M. Tullii Ciceronis Rhetoricorum ad Herennium libri quatuor, alias, Ars noua, siue Noua rhetorica. Rhetoricorum de Inuentione libri duo, alias, Ars vetus, seu Vetus rhetorica. In Rhetorica ad Herennium, Hieronymi Capiduri Parentini, & Iodoci Badij As

171쪽

M. T V L L I I iindomitus quamuis natura bene compositus sit. idoneus potest esse ad eas utilitates, S aptus, quae desiderantur ab equo: neque homo indoctus,quamuis sit ingeniosus, ad virtutem potest peruenire. Hoc probabilius factum est, quod magis cst verisimile . non posse virtutem line d

ctrina comparari: quoniam nec equus quidem indomitus idoneus postit esse: ergo sumptum est probandi causa. Dictum cIl autem per negationem: id enim perspicuum est de primo similitudinis verbo. Apertius dicendi causa similitudo dicitur per breuitatem, hoc modo: in amicitia gerenda sicut in certamine currendi, non ita conuenit cxerccri,ut,quoad necesse sit, pcruenire possis; sed vi productus studio,& viribus vltra facile procurras. Nam hoc simile est, ut apertius in te i ligatur, mala ratione sacere qui reprehendant eos qui verbi causa poli mortem amici liberos eius custodiant: propte

ea quod in cursore tantum velocitatis esse oporteat, ut efferatur usque ad finem; in amico tantum beneuolentiae studium, ut ultra, quam amicus sentire possit, pr currat amicitiae studio. Dictum autem simile est per

breuitatem. Non enim ita, ut in ceteris rc bus, res ab re separata est.sed utraeque res coniuncte & confuse pronunciatae. Ante oculos ponendi negocii causa, sumetur linu litudo per collationem, sic et uti citharoedus. eum prodierit optime vestitus palla inaurata indutus, cum chlamyde purpurea coloribus varijs intexta.& cum corona aurca magnis fulgentibus gemmis illuminata, citharam tenens exornatissimam, auro &ebore distinctam. ipse praeterea forma di specie lit de ita tura apposita ad dignitatem . si, cum magnam populo commouerit his robus expectationem, repente silentio facto, vocem emitrat acerbissimam cum turpis limo corporis motu, quo melius ornatus,& magis fuerit expectatus, eo magis

derisus & contemptus eiicitur: ita si quis in excelso loco,& in magnis ac locupletibus copiis collocatus . fortunae munctabus, & natur ' commodis omnibus abundabit , si virtutis & artium, quae virtutis magistrae sunt, egcbit; quo magis ceteris rebus erit copiosus, S illustris, re exin

peetatus, eo vehementius derisus,& contemptus ex omni conuentu bonorum ei cietur. Hoc simile exornati

ne utriusque rei,& alterius inscitia artificis,alterius stultitia simili ratione collata sub aspectu omnium rem subie cit. Dictum autem est per collationem, propterea quod, propolita similitudine, paria sunt omnia relata. In similibus obseruare oportebit diligenter,ut, cum rem asserimus similem, cuius rei causa similitudinem attulerimus verba quoque ad similitudinem habeamus accommodata. id est, huiuimodi: Ita ut hirundines aestiuo tempore praesto sunt. frigore pulsae recedunt: ex eadem limili tu dine nunc per translationem verba sumimus: ita falli amici sereno vitae tempore praesto sunt ; simulatque hiemem sortunae videri. deuolant omnes. Sed inuentio sit milium facilis erit, si quis libi omnes res animatas & inanimatas nutas & loquentes, feras ct mansuetas, terrestres,& coelestes.& maritimas,artili clo,casu. natura com Para tu, ustatas, atque inusitatas, inquenter ante oculos p

terit ponere, di ex his aliquam venari similitudinem. eaut ornare,aut docere aut apertiorem rem fac re, aut ponere ante oculos possit. non enim res tota totae rei ne

cesse est similis sit; sed ad ipsum. ad quod conseretur. similitudinem habeat oporici. Exemplum est alia IICERONI sius facti, aut dicti praeteriti cum certi auctoris nomine, proposito. id sumitur iisdem de causis, quibus similitudo. Rem ornatiorem facit.cum nullius rei nisi dignutatis causa sumitur: A pertiorem,cum id.quod sit o scurius. magis dilucidum reddit: Probabiliorem, cum

magis verisimilem facit: Ante oculos ponit, cum exprimit omnia perspicue, ut res dicta prope manu tentari possit. Uniuscuiusque generis singula subiecissemus

exempla, nisi. exemplum quod genus esset, in expoliti rnedemonstrassemus.&causas sumendi in similitudine aperuissemus: quare noluimus neque pauca, quo minus intelligeretur . neque re intellecta. plura conscribere. Imago est, sermae cum sorma cum cluadam similitudine collatio . haec firmitur aut laudis, aut vituperationis causa. Laudis causa, licr ibant in proelium corpore tauri validissimi, impetu leonis acerrimi similes. Vituperationis. ut in odium, aut in inuidiam. aut in contemptionem adducat. Vt in odium, hoc modo: l ste quotidie per sorum medium tanquam iubatus draco serpit, aspectu venenato,spiritu rabido, circunspectans huc S illuc, si quem reperiat. cui aliquid mali faucibus amare, quem

ore attingere dentibus insecare, lingua aspergcre possit. Vtin inuidia adducat, hoc modo: Iste, qui diuitias suas

iactat, sicut gallus e Phrygia, aut ariolus quispiam depressus, ct oneratus auro clamat. S deierat. V t in contemptionem adducat sic: iste, qui tanquam cochlea abscondens, retentat se se tacitus. quo sit tutus, comeditur

cum domo sua,& aufertur. Lilictio est, cum exprimitur & eiungitur verbis corpori, cuiuspiam forma, quod satis sit ad intelligendum. hoc modo . Hunc dico iudices

rubrum breue ncuruum, canum, subcrispum. caelium.

cui sane magnat Il in mento cicati ix. si quo modo potest

vobis in memoriam redire. Habet haec exornatio cum utilitatem.si quem velis ostenderexum venustatem,si breuiter & dilucide facta est. Notatio est , cum alicuius natura certis describitur signis,quae,sicuti notae quaedam. naturae sunt attributa. V t si velis non diuitem. sed ostentatorem pecuniosum describere, Ist inquies iudices. qui. se dici diuitem. putat esse praeclarum . primum

nunc vidcte quo vultu nos intueatur: non ne vobis videtur dicere, Darem. si mihi molesti non est et is i cum vero

sinistra mentum subleuat,existimat se gemmae nitore, de auri splendore aspectus omnium perltringere. Cum

puerum respicit hunc unum,quem lso noui, vos non ar

bitror nouisse,alio nomine appellat,deinde alio atque alio: Hem tu,inquit,veni Sanio, ne quid illi barbari perturbent : ut ignoti.qui audiunt. unu putent eligi de multis . ei dicit in aurem, aut ut domi lectuli sternantur, aut ab avunculo rogetur A ethiops,qui ad balneas ve niat, aut A sturconi locus ante ostium suum det uri aut aliquid fragile falsae choragium gloriae comparetur. Deinde exclamat,ut omnes audiant: Videto,ut diligenter enum retur, si potest ante noctem. Puer, qui iam bene hominis naturam nouit tu illo plures mittas oportet,inquit. si hodie vis transnumerari. Α ge. inquit. duc tecum Libanum &Sosiam. Sane. Deinde casu veniunt hospites homini. qui illum splendide,dum peregrinaretur.Icceperunt . ex ea re homo hercle sane conturbatur.sed tamen a vitio naturae non recedit . Bene, inquit, sicitis. cum venitis: sed tectius seci stetis. si ad me domum recta

abiissetis. Id secissemus. quiunt illi, si domum nouisse

mus.

172쪽

RHETOR. AD HEmus. At istud qui dim sicile suit undelibet inuenire. verum ite mecum. sequuntur illi. sermo interea huius consumitur omnis in ostentatione . quaerit.in agris cuiusmodi frumenta sint di negat se,quia villae incensae sint. accedere posse, nec aedificare etiam nunc audere di tametsi in Tusculano quidem coepi insanire. de in iisdem fundamentis aedificare. Dum haec loquitur, venit in aedes Maiadam, in quibus sodalitium erat eodem die futurum. quo iste pro notitia domini aedium ingreditur cum hospiti bus: Hic.inquit. habito: perspicit argentum quod erat expositum viiit triclinium stratum, probat . accedit seruulus, dicit homini clare. dominum iam venturum, si velit exire. Ita ne inquit ' Eamus hospites, frater venit ex Salerno ego illi obuiam pergam: vos huc decima venitote. hospites dii cedunt. ille se raptim domum suam eoniicit: illi decima, quo iusserat. veniunt quaeriit hisic: reperiunt, domus cura sit: in diuers otium deriti consorunt sese. vident hominem postera die, narrant, expostulant, accusant . ait ille eos similitudine loci deceptos angiporto toto deerrasse, contra valetudinem suam se ad inultam noctem ι xpectasse. Sannioni puero negocium dederat . ut vasa, vellimenta, pueros corrogarriet seruulus non inutianus satis strenue do concinne comparat. iste hospites domum deducit. Ait se aedes maximas cuidam amico ad nuptias accommodasse, nunciat interea puer argentum repeti: pertimuerat enim qui commodaret pagete, inquit, aedes commodaui, fami liam dedi: argentum quoque vult i tametsi bospites habeo,tamen utatur licet.nos Samiis delectabimur. Quid

ego, quae deinde ei sciat, narrem ' eiusmodi est hominis natura,vi, quae lingulis diebus ciliciat gloria atque osten

tatione ea vix annuo sermone enarrate possim. Hu

iusmodi notationes qu e describunt quid consentaneumst uniuscuiusque naturae. vehementer habent magnam

delectationem : totam enim naturam cuiuspiani ponunt ante oculos. aut glorioii, ut nos cxempli causa cinpera mus,aut inuidi ut timidi, aut auar ambitioli. amatori .

luxurios, iuris . quadruplatori si denique cuiusuis studium protrahi potest in medium tali notatione. Scr-mocinatio est, cum alicui personae sei mo attribuitur, deis exponitur cum ratione dignitatis . hoc pacto Cum militibus um, redundaret de omnes timore oppressi do mi continerentur. venit iste cum sago. gladio succinctus,tcnens iaculum, quinque adolescentes hominem simili ornatu subsequuntur irrumpit in aedes subito deinde magna voce. v bi est iste beatus .inquit .aedium dominus i quin mihi praesto fit i quid taceti si Hic alii omnes stupidi timore obmutuerunt. uxor illius infelicissimicum maximo fletu ad illius pcdes abiecit sese. Parce, inquit, dc per quae tibi. dulcissima sunt in vita, misererenestri,noli extinguere ex unctos. Fer mansuete sortunam . nos quoque fuimus beati: nosce te esse hominem.

