M. Tullii Ciceronis Rhetoricorum ad Herennium libri quatuor, alias, Ars noua, siue Noua rhetorica. Rhetoricorum de Inuentione libri duo, alias, Ars vetus, seu Vetus rhetorica. In Rhetorica ad Herennium, Hieronymi Capiduri Parentini, & Iodoci Badij As

191쪽

RHETOR. AD HE

per eloquentiam dicete,sed per disertis limo, homines .i. qui habeam copiam dicendi talam. Invectam vel per metaphoram. nam ut nauis,se tesp. dicitur gubernati. i Cum autem tes ab no- sta memotia plopter vetustatem remotas Expositis malis, nclis

pit dice te quid boni habeat eloquentia. A nostra memoria,inuti remotas,ut excuset memoriam,quas negligentem,addidit Τptet vetullatem. Ergo illa quae nimis a memoria nostra temota sunt,useire possumus Ex ineratum monumentis repetere miti tuo.

Haec monimenta dupliciter accipimus,aut annales aut historias, primo .n. annales fuerunt,poli historiae satiae sunt. ΓMultas νt aconititutas, plurima bella testincta,fit missimas lacietates,sanctissmas amicitias) Deinde dicendum est hoe loco, quid si ciuitati Ell autem eluuax collecta hominum multitudo ad iure viuedum. Cum ergo suetit ciuitas constituta,necesse est ut primo bella pa tiatur, pollea pacem agat. Pax.n., pacto dicitur pactum veto esse non potet .mli causa prire ala bellum. Hoc di sal tenui cum de rebus Romanis loqueretur,dixit n.prius bella gesta poli pace

esse fundatam.ret,inquit, Romana plurimum imperio valuit. s. Sulpitio,& M. Marcello cos .omni Galliae is Rhenum atque inter mare nolirum,& Oceanum . nisi quae a paludibus muta fuit,pdomita. Hic bellum petitur,deinde pacem memorat consecuta. soptimis autem motibus, de maxima concordia egit R. I . inter secundu ac poliremum bellum Catthaginense.Qi aetatur autem,

utrum in bellis aliquid pollit eloquentia λ potest . n. sine dubio,de tantum quantum virtus potet . Nam si uirtute bella finiuntur, ει eloquentia bella finiuntur,ideo ergo ait. tPlurima bella tris incta, Iam illud notum est,quod bella ardete dicuntur ut ait, Aidebat omnis Hispania citerior. Item,Quis tanti incendia belli. spit missimas societate , sanctissimas amicitias.) Inter Acium di amicum hoe interest. socius est,qui nobis aliquo pacto ad ali quid gerendum coniungitur, amicus is qui nobis usu vitae similis,pio ae fideli amo te comungitur. εe quia socius aliquid nobisi

cum gerit,ideo arte Firmillimas societates,quia veto amicus pro nobis amore coniungitur,ideo ait: sanctissimas amicitias. Et

go interdum amicus est,& socius non est,si mecum nihil getat,&rursus, cum iit socius,amicus non est,si aliquid mecum inuitus gerati Propterea Cicero ubique duo haec iungit socios P. R. atque amicos . itaque S hie semissima, Meleta es, sanctissimas amici. tias. sintelligo Recte intelligo. ait n. supra. Ex litetatum monimentis repetete instituo. Ergo id,quod legitur intelligendum et . Num animi ratione,tum facilius eloquentia comparatas.)Vbique haec duo coniungit, sed quando aliquid duae res agunt, triplici modo agunt,aut aequales sunt, aut nune is a plus praeliat, nune illa. Hie autem sapientiae dat proptias agendi rationes. Sed quia virtus omnia ma nitudine sui tarda et . iccirco subiunxit & tempus,ut illud quod sapientia inuenetit, sae lιus eloquentia compleatur. Ergo ad aliquid cito faciendum alterum alte. tius auxilis eget. Recte igitur R. P. commodum ex consectione vitiusque coniungit. s Ac me quidem supra oliendit. quantum obesset eloquentia, quantumq. prodesset. sed mixta sapientiae Nune .ero uult ostendete sine ulatim.quantum sapientia sola 4 sit quantumq. eloquentia sola obsit,quod cum ouenderit, qu niam sapientia sola parum prodest, ct eloquentia sola multum obest, tutias dici utus elisio 'uentiam sapientiae esse iungendam. Omnis res,aut nimium prodest, aut parum prodet , aut nimium obeli,aut parum obeli. sapientiae unum dat, ut sola parum prost R. P. nihil tamen obsit . eloquentiam vero solam, ape est nimium obesse. Qua in te obesse semper ostendit,sed & interdum plus satia obesse . illam veto aliam partem tollit soli eloquentia ut vel parum prosit R. P. non multum tamen obsit . sve tu quod ait, Ae me quidem diu cogitantem ratio ipsa ipsa, inquit, ratio, sapientiae . quam eloquentiae dicimus esse ningendam Quare siquis,ὶ Ostendit quid sit plena sapientia. sapiens est. n. qui diuina atque humana optime nouit. Ergo studium tectae rationis ad divina, studium honesti ossicij ad humana reseramus .Quod autem ait studium,recti ut dixit quam si dixisset,Qtiatesquis omissis rectissimis atque honeuissimi, studii, rationis δύο scis. In his .m nominibus persecta philosophia est, qua 'uia nullus oratot plene potest allequi, ideo nobi x horum .el studium habendum esse

