M. Tullii Ciceronis De natura deorum libri tres

51쪽

autem animantem certe Volumus esse. Atque hic idom alio

loco aethera deum dicit, si intollogi potest nihil sentiens deus, qui numquam nobis occurrit neque in precibus neque in optatis n0quo in votis aliis autem libris rationem quandam per

omnem naturam rerum pertinentem vi divina osse adsuetam

putat. Idom astris hoc dum tribuit, tum annis, mensibus annorumque mutationibus. Cum vero Hesiodi theogoniam, id est originem deorum, interpretatur, Ovit omnino usitatas perceptasque cognitiones deorum, neque enim Iovem neque 1 Iunonem neque Vestam neque quemquam, qui ita appelletur, in duorum habet numero, sed rebus inanimis atque mutis per quandam significationem haud docet tributa nomina. Cuius 7 discipuli Aristonis non minus magno in errore sententia est,

Summu deus, mente praeditus, qua

omnia regaritur.

si intellegi potest, ganet te im

8. interpretatur Zeno und eine

don Gebrauch vollicet et gen ge- machi has, traditionet P. 9. costnitiones, ' Vorstellungen', wi 44.10 qui it aspelletur, d. h. diemi dure dergloichon amen nis Ulter gu egeichnen segen. 11 rebus inanimis, A. II 66. 12 per quandam significationem allegorisch' ad Her. IV, 67: igni fieretio est, quae plus in suspicione relinquit, quam sositum est in oratione. Quint. X, 1, 28: plus ad intellegendum quam diseris significatio. 13. Aristo aus Chios, in Schille Zenos, um 275. Nahere Nachrichte liber sein theologi- schen Ansicliten bestigeti Wi nichi.

magno in errore , s. III, 25 . haec in errore vereantur.

52쪽

DE NATUR DEORUM. qui neque formam dei intellegi posse consuat sequo in diis sensum osse distat dubitetque Omnino deus animans necne sit. Cloanthos autem, qui Zenonem audivit una cum eo, quem proXime nominavi, tum ipsum mundum deum diei esse, tum totius natura menti atque animo tribuit hoc nomon, tum ultimum ut altissimum atque undique cireumfusum et Xtremum omnia cingentem atque complexum ardorem, qui aether nominetur, certissimum deum iudicat idemque quasi delirans in iis libris, quos scripsit contra voluptatem, tum fingit formam quandam et speciem deorum, tum divinitatem omnum tribuit 16 astris, tum nihil ratione censet esse divinius. Ita sit, ut dous ille, quum mente noscimus atque in animi notione tamquam in Vestigio Volumus reponere, HS quum prorSUS apparent. At Persaeus, eiusdem Zenonis auditor, os dicit esse habitos duos, a quibus magna utilitas ad vita cultum esset inventa, ipsasque 15 res utiles et salutares deorum sesso Vocabulis nuncupatas, ut

nec hoc quidum ieeros, illa inventa esse deorum, Sed ipsa divina. Quo quid absurdius, quam aut res sordidas atque

Bemerkungri Ponticus Heraclide8.3. Cleanthes aus Assos in Trons, Schiild und Nachfolger Zenos, in holhangesehene Vertretor der Schule Acad. II, 126 Cleanthes, qui quasi maiorum 8 gentium

12. in animi notione 'eponere.

S00l des pikuroer s. g46 U. 49. 13. prorSus gelior nichi gum Verbum, Onder versiai k dio Negation III, 21 nulla modopror8uSadsentior. Lael. 53 harum trium sententiarum nulli prorsus ad8entior. 14. Persaeus au Citium au Cypern, in Schuler Zenos. Uber

tatum opportunitatumque omnium.

53쪽

LIB. I. CAP. 14, 15 g 37-39. 49

d0formes deorum honore adficere aut hominos iam morto deletos reponere in deos, quorum Omnis cultus esset futurus u

rum, atque ita ignotorum, ut eos e coniectura quidem informare OSSimVS cum mens nostra quidvis videatur cogitatione posse depingere ait enim vim divinam in ratione sesso positam et in universa naturae animo atque mente, is Sumque mundum deum diei esse et ius animi fusionem universam, tum 10 eius ipsius principatum, qui in mente et ratione Versetur,

communemque rerum naturam universam atque omnia con

fluontem , tum fatalem vim et necessitatem rerum futurarum, ignem praeterea et eum, quem an te diXi, aethera, tum ea,

est clarius, quam te de sin I, 19: quo nihil turpius 1 hysico, quam fieri sine causa quidquam dicere. res sordidas, die unter Um- stande auch nutgbringend sein

2 reponere in deos, i III, 47:

in deorum numerum reponemuS.

orum numero reponere.