At ille: Quin illum mihi datis .ic vos auribus meis odiplorare desinitis' non abibit. Illi nunciatur interea,venisse istum in clamore maximo mortem minari. Quod simul ut audiuit. Heus. inquit Gorgia pedisequa puerorum, absconde pueros, dcfende, fac ut ineolumes ad adolescentiam perducas. Vix haec dixerat.cum cccc iste praesto. Sedes, inquit, audax t non vox mea tibi vitain ademit lexple inimicitias meas,& iracundiam satura tuo sanguine. ille cum magno spiritu, Meluctam,inqui I,

NN. L I B. I I I I. ne plane victus essem: nunc video in iudicio mecum contendere non vis, ubi superari turpissimum est, superare

pulcherrimum: interficere me vis: occidat equidem .sed victus non peribo. At ille, In extremo vitae tempora etiam sententiose loqueris,neque ei, quem vides dominar vis supplicaret Tum mulier. l mino quidem iste rogat di supplicat: sed tu quaeso commouere. de tu per de

DI. inquit. hunc amplexare. dominus est. vicit hic te, vince tu nunc animum. Cur non desinis,inquit, uxor loqui. quae me digna non suntl tace,&.quae curanda sunt curatu celsas mihi vitam.tibi omnem bene vivendi spem mea morte eriperet Iste mulierem reppulit ab se lamentantem : illi nescio quid incipienti dicere quod dignum videlicet illius virtute esset gladium in latere desxit. Puto in hoe exemplo datos esse unicuique sermones ad dignitatem accommodatos quod oportet in hoc genere obseruare. Sunt item sermocinationes cori sequentes hoc genus: Nam quid putamus illos dicturos. si hoc iudicaueritisi non ne hac omnes utentur oratione' deinde subij-cere sermonem . Conformatio est, cum aliqua. quae non adest, persona cosingitur quasi adiit, aut cum res muta aut informis sit eloquens,& formata & ei oratio attribuitur ad dignitatem accommodata, aut actio quaedam.

hoc pacto: Quod si nunc haec urbs inuictissima vocem emittat non hoc pacto loquaturi Ego illa plurimis tr

phaeis ornata triumphis ditata certissimis.clarissimis locupletata victoriis. nunc vestris seditionibus o cives vexor . quam dolis malitiosa Carthago.viribus probata Numantia, disciplinis erudita Corinthus labefactare non potuit, eam patiemini nunc ab homunculis ecterrimis Iroteri atque conculcarit item: Quod si nune L. ille Brutus reuiuilcat hic ante pedes vel iros adsit. non hac

utetur oratione ' Ego reges eieci,vos tyrannos introducitis : ego libertatem,quae non erat,peperi. vos Partam servire non vultis: ego capitis mei periculo patriam liboraui, vos liberi sine periculo esse non curatis. Haec consormatio. licet in plures res mutas atque inanimatas traia feratur.proscit tum plurimum in ampliscationis partibus de commiseratione. Signiscatio est, quae pius in suspicione relinquit.quam pi litum est in oratione. ea fit

per cxuperationem. ambiguum, consequentiam.abscissonem similitudinem. Per exuperationem cum plus dictum cst quam patitur veritas, augendae suspicionis causa.lic: Hic de tanto patrimonio tam cito te itam qua sibi petat ignem ion reliquit. Per ambiguum, cum verbum potest in duas plures ue sententias accipi. sed accipitur in eam partem,quam vult is,qui dixit: ut de eo si dicas, qui multas hereditates adierit. Prospice tu.qui plurimum cunis. Ambigua quemadmodum vitanda sunt,quae obscuram reddunt orationem; ita haec consequenda quae conficiunt huiusmodi significationem. Ea reperientur facile, si nouerimus de animaduerterimus vciborum ancipites aut multiplices potestates. Per consequentiam significatio si, cum res, quae sequuntur aliquam rem, dicu tur,ex quibus tota res relinquitur in suspicione, ut si sal limentam filio dicas: Quiesce tu.cuius pater cubito se in uligere solebat. Per abscissionem, si . cum incipimus aliquid dicere, praecidimus. de ex eo. quod iam diximus, satis relinquitur lus picionis, sic: Qui illa forma de aetate nuper alienae domui, nolo plura dicere. Dcr limilitudinc culn.aliqua re stanti allata, nihil amplius dicimus.

173쪽

M. T U LaL Iarsed ex ea signis eamus quid sciniamus. hoc modo: Noli

Saturnine nimium populi frequentia fictus esse: inulti iacent Gracchi. Haec exornatio plurimum festiuitatis habet. interdum de dignitatis. sinit enim quiddam, tacito Oratore. ipsum auditorem suspicari. Brevitas est res ipsis

tantummodo verbis necessaris expedita, hoc modo:

Lemnum praeteriens cepit, inde Tarii praesidium reli

quit post urbem in Bithynia sustulit inde pulsus in Hel

lespontum. liatim potitur Abydo. Item: Modo Con sui , quondam Tribunus, deinde primus erat ciuitatis. Item: Tum proficiscitur in Asiam. deinde exul.& hostis est dictus. post Imperator, postremo Consul factus est. Habet paucis comprehensa breuitas multarum rerum expeditionem. Quare adhibenda δε pe eli, cum

aut res non egent longae orationis, aut tempus non sinit commorari. Demonstratio est. cum ita res verbis exprimitur, ut geri negocium,& res ante Oculos esse vide

tur . id lieri poterit .si. quae ante,& post, ct in ipsa re facta

erunt, comprehendemus. aut a rebus consequentibus. aut a circunilantibus non recta: mus,hoc modo '. Quia simul atque Gracchus prospexit. fluctuare populum,ue rentem ne ipse auctoritate lanatus commotus a sententia desistet et.iubet aduocari concionem. Iste interea scelere S malis cogitationibus redundans, evolat ex templo Iouis.& sudans. ulis ardentibus,erecto capillo. coni

ta toga, cum pluribus aliis ire celerius coepit. Illi praeco faciebat audiunt iam. hic subsellium quoddam calce premens dextra pedim defringit.& alios hoc idem iubet facere. Cum Gracchus deos inciperet precari. rlim isti

impetum faciunt ex aliis alios i. partibus conuolant, atquc e populo unus. Fug inquit. Tiberi, fuge. non vides trespice inquam. deinde vaga multitudo. lubito timore perterrita fugere coepit. At ille spumans ex ore scelus. anhelaia, ex intimo pectore crudelitatem, colorquet brachium.& dubitanti Graccho quid esset. neque tamen i

cum . in quo constiterat relinquenti.pcrcutit tempus. Ille nulla voce delibans insitam virtutem, concidit tacitus riste viri sortissimi miserando sanguine aspersus, quali facinus praeclarissimum secisset, circunspectans, di hilaris sceleratam gratulantibus manum porrigens, in templum Iouis contulit sese. Haec exornatio in ampli scanda de commiseranda re plurimum prodest, di in huiusmodi narrationibus: statuit enim totam rem .& prope ponitante oculos.

--- M N A s rationes honestandae elocutionis

collegimus: in quibus Herenni si te diligenter exercueris, de grauitatem dc di l l gnitatem, di suavitatem habere in dicendo

poteris. ut oratorie plane loquaris; ne nuda atque inornata inuentio vulgari sermone efferatur. Nucidentidem nolinet ipsi nobis instemus. res enim communis agitur, ut frequenter & a1lidue consequamur artis ra

tionem studio. N exercitatione: quod alii cum molestia tribus de caulis maxime faciunt.aut si cum quibus libenter exerceantur, non habent; aut si sibi diisdunt; aut si nesciant quam vitam sequi debeant: quae a nobis absunt omnes dii scultates . nam & simul libenter exercemur propter amicitiam, cuius initium cognatio secit, cetera

mus e propterea quod & aliquantulum processimus.& alia meliora sunt,quae multo intentius petimus in vit ut, etiam si non peruenerimus in dicendo,quo volumus.parua pars vitae persectissimae desideretur. & via quam soquamur, habemus: propterea quod in his libris nihil praeteritum est rhetoricae praeceptionis. Dc monstratum est enim, quo modo res in omnibus generibus causarum imumiri oporteat. Dictum est quo pacto eas disponere

conueniat. Traditum est,qua ratione esset pronunciamdum. Praeceptum est,qua via meminisse pollemus. Demonstratum est . quibus modis persecta elocutio compseraretur . Quae si sequamur, acute & cito ri periemus, distincte di ordinate disponemus, grauiter di venuste pronunciabimus,lirme di perpetuo memincrimus, oi nate de suauiter eloquemur . ergo in arte rhetorica nihil in ani,plius. haec omnia adipiscemur, si rationes praeceptumis diligentia consequemur di cxercitatione.

μιαλλαγνι vocant.Haec exornatio non multum dii

fert al, ea quam paulo post diuisionem vocat, niti quod haec plura argumenta ad unum essect um educit, illa duabus sententijs sibi inuicem oppostas eo tenta est: vi, Odit porto priuatam luxuriam, publicam magniscentia diligit ultaque Rutilius antitheti speclem esse obitratur. s Licentia est in Quid de hac exornatione scribae

Quint. dicendum puto. Ac ne quempiam tanti viti ludicio si v slter, sicut adhue in ceteris, ubi eiu , auctoritatem afferre conuenit, non ieci eius verba subuciam. Quae reto sint augendis asse

ctibus accommodatae figurae,constant maxime limulatione.nan que de irasci nos, & g udete, di timere. Se admirari. dc dolere, Se Indignata, de optate, di quaecunque sunt hiniti a his finitimis. in de sunt illa. Liberatus sum respiraui,bene habeo, de quae amem raest lixe o tempora,o mores,o miseruin me. coii sumptis enim lacrymis, infixus tamen pectori haeret dolor: st, Magnae nune hiscite terrae. quod exclamationem quidam vocant, ponunque inter figuras orationis. Hra quoties vera sunt, non sun n ea sorma de qua nunc loquimur,de assimulatam de arte composita, proculdubio schemata sunt existimanda. quod idem dictum sit de oratione libera quam Cotnificius licentiam vocat Graeci ποερ. ιαν. rati id enim minu, figuratum, quam veta libertas sed si quenter iub hae facie latet adulatio. nam Cici cum dicit pro Ligario , Suscepto bello Caesar, festo iam etiam ex parie ma*Πa. nulla ui coactus, consilio ae voluntate mea , ad arma prosectus sum, quae erat contra te sumpta non solum ad . illitatem Ligarii respica,sed magis laudare victoris elementiam non potest . t Di minutio et . Hanc Graeci μέωσι igτιν vocant. H e multifari et fieri solet. sicut de amplificatio. Sed quoniam in utraque sibi multum indulget orator,& sere ob te tum auctionem ac imminutio nem eictoriam sibi eomparat. Ee apud posset os famam,quae et cutio attollat ut deptimat dicendum. Prima igit ut est amplis- candi vel minuendi species. impis rei nomine, ut cum eum qui sit caesus occisum, qui sit improbus, latronem, eqntraq- eum qui pulsauit,attigisse. 5 vulnerauit. lxiisse dicimu . Hoc per u crescit, ac si manifestius, si ampliora verba cum ipsis nominibus quibus

comparentur ponemus, ut Cie. in Verrem. Non enim furem,sed ereptorem .non adulterum. sed expugnatorem pudicitiae, non sacri Iesum,sed hostem sacrotum religionum q. non siccarium, sed erudelissimum carnificem civium sociorum 4. in vel tum iudi-eium adduximus, ut altero modo sis multum , hoc ei am ut plus sit essiciatur. Quatuor autem maxime generibus conitate .m

plificationem inuenimus incre talo. comparatione, tali cina

tione. congerie. I tementum eli potentissimum . cum magna videntur etiam quae inferiora sunt,id aut uno gradu fit aut pluribus per id venitur ad summtim nee ad summiam modo, sed quodammodo supra summum, omnibus his suis it vel unum C c. exemplum. Facinus est uinei te ciuem Rom. scelus verberare,

prope parricidium necate, quid dicam in elucem tollere ' nam si

iiii νerberatus esset, uno gradu increuerat, ponendo vincire esse facinu. ν

174쪽

Deinus,quod erat inserius . eum vero dixerit. prope particidium necate, supra quod nihil, adiecit, quid dicam in crucem tollete γara cum id, quod maximum ess occupasset, neceile etat in eo qθ lira est verba delicere . Est aliet inclementi modus , eum supta suminum adiectio fit, ut apud Virg. de Lauso: QM DL M allis

fias exiet a Laurentu corpore Tiam . . . .

Et de Niteo illud Homet cum .