demonstrat. fConsumit omnem operam in exercitat ione dicendi, Consumit,inquit. Iam in illo verbo est utilis labor. Quod autem est,in exercitatione dicendi timet eloci uentiam nominare,

ut supra diximus,ne sensum audienti, onendat. Itaque hee destritio in eloquenti Eloquentia est exercitato dicendi. sta inutilissbi,perniciosus patriae ciuis alitur.) Omnis homo aut sibi aut patriae consuli t, aut plus sbi quam patriae . recte ergo homines ad haec duo nuscenda sapientiam & eloquentiam,ptimo ab utilitati ta

bus sui, deinde etiam publicis inuitantur. Qui,inquit, fuerit in

sola dicendi exercitatione vitiatus.omissis studiis rationis S Oilicis,& sibi mutilis. do periticiosus patriae ciuis alitur. Qui vero ita se Ece.) Bene armat. tuas sapientia pro robore si, pio armis eloquentia . Attendamus tamen, ut cum supra pro eloquentia, aut copiam dicendi aut exercitationem, aut disertitudinem nominauerat,nune . bi & de sapientia loquitur, vi securus eloquentiam nominat hie quoque duo illa seruat,quae supra diximus. Qui, i quit,sapientiae miscuerit eloquentiam, re & sula & publicis rationibus utilissimus atque amicis limus ciuis sole videtur . utilem circa priuata, amicum circa publica accipiamu . sAe si uolumus Ece.) Ptimo rem quandam consiluit, i eloquentiae nomen ima posuit.& oliendit unde nascatur eloquentia. Istue artis,sue stu dii,siue exercitationii cuiusdam,sive facultatis a natura) Huius , inquit,eloquentix,cuius incerta est origo, si volumus considet re principium, inuenien ux inquit. id ex honestissimis causa natum atque optimis rationibu, prosectum. Causa eii animi impulsus ad aliquid agendum. ratio est petendotum ordo ex causa venientium, ut quid quo loco iacias ac dicat, intelligas: Erso,inquit,s eloquentiae principium considerare volumus,primu cauissa attendenda est,hae eausa honesta est. Deinde rationes,& eacdem optimas inueniemus. Inter sudium autem S exercitatione

hoc interest: studium est animi ad aliquid agendum pertinacia: Exercitatio est suscepti acius continuatio. Ex his quoque supra diximus nasci eloquentiam post e. sNam fuit quoddam tempus ancipit eommemorare,caulas suisse honestas quibus eloquentia non ad id ipsum et nata si,sed circa asendum principium sumpserit,ut supra diximus. Aiunt philo septii 4 duobui hominem comsaie,anima & eorpore. animam velo asse pet sectam, sed impediri classitudine eorpori ,quo minu, se talem Oetat, qualis est pnaturam. Ergo mundo constituto,etant homines nimis impediti corpo te, de in quibus uis animae obruta atque oppressa esset. Tune nece satio rapto vivebant,& malis moribu, opprestra anumae bono circa res omnes viribus corporis abutebantur.sed quia natura non aequaliter se per omnes standit, aliquando vinus tamdem extitit qui se bene intelligetet,de qui videret esse in hominibus animam illam diuinam, qua habetet in se multas utilitates, si tamen posset ab aliquo e latebria quibusdam elici atque proserri. Ergo his causis eloquentia mitium non nascendi, sed agendi sumpsi . nam fuit quoddam tempuη, eum in agris hominea pansm bestiarum modo .agabantur. se ut Virg.