II, 75 Chrysippus , qui fulcire

sutretur porticum Stoicorum. 7. cogitatione - depingere sichvorstellon'. Dieselbo Phras noch

Acad. II, 48. Stat depingere sagi Cicero aufiger cogitatione informare, fingere, comprehendere. s. eiu se mundi. - animi fusionem universam se animum per totvm mundum fusum. Der Aus druch

CICERO, D NATURA DEORUM.

11. Ommunemque rerum naturam - την κοινην παντων φυσιν Philod.

κοσμφ προνοία διοικουμενων ηλογος καθ' o τα μεν γεγονότα γεγονε, τα δε γιγνομενα γίγνεται, τα δε γενησομεν Πενησεται.

54쪽

DE NATURA DEORUM. quae natura fluerent atque manarent, ut et aquam et terram et aera solem, lunam, Sidera niVerSitatemque rerum, qua omnia continerentur, atque etiam hominus eos, qui immortali-40 tatem essent consecuti. Idemque di Sputat aethera esse eum, quem homines IOVem appellarent, quique ne per maria manaret, eum SSe Neptunum, terramque eam S Se quae Ceres diceretur, similique ratione persequitur Vocabula reliquorum deorum.

Idum sit etiam legis perpetuae et aeternae Vim, quae qua Si dux vita ut magistra officiorum sit, Iovem dicit esse andumque fatalem necessitatem appellat, sempiternum rerum 10 futurarum veritatem; quorum nihil tal est, ut in eo vis divina 41 inesse videatur. Et haec quidum in primo libro do natura

deorum in secundo autem vult Orph0i, Musaui, Hesiodi Homerique fabellas accommodare ad ea, quae ipse primo librod diis immortalibus dix0rat, ut etiam veterrimi poetae, qui 15 hae ne suspicati quidem sint, Stoici fuisse videantur. Quem Diogenes Babylonius consequens in eo libro, qui inscribitur de Minerva, partum Iovis ortumque virginis ad physiologiam traducens diiungit a fabula.

1. querent atque manarent. NachChrysippus in die Element in

4 aethera ovem, .HI, 65.5 quique aeri Neptunum Phil.

6. Cere8 S. II 67 71.11 veritatem De div. I, 125 fatum id appello, quod Graeci ειμαρμ 'ην, id est ordinem eriemque cauSGrum,

cum cau8ae cau8a nexa rem eae e

gignat. Ea est eae omni aeternitate fluens veritas empiterna. gl. III, 14.

16. Stoici fuisse videantur. Sen. ep. 88, 4: modo Stoicum Homerum faciunt, modo sicureum, modo Peripateticum, modo Academicum. 17. Diogenes Babylonius, ein Schule de Chrysippus, eburti nus

quos Sex. Titius con8ecutu8 St. 18 parturi Iovis Dei thus on

55쪽

LIB. I. CAP. 15 16. 39-43.

Exposui fere non philosophorum iudicia, sed delirantium ζ

somnia. Nec enim multo absurdiora Sunt ea, quae poetarum vocibus fusa ipsa suavitate nocuerunt, qui et ira inflammatoso libidino furentes induxerunt deos feceruntque, ut eorum bella, proelia, pugnas, Vulnera Videremus, diu praeterea,

discidia, discordias, ortuS, interitus, querellas, lamentationeS, offusas in omni intemperantia libidines, adulteria, vincula,

exim iumano genere concubitus mortalesque e immortali procreatos Cum poetarum autem errore coniungere licet Or 43

10 tenta magorum Aegyptiorumque in eodem genere dementiam, tum etiam vulgi opiniones, quae in maXima inconstantia Veritatis ignoratione versantur. Ea qui consideret quam inconsulte ac temere dicantur, venerari Epicurum et in Orum ipsorum numero, de quibus haec quaestio est, habere debeat.1 Solus ni vidit primum esse deos, quod in omnium animis eorum notionem impressisset ipsa natura. Quae est enim gens

aut quod genus hominum, quod non habeat in doctrina

175 ille rudis incondite fundit

ανθρωποισιν Oνείδεα και ψογος στιν, κλεπτειν μοιχευε ιν τε και ἀλλήλους

5. proelia, IJ XXI, 390Ig. vulnera, Il. V 858. discidia, Il. I, 540rag. vinculα, d. VIII, 297. l. V 385.