Tettius est quoque incrementa modus,ad quem per gradus itur, de quod non est plus quam maximum, sed quo nihil maius effectenditur. matrem tuam cecidisti, quid dicam amplius 3 matrem tuam occidissi,nam de hoe augendi genus eli tantum aliquid eis. cere,ut non possit augeri. Vetum ut hae ampliscatio in lupera ra tendit,ita qua fit per comparationem, incrementum ex minoribus petit,augendo enim quod est infra, necesse eli extollat qir supra ponatur. vi Cie in Catil. Servi mehercule mei, si me isto

pacto metuerent,ut te metuunt omnes ciues tui, domum meam

relinquendam putarem. Fit pet comparationem incrementum , eo modo quo argumenta a minoribus ad maiora deducuntur. nec tota totis,sed etiam patres partibus comparantur. se ut illud Cie. An vero vir amplisiimus, l . Scapio Pont. Max. Glacchum mediocritet labesaei intem uatum teip privatus antet secit, Catilinam orbem terrae cede atque incendio vallate cupientem nos

consules petistemus hie & Catilina Glaccho,& uatus rei p.Orbi tetrarum,& mediocris labefactatio eaeda de incendiis de vast tioni,& ptiuatus consuli comparatur. quae si quis dilatate velle, plenos sui lingula loeos habenti Ratiocinatione sunt ampliscationes,ut Cic. Tu,inquit,istis saucibus . illis latetibus,ista gladi toria totius eoi potis firmitate . quid fauces de latera ad ebriet tem sed minime sunt otiosa. nam respicientes ad haee, possum ira aestim a te quantum ille uitu exhauserit, quod sere dc costi te non posset illa eorporis gladiator a simitate, sed necessario euomete compuli us est. Ergo si ex alio aliud colligitur,non minus poterit hae quam quae inter status ponitur ratiocinatio nominari. Eadem enim ex causa nomen habet. Idem perstant qantecesserunt,ut apud virg.cum Aeolua a lunone togatus.

Qua data potia ruunt: est,appatet quanta sit sutura tempestas. Solet ex alio aliud quoque augeri . . t eum Annibalis bellici, laudibus ampliatur virtus scipionis,de sortitudinem Gallorum Germanorumq. mitam ut, quo sit maior C. Caesaris gloria. sed de ampliseant per ratiocinationem genus.cum ad aliquid tetratur. quod diei mus . veluti illud Homericum.

vhi licet animaduertere,.t Troiani principes Graios Tro; nosti. propter Helenae speciem tanto temporis spatio talianete bellum,indignum,non putarunt. 'uae nam igitur illa sol a credenda est y non enim hoc dicit Paria qui rapuit, non aliquis iuuenis, aut unus E sule .sed 3e prudentilli mi. Ec Ptiamo assidentes. Ad hoe etiam pertinet E peus Aiacit eum dicit Hometua.

Et Achillis, eum idem inquit,

Ex armis enim illotum heroum magnitudo uobis datur intellia P. qua virtute egregie etiam usus est Virg. in Cyclope . Nam qui illud corpus mente concipiam. cuius trunca manum pinus

regit Hoe illi est simile, quod supra emphas m diximus nominari . Amplificatio autem per congeriem vel tum ac sente tiarum idem sanistantium,exponenda testat. lire si non etiam per gradus ascendat,tamen xelut acetuo quodam alleuatur. qua

le illud Ciceronii r Quid enim tuus ille Tubero di illicius in

acie Pharsalica gladiu, agebat cuius latus mucto ille petebat 'qui sensus erat armorum tuorum quae tua mens, oculi, manus,

ardor animi quid cupiebas quid optabas ' Haee etiam et est

re solet, verbis omnibus altius, atque altius insurgentibus: ut, Aderat ianitor carceris, carnifex ptaetoris . mota tetrorque s ciorum de ei um Romanorum. Eadem ratio est minuendi. nam totidem sunt ascendentibus gradus. ideoque uno ero con

tentus exemplo eius loci. quo Cicero de oratione Rutilii Laee dicite Pauci tamen, qui proximi assuetam , nescio quid illum

de lege Agratia dicere suspirabantur. scio plerisque videri

posse speciem amplificationis hyperbolen. nam de haec in utramque partem valet, de ad augendas de minuendas tes . s DG

πινε .. a species subiaci tui, id est loei descriptio. illum primo nominatum Cicialibi sub oculos subiectionem nominat, cum rea non gelia iudicatur. sed ut sit gelia ostenditur, nee uniuersa, sed per partes,ut ipse inflammatus scelete di sutote in solum venit, ardebant oculi , toto ex ore crudelitas eminebat, nee solum

tui sacta sunt, aut fiant, sed quae futura sunt, imaginam .

Diuiso est, quae rem semovens a te, vitan que abio luat rati

ne subiecta, hoe modo: Cur ego nune tibi quidquam obiiciam's pro bu, es, De hae supra dicium est exornatione. s Flequentatio est, cum res in tota causa dispersae cogum ut) Hae amplificationis pars es, quam pet congeriem supra vocavimus.s Expolitio est,) Hie multarum eu figuratum tractatio. ora tio a Gracis, ut opinor. hae , id eli frutata, aepet hoe ornata nominatur. Quod mihi bene .adet ut De ius intellexisse, qui se deuouisse dicit ut, & pto legionibus se in hos ea immisse medios, unde milit vitam, di non perdidit. te .m illisma & parua maximam tedemit, vitam dedit, accepit pa triam, amisit animam, potius es gloria, quae eum summa la de prodita vetuliate quotidiae magis enitescit . quod s pro rep. debete accedere ad periculum . de talione demonstiatum est, de exemplo comprobatum,hi sapientes sunt existimandi , qui nullum pro salute tiatriae periculum vitant. Tres se Decii pro re-zb. deuouisse dicuntur,ut in primo de sinibus bonorum de ma- tum set ibit Cici si quis autem scite cupiat, quo pacto deum tio ea seret a veteribus. Mati obium in Saturnas. serat qui de ea re abunde scripsit. s Commotatio est,cum in loco iii missimo,)Et in perpetua oratione, sicut Ee expolitio, inuenitur . ea de causa a pletisque iniet figulas non ponitur. Contentio esto De hac supra diximus . Muliae autem sunt fgurae, ut iam apud Quintil. quam apud Graecos eum an sellum, quae eodem nomisne appellatae, aliquam tamen habeant disterennem se ut it nia, sicut an ii phtass,dcia miles . alia enim verborum, alia senistentiatum est. Is militudo eli oratio traducena Hae Graecis παραριλῶ, ab alios . I..is est nominata. hie quid de hae figi ta scribat Quintil. totum eum loeum subiacere mihi visum est, quδd ii plura quam quis alius de ea locutus videatur, ae ita aperae,ut expositione non indigeat. Praeclare veto, inquit, ad ins rendam tebus lucem tepetie sunt similitudines,quaitim alas sunt qua probationis gratia inter argumenta ponuntur, aliae ad e ptimendam telum imaginem compositae. quod est huius imci ptoprium. inde lupi, ceu raptotes . atta in nebula, di aui

similes .

quod illustranda alterius tei gratia assumitur, ipsum esse Hatius eo quod illuminat . quale poetis quidem permittamus sana

eiusmodi exempla. Qtiistis Q. laberniam Lyram Xanthiistiora

Num idem oratorem decebit, ut occultis aperta demons ret.

Sed illud quoque, de quo in argumentis diximus, smilitudinis

genus ornat Orationem, saetique eam sublimem, soridam, i cundam,mitabilem. Nam quo longius quaeque petita est, hoe plus affera nouitatis, atque inexpectata magis est: illa vulgaria videri possunt,de utilia tantum ad conciliandam fidem: ut tetiaram cultu,sic animum disciplinis mestorem . tioremque s ri . de, ut medici ab alienatae morbis membra praecidunt, ita tu rei ac perniciosos, etiam s nobis sanguine cohaereant, amputando.. Iam sublimius illud pro Arcti a. Saxa atque sol Liudines voci respondent, bestiae saepe immanes eantu flectuntue atque eonsuunt. quod quidem genus a quibusdam de tam

totia maxime licentia corruptum est. Nam de salsii utuntur nee illa ab iis quibus tandem similia videri uolunt, applicant. quorum utrunque in his aeque me iuuene ubique eaulati sol bant. Magnorum fluminum navigabiles sontes sunt. de se ne res otia arboris statim planta eum fructu est. In omni a tem parabola, aut praecedit similitudo. de tes sequitur, aut prae eedit tes,& sequitur smilitudo. sed interim libera de separata est, interim de quod longe optimum est cum te euius est ima cor nectitur collatione inuicem respondente quod saeu redditio contraria,quae antapodost dieitur pta cedit similitudo illa,euius M.T.C. Rhet. O iii min. -

175쪽

modo se ei mentionem: Inde lupi ceu raptores atra in nebula. Inptimo Georg. poli longam de bellis ciuilibus atque externis . conquisionem. . ut trum carcere bins si essia re quuare .

sed haee tunc iliae apodosi. Redditio autem illam rem utranque qua comparat,velut subiacit oeulis N paritet ostendat,euius praeia rara apud Virg. multa teperio exempla, sed oratoriis potius utenduin es i. dicit Cic. pro Mur. Vt aiunt in Glaecis artificibus eos auloedas ella'.qui citharadi fieri non potuetunt sic nos vide raus qui citatores euadere non potuerunt, eos ad tutis studium ciuet tete . Et illud pto eodem,iam petie poetico spiritu, ta men eum sua tedditione, quod est ad ornatum accommodatius . Nam ut tempellates saepe certe aliquo eculi signo comouentur, se ut saepe ab improbis nulla certa ratione obscura aliqua ex causa concitantur, ite in hac comitiorum tempestate populari, saepe antelligat quo ligno commota fit sipe ita Obscuta et .vi line causa excitata videatur. sint & illae bleves, vagi pet siluas ritu soratum. Et illud Ciee tonit in Clodium. Quo ex iudicio vellatex incendio nudus effugit. quibus sinitia poliunt cuicunque etiaex quotidiano let mone succutiete . Haec omnia ad verbum de similitudine inint. Absoluta igitur illa similitudo ell, ut etiam Plutiferabit quae .ria, Λαουέ aii, hoeeli propolitionem Sereddita onem habet, quae secus, impetiecta. I tem eiusnodi etiveluti diximus,ut modo res antecedat,3e sequatur sum litudo modo contra,li militudo praecedat de res sequat ut . Utrunque Horati in hoe complexus eli.

Quemadmodum in palaesi r i,qui taeda, ardentes accipit.) Mossuri apud .eteres,ut in palaestra cur tentium primus sacem sequenti traderet,& secundu, tertio.& se deinceps,quo ad ultimum via

Exemplum eli alicuiua iacti,aut dicti ptaeteriti eum ereti auctoais nomine proposito. Hoe Graeci mea νμα voeant,de quo supta in argumentis satia multa. simago vii ormae cum forma cuquadam similitudine collatio, imago est descriptio figura alicua us,vel personatum inter se,eorum ue quae petianas accudunt eo paratio: ut , O, humeto,q. deo familis . Haec exornatio a Gix-cis μή . votat udi s Essctio est,eum exprimitur) Haee sgura a grae-c ea πεπω a vocatur a nonnullis personae conficito. Haeeanite eum vatiat orationem tum excitat. His di aduersatiorum cogitationes velut secundum loquentium protrahimus, qui tumata demum a fide non abhorreant,si eos locutos snxetimus ut rositasseeos non si absurdum denostoicum alios sermones di aliorum tuter se credibilitet introducimus de suadendo, obiurgando, quaerendo, laudando, miserando personas idoneas damus. quin deducere beatos E coelis homines, de angelos in hoc genete dicendi,de insitos excitate,vibes etiam de populi hae figula vocem accipiunt. Sunt aurem qui has daeant, in quibus de corpora & .etba fingimus. sermones autem i, minum assimulato, malunt, quod latine. Cicero se

m cinationem vocat. Quintilianus vero utrunque eodem nomine appellauit ut pio poperia diceretur. Nam certe, uiquit

ipse, etino fingi non potest . ut non de personae sermo fingatur, sed in liis quae natura non permittit, eo modo mollior sit liguraetenam si ni ecum patria mea. qui mihi uita mea multo est carior, si cuncta italia,s omnis tes p. si e loquatur, M.Tulli,quid agri allud audactu, genua, quae tecum Catilina se agit di quodammodo tacita loquitur nullum iam aliquot annis iacinus extitit nispe. te. C mmode etiam aut nobis aliquas ante oculos esse rerum pellanarum vel imagines fingimus, eadem aduersat iis , aut iudicibus aecidere miramur. qualia sunt, Vident ut trahi,S: nonne videntur tibi sed magna quaedam vis eloquentiae desidera. tur. Falsa enim incredibilia, natura necesse eis,aut magis mo ueant , quia supta veta sunt,aut pio vanis accipiuntur, quia vetanon sunt .sed formas quoque sngimui saepe,ut iam am Virgilius, litem Homerus, ut voluptatem ae . t tutem, quemadmodum a Xenophonte traditur Prodicus, quem Sil4us Italicus imitatus

est. Hi de incerta pellanae ficta oratio, ut hae. Dicat ala quis.