Et sibi Victu ferino vitam propagabant,) sapiens omni memoriae studet. Illi,in quibus vis animi mole corporis oppressa delitescit, non mem'riae student, sed ferino ritu subsidia solii prospiciunt diebus. Si e Sal. Et quoniam vita ipsa.ait, qua stui mut breuis est, memoriam nolita quam maxime longam essee te conue avi. non pecorum more uiuete . quae natura prona atque ventriobedientia finxit,ut isti homines tuerunt, qui sibi in vict u setiuo vitam plo pagabantis Nondum diuinae religionis &: I lena phirosophia eli,quae constat ex duobus, ex Physica & Ethi ea. Physica est, quae de diuinis agit . Ethica, quae de humani, disserit. sed quia Cicero illud docet quod oratori est necessarium, Et hi

eam prosequitur,quae si tune ab hominibus ignorata ess. multo magis Physica. Ergo indieat ut illi vixerunt, qui animae comm di, ignotatis . corporis vitibus pleraque gesserunt. Nesto legitimas uiderat nuptias, non certos quisquam inspexerat libeto, r)Vtrunque enim vaga atque incerta venere consciebatur, neque

elant iura quae id fieri prohibetenti sNon,ius aequabile quid utilitatis habetet,acceperat.) illic enim nullius iniuria vivitur, ubi est iuris aequalitas,aequa libertas,ubi aliquid aut omnibus licet sacere,aut omnibus non licet. sperniciosissimis satellitibu, Vite corporis esse ait cupiditatis minalitas, quae in animis hominum quandam obtinent tyrannidem . sQuo tempore quidam, magnus &e. ut facilius intelligentiam consequamur, telum similit udo proselenda est. Anima ita est. vi vinum . nam quemadmodum Vinum pro vase in quo est habitum, aut retinet, aut amittit vinolentiam, perinde anima,s optimum &eastum corpus ossenderit,& tituat naturam,sin alias imittit. 1 ta igitur cum mortale genu, brutum atque inscium te tum omnium vagaretur, extitit quidam vir magnus in quo anima suam tetineret naturam, di et

intelligeret omnes homines habete in se quiddam diuinum, sed id uitio corporis opprimi atque depeti e . quod si fuisset elieitu, maximas inde comoditates hominum polle corumgete Cogno

192쪽

vit quae malesa esset,& quanta ad maximas res opportunitas in animis inesset hominum , Materia non ad hoe ipsum materia

est,quod materia uocatur sed ad id quod inde fieri habet materia

est. Opportunitas veto non aecidit.neque in altero es,sed in ea dem materia est. Potest autem in ligno e se materies ad ali quid faciendum,sed si putrescit opportunitas in materia non est. Similia Ze de reliquis materiis possumus dicere. Ergo non sunsecetat inuenta materia in hominibu ,nis in eadem materia eiis opportunitas suisset ad maximas res. s Si quis eam posset elicere,) Si ergo qui potest elicere. & quod potest elici. Hoe deinde attendamus. unus potest videte aliquid esset posse, non uamen etiam eis cete,deinde etiam iustum, sapientem, Se magnuvitum Cicero ait .idisse in hominibus materiem, sed dubitasse de effectu , ait enim . si uis eam possit elicere. Vtrunque tamen dat hvie uiro, de intelligere & eiscere. Hi enim & sapiens, et eloquens. s Et pixcpiendo meliorem reddet eo Erat ergo in hominibus animus. Sed ideo, inquit. Reddete, quia videbatur amissus. erat bonus animus, & ideo ait, praecipiendo meliorem

reddere. His causis igitur honeliissimis, ut videmus, ille quidam compulsui est ad eloquentiam ioe est ad id unde nasci ad Mctus primum coepit eloquentia. mae enim eausa honestior.

