M. Tullii Ciceronis De natura deorum libri tres

81쪽

lustrationem eiusdem incensa radiis menstruo spatio luna complet quinque autem Stellae eundem Orbem tenentes, aliau

propius a terris, aliae remotius, ab isdem principiis disparibus toti oribus adem spatia conficiunt. Num quid tale Epi 88 euro, vidisti Ne sit igitur sol, ne luna, ne Stellae, quoniam nihil esse potest, nisi quod attigimus aut vidimus quid 2 deum ipsum numn vidisti Cur igitur crudi essu Omnia

tollamus ergo, quae aut historia nobis aut ratio nova adfert. Ita sit, ut mediterranei mare ess non credant ' Quae Sunt 1 tanta animi angustiae Ut si Seriphi natus esse nec umquam egreSSUS X ΠSula, in qua lepusculo Vulpeculasque saepe vidisses, non credere leones et panthera eSSe, cum

tibi, quales essent, diceretur; si vero de elephanto quis diceret, otiam ridori te putares. Et tu quidem Vellei, non vestro 89

15 Ore, Sed dialecticorum, quae funditus gens Vestra non novit, argumento sententiam conclusisti: Beatos esse deos sumpsisti. Concedimus. Beatum autem sine virtute neminem SSe OSSe.

Id quoque damus, et libenter quid0m. Virtuto autum sine 32

ratione constare non posse. Conveniat id quoque DeeeSSe St.

20 Adiungis nec rationum osse nisi in hominis figura. Quem tibi hoc daturum putas si enim ita esset, quid opus erat te gradatim istuc servenire sumpsisse tuo iure. Quid autem

1 lustrationem z

22: Epicurus tollit desinitiones, nihil de disidendo ac sartiendo

d0cet, non quo modo siliciatur concludaturque ratio, tradit, NON, qua vi captiosa solvantur, ambigua distinguantur, o8tendit. S. 43 . de regula et iudicio. 16. argumento Sententiam conclusisti, du has dein Ausfdhrungmitiinem Syllogismus geSchlOSSen, d has gum Schlus dure einen Syllogismus diu ah rhei deinor Behauptuniet beWeisen geSuchi. S. O. 48. ege de BedeuiungVOn argumentum Vgl. Quintil.V, 10, 11: Cum sit argumentum ratio Frobationem fraestans, qua colligitur

aliud se aliud, et quae quod est dubium se id, quod dubium non

82쪽

DE NATURA DEORUM. est istuc gradatim nam a beatis ad virtutem, a virtute ad rationum video te venisse gradibus a ration ad humanam figuram quo modo accedis Praecipitare istuc quidem est,

9 non descendere. Ne vero intellego, cur maluerit Epicurus d0os hominum similes dicere quam homines deorum. QuaereS,

quid intersit; si enim hoc illi similo sit, ess illud huic.

Vid00 sud hoc dico, non ab hominibus formae figuram venisse ad deos di enim sumpse fuerunt, nati numquam Sunt, Siquidem autorni sunt futuri; at hominus nati aut igitur humana forma quam homines ea, qua erant forma di immortales. Non ergo illorum humana sorma, sed nostra divina dicenda est. Vorum hoc quidem, ut voletis illud quaero, quae fuerit tanta fortuna nihil nim ration in rerum natura laetum esse vultis), si sed tamen quis isto tantus casus unde tam felix concursus

atomorum, ut repente homines deorum forma nascerentur γSeminane deorum decidisse de caelo putamus in terras, et sic homines patrum similes exstitisse Vello diceretis deorum cognationem agnoscerem non invitus. Nihil talo dicitis, sed

casu esse factum, ut essemus similes deorum. Et nunc argumenta quaerenda sunt, quibus hoc rurallatur Utinam tam 33 facile vera invunire possim quam falsa convincere Etenim enumerasti memoriter et copiose, ut mihi quidem admirari

in demon8trando. 4 descendere deducieren.

arbitramur.