AegRptiorumque - dementiam, mei si di sciter in tergestali Verehren. gl g 101. 11. vulgi opiniones Tusc. III, 3: cum vero eodem ad poetarum errores populus accessit atque omnis undique ad iti consentiens multitudo, tum plane in cimur opinionum errore. φ43 - 56. Dogmatis chor sildos epihureis chen LehrvOr- fruges, in elchom dis Hau phsaige de epihure ischon Theologio nimichol t

56쪽

DE NATURA DEORUM. anticipationem quandam deorum quam appellat πρ0ληη ιν Epicurus, id est anteceptam animo rei quandam informationem, sin qua nec intellegi quicquam nec quaeri se disputari potest. Cuius rationis vim atque utilitatem x illo eaolosti Eoi duri de regula et udisju volumine accepimus. Quod igitur 5 fundamentum mala quaestionis est, id praeclare iactum videtis. Cum nim non instituto aliquo aut more aut lege sit opinio

constituta maneatque ad unum Omnium firma conSensio, intellegi ne eesse est esse deos, quoniam insitas eorum vel potius innatas cognitiones habemus de quo autem omnium natur 10 consentit, id Verum esse necesse est esse igitur deos confit0ndum st. Quod quoniam fere constat inter omnes non philosophos solum, sed etiam indoctos, fateamur constare illud fiam, hanc nos habere sive anticipationem, ut ante dixi, sive praenotionum deorum sunt ni rebus novi nova ponenda nomina, 15 ut Epicurus ipse πρόληο ιν appella Vit, quam antea nemo Overbo nominarat hanc igitur habemus, ut duos beatos et 4 immortales putemus. Qua enim nobis natura informationem ipsorum deorum dedit, eadem insculpsit in mentibus, ut os aeternos et beatos haberemus. Quod si ita est, vero Yposita so

lita sont0ntia si ab Epicuro. quod beatum aeternumque

4 caelesti. Defin I, 63 servata

ilici, quae quasi delassa de caelo est ad cognitionem omnium regula. 5. de regula et iudicio, Diog.

Laert. X, 27 περ κριτηριου τὶ κανων

diosor edanke,are platoniach. cognitione8, . . 36. omnium natura omne8 S. 232. animi natura. um sedankenvgL Tusc. I, 30 omni autem in re consen8io omnium gentium leae naturae sutanda St. 16. antea nemo. Nae ihm at

17. hunc igitur habemuS, R er i

57쪽

LIB. I. CAP. 16-18.4 43-47.

sit, id nec habere ipsum negotii quicquam nec exhiber altori, itaque neque ira neque gratia teneri, quod, quae talia essent,

imbecilla osson omnia. Si nihil aliud quaereremus, nisi ut deos pie coleremus et ut superstitione liberaremur, satis rat dictum; nam et praestans deorum natura hominum pietate holeretur, cum C aeterna esset et beatissima habsit nimVenerationem iustam, quicquid excellit), et notus omnis a vi atque ira deorum pulsus esset intellegitur ensi a boata immortalique natura et iram et gratiam segregari, quibus remotisi nullos a superis impendere taetus. Sed ad hane confirmandam opinionem anquirit animus et formam et vita actionem mentisque agitationem in deo. A c d Iorma quidem partim natura nos admonet, partim ratio docet. Nam a natura habemus omnes omnium gentium 1 speciem nudam aliam nisi humanam deorum quae enim forma alia occurrit umquam aut vigilanti cuiquam aut dormionti γSed ne omnia revocentur ad primas notiones ratio hoc idem ipsa declarat. Nam cum praestantissimam naturam, Vel quia 47 beata est vel quia sempiterna, convenire videatur eandem esse 2 pulcherrimam, quae compo Sitio membrorum, quae conformatio liniamentorum, quae figura, quae Species humana potest esse

pulms07 Vos quidom, Lucili, s0letis nam Cotta meus modo hoc modo illud), cum artificium effingitis fabricamquo divinam, quam sint omnia in hominis figura non modo ad

hegoichnet erden. habet venerationem vertriti das Passivum gu venerari Ebenso admirationem, odium, misericordiam habere. gl. III, 93 e licatum habere. 7. metus omnis, i, ac Ana

releh. 11. vitae actionem, . O. 6 2.17. rimas notionem braenotio .

22. soletis. Vgl. II, 34ng. 23 modo hoc modo illud, W0il sichdi Ahadumilier antein bestimmtes System inden nullis unius disci-slinae legibus adstricti. USc. IV, 7).Vgi ad Att. XIII, 25, 3 O Academiam volaticam et sui similem, modo huc, modo illuc - 0gen derAustassun de Verb. s. o Z. longum est ad omnia.

