete .
De praeipuo munere amicorum, bonorum, malorum. Estne, ut adamantibus amabilissimum est ipse aspectus, magisque hunc sensu quam caeteros vetunt, propterea qubd per hunc maxime est, atque oritur amor: sic oc amicis maxime expetibile conversiri, si-
Et ut ad se ipsum quisque, sic sese habet o ad amicum Sensus autem cuique de se ipse est expetibili igitur de de amico. At operatio ipsis in simul viveredo sit. Quare non immerit vivere simul affectant. Atque quod tandem est singulis esse, vel gratia cuius vivero expetunt, in cocum amicis versari, degereque volunt. Quocirca alis compotant, alij talorum ludo simul incubunt, allisinini sese exercent, Scina venantur, aut philolophantur, singuli totos dies id simul
agentes, quod maxime amant Vivere enim simul cum amicis volentes, haec faciunt,in ea cum ijs communicant, quibus cum Vna viavere expetunt, quae maxime ipsos in vita delactant. Fit igitur amicitia quidem improborum flagitiosa Communicant enim prava. suntque instabiles, α peiores etiam fiunt moribus, similes evade tes. Proborum autem proba.congressionibus suscipiens incrementa. Videntur etiam tales & praestabiliores evadere,iam agendo, quam somumbemendandαEliciunt enim ex sese mutuberiquae placent.
de illud dicitur recte: Disee, ex studiosis nimirum optima semper. Sed hactenus de amicitia.Deinceps de voluptare dicamus. WM
329쪽
CAP. X l I. De amicorum convictu.
constitutum est,amico in qua libet fortuna posito iucudum esse eonspectum amiei, nunc coluereme dilleeit de prae cpuo amicorum munere,qu a
optabile riucundum sit .m sentiat se viavere. Ergo erga amicum Manimatus est, vem axime optabile de iueundum sit, Quod sentia triplum vivere Sentit vel amicum viverornixdio convictu Ergo hie maxime optabilis iucundus est. Haee ratio illostrari etiam positum est in eonvictu, S: requentia utriusque test ex dictis supra cap. praecipue circa tera. Dividit vero caput in tres partes. In prima tia intem capitis. TERTIA. Plerique homquaerit, an cum amico Eonvivere, psumisue tuum iis ducuntur amore quorundam stu- praeientem habere, sit omnium maxime opi
bile,& iucundissimum. In seeunda statuit, nihil optabilius elle eonviciu amieorum. In rer-.tia denique docet, Amicitiam improborum hominum ex eonvictu pessimam existere. CIRCA Primam partem quaerit an praesentia amici sit maxime optabilis idqι Vestigare incipit per comparationem ab ama- Uribus,quorum mutuo amori , Amicitia similis quoddammodo est. Experimento enim Pater,eos qui se invicem tardete amant, nihil habere optabilius,aut tueundius,quam timuiud se aspiciant;& hune deuiorum serisiam longe caeteris praeponere. Quippe ex dictis e. I.huius libri unde fue plura advocari pori ad commentarium locupletandum satis eon 'stat amorem, de quo loquimur, ab aspee tamculorum initium ducere. Ideoque vulgata illa vox Veterum est, praesertim ristotelis &Plutarchi, ε τῆ ἐράν τινετα δίναν, ex fe-ώugignitur amor.Unde desinfertur, amorem Ionge magis in oculis,quam in alio sensu hahere sedemtquia ea Muρ lis aeque initium, sive originem ducit auaeritataque Ariae an etiam in Amicitia idem existiinandum sit, ut
diorum exercitationumque,ut in iis vitam expendant, di annos insuinant. Ideo&sociox quaerunt,alii, cum ijs teisera aut Hea ludat, alii ut compotent,alij v veneknr, alis ut exeriaceantur in gymnasio omnes itaque Damant convictum,iine quo non possent ijs studiis viis tam impendere ,- eiusdem consuetudinia. amore qualemcumque illam Amici iam mu- tu ineunt. Convictus er gotii Amicitia vim
bilis de iucundissimus est CIRCA Tertiam partem docetuRmicitiam improborum hominum ex ipso
convicti pessimam esses quoniam pervertitas morum ex eonvictu incrementa capit, di deridterior quotidie fit. Non enim in via codem que malitiae gradaeonsistit: led ipsa commenicatione nagitiorathren actionum assidua sua cipit incrementa. Cofitra vero bonorum in1LCorum probitast exaeouincia agetur mi caed mutuo communieent inhoneltis actrinibus mediante convictuin familiaritate frequentiis
necesium est,ut a bor a m 1estas vita inritegritas subeat hiares rumas euius conii
isationem affert vinatum, itempore , in verbium ex Poeta Themaide. et λών. mihi magis appetarit amici,qxiam mutuum a. γη σπ ἐσελα, ibom quiae in bina. in ver- pectum,seu convictum. . λζtiam a Platone mineum allegantur.V
Dectum,3 CIRCA Secundam partem resin pondet quaestioni, pronunciat, nihil amieis piabilius aut iucundius esse convictu. tubdi ripliei ratione probat. PRIM A est.Omnis vraeeipua vis Amicitiae posita est in comm
Nicatione: ut lib. s.cap. traditum est. Ergo nommunieatio in Amicitia est maxime opta de rium ho ipso libro ruonitum quod dam Veterum adduximus , ut parentes non inodo utent filios suos aeterrere a convictu improborum edetiam assuefaciantis cietata conluetudini proborum,uc exinde Virtutes Moliscant inarum querementa laetant. o ro quam permetosa sit improborum societas, quamvis multi dixerint, nemo melius expretabilis occlueunda Ateommunieatio fit medio tonvictu ut patet.Convictus ergo. in Amicitia si Huam IuvenaIis,dum aecinit:
maxime optabilis ερ iucundus estὼSECUNDA ' --- .eri baccimtagio labris, Cum inteus sit alter ego , ita uuis animatus με Vis in plurea sicut grex sua in agri rest erga amieum,ae erga seipsum. At ouilibet HGusadit, 'migm porei,
330쪽
e sue ETHICA Liba lata. X. De numero amicorum.