CICERONI s

Est etiactu 1 sne persona sermo.

His Dolopum manu. Nesatiavi tradibal A Lares.

Et ut Quintilianus ela am, inquit, vertitur interim prolapopia in speciem narrandi. unde apud historicos repeti tur obliquae allocutiones,ut Titi Liuij illud: At dis inuent. Prosopo eiae, siue essictionis duae sunt speetes, ut Aphthonius in ptimis exe citamentis, inquit A. λι-ia, id est simulacra fictio, de quam Rutilius de Aquila morum confictionem voeant. Idol poeta est,quam paulo insta Cic consimationem vocat. Et ho-I cxia autem,quam hie notationem nominauit. s Aut aliquid rasile salsa choragium gloriae comparetur. Choragium a choro di ago,eonuentus, atque congregationis apparatus. Plautus in Capti Iniquum est comico choragio. Conari desubito nos agete tragoediam. Apuleius in quinio Metam. Iam seralium nuptiarum miserrime virgini cholarium struitur.

I Due tecum Libanum de Sosiam .) Nomina seruorum' . Libanus, in Plauti Asinaria, Sosas tam in Amphitryone Pla ti, quam Tetenti Andria, s Expollulant,) imperiose pe

tunerantur. ssermocinatio est, eum alleui persona set mo at tribuitur .) Hane diximus supra via λιγ.. a Circis nominata. Conformatio et icum aliqua,quae non ades , persona consngitur quasi adlit,3 Hanc exornationem diximus quoque supra a Graecis εἰμι eaeia vocari. sSignifieatio est,) Significationem

nominat,quam Graci ... φ .s vocant. hane inter tropos . . ve

borum vettiones Graeci ponunt, vi supra meminimux. sed de in ter schemata,hoe eli sententiatum inuenitui figuras, cum ex aliquo dicto latens aliquid eruitut velut, inquit Quintilianus, ut apud Virg.

Quanquam etiam de matrimonio quaeritur Dido tamen hue erapit eius affectus ut sine thalamis vitam non hominum putet, sedietatum. Cuius patet cubito se emungite solebat.) Emungere, reueum ἡ naso stillantem tergere. s Noli saturnin Hoc ex eis quae supra de L. Apuleio Saturnatio diximus, cuiuis este manis sium potes . s Breuitas est) Hre a graeci, kocatur. Ellveto pulchei tima, cum plura paucis ecmplectimur, sed male nimiante, sequitur obscuritas. Hinc Horatius: et esse labora,

Quod vis iam non me, infimis Drandum ε73.sDemo imitatio est,) cχuae a Graecis tum Idumeta nominatur, phantasia quidem in concipiendis visionibus, exelgasa

veto an emciendo velut opere proposito. nisi si,quam vocant Graeci . Quidam euidem iam alis representationem vocantis Iu0 vni,viloquenti, aut minus attemo audientiam saceret. Calce premens)vt constingeretis Dextra pedem illius sub se ial a quando armis non erant muniti, ut quibuscunque Obuus t bui arreptis se a ciuium me uisione potentium defendetem. At iste) Quidam. Parva tamen pari rei sectissima vitae desderet utrVipote quae deeste intelligaturi vitam enim persectissimam, philosophiam dieit ut eam quae de motibus est. sEt viam, quam s quamur,) in dicendo.

LONGO LIV s.

simae. oculi ad petulantem lasciuiam,manus ad rapina, venter ad auiditatem pedes ad fugam, prorsus ut aut ex hoc vitia, aut ipse ex uitiis ortus videatur. Vide Eridi de copia,ab initio. Quaestoria Qui iudieio praeerant, ut ex Ast. Budrus. 1 Licem tia)m .ala. Hae s uta quoties utimur, inuitot nos dicere fi simus, ne magia eonfidentia quam dolore excitati videamur, at que ita non fides. sed odium iudicium consequatur. Rutil. Vide Fab. tib ' cap. x. 1 Hominem nefatium ampliaueritis. Cum o scura esset causa, & disset retur, ampliari dicebat ut . N amplius pronuntiati. Hine ampliari rei. quorum damnatio disset tur, aut quia coram suendi testes sunt S cum illis committendi, aut quia nondum plane liquet,aut de crimine. aut de poeni modo. Bucius ex Aseon.&aliis. 1 Diminutio) inoema abit, Er. λιτἐ dicitur. Quidam xjgari a vocanti xt, Munera nee spei no. Remmasnam extenuat,modestiae causa. Facit haec spura,ne quod ii cessario dicitur. arroganter dictum uideatur, fastidiosae sunt hominum aurea. nec quidquam minus serunt, quam ut quisquam

aliud de se pi dicet magniscentius.1 Descriptio Desctiptio quet

telum consequentiam ponit ob oculos,non video quamobre inter

176쪽

RHETOR AD HERENN. LIB. III I.

tet se hemata ponenda st . Nam hypoty polis eximia virtus est orationis sed ad omne tempus pertinet, de qua mox dicetur. s Atuens demet multos) Aua ,inultos. 1 Divisio) Complexio

Latinit dicitur,Gravis As . . quo. vllinque aduersarium capiamus'. Pluta de hac Traper. lib. 3. Isin impio bus non commoue m Alias,num e mmoueri . t stequentatio) Quida au. .sM. .

xcitant. Nil ea iste aliud est quam probatio quaedam πieriari et Vide supra lib r. citea decimum locum communem. qui aliis collectio 4, ut dieitur. Inselius in cognatos o Alias insessus cognatis. si otium familiaris tei attenuata lima) Alias, sottuna familiares decis in ilium casu tecidisse) Alias, ri ilium ea sum. 1 Expolitio) Et si tam interpretatione quam expolitione eadem rei sit, re aliud atque aliud diei uideatur,inter eas tamen id in tetelle putat Toperi ut in interpretatione quemadmodum no .men pliam ollendit. ad Marius deuem re plet utique soleamus, Sed tum membrotum numetum excedere non debeamus. Expo

litionem interpretandi causa adhibemus,sed ut immoratione locupletius atque politiva quod dicitur,reddamus, ac ideo certum membrorum numerum non oblatuamus. Hate Traper. in Ligarianam . idem lib. s. diras species saeti expolitionis enthymema tuam de fictoriam. Copiose de expolitione Er. r. de Cop. Grat- ei ἐπili malas vocant. vide Quintilianum lib. s. cap. a. ssede mutate) Alias sed eommutato. s Multi incolumes suetu )Alias, incolume, eualerunt. 4 Commoratio) ἐπιMe . Graecis , t Cicero. in Miniana, in exponendis insdus commotatur. 1 Si militudo) - aatica,quam Cicero. collationem vocat. genus eli ad paradigma de parabolen . teste Aquila. De hac eludite in secundo de Copia El. .ide etiam Quintil. lib. 8. cap. I. sQui taedas candentes accipit, Alna ardentes. lege Chiliades, Cui sutibi lampada trada sApertius dicendi eausa similitudo diei tui Alsat, sumitur de apertius dicendi causa simile. s Qui reprehendat eos,) Alras,reprehendat. uti citharoedus,cum prodietit vide

Lucianum,in indoctum multos libro, coemetirem. 1 Non enim res tota Se. Non enim necesse est ut parabolae per Omnia eo gruant . August. de docti. Christiana, de lib. i 6. contra Faustum , multis capitibus.Chrysos .in Matth. Homit os. Eri super Math. cap. r t. & r. Coranili. r. l Exemplum)-. Complectitur fabulas. apologos, prouerbia, iudicia. sue . item

Milai Ne. Doctissime de exemplis di τὶ ipsorum. Er. in Copia. Lege Fab. lib. s. cap. 13 S Rodolphum Agrae. lib. . p.rs. Eclab. a. cap. 14. it mago)-eum quippiam ad imaginem alterius ter quasi deseribimui :νt, o, humerosque deo similis . Hieeium ad dei imaginem eomparauit aeneam poeta. fClamat, &deierat) Alias,ilamat,&delitat . 1 Notatio) Hre ab alisa, subpetiphrasi comprehenditur quoties .f. accidentium indicio ali. qui4 designatur,ut itam poetae crebro serueseentem balem deseri

Qui diguo stalpit uno caput, quo mollis di parum vit signiseat ut . tChoragium gloria:) Choragium, l elio scenicum eu iniautumentum quo. s. scenainst tuitur ad apparatur. cuius praes ctus dicitur Choragua. Generali tamen uocabulo dieitur instrumentum de euiuilibet rei apparatus ut hoc: Et apud Apuleisium t .de Asno. lam feralium nuptiarum uirgini Choragiu litu,

tur. Libanum de Sosiam) Alias Libanium. sQui illum splendi

de ) Alias,quos iste splendide,dum peregrinatetur, inuitauerat. IVerum ite meeum Alio,verum euntem eum. svist triclinium

uratum,probat Alias probant. svos hue decima) Alias ad deci mam4 Angiporto toto)Alias,angiportu .i Selmocinatio

. vel ino hori, cum apte pellanam aliquam loquentem fingimus ita vi sei mox tati .geneti, patri uitae, nitituto animo, morabuiq. congruat. Vnde tot Tucydidis altillis Liuij orationes e Enguntur. Demum de cogitationes velut hominis seeum loquentur, hoc poeti 1 samiliarius. Ille propriae κοσκου - νNomen metentur. quoties personam hominis procul absentis . aut iam olim defuncti loquentem saeimus seruato decoro. Vide

Er.de Copia lib. 2. Heus,inquit Gorgia) Alias Gorgo. tConsorinatio) Prima species consormationis dicitur, de qua iam dictum est ex Er. 5e Aquila. Altera species. qua. res m tas loq uetes facimus ri vocatu i , quamuis haee latius pateat quam ab auctore nolito explice tuti Vide Et de Fab.lib.9. cap. i. De Prosopopoeia de rhetorica & poetica lege Vlp. in a. Olynthiacam. Demn liheni . Ab homunculia deterrimis Alias is tetramis. 1 Sieniseatio) Qui plurimum cerni, Cernere hereditatem dicebant pro adite. auctore. Felio Cie. ad Dolab. Atte a tem peto ut me hane quasi salsam hereditatem alienae gloriae lunas cernere.Sic accipitat in LGletionum de iure deliberandi in Cod. Se e. is leutis) Fab.lib. s. eap. I. aliis νυμ a, cubreui lceompendiolo .ernotum ambitu res quamuis ingena pro dignitate redditur. virg.

Imri iam in e. Maxui lar Rutil. heri ait cum oratore breuitate sententiae prae cedit auditori, expectationem: vi. Quae res a me quo tute obra nere pollim,quo iure mihi Poli enus teliquit, Praetor dedit mihi possestionem lege, ne defendunt,ad te non pet tinent hi verita tem sequunturti c., Demo nutatio M.t,eιο δι Rutilio.

Rusniano,. .. o ait aliis. De ea sic Fab. lib. s illa vero.νt ait Cie. sub oculo, subieci io,tum seri solet eum res non gesta indicteatur.sed ut iit gesta ostenditiar nee uniueisa sed per paties,quem -- locum proximo libro subieeimui. Euidentiae. Celsis hoc nomen ilii figurae dedit Ece. Vide Er. a. de Copia, de in Emesine. t lili praeeo saciebat aud entiam) utitur eodem se ibo Cicero. ptuna in Verrem d. e. l At ille spumam ex ore teliciens Alias, spumans ex ore scelus t e.