quam homines bestiatum modo viventes, placeptis utilibus a que honestis ad humanam atque diuinam cognationem tradueere 'Ergo issum vitum,magnum atque sapientem, quemcunque aecipiamus,multi enim saturnum, Platonem, Atiliotelem, atque alios volunt intelligi,sed errant. sQui dispersos homines in agris. 8e in tectis siluelitibus abditos, ratione quadam compulit in unum locum, de congregauit,) Duas res supra posuit. honesti ssima suilla caulas optimas q. rationes,ut ad actus eloquentia nasceretur. Explicuis ergo honessissimis causa, ne ipit Ostendere eloquentiae ad actus suisse rationes, ac ut intelligas iam de causis esse dictum.tatione quadam,inquit. compulit unum in locum,& congregavit. Diximus rationem esse rei gerendae Oedinem necessarium,ut puta hoc primum debet seri, hoc deinde, ae terito,ut nune primo compelluntur homines,poli congregatitur, deinde in unam quanque rem inducuntur utilem atque honestam. Compulit unum in locum . di congregauit. Compulit,quas inuitorum est, iam uolentium, congregauit. sed de- hemus scite,quid sit compulit,& congregauit, quasi ciuitatem serit. nam , ut supra diximus, ei uitas eli collecta hominum multitudo ad iure vivendum. Ergo eloquentia plurimum prodest. nam facit civitatem. Et quidquid utile atque honeitum est insinuat. s Et eos in unam quanque rem inducens utilem atque honestam ,) Cieero duplex esse honestum docet unum illud solum. atque purum,aliud quod cum utili iunctum sit . sed solum ilia lud apud paucos est,eos .f. qui soli gloriae sudent, nihilq. ad sui

utilitatem serunt, quidquid sanciant, consideratione boni, maiali q. generatim sanciunt, non gratia in eodem versantium perso narum. Honestam vero illud cum utili ideo honelium uocat,

quia id, quod iunctum, ae duplex es, ab eo quod maius est, no men aecepit. vetum illud honestum philosophorum est, hoe illorum sapientium . qui R. P. student, cui q. in ei uitate versam tur. Quod quidem honestum utilitata. temper adiunctum est,& utilita, honellati. hoe etiam socrates ait,nihil esse utile. quod non honestum sit. nihil honesium, quod non utile si . sed, ut

ipsum intelligamus, rerum exempla proserenda sunt. esse iudi tem , honestum ea. I uncta est tamen utilitas honestati . nam

nemo ei iniuriam facit. nemo lituis eius prodest, polletis libetis eius prodest. Amicus ergo si quid praestat, etiam utile est. sed quanquam live duo iuncta sunt,non tamen ita mixta sunt vivino aqua miscetur. s. ut secerni nullo modo possint, sed ita mixta sunt. ut secerni posse videant ut . quemadmodum ii fiat acetiauus ex tritico se ordeo. Quanquam ergo hic duo mixta sunt, tamen aliquo modo etiam secerni possunt. Etenim si quid ali

eui praelio. nee gratiam reposeo . honestum est. At ob id ipsum quod praelio.li gratiam reposco, fit utile. Ergo primum si illud solum honesium quod per se placet,nulla adiuncta gratia, Hoemedium honestum utile quod eum utilitate est. Tettia si comis moditas, quae solis lucris intenta est, abiecta omni honestate.

Honesum uero philosophieum soli gloriae studet abiecta etiam utila tate . Nune ergo. quoniam collectit hominibus & congretatis ciuitas sacta eu,quid debet persuaderi quid hominibus i sinuari non honestum illud solum quod philosophorum est, noeommoditas quae hominum perditorum est. sed illud medium honestum, atque utile,quod in omni rep. quod in omni ciuitate versatur . s Ptimo propter insolentiam reclamantes,) Nihil egerat eloquentia, si statim ut intauate coepit, quid esset honesum

CICERONI s

atque utile perfusisset. sed osendit magnat inesse Vires et

uentiae, si ad id, quod erat optimum,traduxit inuitos, ct ne in eantur iecirco reclamasse quod res optima non esset, ideo ait. Propter insolentiam primo te lamantes. Deinde, ne eloque tiae quibusdam venenis etiam ad malam rem traducti uideantur. sDeinde propter rationem atque Orationem studiosus audiem tes,3 Ergo ubi ratio est, Et sapientia, malitia inesse non potest. Rationem ad sententiarum grauitatem te serendam sciamus. orationem ad Ornamenta verborum. Ex seris εο immanibus mutes reddidit & mansueto a.) Dissicile eli tem aliquam cuicunqiis tolle te,dimcilius aliam date. Hic vitunque sactum est . sublata est hominibus seritas atque immanitas, & data est humanitas de