enim Milesiu8.22 memoriter, summa memoria

83쪽

lubore in homine esse Romano tantam cientiam, usque a Thalo Milosio de deorum natura philosophorum Sententias. Omnesti tibi illi delirare visi sunt, qui in manibus et pedi 92bus constare deum posse decreverint hoc quidem vos movet considerantes, quae sit utilitas quaeque opportunitas in homine membrorum, ut iudicetis membris humanis deos non

egere Quid enim pedibus opus est in ingressu quid manibus, si nihil comprehendendum est quid reliqua discriptione

omnium corporis partium, in qua nihil inane, nihil in causa, i nihil supervacaneum est Itaqu0 nulla ars imitari sollertiam natura potest. Habebit igitur linguam deus et non loquetur, dentes, palatum, fauce nullum ad usum, quaeque procreationi Scausa natura corpori adfinxit, a frustra habebit deus, nec externa magi quam interiora, cor pulmoneS iecur, ceteris, 1 qua detracta utilitat quid hab0ut onustatis quandoquidem haec esse tu deo propter pulchritudinum vultis. Ististi fidem 3tus somniis non modo Epicurus et Metrodorus et Hermarchus contra Pythagoram, latonem Empedoclemque diXerunt, Sed meretricula etiam Leontium contra Theophrastum scribere 2 ausa est scito illa quidem sermon et Attigo, sed tamen. Tantum Epicuri hortus habuit licentia0. Et soletis queri;

Zeno quidem etiam litigabat Quid didam injudium Nam

8 discriptione, . . t 26. 10. hi Supervacaneum. Diese

veritatem.

g denhen, Titet, die Diog. Laert. X, 25 ubertiefert hal. 19 Leontium eine ultische Hetare, Freundi Epikuis, dure Geis undBildun ausgegeichnet. Ne bendieser fande auch undere Fruuen Ausnahme in de epihureischen Philosophenkreis. - Uber Theophrast s. g 35. 20. Attico Orat. 90 quicquid cst salsum aut salubre in oratione, id proprium Atticorum 8t. sed tamen se meretricula, eine Aposiopese. S. adfam. II, 16, 6 Velim ita sit. Sed tamen ad Att. XIV, 12, 1 multa illis Caesar, neque me invito, etsi Latinitas erat non ferenda. Verum tamen. 21. Epicuri hcrtus mih Begiehungau den Lehrsit Epikurs, inermi allem Lotige Lubelior aus- gestatieten, geraumige Gurien- utilage. ac dieser heiste seino Antiunger auch diu on den

Et soletis queri; et, εἶτα undda noch und dennoch' Wi04 100: Et eos vituperabas. - queri, emih angegrissen erdet. 22. Zeno s. g 59. Eini. g 19. T. Albucius, Prator in Sardinien 105, urde infolge eines langen Aufenthalles in Athen plane Graecus uti perfectus Epicureus

84쪽

DE NATURA DEORUM. Phaodro nihil legantius, nihil humanius; sed stomachabatur senex, si quid Sperius dixeram, cum Epicurus Aristotelem vexari contumeliosissime, haedoni Socratico turpissim maledixorit, Metrodori, sodalis sui, fratrem, imocratem, quia nescio quid in philosophia dissentiret, totis voluminibus Onciderit, in Democritum ipsum, quem secutus est, fuerit inmgratus, Nausiphanem, magistrum ouum, a quo non nihil 3 didicerat, tam malo acceperit. aen quidem no eo Solum, qui tum erant, Apollodorum, Silum, ceteros figebat maledictis, Sed Socratem ipsum, parentem philosophiae, Latino verbo 10 utens scurram Atticum fuisse dicebat, Chrysippum numquams nisi Chrysippam vocabat. Tu ipse paulo ante cum tamquam

senatum philosophorum recitares, Summo viros desipere, delirare, dementes esse dicebas. Quorum si nemo verum vidit de natura deorum, verendum est, ne nulla sit omnino. Nam 15

ista, quae vos dicitis, sunt tota commenticia vi digna lucubratione anicularum non enim sentitis, quam multa vobis suscipienda sint, si impetraritis, ut concedamus eandem hominum esse et deorum figuram. Omnis cultus ot curatio corporis erit eadem adhibenda deo, quae adhibetur homini, so

s. φ 113. 5. nescio quid 'unb0deutend'. 6. Democritum. Dein I, 21 Democritum, laudatum a ceteris, ab hoc, qui eum unum Secutu8 88et, nollem vituperatum. gl g 73.7 Nau8iphanem, S g 73. 8.male acceperit, Wieunferschlechimachen', in Ausdrue de Um-

9. Apollodorus, Silus, meiter nicht

13. Senatum recitare' stehenderAusdruch vom Vertesen de Sena torontiste duro de Censor. 16. viae digna lucubratione anicu

Li V. I, 57,9 Lucretiam nocte eradeditam lanae inter lucubrante ancillas inveniunt.18. Suscipienda sint, levio thraus euch ehmen mittit d. h. io viole Zugestanduisse ili et machen genotig seid. 20. quae adhibetur homini. Der