D lilributio est cum nego ia,quaedam.i certa dispartiuntur AS N.

. . distribuunt ut in plui ea res,aut personat .s. plures, hoe modo . Exempla patent. in quorum primo distribuitur Populus Rom. in senatores.equites de plebeios, quos in filios &paten redii libuit,eum snt etiam inali sordinibus. In secundo vatiorum ordinem distinguit omela. Applicat autem exempla ad utilitatem oratoriam die ens. Quate L.Ctasse &c Item utiliatatem exornationis dicit. Haee exornatio est copiosa, comprehendit enim multa bleui tribuens cuique . i. unicuique suum cia ficium,S separat de diuidit plures tres. Gentia. i. ibertas dicem di spe veniae moderata,eii cum dicimus apud eo, quos sup. quanquam debemus,aut ueteri proptet dignitatem ut mei uete pio pter potentiam, tamen aliquid pro nostro iure i iacultate dicem da, quod os cndai minime . i. nullo modo eos . . apud quos dicimus,aut quos hi diligunt, cum videantur posse reprehendi vere in aliquo errato, hoc modo. Mitamini Iec. q.d non debetis mirati,quia qui malos bonis praeserunt digni sunt qui talia patiantur . Exempla autem parent, de utilitate huius exornationis diaeit se ergo haec exornatio . cui lieentiae nomen esto tractabitur seu ti demonii rauimus .f. pet exempla, duplici tatione . s. acri monia quae mitigabitur laude. s fuerit nimium aspera, assim latione .i. fictione timoris, de qua diximus superius quae .s astimulatio ncn indiget mitigationis , propterea quod imitatur lueentiam de accommodat te sponte a d animum auditoris, quia id dicit quod aeeeptum nouit licet dissimulet . Diminutio est eum nos dicemus aliquid egregium . i. excellens, aut natura, aut sortuna. aut indulitia . i. virtute propria esse in nobis, aut in his quos defendimus, quod diminimur,se attenuatur oratione.ia tione dicendi die qua i ne aliqua ostentatio ariogans signisc tur) hoe modo. Exempla aperta Tma sunt ratione. i.consideratione,aut moderatione &e. Descriptio nomi natur,quae eontinet Grositionem perspicuam. .euidentem Et dilucidam eum grauitate i. seruata grauitate expositionem dico. retum consequentium ci. sua, conseeututat esse euidem, si hoe modo Quod ii Zee.exen pia clatillima sunt, primum suadet,secundum diuuadet, tertium terret de monet. De utilitate dicit se. Vel indignario ubi scelera accusantur vel miseri eordia.vbi ealamitates suturae explicantur, potest commoueri .i. excitari, hoc genere exornationis, cum .i. quando tes consequentes .i sequi aliquod ne inus solitae eompte hensae. i. simul conceptet, exprimuntur uniuersae breuiter Otatione pet spieua.i. lara evidenti. Diuiso est quet iam uent . . separanstem a te,absoluat.i.explieite enodat,de declarat, utranque . s. rem

triui diuisam,ratione subiecta . i. statim addita ad singula mem-ra.hoe modo Cur ego &c. Erempla manifesta sunt, ponit autedisserentiam inter diuisionem quae est una de patribus orationiathetolicae,& hanc quae est sententiarum exornatio.τ illa enumerat possea dicenda haec membra statim explicat. Frequentatio. . tequens Se genti ante dicto tum iteratio es eum rea dispersae in

tota causa coguntur .i. contrahuntur in unum locum. quo. i.ideo ut oratio fit grauior, aut acrior, aut criminosor . i. plura erimam eontinens , aut ob sciens, hoe pacto . A quo die. Nihil in exemplis notius,dicit autem opitulati . i. opem ferte causis eo iecturalibus, quia ubi una, atque altera coniectura sdem sacere nequeat multae simul faciant . Multa nocte . i. plurima parte noctis transacta. In unum collocatis legitur etiam collatis . In istum easum, verior lecti Oel in tuum casu, ut st in istum .s hominem casu, id est a casu, quia additur, necesse est easu non posse seri. Addit utilitatem exornationis, sed verbia apertia dicens. Vehemena dce. Expolitio est cum nos manemus in eodem

177쪽

eodem loe .i .negocio narrando, de . idem ut dicere aliud & aliud a. diuersa propiet diuersum modum dicendi. sit autem dupliciter. si nos dicemus,aut plane.i.omnino eadem rem, aut de eadete,sed supp.non plane idem. Eandem rem dicemus non eodem modo,nam id i.dicete eandem rem eodem modo, est obsidete .i. hebetare & alluere tedio auditotem, non expolite rem .s dicenadam. Sed nos debemus commutate .s rationes dicendi. Comia mutabimus autem triplicitet, videlicet vel bis.salus pronunciando saliter de tractando. varie. Nos commutabimus verbis eum res semel dicta, plosetetur eadem te, . itetum .i. secundum aut

saepius, vel bis alios quae ualeant, idem, hoc modo. Nullum &e.

Nos mutabimus pronunciando ii commutauerimus, lum.I. par

in in sei mone, qui conuenit fgutae huimili S mediocri, tum . i. patram in acti Oma .i. voce acri quae sublimi convenat geneti, de rebus arduis,tum. i. partim eli quoque .i. etiam in alio, atque alio .L diuoso genete vocis, quia & si idem eli caractet, potest

tamen uxor mutari. vnde Hotat. interdum tamen & vocem eo-moedia tollit. Ita tuique Chiemes tumido deligatore,atque in alio & alio genere gelius .i. motionis manus ac capitia cetero. rum ue membrotum,commutando eadem . i. easdem res, verbis .f. aliit di si commutauerimus quoque vehementius pronunciatione lia& alia. Hoc. genus expolitionis quod sic per varie talem pronunciationis, neque pote tu scribi commodissime. quia voces nequiunt scribi,sed signa duntaxat vocum. scut nota con centum neque eli patum apertum, quate cum sit satis apertum

non eget exemplo. Tertium genus commutationis est,quod co- fici tui tractando, aut traiecta iido si ita sciamus sententiam, aut ad sermocinationem,aut eruscitationem. Ne veto dubites quid

lixe sint, dicit. Sermocinatio de qua dicemus plenius paulo poli, suo loco, M tu. 63. & de qua attigemus nune bleuiter quoad sit satis ad hune locum)ess in qua oratio alicuius petinnae conlii tuetur accommodata .i. applicata ad disnitatem, irae modo ,

ut quo tea polli t cognosci sata ius,non dilaedamus ab eadem sententia .i. exemplo prius posito) sapiens &e. Non mihi soli. hoe Platonicum dicit Cicer. in lib. Ossicio tum. Haee loquetur, apta repetitio per expolitionem. Dedi tautem exemplum de sit moeinatione,addit exemplum de exustitatione. .exeuatione, dicitur autem pro exustitatione,quia si poli x,deponi solet. Quis est Ne. ubi notabis quod quis etiam tenui te preditus dicitur, sicut alibi perniciosa. Equidem.i.ego quidem, & est speciose aesententiose datium. Eandem rem igitur Epilogus eli. Sed cum dicemus de eadem te, tune supp. stem ut plutibus commutati nibus . Nam cum pronuntiaueramus rem simplicitet, tune supp. poterimus sibi cere rationem, deinde .Lsecundo loco sm-phei,aut duplici ratione confit male poterimus pronunciare duplicem sententiam sine rationibus, hoc est lationis consimatio Ne,deinde poterimus asserte contrarium,de quibus Omnibui diaximus in exornacionibus verborum, deinde potetimus asserte simile de exemplum de quo dicemus plura suo loco. titae Deinde coclusonem. vltaniam partem Otationis,de qua diximus lib. 2. sub ea quae suetunt opus .i.oppol tuna, demo mirantes quem admodum oportet eoncludete argumentationem. Oratoriam per complexionem,& supp. docuimus in hoc lib. quarto euiuia modi. 1.qualis esset exornatio verbi,cui eli conclusioni nomen .LT: vocatur eone lusiotae qua dictum inti a. Ergo huiusmo-

consummata expolitio potetit esse ornata , ehementer, quae constabat ex frequentibus. utpote septem , quas Franciscus diligenter enumerat, exornatio tribus . i. coloribus vel rum & sententiatum. Igitur ipsa consummata expolitio, tractabitur septem partibus,sed non recedamus ab exemplo. eiusdem senteniatia, t tu pollit scitequam i. quantum,nelle,saeiliter res smplex .i. una di unius soluidi,ttactetur i.enuntietur εc displicetur multiplici ratione .i. sotma dicendi .praeceptaone. i.ex praeceptis the toticae Lartis. hoe modo: Sapiens deci Propositio ell,seu principalis sententia quam uatiae expoliti Ptimo ,ratione subiiciens. Ideoque saepe sit &e. secundo, lententia sine ratione addens. Et quoniam &e. Tertio sententia cum ratione ibi. Ergo qui fugi ut, nam ratio eli,nam neque Ece. Quarto,alia sententia duplici ibi. Atqui & eum ratione quae eIi: Cum Seum. Quinto, exorna. tione per contrarium ibi. Etenim iniquumsti reddete natum,

cum. t.licet cogat,& non dare. . impartiri,patriae cum roget,quas

supplex, vitam quam acceptam a natura unde illi redditur) conser aueris,non propter naturam,sed propter patriam, pro cuius salute sua cuique salus expetenda est. Et iniquum est cum possis interite pro patria cum summa virtute & honore,malle .i. magis velle,vivere, per dedecus & ignaviam. Et supp. cum velis adite periculum pio amicis di parentibus & ceteras necessarios , vehe.

CICERONI s

menter iniquum eli,nolle uenite in discrimen .L periculum vitae,

pro rep. in qua continet utile. i.etiam illud sanctissimum ianaxime inuiolabile e venerabile nomen patri quae ut alibi dicit una omnium in se complectit ut charitates. Sexto,exotnatione is mili,cum subdit . itaque ut . . quemadmodum supp. is in contemnendus qui mauult .i. magis vult in naufragio .i. dum navis frangitur navim, supp. esse. aut euadere incolumem . t. saluam , quam se .c ipsum ita is eli vituperandus,qui in repub. i.in gubernatione re p. consulit.i. prospicit consilio, de opem fert plus suo. .ptoprio disclimina. i periculo, uam saluta communi. Addit tationem similitudinis, quia naue stacta.i.licet nauis esset stacta, multi suetunt incolumes,quia in tabulis enatarunt, sed supp. ii mo poteli enatare saluu, ex naufragio patria.i nemo potest saluus manete ubi prima periit. Connimat alio exemplo. Quod .i. quam tem. Decius.s patet filius,5c nepos,videtur mihi bene a tellexisse, qui dicitui se deo venisse .l. voto anseris addixisse, de

mortem oppeti se, d mmisisse se in medios holies pro legionibus . i. exercitu Romano saluando, unde .i. quocii ca aut equa te auitat.1.a se diu lit de commutauit vitam, de non perdidit .L non peremit, nee destruxit penatus vitam,q. d. quod Saluator, qui perdit animam suam in hoc mundo, in vitam aetetnam inueismet eam, quod reuera martyribus Christi contingit, di Decus contigisse putatum est ab Romanis . De domo demouendi pulcherrime dixerit Liu. lib. 8. ab urbe Condita. Approbat

dictu suum. Enim pro quia . Decius supple redem i. maximam supple rem: videlicet rempub. re vilissimam utpote ita comporali , de parua, quia patum elaam si tunc euatis et dura tuta d elatat dedit vitam. temporalem, de accepit patriam . i. salutem patrue,de s quaeras quo patriam accepetii qui vitam amisistit discit. amisit animam. i. itam. potius eii gloria. quae dotia prodita .i.ptoducta,vetuliate.l. apud vetetes,cum summa laude, enitescit quotidie magis. Septimo, artificiose infert conclusionem dicens . Quod ii,& . . iam ut demonlitatum eli ratione, de . i. smul comprobatum est exemplo, supp. quemlibet sapientem de te accedete ad periculum pro reputi hi sunt exilii mandi sapientes, qui nullum vitant periculum pro salute patriae . Igitur ea poli.