mansuetudo . s Ac mihi quidem die. sunt multa qua solo h bitu sui persecta sunt, sunt multa quae δ: habitu & usu. ut Athist si habeat corporis magnitudinem,non continue perfectus es unas ei & usus accedat, ut orator concepto totius sententiae habi tu non continuo petistius est,nisi di ei usus accedat. sapientia vero habitu sui perfecta es, nee indieet uocis .i. usus. Suffcit ei autem intra animos contineri. Viu ergo nihil consequitur. Ees quando eo ne epta .rabis voluerat iudieare,non ideo sapiens sapientior si, quia indicat se sapientem,sed persecta. ae salua sapietis quiddam amplius ei ad actus alios accedit. Ergo homines ex immanibus ae feris mites redditi ac mansueti, paulatim quoque honestum atque utile didieerunt. Sed quia de exordio eloquenite loquitur . . ideamus utrum haec sola sapientia secerit. an non sola sapientia, sed cum eloquentia. ptimo itaque cognoscere debemus, quot modis quid persuadeat sapientia possumus intelligere multum hie eloquentiam .aluisse. Sapientia igitur sola duobus modis aliquid persuadet. Aut eum tacet di aliquid facit. &id,quod facit, quia bonum est, aliter imitatur idem, ut quidquid tacitus secerit sapiens,id aliter te, no verbis doctis imitetur. Aut cum aliquid faciendum,vel non iaciendum vel bis p suadei, & hoc duplici modo, nune naturalibui verbis. nunc peteloquentiam. Sed hoe loco negat. tacitam sapientiam hoc per-scete potuisse, negat inopem dicendi .i. quae uerbis naturalibus uteretur,sed illam sapientiam quae iuncta esset eloquentiae. s Ae hi quidem videtur hoe nee tacita,nee inops dicendi sapientia perscere potuisse, a Perlicere, inquit. Alioqui plenae sapientiae ossicium est inuenire, t supra. Qito tempote, inquit, quidam

magnus videlicet tir 5e sapiens cognouit,quae materies,& quanta ad maximas tes Opportunitas animis inesset hominum,si quis eam posset elicere,& praeeipiendo meliorem reddere. Ergo an reum in hominibus esse sapientia cognouit, ut congregarentur, R in unamquanque rem viilem atque honestam induceremur. sapientia quod est prouidet,sed eloquentia opitulante pei sciti sAconluetudine subito conuerteret 8e ad diuersa, vitae rationes traduceret. Magna vis eloquenti ,s subito conuertit,hoc est,quod non potes sapientia. alioqui di sapientia perscit, sed non subito,& quod ait, de ad diuersas vitae talionea traduceret,ut supra diximus . disse ite est cuiuslibet rei consuetudinem tollere, hoedis scilius tamen,alias etiam uiuendi persuadere rationes. Age v ro urbibus constitutis) ut supra, eum de commodis eloquentiae loqueretur, tune ordinem feeit. Multas urbes constitutas,plurima bella testincta simillimas societates, sanctissimas amicitiai . de quanquam hinc homines ex immanibui primo aequales est,posi etiam obsequi ultro crepet in supra dictum. tamen sermonem set uatum possumus inuenite. Primo itaque benefici seloquentiae ciuitates factae sunt,ut ait supra, multa, urbes conlii tutas. Ciuitas autem seri dicitur eum homines unum in locum conglegantur ad iure uiuendum. svi fidem colere.) H ine bella res inguuntur . si enim eupiditas ad se explendam viribus eo tis abutebatur, quas quoedam bella gerebamur. Cum ergo ex colitur, aut id agitur ne sint bella, aut testinguuntur illa , quae fuerunt. s Et iustitiam retinere discerent, Iulii ita omnis a nobis cito alios et , ut v mcuiq; metitum proprium tribuamus . Potest tamen hic quis societas eustodiri. iustia etenim conditionibus societas facienda,vel conseruanda est. I Et aliis parere sua D luntate consuescerent,) Iustitia aequales homines esse secit, hie iam εc minoris esse patiuntur sua etiam .oluntate. Possunt tamen hie amicitiae copulari. nostra enim ψoluntate nulli obsequimur, nisi amici suetimus. Antea autem s uiribus corporis cuncta agebantur,non sua voluntate quisquam alteri paruit. nee potuit amicus esse qui cogebatur. Ae non modo labores exeipiendor eommunis commodi causa)Persectum est inquit,ab eloquentia,ut libenter Omnes non modo laborem pro publiea salute susciperent,sed etiam vitam amitterent. Multum euo egit

eloquenti ut illi uitam parvipenderent, qui iam dudum tibi ii ctu

193쪽

DA INVENTIONE LIB. I.

