M. Tullii Ciceronis De natura deorum libri tres

101쪽

potoro etenim convictis Epicuri erroribus longa se mo disputatione detracta oratio est omnino dividunt nostri tota istam do is immortalibus quaestionem in parte quattuor. Primum docent esse deos, deinde quales sint, tum mundum ab iis administrari, postremo consulere eos rebus humanis. Nos autem hoc sermone, quae priora duo Sunt, Sumamus;

tertium et quartum, quia maiora sunt, puto esse in aliud tempus disserenda. Minime vero, inquit Cotta nam et otiosi sumus et iis de rebus agimus, quae sunt etiam negotiis

Tum Lucilius: Ne gor quidem videtur, inquit, ratione prima pars Quid enim potest esse tam apertum tamque

perSpicuum, cum caelum SuspeXimus caelestiaque contemplati SumVS, quam SSe aliquod numen praestantissima mentis,1 quo haec regantur Quod ni ita esset, qui potuisset adsensu omnium dicere Ennius: Aspice hoc sublime candens, quem Invocant omnes

mahlen, Wi de orat. II, 366 quis Antonio permisit, ut et parte faceret et, utram vellet, prior ipse Sumeret 88. otio8 3umu8, s. I, 15 . feriis Latini8. Kn p. 2. 4-44. Exster Haust-teil. Diose solite nach der Disposition usschlietilichBowoi se ii das a se in dor Gothor enthalten. Die se

Ennius Vahlen p. 142. 17 snvocant, vocant, WaDFeStu8, de diesen Vers ianter sublimem p. 30 citieri, test. gl. III, 11: qua8 vero, appellet. 18 Iovem Iuppiter entstandentius

102쪽

DE NATUR DEORUM. illum oro et Iovem et dominatorem rerum et omnia nutu

regentem et, ut idem Ennius, patrem divumque hominumque et praesentem ac praepotentem deum Quod qui dubitos, haud sane intellego, cur non idem, sol sit an nullus sit, v 55 bitare possit. Qui enim est hoc illo vid sentius Quod nisi

cognitum comprehen Sumque animi haberemus, non tam stabilis opinio sermaneret nec confirmaretur diuturnitate temporis nec una cum saeelis aetatibusque hominum inveterascere O- tuis sol. Etenim videmus ceteras opinione fictas atque anas 10 diuturnitat extabuisse. Quis enim Hippocentaurum fuisse aut Chimaeram putat quaeve anus tam excors inveniri Ot-

est, quae illa, quae quondam credebantur apud inferos portenta, oxtimos dat Opinionis enim commenta dolet dies, naturaeiudicia confirmat. Itaqu0 et di n6stro populo et in ceteris 15 deorum cultus religionumque sanctitatus exsistunt in dies maiores atque meliores idque evenit non temere nec RSU, sed quod et praesentes saepe di vim suam declarant, ut et apud Regillum bello Latinorum, cum . Postumius dictator cum Octavio Mamilio Tusculano proelio dimicaret, in nostra 20 acie Castor et Pollux ex quis pugnare Visi sunt, et recen-

U. . I, 17.

nutu regentem. gl. IL I, 28;

Verg. Aen. IX, 106.3. patrem JOminumque, auiden Annale de Ennius, in Nachbilduni des homerischen πατηρ T. cognitum comprehen8umque, in Terminus de stoischen Logi -

καταληπτον. S. I, 124 perciperentur.

12 eaecorS. usc. I, 18 Aliis eorissum animus videtur, eae quo eae- corde dicuntur.