tio versatur,in his .i. huiusmodi generibus . s. exotnationum, de quaesexpolitione nos sumus producti. i. in longum praeter institutum nolitum adducti,ut diceremus plura,v .i. eo'expolitio. non modo i non solum adiuuat, di exornat orationem cum dicimus causa m. i.diit udimus litem vetam,sed nos exercemur. in declamando sub theioribus multo maxini ea praecipue pet eam Texpolitionem ad iacultatem elocutionis. Quate conueniat, ideii xtile si extra causam in exercendo .i. declamando, adhibere ratione expolitionis,& uti.stationabus expolitionis,m dicendo a. Otando in vetis causis, cum .i. quando nos exornabimus a gumentationem,de qua diximus in lib. 2. Commoratio est, cum .i. 'uando manetur. s.ab orante .i. mora fit diutius .i. aliquant tu diu,aut diutiui quam in alios in loco firmissimo, quo. .in quo tota causa.i principale simamentum causae continetur. Et tediis tur. ab orante,saepius eodem rad eundem locum dic. Et.i.pt prium maxime . i. praecipue,oratoris boni .i. petiti. Enim pro quia,potellas non datur. propter talem commorationem, audatori,praecipue iudici,dimouendi animum de te himillima.Exemplum satis idoneum a. aptum de conueniens,non potuit subiici. Duic. exornationi proptetea φ hie locus noti est separatus. iustis

stinctus a tota causa, icut aliquod membrum,sed eli per susus per

totum corpus orationis tanquam sanguis, p.eius eiset, qui ditatanditur pet totum corpus animalis, de ita qui velit date exemis plum,dat et totam orationem.Contentio eli pet quam contraria. i. int et se contendentia reseruntur. i.mutuo se concernunt. Ea. l.

contentio est in ex Omationibus verbo tutia 1.1ingui .rium dicti

num.&se vocatur frequentius antithesis,ut inquit Cic) docuismus ante.i. prius inter exornationes vel tum,eli inquam eiusmodi. Tu praebes te placabilem inimicis,le inexotabilem ci. im placabilem amicis.Vbi bina sunt antitheta .i. inimicis de amicis , quae te de voce contraria sunt,di exorabilem &implicabilem,quare tin contratiantur Et sup ea est in exornationibus latarum, huiusmodi. Voa lugetis incommodi .i. sp incommoda huius .s rei condemnandi de iste cuius meomoda lugetis, laetatur calamitate rei vos dissiditis uelitis fortunis. l. diutii; ,S facultatibus,iste solui. cum si solus considit suis. fortunis, eo magis set vos dissi ditis vestis. Hoc intelest inter haec duo geneta contem lonum Tvet tum de latatum v sup. illud . i. prius dictum genus,eonstat

ex vel bis relatia celeriter . . modico interuallo contrapositis, desu op'rtet,litc.1. in polieriore genere. videlicet ut contentione sententiarum, t sup.sententiae curratiae reseramur ex coparationes

178쪽

ne. i.tollariane, oportet enim ut altera respiciat es teram . similitudo est oratio tradueent.i transferent, ad quampiam. .aliquam 'tem aliquid simile ex te disti para .i. dissimili. Hoe est cor, tens duo inter se ostendit quid differant, ita ut differentia unius naturam,alterius Melatet. m. s.fintilitudo sumitur eati .aut ottiandi. aut plobandi,aut dicendi apertius, aut ponendi . s. tem ante ocu los,ita ut non diei,sed agi videatur. Et sup. quomodo. i. quemadia modum ipsa sumitur quatuor de causis a. iam dictas, ita dicitur quatuor modis videt ieet per contrarium, per negatione, pet coliationem. .ecimparationem,& p. per breuitatem. Nos accommodabimus sngulos modos pronuerandi. s. per contrarium, enegationem Ete. Quae diuersos exigunt in pto nuciando modos, adimamquanque eaulam sutilitudinis sumendae cornandi, pi bandi,apertiva dieendi. de ante oculos ponendi. Similitudo sumitui causa ornandi per eontrarium se. plobando videlicet no- mi imperatorem non tae meliorem, licet recens cursor st molist enim pro quia, quemadmodum in paleutat exercitatione currendi, a qui accipitia praecurrente postquam illum anteuer

tit nde Persui. mi prior es,cut me in decursu lapada poscis)tedas ardentes .i. saces incensas,AE continuo . i. ideo,aut semper celetior,& ita meliot incursu.quam ille qui tradit. s. tedas,no ita amon Meli imperator nouus qua accipit exercitum metior. .utilior 5t expedientior, quam ille qui decedit sab imperio, de illi. gnat ossicium successori,propterea ut non eu ita hoc est,non est,eii simile,odefatigatus . i. ad extremam lassitudinem satigatus ,

tiadit ficem sat dentem, integio. . recenti eursori, hici in laccessione imperii. Imperator peritus tradit exercitum imperito. Dissimilitudinis autem eausa ess,et rites corporis multa exere iratione labaseunt vites animi e ualescum. In cut late auexites tot

potis ea petu untur, in imperatote prudentia & peritia animi. Hoe .s. praedictum, potuit dici satis, plane a. plene & perspicue , de probabilitet sine simili. hoe modo. Dieitur .s vulgo, manus

bonos .i. minus idoneos Imperatotes λlete accipere exercitum .mes oribus. s. imperatoribus , sed simile .s de curioribus ei iam pium , ut quaedam dignitat . i. exornatio honorisca , comparetur i. aequitatur orationi, se dictum est pet eontrarium eum negamus aliquam rem esse similim ei ter quam nos probamus. I.

ptobate eontendimus, ut afferebamus paulo am in superacito exemplo decurseribus, Se ita superaus ea emplum duplex erat,ni in eo erat causa ornandi, ct species per eontrarium sumpta. s eunda autem eausa est probandi, de speetes per negationem , de quibui dat tale exemplum. Dieetur pet negationem causa pro hanes, hoc modo. Neque equus indomitus quamuis sit bene copolitus natura .i. per naturam . poteli esse idone ut ad eo utilita

neque homo indoctus. quamvis sat ingeniosus potest peruenire ad virtutem. s. consummatam,quia opus est doctrina . Hoe sdictum, est saci um probabilius, quod. i. eo et magis verisimile est . virtutem non posse comparari. i. acquiri, tine doctrina quoniam

aut quum) nee equus quidem indomitus possit esse idoneus. Ergo hoe simile si p est sumptum eausa probandi,autem pro sed,

dactum est per negationem, quae est secunda species.i .enam pe spieuum. .euidens de ptimo verbo. i.proptet primum verbum l. primam particulam similitudinit,quae negativa est videlicet neque dee. simile sumetur, te .i.etiam causa dicendi apertius, quae

tertia est. autem pro sed,dicetur per breuitatem qui est tertia species, litet aliqua textus quarta rubeant hue modo. Non conis uenat ita exercera in amicitia gerenda seut in terramine curren-ὰi , ut possit venite a d ad necesse lit L ad limitem, aut stadium usque & non ultra, noe enim satis est in certamine currendi, ut primul ad metam petu emas,sed sup . in amieitra necisse fit, ut tu productu . . porto,dein longum duitias vi pote usque ad mortem amici: It cultas tacite utito.i etiam in liberos,aut manes eiuI, studio. 1 animi: Ee uiribui eorporis. Nam hoc smile est, ut intelligarat apertius: eoi sacere mala ratione qui reprehendanteot verbi causa ut demus exemplum) qui post mortem amici

eustodiant liberos eius: propterea quod tantum. praeelse vel citatis r oporteat esse ine ullo te vi essetaturii eminentet seraturusque ad tinem. .meram statutam, fit tantum liudium beneuolentiis oporteat esse in amico : et eurrat studio amicitiae ultra quam quod amicus possit sentiret etiam ultra obitum eius. Autem pro sed hoc sup . in dictum per breuitatem.non.i.tes est: ita separata ab ter ut in ceteris rebuε sup. separa ta esse solet, sed vit

que rea est comparata coniuncte i.eomunta im. Ee confuse. mi. xtim. Sicut enim verba iacent cum dieitur in amerita gerenda,

scut in eertam me cutiendi non ita conuenit exerceri, non videntur ea e membra siluilitudinis,sed unum commune dictum, & ita quia res coniuncta breuior est si separata, per breuitatem est di.ctum. Ante oculos. Pro seqvitur smilitudinem quae si quarta causa,& in quarta specie seu modo, vadetieet ea quae si causa ponendi negocis ante oculos per collationem dicens. similitudo sumetur causa negotia ponendi ante oculos. i.narrandi: petinde

atque geratur: cum. .quando daeetur per collationem. l. comparationem duorum inter se sie. ut i quemadmodum cyi haroedus a canens cythata: cum l.poli quam prodierit .i. processerit, aut progressus iv,vellatus optime,ut pote, indutus palla.l. veste extritior elonga. naurata .rtauratis,aut aureis filis intextar eum chlamyde Lumis anteriore intexta variis coloribus. i. habente Inte eos varios colores, S cum corona aurea. illum nata. l. radiante magnis gemmas,ut earbunculis fulgentibus. In ea, de tenens cytharam exornacillimam,vtpote dili inciam auro di ibo te, N ptet terea. .praeterea ornamenta extetna,ipse. cytharoedus sie forma

S spe de ilatura apposta i apta de accommodata: ad dignitatem .s.comparandam , hoe is ut illi concilient beneuolentiam1 seuedictum es, quod species Priami digna fuit imperio . Est enim d

gnitas in utro e ut venuitas in muliete,s cum l.postquam commouerit,in populo magnam expectationem, his ictus .i .per huius modi apparatum: mittat. .emittat, flentio iacto repente. quiartopter expectationem facile conticvelint omnes vocem acer bistimamr .maxime dis nam de discrepantem eum turpisii momotu . i. gestu eo Fotis. I. Ee smul adhibeat turpi mimum sessum, tune supple talis. quoiquanto melius sit ornatus, ct suetit maiagi expectatu I,eo . . tanto magis ellereturii.explodetur derisu, Se contemptus. Ita si quas colloeatus in excelso loeo, de in mans ac locupletibus copi s, id est abundantis, diuitiatum, abun

ut omnibus muneribus fortunae, de omnibus comm das naturae,s agebit virtutis Ee artium, id est eatebit virtute de bonit artibus, quae attes sunt magistrae virtutis,quo,id eu quanto magistem speciatus,id ess conspieuu aut visus,ornatus de illustris. i. ra

rus,ceteris rebus. exterioribus. eo. .tanto vehementius ei ci

tur ex omni eonventu bonorum idera sua de eontemptu . Hoesmile subiecit sub aspectum. 1 posuit ante oculos omnium rem aequam comparat exornatione viaiusque rei. s.comparatae. smilatatione Ee inertiae.i .imperitiae attificis: alterius videlicet eythar edi, de sultitiae alterius I. diuitas. ssunt qui legant artiseis. sed quia alter duntaxat artifex inducitur legam attis eis: legendo enim alterius artis eis, uterque signiscetur artifex. Aurem prosedaloe smale dictum eu per tollat ionem. . com parallonem propterea Mud Omnia sunt relata patia,id est similia,de hoe similitudine proposita Lame oeulos saltem mentales audientium. Insmilitudinibus Ece. Pol quam deserte descripsit sotmam similitudinis cum exemplis apti stimis: plastrabit etiam decorum in ea serrandum die ens. quod in metaphotas ct smilitudinibus per eam sumptri,persistendum in in vocabulis: ita ut sint apta reboaa quibui itatissatio ducitur, si s quas amicos smulato, hyrandinibus compatet: non dicet quod aduentante hyeme aufugiunt, sed deuolant,id enim hytundinum est..sed ordo est. Opo tet obseruate diligenter in smilitudinibus, ut eum asseremus rem similem, habeamus verba accommodata ad similitudinem rei,cuius causa attulerimus smalitudinem, id .i. tale exemplumes huiusmodi. Vt in hyrundines sunt prauo. .praesentem ¶tae nobis: tempore aestiuo, di tecedunt pulse frigore sum mus nune ex eadem similitudine verba per transationem) ita amici, salsi. i. ficti di non veri,sunt nobis proelio in tempore uitae sereno. id est prospero εe omnes deuolanti .de nobis alio u lant,smul atque,id est eontinuo ubi uiderint hyemem i. tempessat sortunae, hoe est ealamitatem, seu aduerstarem. Sed inuentiosmilium erit satilia, si quis poterit ponere nequenter sibi ante