ct u serino vitam propagabant. sint tandem seri potuit, Quae-

m tur utrum homines ad has rationes vivendi per natu tam deduiscii sint, an praeceptis videantur adducti. Erat quidem in homini hus natura melior,sed oppressa corporis vitio, ad malum declinauerat . verum quia nihil uniformiter funditus ex illit, quin semper aliquid si,quo intelligamus quid in ceteris desit,ille quidem

magnus vir ae sapiens cognouit bonam in hominibus naturam.

multumq. esse profututam, si praeceptis meliot suillet essecta, et-go omne quod pet sectum eli natura, di disciplina pei sectum eli. 2ed quia iste primus vir disciplinam accipere non potuit, per se ctus fuit natura,& . . Cum enim cognouit habitum suum,&diu secum pertractando cognouit esse in hominibus bonam n tutam quae ut persecta esse potuisset praeceptorum adhibuit disciplinam. Ergo in hominibus suit matera es. persecta natura, quia pellectam praecepta seeetunt, inuenta per sapientiam, insinuata per eloquentiam. sprosecto nemo nis graui cte. Quanquam natura fuit apta ad persectam vitam tamen ipsam naturam praece piis ait ad has uiuendi tationes esse perduciam. sGraui ae suaui

commotus orationed Grauitatem ad sapientiam suauitatem ad eloquentiam reseramus. Iure grauitatem ad sententias uauitatem ad verborum ornamenta teieramus. Cum vitibu , plurimupollet,ad ius voluisset sine vi descendere: Omnis te, a limili η incitur,vtputa eloquens vineitur ab eo qui eloquentior fueriti soriati, non vincitur. nisi ab eo qui sortior suetit. Allutus non vine tur,nisi ab eo qui allutioi fuerit. Ammaduertendum ergo acu men Cieetonis. Homines .inquit,sortissimi ad aequalitatem vi uendi non sortitudine,qua solet vinei inserior sottitudo,sed et quentia deducti sunt. ergo sup ta omnes vites eloquentia est. sed

ea quae sit maxima sapientiar. ivi, inter quos posset excellere, cuhi se pateretur aquari.) Excellete viribus eum his se patet ei ut

aequati. Ita supra, Non ius actuabile quid utilatatis habetet acceperat. hinc enim aequari. IEt tua voluntate Non coacti vitibus corporis,sed in his iam secerat eloquentiae per alio voluntate .s A iucundissima consuetudine recederet, Non dixit a consuetudine recederet,sed a iucundis ma quit. Omnium enim rerum etiam malatum apud gerentes xoluntate iucundillima consuetudo eliQQuae praesertim iam naturae vim obtinent propter vetu uatem Ergo hominum natura bona est. sed malitia pereonia tudinem naturae vicem ceperat obtinete . s Ac primo quidem se& nata &c. satisfecit propositioni sum. Supra enim dixit,ae si volumus eius tei quae vocatur eloquentia consdetare principium. reperiemus id ex honestissimi a causis natum atque optimis r

progressa longius eloquentia videtur,& item postea maximis in rebus pacis, de belli Oilendit.diu eloquentiam profuisse. Vetum quod ait maximis in rebus, ut supra, cognouit quae materies diuanta ad maximas res opportunitas in animis inestet homines, quis eam posset e licet e. et o maximae tes pax atque hellum.