85쪽

ingressus, curSUS accubitio, inclinatio, e SSio, comprehensio, ad xtremum etiam Sermo et ratio nam quod et maros duos 5

0 raminas esse dicitis, quid sequatur, viaetis Equidem mirari

satis non possum, unde ad istas Opiniones vester ille prin eops venerit. Sed clamare non desinitis retinendum hoc esse, deus ut beatus immortalisque sit. Quid autem obstat, quo minus sit beatus, si non sit bipes aut ista, sive beati fas siv0 0atitudo dicenda est utrumque Ommuta durum, sed usu mollienda nobi Verba Sunt), Verum ea, quaecumque St, cur aut in 10 solum illum aut in hunc mundum aut in aliquam mentem

aeternam figura membrisque corporis acuam cadere non O-

tost Nihil aliud diei nisi 'Numquam vidi solum aut mun- 96

dum beatum'. Quid mundum praetor hunc umquamn vidisti γNegabis. Cur igitur non sescenta milia esse mundorum, Sed 1 innumerabilia ausus os dicere Ratio oeuit. Ergo hoc oratio non docebit, cum praestantissima natur quaeratur, ea que beata et aeterna, quae sola divina natura est, ut immortalitat vineamur ab a natura, sic animi praeStantia in ei, atque ut animi, item corporis Cur igitur, cum ceteris rebus 2 inferiores simus, forma pares sumus ad similitudinem nimdeorum propius accedebat humana virtus quam figura. An

quicquam tam puerit diei potust ut eundem locum diutius

Ugl. II, 123 dissimillimis bestiolis.

5. retinendum hoc e88 - ut, .g21Z ut fuerit.

7. beatitas sis beatitudo. Statidieser Noubildungiebrauch Cicero sons das substantiviserte Neutrum

usu mollienda sunt. Igi. Xend. I, 27 qualitate faciamus enim tractando usitatius hoc verbum et contritius. Die patere Schrist- stulter habun in de That diu Wori beatitas und beatitudo un-h0anstandet eibehalten. 9. verum nimmi Wie sed nach der

CICERO DE NATURA DEORUM.

21 accedebat. Da Imperfectum,

86쪽

D NATURA DEORUM. urgeam), quam si ea geΠera beluarum, qua in rubro mari Indi avo gignuntur, nuda esse dicamus Atqui, curiosissimi quidum homines exquirendo audire tam multa possunt, quam sunt multa, quae terra mari, paludibus, fluminibus xsistunt; quae negemus SSe, quia numquam Vidimus Ipsa vero quam nihil ad rem pertinet, quae vos delectat maximo, similitudo lQuid canis nonne similis lupo atque, ut Ennius, Simia quam similis, turpissum a bestia, nobis lat mores in utroque dispares Elephanto beluarum nudas prudentior at figura quae vastior De bestiis loquor quid ginter ipsos homines nonne et simillimis formis disparses moroso moribus paribi s figura dissimilis Etenim si semel Velloi, suscipimus genus hoc argumenti, attende, quo serpat. uenim sum0bas nisi in hominis figura rationem inesso non posse sumet alius nisi in terrestri, nisi in eo, qui natus

sit, nisi in eo, qui adoleverit, nisi in eo, qui didicerit, nisi

in eo, qui ex animo constet et corpor caduco et infirmo, postremo nisi in homine atque mortali. Quodsi in omnibus his rebus obsistis, quid est, quod te forma una conturbet γΗis enim omnibus, quae proposui, adiunctis in homine rationem esse et mentem videbas quibus detractis deum tamen

nosse te dicis, modo liniamenta maneant. Hoc est non On

s siderare, sed quasi sortiri, quid loquare. Nisi forte no hoc quidem attendis, non modo in homine, sed etiam in arbore,

gleichen Abiat loci inde sichbo Cicero fellen, si gehoren moli de Dichtersprache nn Desin. V, 9 Natura sic ab iis investigat est, ut nulla par caelo, mari, terra, ut poetice loquar, praetermissa sit. gl. edoch II, 95 bonis domiciliis. 7. Ennius, eb gu Rudia in Calabrien 23, 169 v. Chr. Auster seinem nuptWerhe de Annalen schrie e Tragodien, omodienun saturae, Ompositionen OnGedichte vermiscliten Inhaltes in mannigfallige Metren Aus inersolchen satura chein das ach-folgendo ita et sein. S. Vahlen,

Ennii poes rei P. 162. 13. argumenti argumentationis.