oculos omnes res animatas S mammata . mutas d. loquentes , setas te mansuetas. errestres, d ess in terris existentes, ccaelestes,

id eu aere versari se litas,ut voluetes coeli,5e maritimas, id ea in aquis degentea, comparatas .i tollatas inter se ait scio.i industria, casu i. euentu inerato . de natur id est naturali inclinati ne,vstatas, atque inusitatas.i .cuiusque modi snt, de potetit uenari. I capere,ex his .s rebus Se earum naturas,aliquam fmilitudinem, quae possit, aut ornare, aut docere, aut sacere rem apti tem, aut ponere ante oculos, dieat aliquam similitudinem enim

pio quia, non est necesse suppleri tota res sismilis toti rei, sed oportet supple ut ipsum quod conseretur. lauius gratia set eomparatio habeat similitudinem. Exemplum est propositio alicuius facti,aut dicti praeteriit,enm nomine eerti auctorat. Id, scilicet exemplum sumitur de iisdem causa Lob easdem causas, qui bus. sumitvt smilitudo. Primo, facit tem ornatiorem cum suis mitur nullius tet eausa, vis dignitati tu exornandae orationis cratia.

179쪽

TvLLII CICERONI s

tratia. seeundo,ne it rem apertiorem eum reddit id,quod si obscurius magis dilucidum. Tettio. facit rem probabiliorem ,

cum a quando facit sup .eam magis vetismilem . Quatto,ponit rem ante Oetalos,cum . . quando expirmit omnia perspicue .ita vires dicta possit prope. . quas tentati. i. palpati manu. Nos subie ei mus singula exempla umulauiusque genetis . nisi demonstrastemus in exp litione. . cum ageremur de expolitione quod genus. .culus generis esset ex eplum ubi allatum est exemplum de De.

cio.his verbis. Quod mihi videtur Deeiu, intellox ille,& nisi apetuissemus causas sumendi .s exempli,in smilitudine. .exornatione praecedente. Quare noluimus,neque conserabere pauca,quo vi rea intelligeretur,minus . . non satu. neque conscribete platasquam sati, sit te intellecta l. postquam tes esset intellecta, aut posset intelligi. t mago es collatio formae. unius eum sorama. altera,eum quadam similitudine. Hae t. s. exornatio, quae dicitur imago, sumitur,aut causa laudis,aut causa vituperationis. Laudi, causa sup .sumitiae sic Ibat. s. aliquia sortia vi Torquatus,

aut Coruinus,aut Hereses,in picelium. .in cet tamen .similis tauri validissimi eorpore. . quantum ad corpus, de initis leonis Meertimi, impetu. i.quantum ad impetum. Notum est quδd in motibui di substantia smilis gaudet genitruo. vituperati nis su p.rausa sumitur, ut adducat in odium. hoe modo. Ille . odio digni siimus homo,serpit quotidie per medium forum,tanquam. scellet draco iubatus dentibus aduncis .i incuruis . aspectu venenato. r. venenum de hasticio dieitur emittente spiritu, id elistatu rapido, in morem flammae aestuante, circunspectanti nuc de illuc,si reperiai,quem. .aliquem,cui possi a mare aliquid: mala , id est incommodi perniciosi saucibus. ciuis more draconum,aut attingere.Laliquem Ore insecare. .intercidete dentibus, de aspergete lingua. s. venenata. Vituperationis lupple causa, ut adducat in inuidiam supple sit imago, hoc modo. ille qui iactat di uitias suas, clamat depressus ot oneratus auto Se set vi Gallui EPhrygia. i. saceldtra eyhelis clamat dum insanum se cilleniat, aue

sicut quispiam bariolus supple laniat dum surit, Si fututa de

nunciat,n im sane mentia vatibus non adhibeatui sies. Et ima

go si eausa vituperationis, ut adducat in contemptionem, id est vulpensionem lie. Iste. s. pigettimus homo tanquam coclea, scilicet esset,abscondens ses dis intra t ellam suam tetentat sese existens,lacitus. i.tacens,di in umbris semper uersatus eque domo usque deeeden ,aut potius manus in manicis complicans,de n sum in linum immittens sie oecultus ingreditur, ut uideatur coclea, intra testam sese continens,& ita aufertur.I.amouetur dum loco decedete uult,ut comedatur per modum eo leae totus, eum domo id est cum integumento suo,seut coclear eum iuua sua.

Potes itaque dici,aut in eum qui vix trisum domo sua extrudit, aut qui vestibus suis sic implici tui serpit, ut coesea intra testam . Nec placet, ut dicatur ipse deuoraturus alio 4 sed potius deuorandui, nam se non in eontemptum sed in odium fiat vituper tio . Effictio est eum forma corporis euiuspiam,id eli alicuius non satis nota. exprimitur & esingitur uethis, quoad, id est e nee .st satis ad intelligendum,hoe modo. iudices,ego dico hunc .idiuiusmodi hominem. videlice rubium breuem .ineurtum, O num , habentem capillos canos: sub crispum, id est habentem capillos pro patie non plene crispantes, sum .i lentiginosum. cui cieatrix, id eli vestigium vulneri , sane. 1.valde magna, est mmento, si supple sorma eius potest . enite vobis in memoriam, M.aliquo modo. Haee exornatio cessictio habet,cum . id est

licet minus apparenter Vtilitatem, si velis ostendete.i. indicare,aut notificate quem. .aliquem tum l. imul, sed euidentius, venullatem i.sessivitatem in dicendo di saeta breuiter de dilu.eide . Notatio ellicum.Lquando natura alicuius describitur te tia silms,quae s signa,sunt attributa naturae, sicut quaedam notae .i. notam diu a Ze indicia. ut ii velis deseri te non diuitem Treuera,sed ollentatorem pecuniosum. i. qui se signis ει gesti ae verbis de montitet pecuniosum de opitulentum eum tamen non si inquies .i dices. O ludice ,ille. s. vii H.3e ridiculiis,homo, qui putat esse pretii irum . .egre ille laudabile se dici. .haberi,seu reputari diuitem. videte. i. attendite & e risderate, primum. i. primo loco, aut primo sgno,quo. i. quali q. d superbissimo vultu intueatur. Linspiciat vos. Nonne videtur dicere vobis: ego datem vobis.

stipem aut quid aliud, si non essetis mihi molesti .Limportunita. te precandi.Qyod dicere solent opulentissimi quique, eum stipe

non porrigunt.non eam ob rem ne pauperes sani, sed ne mol si iam mendicantium patiantur,solent n.mendici impudenter poti,ubi vident hominem ad largiendum paratum. Fianciscus antelligit,Vt sit datem vobis.Coeumsed non placet huiusmodi exposivi, ireque quod addat. Cedete tis,inquit,mihi Ecc. Nam multo signi seantiui est stam diuitem se iacte ut vel iudieibus,rtit senat oribus innuat se stipem daturum, nisi vereatur illos sibi mole uox fore dum importunius assem petant,quod vultuose omnino dicedum est,nihil.n.esi hoc exemplo timuim,de loeundius, s bene adnotetur.Vero pro sed.eum.1. qn iste ostentator inanis, lab leuat simula. s manu. Nam dextra alui intenta ell) mentum. suum ipse existimat se praestringet .hebetate, de quas occaeca re r aspectus. l. visus Omnium nitore gemmae quae est in anulo, et splendo te: auri. i. anuli autet, solent. n.diuites gestate anulos tagemmis in frustrae manus digito quarto qui est aurieulati proximus,& meditu 1 vocatur. qui dum pollex cum indice balbae sticandae,aut mento subleuando intenti videntur,ex editur, ut anulus conspiciatur. Cum. qu ipse respicit puerum . . minii riam suum hune quem ego noui unum .i. unicum,aut sol utri .egra alta tior vos non novisse,ipse appellat sup tum alio. deinde alio aliaque alio,nomine. l. tribus, aut quatuor nominitius. ut plures h bere credatur, & sup inquit,heus tu, quod diciu eli,quati ad multorum. unum deinde viso Samione, quem tantum untium habe bat,inquit, o fami , vide.i attende, de considet a re prospice. ne illi balbari s serui reliqui e turbent. l. perturbent: quid i .aliquidaita supple loquitur: ut ignoti t.ignorantes, Ec extrane , qua a diunt s.tale mandatum, putent unum. s. seruum, aut numlirum,

se est. .seorsum elegi e multi icut Simo Terentianus selegit Soha dices, vos issee inito auferte, abite adesdum Sosa Eee.iEt

sup ostentator ille,dicit ei. spueto,videlicet Samioni quem uni cum habet,in autem, i ut alis non audiant ut sup. vi. lectultii. patui lecti,qui a magnos non habet, sernamur i. reparentur domi r aut sup. Et ips. .seruus ex rabio prat togetur. precibus Impetretur: ab avunculo. .hatre matris eius nam ille ditior effrqui.s AEthiops: venit ad balneas. s.cum clientatore, qua eoaci uaeli seruum illum vni eum domi relinquerer aut supple ut locua detur ante ostium suum, astureoni.i. gradatio ex aliutia Hispa viae parte eomparato, aut supple dicit in autem, v t aliquod choragium, ragile. 1.licet Dagilis suppeiuratio, di saeuitas lGrace dicitur χefrua gloria salsa. i.vanae de inani r compatetur.s.pet se Dulum . deinde, postquam id dixerit in autem, exclamat. ut o Des audiant. videto. i. pio spicato: vi. spe tuniae: milia hodie ex

vectigali allatae id enim uidetur intelligendum, licet non dicat reum loquatur cum seruo, sicut de te nora) numiremur diligeri ter, si potest supple fieri ante noctem. Puer. Samio qui iam no Lit bene naturam hominis a. vani R Osematotis, inquit, opor tet supule ut,tu mu tas,illo .i. ad illud nego tim. plut e 1,seruos, si vis. s. pecunias illas, transnumetari .i. persecte numerari, ut

quae numeratae solent transite in alterius potestatem hodie, hoecii, quod ille dixerat ante noctem. Et supple Ostentator ille, inquit, age .i. agendum quod ortandi. aut annuendi adverbium eli) due ieeum Libanum de Sosiam .s. seruox illo, E multis aliis

tanquam fideli limos. Sane,inde . i. postquam sta iactanter locutus e li hospites. Lamaci,qui ab eo statis recipi hospitio cupi hant, ut illum paulo ante teceperant, veniunt . t superueniunt, hominis. olientatori illi, quos .s hospites, ille inuitauit . . admonuit, ut in domum suam se reciperent, dum peregranatur a

peregrae prosectus deambulat, splendide . . pompole. Homo

Tiactabundus iste,contuibatut helciae, sane .i. multum exJa te i. o aduentu hospitum,sed tamen non recedit a vitio naturae λab ostentatione.& iactantia sua, do sup inquit, uos iacitra bene cum venitis . s. ad me, sed fecissetis reditus, s addidissetis tecta. cuia sed ablatiuua ille subtieetur, ut in Eunucho Terentis ad domum meam. ubi patet, quod licet dicere vado ad domum, siaeet permittamur dicere vado domum. Patent etiam Ciceronem Iibentet repetete prat positionem per appositionem quam verbo dederat pet compositionem,ut adussetis ad domum meam, quo- crea licet Seruius dicat verba de loco venuste poni pro adue biis ad locum. t. Quo regnum ualiaet bicas auerteret oras,t men hie legendum eue adiute non abiisse. Nam venulle quidem dicam, quo abit ii, quia sani se duplicem te iminum & a quo,