13. apud inferos portenta s. I, 30

g. in corpore.

umstande, Zeitverhalinisse'. iv. II, 45,2 diem tempusque leniturum ira8.16. religionum sanctitates homme

Leda Spater Hesiod D. 53herschei- non sis ais Sohne de Zeusinter dendi amen ιοσκουροι. 'gl. III, 53. eae equis 'gu sorde iv. I, 12, 9 eae equo tum forte Mettius pugnabat

103쪽

tior momoria iidem Tyndaridae ersem 1etum nuntiaverunt. Ρ enim Vatinius, avus huius aduleScentiS, cum e praefectura

Reatina Romam venienti noctu duo iuvenes cum equis albis dixissent regem orsum illo die captum, senatui nuntiavit; et primo, quasi temere de re publica locutus, in carcerem coniectus est, post a Paulo litteris allatis cum idom dios constitisset, et agro a senatu et vacatione donatus est. Atque etiam cum ad fluvium Sagram Crotoniatas Locri maximo proelio devicissent, eo ipso die auditam esse eam pugnam 1 ludis Olympiae momoriae proditum est Saepe Faunorum voces Xauditae, Saepe Visae formae deorum quemvis non authobotem aut impium deos praesentes esse confiteri coegerunt sΡraedictiones vero et praesensiones rerum futurarum quid aliud delarant nisi hominibus divinitus ea ostendi, monstrari,

1. Persem victum nuntiaverunt. Perseus,urde voti Aemilius Paulus

be Pydna 168 0siegi. Zur Sacheugi Tusc. I, 28 Tyndaridae fratres, qui non modo adiutores in proeliis victoriae populi Romani, sed etiam nuntii fuisse perhibentur. 2. P. Vatinius, in homo rusticus

III, 11 , ex Grofluater de Menigen

tiis Poppaeae. 6. litteris allatis, die officiello Depesche an de Senat. idem dies constitisset, Wi nur: de Taistimmte. 7. vacatione se militiae. 8 ad fluvium Sagram in Unteritalion der Grengctuse gwischen demGobioto der rotoniaten und Epizephyrischen Lolirer Di Schlachi falli um 580 . Chr. 9 auditam eme eam pugnam 'miun habe gehor voti , en derAccusat. et audire, accipere be-geichne nichi nur die Personoder Sache, di man hori, Ondernauch on de ma hori. g 70: accepimus deorum cupiditates ad

Att. XII, 11 Attio hilaritatem Iibenter audio Liv. ΙΙ, 26, 4 Nocte una audito perfectoque bello Sabino. 10 ludis Olyinpiae, bellen Olympischen Spieleti'. Cicero sagi Wederludi Olympii noch Olympici.

104쪽

100 D NATURA DEORUM. portendi, praedici ex quo illa ostenta, monstra portenta, his prodigia dicuntur. Quodsi ea et credimus leontia fabularum, Mopsum, iresiam, Amphiaraum, Calchantem Helenum, quos tamen augures ne ipsae quidem fabula adscivisssent, si res omnino repudiaret, ne domesticis quidem x0mplis docti 5 numen deorum comprobabimus Nihil nos . Claudii bollo Punico primo temeritas movebit qui etiam per iocum deos irridens, cum cavea liberati pulli non pascerentur, mergi os in aquam iussit, ut biberent, quoniam esse nollent. Qui risus classe sevicta multas ipsi lacrimas, magnam populo Romano 10 elado attulit. Quid collega eius Iunius odum bello non notempestat classem amisit, cum auspiciis non paruissos Ita- quo Claudius a populo condemnatus est, Iunius necem sibi ipso conscivit. C. Flaminium Caelius religion neglecta ceci-

das ori aspectus dicebat, quin

Accusative Mopsum te vertreten- quae de Mopso traduntur. gl.

III, 21 sin autem id dicis, nihil

esse mundo Sapientiu8.3. Mopsus, in mythi scher Seher. Pind. Pyth. IV, 337 μαντις ορνιχεσσι

hoit'. f. de orat. I, 77 videamus ne plus ei tribuamus, quam res et veritas ipsa concedat. 6. P. Claudius Pulcher, ais onsuli Jahr 249 a Vorgobirge repanum Von Adherbal estegi. 8 pulli non pascerentur 'Das be-kannte Augurium aus dem Fressendor illiner Wolchos orgiiglichim ager eobachtot urde, istfur dissen ZWoc offenbar oshalbs aligemein gemorden, ei esunter alle Umstando das in-fachsto ar. Prelier, ,6m Myth. V, 117. 12 classem amisit, L. Iunius Pullus

bruch, eil e contra auspici ab-gesegeit War. 14. C. Flaminius Nepos,urde Von Hannibal 17 morasumentschen

historiae sonum vocis.