15. terrestri - επιχθονιος.

23 sortiri, quid loquare. Aliniich

νος, τι λαχοι, τουτ τις πράττοι.

87쪽

quicquid supervacaneum Sit aut Sum On habeat, obstare.

Quam molestum est uno digito plus haboro Quid ita Quia

no ad speciem nec ad usum alium quinque desiderant. Tuus autom seu non digito uno redundat, Sed capite, collo, cervicibus, lateribus alvo, tergo poplitibus, manibus, pedibus, feminibus, cruribus. Si ut immortalis sit, quid haec ad vitam membra pertinent quid ipsa facies Magis illa, cerebrum, cor pulmones iecur haec enim sunt domicilia vitae oris quid om habitus ad vita firmitasea nihil pertinet. Et eos. A

VituperabaS, V e Oper1bu magn1lic1 atque praeclar1S, cum ipsum mundum, cum eiu membra, caelum, terras, maria, cumque horum insignia, solem, lunam stellasque, Vidissent, cumque temporum maturitates, mutationes vicissitudinesque cognovissent, Suspicati essent aliquam Xcellentem Sse praestantemque naturam, quae haec effecisset, OVeret, regeret, gubernaret. Qui etiamsi aberrant a coniectura, vide tamen,

quid sequantur tu quod opus faunm magnum et egregium

habes, quod effectum divina mente videatur, ex quo esse deos suspicere Habebam, inquis, in animo insitam informationem quandam ei. Et barbati quidem Iovis, galeatae Minervae; num igitur ess talos putas Quanto melius haec vulgus 101 imperitorum, qui non membra solum hominis de tribuant, sed usum etiam membrorum. Dant enim arcum, Sagittas,2 uno digito, Abiat mens. Quid ita sc molestum δι

ad speciem, . . I, 1.

13 temporum maturitates das recht-

Phil. XII, 23, ad Att. XIV, 22, 1. Dirienigeno die dis raposition

Vor coniectura Atreichen, iisthendemnach familich drei Stellon horrigieren, Wogegen vox mit Rech protestieri Letettere citieri Quint. III, 6, 30 coniectura dicta coniectu, id est derectione quadam rationis ad veritatem, o das, coniectura aberrare eiBen Urde, vo jene Richiuntaus di Wahr- hei abirreti, et Zie versehlen. 19 Habebam. ege de Imper

s. g 97 . accedebat.

88쪽

DE NATURA DEORUM.

hastam, clipeum, Rama , fulmen, et i, actiones quae sint

deorum, non Vident nimi agentem tamen deum non queunt

cogitare. Ipsi, qui irridentur, Aegyptii nullam siluam nisi

ob aliquam utilitatem, quam X ea caperent, OnSecra Verunt; velut ibes maximam vim serpentium conseiunt, cum sint aves excelSae, cruribus rigidis, corne proceroque Ostro a Vertunt pestem ab Aegypto, cum Volucres angues ex Vastitat Libyae vento hic inv0etas interficiunt atque On Sumunt e quo fit, ut illa noe morsu vivae noceant nec odore mortune. in ossum do ichneumonum utilitate, de crocodilorum, de laetii dicere, sed nolo osse longus. Ita concludam, tamen beluas a barbaris propter beneficium consecratus, Vestrorum deorum non modo beneficium nullum exstaro, sedis factum quidem

10 omnino. Nihil habet, inquit, negotii. Profecto Epicurus quasi 37 uori dolidati nihil ossatione molius xistimat. At ipsi tamen 15

pueri, etiam cum cessant, Xercitatione aliqua ludicra d0- luctantur deum si feriatum volumus cessatione torpere, Ut Si

Se commoVerit, Vereamur, ne beatus esse non possit 'Hauc

oratio non modo deos spoliat motu et aetion divina, sed etiam homines inertos officit, siquidem agens aliquidis deus 20 quidem esse beatu poteSt. 103 Verum sit sano, ut vultis, seu effigies hominis et imago; quod ius est domi dilium qua sodes qui locus qua deinde

doch enigstens. . Mil. 99: Nec vero, si mihi riseris, reliqua est illa tamen ad consolandum querellan te g 1 etiam st0ht

Vergleichian vo etwas Thaisach lichum. bens Cas. Mai. 1 qua8ι poma eae arboribus, cruda si sunt, viae evelluntur, si matura et cocta, decidunt, sic vitam adulescentibus is

aufer etc. ad fam. IX, 16, 2 quasi aurum igni, sic bene1 olentia fidelis sericulo aliquo serspici potest. Indomselban Sinne findet sicli hausiger tamquam, gl g 74 III, 25 tamquam