q. d. a me, &,d quem sed ii hic diceret abissem non significaret profecto, ad se ad se. Potest tamen recte legi abiisse .s a domo vestra ad meam. sup .hospites inquiunt. . te sponde, nos se- eisiemus, id .i. tecta in domum tuam iussemti,, si nouissemus d mum. tuam ..Ati sed, nquit, lientator.qvidem . i. recte satilestiit inuenire istud . i. domum meam, unde libet .i. a quocunque placeret q. d. non esse tam paruum puerum qui non norit domε ipsius. verum illi sequuntur illum euntem. credebant . . quod in domum suam itet, interea .f. dum se eunt, sermo illi us eo ri sumitur, omnis .i. totus, in ostentatione. Quaeritur . . ab hospitibua , cuiusmodi sumenta sint in agris Lotantatoris, ipse

negat

180쪽

negat se posse aeeedere .s ad agros suos, qnia villae. i. domos r ilicae,lint incensae .l. ut quidam accipiunt combuliae, sed non pi cedit, non enim ad iactantiam pertineat dicere villas combustas, nec reparata, hue sed intelligentur incesae,ab ardote solis, quas sint splendi ta& nitidae iuxta illud Flacci . Hos solos animo sapere & bene vivere,quorum conspicitur nitidis iandata pecunia

villis,ne audete etiam,nune .i. nondum adhue aedisitate, tametsi

inquit ancipi quidem insanire . i. nimis pompo se & sumptu iale extruere in Tusculano. agro, Saedis eate hisdem sunda me iis .f. quibus in uilla ad quam proficiscebantur aditica uetat. aut

tandamentis, iisdem .i. ex eisdem marmoribus, e quibus latera domos aedificauerat. Dum loquitur hae venit in quasdam aedes. s. homtim diuitis, in quibus eo die lodalitium .i. conuiuium sodalium erat fututum quo . . in quas aedes,tunc. ostentator invigreditur cum hospitibus per notitia . i. propter notitiam domini adium,inquit ad hospites suos,ego habito hic ρ argentum i vasa argentea, quod erat exposituiti Lad usum conus urs,pt spicitur. Lab hospitibui, di ostentatote illo,vilit i. it visum, triclinium, ubi

conuiuium sututum etat probat. l. approbatis ratum . . ornatum

se esse, aut visit triclinium stratum, di probat . i. approbat. sup p. ipsum. Seruulus a. cedit.& dicit .s. olientatori alis, non intelligentibus .dominum .s aedium,iam a. paulo poli venturum. si verit exire antequam ille venerit,& inquit. i. alta voce. Ita ne sup-

se nuncias 3 q. d. dicia, ne puer quod stater meus venetit Oospiteson quit. eam vi, fratet meus venit ex Salerno, ergo pergam obuiam illi. Vos venitote hue hora decima, quia imperat extructos stangere noua totos, sed ptoptet ad uentum stat tis vira hora tardius cibum eapetet. Moisites discedunt, iste comj-cit. . agit se raptim domum suam. illi .c hospites veniunt. in domum illam hora, decima. qua .c hora, ius Ierat .s ostentator eos

vetuo. quaerunt . . in uel ligant. hunc .s. Ostentatorem, reperiuntd ml,supp. eum, cui a .c domus st, ct ipsi detis, quia accessetant non inuitati in domum ignotam. conferunt sese in diuersorium. l. eauponam . ipli uidetunt aut vident hominem .s arrogantem illum de mendaeem olientatorem. postea die. postridie eius dici,narrant. s. quae tibi contagerant ex pollulant. intutiatum, accusantapeti uiae . ille ait eos deceptos similitudine loei, & eos deerasse toto antiportu . . vleo non perulo , se expectasse . s. hospites suos,ad mulctam noctem .i. donee plurima pata noctis esis et transacta contra ualetudinem sua ma cum peticulo incutiendae infirmitatis. I pse dederat prius quam in publicum plodi ret, puer .s.suo Samioni quem .nicum habebat. negocium .i. id

oneris,ut corrogatet. i. a multis rogando eoaceruatet,vasa, vesti menta pueros, di comparat. Saini O,seruulos non iii urbanos ideli sat a venustos,satis illetiue .i. diligenter L concinne.i. decenister. Iste s. ol tentator, deducit hospites domum. suam. Ait se aecommodaile. .pt xlii titisse cuidam amico omos. suas maximas ad nuptiat. s. in eis agendas. DuetaeSamici,nunciat s intere sed in aurem docuit, i, argentum.i.vasa argentea, te peti. ab eo, qui ea accommodauerat enim pro quia, is qua commodata tea. pertimuerat .s fraudem sibi seri ab inani illo ossematorem, cum esset egentulimus, Se supp. ossentator,inquat, apagere.i. ab scedite. aut tacete aut potius .procul a me agite, cum sitis tam improbi. N inuidiose de uno pluraliter loquitur, eausam addit indi dignationis. Ego commodam aedes, dedi . . praelisti familiam . . neam, Se supp. amieui uult ouoque. .etiam argentum, tametshabeo hospite . tamen utatur licet.i.pet mittitur ei .causa nutriarum, licui intellexetant hospites nam te ueta argentum ad dominum eius remittebat, nos delectabimur sam iis .i. vasis fictilibus . Quid . i. ad quid o ludices ego narrem .s vobis. quae iste ollen ta tot emerat,deinde ' Natura hominis est eiusmodi,vi ego ponsim vix enarrare sermone, annuo . i. annum durante, ea quae em

elat singulis diebus gloria & ollentatione .i. propter gloriam de Cttentationem. Huiusmodi notationes quae describunt quid sit

consentaneum naturae uniuscuiusque. hominis, habent delectationem vehementet magnam. Ponunt enim ante oeulos totam naturam cuiuspiam, aut glotios, ut nos ceperamus causa exempli, aut inuida, aut timidi, aut auati, ambitios . amatoria, luxu. Noli, sutis, quadrupla totis .i. sectantis poenas quadruplo reddendas . Denique studium euiusuis potes pio trahi in medium

.s audientium tali notatione . sermocinatio est eum sotrio a tribuitur alicui personae, di ijs T sermo. Franciseus legit via .sprisonae expcnitur cum ratione dignitatis . i. eum decoro liquentis,hoe pacto. Cum . i. quando..tbs .f. aliqua redundareta. resertissima esset militibua . . hominibu a bellistetis, di omne eivea tenerentur domi oppressi timore .s militum, quia non auis debant cuiquam obuiam exire, ili e. i.ctudia lis miles,intelligo au

Franciseus lentit contra occisum haec diti, ego contra occis rem, nam puto non ciuem inermem euasi,sed militem armatum occisorem, enit eum sago .i. veste militati,succinctus gladio, te nens iaculum .i. telum, quod iaci possit, quinque adolescentes subsequuntur hominem simili ornatu hoe eli sagati,de ipse irampit a. vi intrauit subito in aedes seu iusdam ciuis, deinde. inquit, magna voce Hactenus erat parasceve sermocinationis , quae nunc incipit, tam in vel bis occisoria. quam occis, di quam xx ris eius o quid taediis .hoc ad uxorem di familiam dicit. Hie .i. inhoe impetu viri, milites omnes stupidi timore Obmutuerunt, uxor illius infelici stimi ramei s diuitis . obiecit se ad pedes isti ut T violentissim militis,cum maximo fetu di supple inquit, miserere nolim. per te .i. ainor eli tui, quia Obsecro te per te quo tibi nihil earius est, ct per ea quae sunt tibi dulcillima in vita. noti extinguete . . penitui delere,extinctos . i. oppressos, set ma suete . l. non insolenter, ortunam t. prosperum successum , quia nune dominatis, non fuimus, quoque . i. etiam beati, S eii pathos a praeterita fortuna. nosce . . considera te esse hominem, de ita subiacere ea libus fortuna, qua consideratione Cicisus apud Cytum salutem inuenit. At ille . s. immiti stimus homo. supplexnquit,quin .i. cur non datis milia illum . i. dominum illatum ridium, ae supp. qui n. icut non vos sinuidiose pluraliter loqui mecum sola uxor loquat ut)desinitis opplorate. i. obtundendo me plotatum immittete meis auribus. Non abibit t. s. quod fecit impune tinon condonabit ut illi,aut lege non abluat, ut sit ex persona auctoris, aut non abibo, ex persona militis, legendum autem puto abibit. Interea nune laturaea puero aliquo, illi . s. diistim patrifamilias,illum .s violentum venisse, & minari mortem. .necem maximo clamore, quod simul, ae . i. continuo ubi audivit,inquit,heus quae reuocantis eii vox. Gorgia pediti equa pu totum . i. minister,aut mitillita. qui vel quae puetos sequetis statim ad pedes quod paedago si munus est dubium uidetur . t tum minister sit an minii ta, quod Gorgias potius viri. & ut opinor se tui Phrygis nomen est,pedissequa autem mulieris ossi ium .sed

tamen & vidi,vnde Sulpitius commune censet, potius autem et dam puerum ad dominum cucurrisse quam puellam absconde puero . defende supp. eos ne ut adolescentia .i. xtas illa inn eua hoe eli adolestentes : sit incolumis i. spe a di salua. Et fu p. paleisa milias vix dixerat haec cum ecce. quasi te reme, S praeter spem, iste. uolentus gratia tot praelio. .ance ipsum flans, inquit. o audax . . temerarie sedes . i. audes sedere, hoc eli lente uenire , sed superbe dixit illum sedete. non . i. nonne uox mea ademit i hi uitam sq. d. debebas prae cimo te iandudum mortuus esse . Exple inimicias meas, & exatura tuo sanguine iracundiam sudipte meam ille in quo significatur deeotum in sermove ciuis etiam Romani in tali casu,) inquit,eum magno spiritu,ego metuebam uel ba .i verebat contendere tecum vel bis, ne essem plane victus. q. d. scio te tam ueti, sum, ut si tecum uel bis contemdam plane vincar,nunc video supp. quod non vis contendere mecum in iudicio ubi suppeditati eli turpissimum. quia suppedit tus .i. victus videatur contra id,quod iustum eli contemtisse δὲ superare est pulcherrimum tu uix Occidere supp. me, occides equidem . si ueta est Valleniis sententia, non equidem, sed quidem te endum est,quia Cicero. de Virgil equidem guntaxat in prima ei scina .s sunt, ad quod suffragat ut eompositio, nam compo- tum videtur ab ego de quidem, sed ego victus non peribo, quia

plus gloriae metear cadendo quam tu occidi Mo. At .i. sed imquit miles eloquetis sententiose. .grauiter, etiam in extremo tempore vitae, neque uis sipplicate ei quem uide, dominati. Tum . . tunc mulier putans quod per supplicationem mitior esseetetur, cum tamen vir scitet insolentiorem fore, unde supplicare noluit) inquit,immo quidem. i. certe, ille .c maritus meus, quem tenes, rogat de supplicat, sed quaeso tu o miles . comm uere L ad pietatem,aut miserationem . i. sat, vi ccmmoueatis,&tuo marite , supple oro per deos . ex amplexare .i supplicans diamplexant genua eius ora hune quia dominus est,hic uicit te. tu vince nunc animum . s. tuum. Et supp. maritus, inquit, o uxor

cur non desinissequi .i suadere mihi quae non sunt digna, me .i. quae non sunt mihi decora dehonestat Tace di cura quae sunt curanda, quasi dieat consule libetis nostris si potes. Deinde

conuersus ad militem,inquit. Tu cessas,q.d.non decet, ut cen ex cum si tam minabundus, pete mihi uitam, & tibi omnem spem bene uiuendi mea morte i propter meam mortem quo dicio grauitet deterret a exde..isse s patetiam ilia, tepulit, id es

reiecit a se mulierem. i.uxorem lamentantem. ille L miles sunt

qui legant illi quod placet, ut ordo lit, iste aules repulit multe.