105쪽

disso apud Trasumenum scribit cum magno rei publica vulnere. Quorum exitio intellegi potest eorum imperiis ompublieam amplificatam, qui religionibus paruissent. Et si

conferre Volumus nostra cum Xternis, ceteri rebus aut pares

aut etiam inferiores reperiemur, religione, id est cultu deorum, multo superiores. Ἀn Atti Navii itine. ille, quo ad invosti sgandum uena .regione Vineae terminorit, contemnendus est γCrederem, nisi eius augurio re Hostilius maxima bella ges

sis sol. Sed neglegentia nobilitatis augurii disciplina omissa

io Veritas auspiciorum spreta est, species tantum retenta. Ita

que maximae rei publicae partes, in his bella, quibus rei publica salus continetur, nullis auspiciis administrantur, nulla peremnia SerVantur, nuda ex acuminibus, nulla, cum viri

cum propter paupertatem Sue puer pa8ceret, una eae hi ami88a vovi88edicitur, si recupera88et, uvam edeo daturum, quae mainima 88et in vinea. Itaque sue inventa ad meridiem spectans in vinea media dicitur constiti88e, cumque in quattuor partes vineam divisisset tresque partes aves abdixissent, quarta parte, ureserat reliqua, in regiones distributa, mirabili magnitudine uvam invenit. Wen es an ungerer tollo huiset ad investigandum suem, o berulit

geichen demtogenantite St. Elms- fouer Tae. Ann. XII, 64 signa ac tentoria militum igne caelesti ar8ere. Boll. AD 47 eadem nocte quintae legionis silorum cacumina Sua

106쪽

DE NATURA DEORUM. Vocantur, e quo in procinctu testamenta perierunt. umoni bella gerere nostri duces incipiunt, cum auspicia po- 10 suerunt. in Vero apud maiores tanta seligionis vis fuit, ut quidam imperatores etiam se ipsos dis immortalibus capite Velat is in ...inxti pro re publica devoverent. Multa ex Sibyllinis vaticinationibus, multa ex haruspicum responSiScommemorare OSSum, quibus ea confirmentur, quae dubia

nomini debent osso. Atqui se nostrorum augurum et Etruscorum haruspicum disciplinam . Scipione C. Figulo consulibus res ipsa probavit; quos cum l. Gracchus consul iterum 10 crearet, Primus rogasser, ut eos rettulit, ibidem os repente

auspiciorum. 'gl de div. II, 76.3. At vero, ei Cicor nichiselten, um mi Lebha Rigkoit donGegensat herVOrguheben. gl. ΙΙΙ 87.4. quidam imperatore8. USU. I, 89 cum Latinis decertans pater Decius, cum Etruscis filius, cum

7. quae ubi nemini debent esse,namlic deo e886.9. Etru8corum haruspicum. Die

107쪽

mortuus. Gracchus cum comitia nihilo minus peregisset rem- quo illam in religionem populo Venisse sentiret, ad senatumrottulit Senatus, quos ad Oleret, referendum censuit. Haruspices introducti responderunt non fuisse iustum comitiorum rogatorem. Ium Gracchus, ut e patre audiebam, incensus 1 Iira: Itan vero ego non iustus, qui et consul rogavi et augur et auspicato an vos Tusci a barbari au-

ui eluxuui populi Romani an tenetis et interpretes esse comitiorum potostis γ' 'laquo tum illos Xir iussit.