58쪽

D NATURA DEORUM. 48 ausum, Verum etiam ad VenUStatem apta, describore. Quodsi omnium animantium formam vinci hominis figura deus autem animans est, ea figura profecto est, quae pulcherrima est omnium quoniamque deos beatissimos esse constat, beatus auto osse in virtute nemo potest nec virtus in ratione constare nec ratio usquam inesse nisi in hominis figura, ho-49 minis ess spodi d00 confitendum est. Nec tamen ea species corpus St, Sed quasi corpus, nec habet sanguinem, sed quasi 19 sanguinem. Haec quamquam et inventa sunt aeutius traieta subtilius ab Epicuro, quam ut qui Vi ea possit agnOScere 10 famon frutus intellegentia vestra disser brevius, quam causa dosiderat Epicurus autem, qui res occultas et penitus abditas non modo viderit animo, sed etiam sic tractet, ut manu, docet am esse vim et naturam deorum, ut primum non Seu SH, sed monte cornantur nec soliditate quadam nec ad umerum 154. quoniamque si das aufigero et quoniam se dor infithrungeines neven Argumentes, Wie de s n.

ersten Schlusses s. g 76 - 84. 8 quasi corpu8-8imulatio corporis.

igitur de enim, da nach inem ZWis ohengedanhen das inventa acutius et dicta subtilius ab Epicuro

virtutum illa sapientia quam σοφίαν Graeci vocant, prudentium enim aliam quandam intellegimus, quae Strerum e etendarum

fugiendarumque scientia illa autem sapientia, quam principem disi, rerum est divinarum et humanarum scientia. Ebens de oss. I, 9: Hone8tum autem Ahniich st0ht 121 censent autem, II, 37 aliautem III, 71 Iniu8titiae autem. 13. sic tractet, ut manu 'gleich-sam mih Handon rein ' De re pubi I, 15 qui, quae viae coniectura qualia in possumus suspicari, iccidfirmat, ut oculis ea cernere videatur aut tractare plane manu. 14. Non Sen8u, Sed mente Die Gotter

59쪽

ut a, quae ille propter firmitatem στερεμνια appellat, sed imaginibus similitudine et transitione perceptis eumq)le infinita simillumarum imaginum species X innumerabilibus individuis xsistat se ad nos adfluat, cum maximis voluptatibus in as imagines mentem intentam insXamque nostram intel

legentiam capere, quae sit et beata natura et aeterna Summa vero vis infinitatis ut magna ac diligenti contemplati0ne di

gnissima est, in qua intellegi necesse est eam esse naturam ut omnia omnibus paribus paria respondeant mane Uo νομιαν

9109 fluentium frequenter transitio fit visionum, ut e multis una videatur. Ita egensat hiergu merdendi στερεμνια resp. dere Bildera numerum aulaefacti.

3 infinita cimaginum peciem infinitarum innumerabilium9 imaginum pecies. S. II, 8 . fontium pelidα perennitate8.eae innum erabilibus individuis-atomis, aus densen die Gotterteiber e-

4 cum maximis voluptatibu8,Wegen

esse beati atque aeterni intellegantur. S. die Anmerkunig ισονομια φ 50. 7. infinitatis, πειριας, die Un-

do orat. I, 245 omne omnium te8tα- mentorum ius pro Sest. 45 multi eae multis locis praedones. - omnia suri 'jedesma GJ0iches'. ισο νομιαν, das Geset dor

60쪽

DE NATURA DEORUM.

appellat Epicurus, id est aequabilem tributionsem. Ex hac igitur illud officitur, si mortalium tanta multitudo sit, esse

immortalium non minorem, et si, quae interimant, imumerabilia sint, etiam ea, quae conservent, infinita esse debere. Et quaerere a nobis Balbe, Soletis, quae ita deorum it quae 551 que ab iis degatur aetas. Ea videlicet, qua nihil beatius, nihil omnibus bonis adfluuntius cogitari potust. Nihil nimagit, nullis occupationibus est implicatus, nulla opera molitur, sua sapientia et virtute gaudet, habet exploratum fore se: semper cum in maximis, tum in aeternis voluptatibus. Hunc 10

deum rit beatum dixerimus, Vestrum Ver laboriosissimum.

Sivo enim ipse mundus deus est, quid potest esse minus quietum quam nudo puncto temporis intermisso versari circum

axem caeli admirabili celeritate nisi quiuium auto nihil beatum est; sive in ipso mundo deus inest aliquis, qui regat, 15

qui gubernet, qui cursus Strorum, mutatione temporum, rerum vicissitudines ordinesque conservet, terras et maria contemplans hominum commoda vitasque tueatur, ne ille est 53 implicatus molestis 110gotiis et operosis Nos autem beatam vitam in animi securitat et in omnium vacatione munerum 20

ἀφθαρτου καὶ μακαριας φυσεως,

Schule.

17. vicissitudines ordinesque, εν διαδυοιν de regelmastigenseclisei'. 18. Ne - ναι, ei Cicero nur in

personiichen Pronomina Als ro-l nomen de raritte Person st0htisse, hic der 8te. 20. in animi securitate ἀταραξία,