labet Ioeum in amicis probis, sue secundameturi .estatem:quonia a propter suavitatem υ-Yωm; Se honestissima vitae rationem,nulli On m aut impedimento sunt i&qud plures fuerint,ed magis de lectant. Ergo oportet habere , seu deligete , plurimos amicos Mundum honeia
genere amicorum damnat multitudinem , servandatu mediocritatem docet Supra lib. 8.Cap. 6 docuerat, vix, aut ne vix quidem posseelle plure, amicos secundum honestatem e diaque potissimum, quia valde difficile est invenire plurimos iis qualitatibus praeditos , quae ne eellariae sunt,ut eum ijs Amieitia honestatis contrahatur. Nunc vero quaerit , an oporteat eum plurimis eorum quamvis plurimi invenirentur ramicitiam inire quia etiam in hoe senere amicorum nimis multi, non tam adiumento, citiam oneri mimpedimentra videntur esse. Id vero probat illustri mili nidine civitatis optirne coιistitutae quae non debet conflare plurimis civibus, quamvis optimis, sed mediocri illorum numero inter nimium exiguum. Neque enim decem cives, inquit,sarie putantur ad constituendam civitatem: quoniam pauciores sunt,quam oporteat. Ex altero Hrd extremo centum millia civium , ab exu Perantia peccant: quoniam maiorem numerum iusto eonstituunt, quam Parsit, ad bonum re si me civitatis. Eritne igitur idem servandum
Reist dami et multitudinem tantum mille civium in unaetvitate eum Plane constet non iamllas fuisse, etian ipsius aevo, optime constitutas, quae eiusmodi numerum excedebant. At.henei ipsae,ubi Ariri.habitabat,viginti quinque milliaria in cireui tu habebant: id enim, rebus trutinam Geographieam expensis, docet Dio Chrysostomus Orat. de Dramuri, dum attaccircuitMis Albenarum cum Pyraeeo obtingi muriis fuisse ducentorum circiter disrum. Equi valent autem dueeia stadia viginti quinque milliaribus. Et certe intra ambitum Atheianarum usque ade ingentem,dubium non apparet, quin plura, quam centum civium millia, habitarent. Eodem quoque tempore Syracusae idem eiiciter spatium oecupabant,tesse Plutaretio in Nieu , qui easdem appellat , ψιm Albenis non au istorim. Roma ipsa,quaeιν ιaterna audiebat, vaesura cum aculis, iam ab ipso em pore Servi Tullii Regis tam vastaee ingens fuit, quam tempore Augusti Caesa. ris, teste Dion isto Halyearn lib. . qui postea libra. in sui de ipsa : Quod siquis metiri am-hition eis voluerιι eo erat Athinarum υνι , nesciavit maior apparebit. Ergo α Athenaerpsae plui quam centum millibus civiuin coamia utpote Paulo minoresι VERVM Mignitudo eademvebis Athenarum si eun inuis minor, quam Romae & numerus ingens civium ipsius, dignoscitu emeliu cognita magis eκ expensa magnitudine: Vrbis, inivium Romanorum numero . de ali Dionγsius et ibes, ut disebamus,Αngusti v quo Roma non erat maior, quam tempore Se fuit Tullii, atque ade e ipsius Aristotelis, inquit uis .nitiem 1 Miιudinem Roma ex
Decianti. Ideo dc Aristides , Graecus etiam Scriptor,tempore Hadriani aiebat,iantat om m esse υνιηs cumque parte quis con Ilia terit nibi impeuiatis in media eum esse. Qua re& alio loeo eam appellat commune totiust υrra oppidum. Itemque addit omnes gente quas Dieatim divi ιiodeam am arcem eo ivenire,qua nunquam uni se negat:sed si ter--Iolumfert omnes,sic hae omneι homines caia Pit. Amenaeus quoque Romam ipsam ORBIS POpvLVM appellat Polemon Sophistat.
Audir quoque apud veteres, URBS URBIVM Quisnam, rogo, numerus civium assignaba tur, non inferior tantae Urbi Seneca, sane seritis de verax seripior Helviam, ita loquitur: se
runt.1 SED Examinemus pauid inpli eatius, si fieri potest, sui merum civium Roma Inorum. Ex lapide quodam Augusti Caelari, simulque auilioritate Suetonii fuisse trecentia viginti iugia,plebis urbanae,probat eruditiis. Lapsius lib. 3. de Magnit Rom. ubi plurimae
ad admiranda collegit. Si autem tanta multisetudo era vlbanae plebis tenuioris, 'ut e pumblieo victitabat squanta,putas, caeterorum sis minum quot Senatores, aut ordinis Senatorii, me ipsa plebe honesti.Nonne ultem aliaqducenta duo millia Adde piaeros Ioeminxia duplo aut triplo excedentes. Conficies in v nati Roma,inquit Liphsius, duo bommum missis ues. Quinin intrepidus prosequitur,4 plura addi probatque Veterum testimoniis, eo m putatione varia, quam exscribere longum es let. Si autem Athenae propemodum aequales Romae,ut ex Dionysio audivimus, idque etiam Aristotelis aevo Ergo numerus civium Atheriniensium longe maior erat,quam centenorum millium .Et tamen utraque urbs optime constituta erat, legibus, agiticatibus, Senatoribus ordineque de distiplicia civium. Quomodo ergo Aristoteles hoc Ioco docet, centena mi I