10 os autem e provincia litteras ad collegium misit se, cum legeret libros, recordatum esse vitio sibi tabernaculum cap tum fuiss aplud hortos Scipionis, quod, cum pomerium o Stea intrasset habendi senatus causa, in redeundo, cum idem pomerium transiret, auspicari esset oblitus itaque vitio crea-

10. e provincia, aus Sardinien ad Quint. D. II, 2).

12. apud hortos Scipionis, apud fellit in d011 Hdschr. assolbe stehialturtiimlicli si in c. Ablat Ter. And. II, 1, 2 usu forum modo e Davo audivi. Verr. IV, 48: Iscenam isti dabat apud illam in

Tyndaritano.

108쪽

DE NATURA DEORUM.tos consules esse Augures rem ad senatum Senatus, ut abdicarent consules abdicaverunt. Quae quaerimus exempla maiora Vir sapientissimus atque haud sciam an omnium praestantissimus peccatum suum, quod celari posset, confiteri maluit quam haerere in re publica religionem, consule Summum imperium statim deponere quam id tenere punctum 1 temporis contra religionem Magna augurum auctoritas quid γharuspicum ars nonne divina Hae et innumerabilia ex odom genere qui videat, nonne cogatur confiteri deos esse Quorum enim interpretes sunt, O ipSOS Sse certe necesse est deorum autem interpretes sunt deos igitur esse fateamur. t fortasse non omnia eveniunt, quae praedicta sunt. Ne aegri quidem quia non omnes convalescunt, idcirco ars nulla medicina est. Signa ostenduntur a dis rerum futurarum. In his si qui

erraVerunt, O deorum natura, Sed hominum coniectura peccavit. Itaque inter Omnes Omnium gentium Summa con

stat omnibus enim innatum est et in animo quasi insculptum

esse deos. Quales sint, Varium St, SSe nemo negat.

Cleanthes quidem noster quattuor de causis dixit in animis ho-

derisusdruch pomerium intrare. 1 ad enatum se referunt. senatus Se decrevit.

3. haud sciam an, in noch be- scheidenere Form de Behaupiungat haud scio an. 5. haerere in re pubi religionem dati in Schuld last avf SogeWohnlic seccatum, crimen haeret in aliquo.

6 deponere se maluerunt, auidem Vorhergehende maluit u eni-

13. idcirco est, . I, 21 . Non

At non numquam ea, quae prae dicta sunt, minus eveniunt. Quae tandem id ars non habet earum dico artium, quae coniectura continentur et sunt opinabiles. An medicina ars non putanda est 'quam tamen multa fallunt. 15. deorum natura, dii Dor Ausdruch ervorgerusen durchias horrespondierende hominum coniectura. I. I, 23 . animi natura. 17. innatum est, de Ausdruch

18. Marium 8 variae Sententiae urit.

Κap. 5 φ 13-17. Bemeis odos Κleanthes und Chrysippus fit da Dassi de Goster. 19. Cleanthes, . I, 37. Non den

109쪽

LIB. II CAP. 4 5. 6 11 - 14.

minum informatas deorum Sse notiones. Primam posuit eam, do qua modo dixi, quae orta Sset e praesensione rerum futurarum alteram, quam ceperimus e magnitudine commo M. ι ,. dorum, quae percipiuntur caeli temperatione, fecunditate ter rarum aliarumque commoditatum complurium copia tertiam 14 quae terreret animos fulminibus, tempestatibus, nimbis, nivi

bus, grandinibus, Vastitate, pestilentia, terrae motibus ot saepe fremitibus lapideisque imbribus et guttis imbrium quasi

cruentis, tum labibus aut repentinis terrarum hiatibus, tum I praeter naturam hominum pecudumque portentis, tum facibus visis caelestibus, tum stellis iis, quas Graeci cometas, nostri cincinnatas vocant, quae nuper bello Oetariano magnarum fuerunt calamitatum praenuntiae, tum Sole geminato, quod,