89쪽

LIB. I. CAP. 36, 7 g 101 - 105.

aetio vitae quibus rebus, id quod vultis, beatus est uiaturoni suis bonis oportet et fruatur, qui beatus futurus est. Nam locus quidem iis etiam naturis, quae sine animis sunt, suus est cuique proprius, ut terr infimum teneat, hanc inundet aqua, superior aeri, aetheriis ignibus altissima ora reddatur. Bestiarum autem terrenae Sunt aliae, partim aquatiles, aliae quasi ancipites in utraque Sed Viventes sunt quaedam etiam, quae igne nasci putentur appareantque in ardentibus fornacibus saepe volitantes Quaero igitur, Vester 104 1 deus primum ubi habitet, deinde quae causa eum loco movent, si modo movetur aliquando, postea, cum hoc proprium sit animantium, ut aliquid appetant, quod sit naturae accommodatum, deus quid appetat, ad quam denique rem motu mentis ac ratione utatur, postremo quo modo beatus sit, quo modo 1 aeternus Quicquid enim horum attigeris, ulcus est . Ita

malo instituta ratio exitum opori r non MUR' me oni 105

dicebas, speciem dei percipi cogitatione, non eΠSU, nec SSein a ullam soliditatem, neque eandem ad numerum sermunere, eamque esse eius visionem, ut similitudin et transition os cernatur, neque desciat umquam ex infinitis corporibus similium accessio, ex eoque fieri, ut in haec intonia mens

2 futurus est, .a 90 g. 8unt futuri. 5. aetheriis ignibu8. Diog. Laert. VII, 137 άνωτατω μεν υν εἶναι ὁ

7. quasi ancipitem Ἀμφιβια. 8 igne nasci, Wi Nilo natus III, 55. Zur Sache gL Sen. UneSt. nat V, 6 ignis, qui omnia con8umit, quaedam etiam creat, et quod videri potest non simile veri, tamen verum e8t, animalia igne generari. Die alte NaturDrsch0 glaubten, alidi Tierocium Teii nistande ου κ

de fin V, 26 Eae quo intellegi debet

homini id esse in bonis ultimum, Secundum naturam vivere, quod ita interfretamur vivere eae hominis

natur undique se eet et nihil

requirente.

qua laudatione quam multa sint vulnera faul Punkte), qui ρει, quin intellegat fl

deorum.

20. eae infinitis corporibus se. individuis, die tome nus denendi Gott0rteiber essehen.

21. similium se corporum, lih

90쪽

DE NATURA DEORUM.

38 nostra beatam illam naturam et sempiternam putet. 0e, per ipsos deos, de quibus loquimur, quat tandem est Nam si tantum modo ad cogitationem alunt nuc habunt ullam soliditatem nec eminentiam, quid interest, utrum de Hippocentauro an de deo cogitemus omn0m enim talem conforma 5tionum animi ceteri philosophi motum nano vo AT vos autem adventum in animos et intro1tum imaginum dicitis.106 Ut Ti. Graechum cum viduo contionantem in Capitolio vidoro de M. Octavio deferentem sitellam, tum eum motum animi die osse inanem, tu autem et Gracchi ut Octavii imagines 10 remunere, quae in Capitolium cum pervenerim, tum ad animum meum referantur hoc idem fieri in duo, cuius crebra facie pellantur animi, ex quo osse beati atqu0 aeterni intell0107gantur. Fac imagines esse, quibus pulsentur animi species dumtaxat obicitur quaedam num etiam, cur a beata Sit 15 cur aeterna Qua autem ista imagines vostra aut unde γA 0mocrito omnino haec licentia sed et ille seprehensus a

5. conformationem animi Vor- stellung'. Top. 27 est quaedam conformatio insignit et impressa in intellegentia, quam notionem voco. 6. motum anem. SeXt Emp. VIII,

moveatur men8.

8. Tib. Gracchus Wolcher alg

de Gracchus, en man au das

13. peliantur, S. . I, 26.

intellegantur. Die personiiche Konstruktion fit di040woliniichore Unpersoniiche, Wie de invent. II, 30: quae fortunae esse attributa intelleguntur. gl. II, 124 scribitur. Wege de Plur. obgleic in deo VOrnulaing, 8 g 1 2 agit. 15. Num etiam, aus obicitur sttin Wors i indicatur u Dinehmen. 17. A Democrito c. e8t. gl.473.