ut o patre audivi Tuditano et quilio consulibus evenerat,

wendigk0it iner bewegende Ursache emeiat. 1. Primam posuit quae ortae8se etc. De Ausdruo is nichigeschichi. an erWartet Ac primum quidem deorum notiones in animis hominum ortas esse. III, 16 Atehi stat quattuor de causis besser quattuor modi8.3. quam ceperimus, der Onj. Per nach de Perf. hist posuit im

quam cepimus de direkte Rede, indem de Sprechende vom Stand-punkte eine Person und einerget urtoiit, lin Riichsicli aufdi Z0itri nolimen, etch durchdas Tempus de regierendenserbum bestimuit iro. gl ad fam. XII, 2 quae de re publica bene senserint, libere locuti sunt. b. IV, 9, 2: qui nec tuum consilium secutus esset nec vobis auctoribus uti voluerit,

nunc omnia tenentem noStra Sen

lapideisque imbribus Liv. XXV 7 in Albano monte biduum continenter lapidibus pluvit vulhanischo

desederint.10. praeter naturam S. I, 30 . sine corpore.

facibus isis caelestibus, eteore. Verg. Aen. II, 693 de caelo lapsa per umbras stella facem ducens multa cum luce cucurrit Plin. n. h. II, 26 Emicant et faces, non nisi cum decidunt, utSae.12. cincinnatas, geWOhniich

I, 11 Graeci sarheli appellant. Sunt autem imagines solis in nube spissa et vicina in modum speculi. 14. C. Sempronius Tuditanus undM Aquilius, K0nsulnim Jahre 129.

110쪽

D NATURA DEORUM. quo quidum anno P. Africanus sol alter xstinctus est, quibus exterriti homines vim quandam esse caelestum et divinam a suspicati sunt; quartam cauSam 8Se, eamque Vel a Ximum, a sequabilitatem motus conversionumque caeli, solis, lunae siderumque omnium distinctionem, arietatem, pulchritudinem, ordinem,

quarum rerum aspectu ipse Satis indicaret non esse a fortuita. Ut si quis in domum aliquam aut in gymnasium aut in forum venerit, cum videat omnium rerum rationem modum, disciplinam, non possit a sine causa fieri iudicare, sed esse aliquem intellegat, qui praesit et cui pareatur, multo magis 10 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinibus, in quibus nihil umquam immons o infinita vetustas mentita sit', statuat necesse est ab aliqua mons tantos' na Iura motus gubernari Chrysippus quidem, quamquam est acerrimo ingenio, tamen a dicit, ut 15 ab ipsa natura didicisse, non ut ipse repperisse Videatur.

Si nim' inquit, 'ost aliquid in rerum natura, quod hominis mens, quod ratio, quod is, quod potestas humana efficere non possit, si certe id, quod illud

officit, homino melius atqui res caelestes Omnesque 20ene, quarum S Ordo sempiternus, ab hominu confici

non possunt est igitur id, a quo illa conficiuntur, homin molius. Id autem quid potius dixeris quam doum Etenim si di non sunt, quid esse potest in

rerum natura homine melius in o nim solo est 5 ratio, qua nihil potest esse praestantius Esse autem hominem, qui nihil in omni mundo melius osse quam

se putet, desipientis arrogantia est ergo est aliquid 7 melius est igitur profecto deus'. An vero, si domum magnam pulchramque deris, non possis adduci, ut etiamsi so

26. Esse autem hominem, qui putet, quemquam autem hominem

aligemeine selten. Tusc. I, 6: mandare quemquam litteris cogitationes uas, hominis est abutentis et otio et litteris. ego der Uber-setzung gl. ll. -Seyss. r. 285 A. 29. An vero mon possis adduci. Αl Cicero so schri ob schwebteilim si das Folgunde twa diese Satgfor Vor tantum ornatum ut tuum ac non deorum domicilium putes, adducisossis das bekannte Salggestigesim argumentum e contrario, in