Num summis hominum utilitatibusὶ Cum illa s. utilitate, quae cum honesto eu Poliquam veto &e.ὶ Omne persectum bonum

.i. quo natura humana, res nullo adiuncto incommodo munetata est a bobus ad plenum constat: re ipsa,& specie atque imagine sui,utputa mel habet rem.Ldulcedinem habet speciem.i.colotem atque aspectum quo quasi facile ita ut ell dulce credatur. ita vit sottis habet tem, virtutem . s. habet speciem .i. pulchritudinem corporis . in dii orta enim membra. nee quae iuxta naturam sui appetitus composta sunt, vitius non potest cadere: xl. Vilbius, di ceteri quoscunque sortes & pulchros suille dixerunt. Sic vos is etiam habet rem.utilitatem texturae habet speciem, statiam Leitea aspectum faciei. Ergo ille nescio quis magnus uir ae sapiens,& hi qui pollea consecuti,accepta vitae praecepta tenueiat ut perfecti essent. habuerunt tem .i. Iapientiam . habuerunt spe ciem.i eloquentiam. Qui hominet quoniam ex metito virtutis dignissima praemia consecuti sunt . i. m agilitatus aut alias vitilitates, multi dum praemias bipatia exoptant, te ignorata . speciem solam sequi ceperunt .i praetenta sapientia solam dicendi copiam consecuti sunt. Praemiis itaque solii inducta commoditas ,re ignorata. speciem coepit virtutia imitari. Atque ideo eo tingit ut mali mores adepti eopiam dicendi circa commoda rei p. sola eloquentia omissa sapientia snt abusi. Commoditas Commoditas autem 1.pa tua virtutis imitatrix. tertia illa ess, honesto

illi soli contraria. s Petuertere urbes ,&vitas hominum labefactate assueuit.) sic supra, ni ne,an mali plus attulerat homini. bu, Et ciuitatibus . his duobus enim R. p. constata est. sverisimillimum mihi uide iuri Nune de incommodis eloquentia i eus incipit. maritur aulcm qui potuerit, ut eloquentia mixta sapientiae, quae congregauit homines, quae persuast utile atqueythonestum,quae urbes constituit, iura docuit, quae multum homunibus profuit, ut eloquentia inquam mixta sapaentiae caperie Obesse hominibus, Sciuitatibus λ Hoc .L fuit exorda um mal rum . Primum vi bibus conititutis, nete se est creuisse easdem ciuitates propria doctrina,sine vicina multitud ne. in his dei de non omnes sapientes atque eloquentes suisse, sed paucos.

quanquam omnes hanc habendi materiem continerant. Ne cesse ergo erat,vt aucti, cumula tis q. ciuitatibus sapientes homines,atque eloquentes R. P. gubernarent,ipsius'. tantum curamge ieient. Occupatis itaque eitca R. P. lapientibus, priuat tum negotia ollidi homines di dicaces agere ae tractate coepe runt. Et ptimum ptiuaratum controuersarum, postremum fortunarum o attoni feri coeperunt. qui cum interdum contra iussitiam malas causas defendetent saepe etiam vincerent, co acti sunt sapientes illi R. P. intenti,ciuatius ae necessatus suis restitere,eoneta illos ealidos ae deserto, qui assiduitate dicendi noti clima populo .atque amicissimi est e coeperant . itaque illi callidicum contra illos sapientes viros dicerent, saepe pates, interdum superiores fuisse a populo iudieati sunt,&digni habeti coeperunt qui R. P. gubernarent. Quibus postquam commilua R. p. et , multa incommoda multa naufragia contigerunt. Ita ergo sactum ess,vt eloquentia quae primum profuerat,sed mixta sapientiae, post sola multum essecetit utilitatibus teipub. At cum per hos male eloquentes cuncta tegerentur. sapientes illi de numero deturbati , ea 'uae serere consueuerant, scribere coeperunt.

hiq. habiti sunt philosophi,& per hos factumeli, ut usque ad nolitam memoriam rerum honestatum memoria atque imitatio peruenitent. svetis millimum mihi videtur, quodam tempo-to Quoniam animo in praeteritis versatur. multa 1 q. in men tem reuocat facies reipub. confirmat opinionem suam utile sine dubio tempus,quo te sp. a sapientibus gubernata se, priuat tum negocia a callidissimi, hominibus. qui pollea pates sapientibus, interdum q. meliores a multitudine iudieati, commissam sibi temp. pessum dedet unt. I Nec vero ad priuatas causas magnos, ac disertos homines accedere:) ideo quia publica fuere anteponenda ptiuatis,magnos ad sapientiam, disetios ad eloquetiam reseramus. fAlbit tot alios suisse non incallidos homines,)Callidi sunt,qui dolo ae fraude exitum vit tutis imitan ut. Cum

sape a mendacio conita vetum homines liare consuescerent, γMulto melius res ipsas nominauit. quim sibi hae in negociis prasitas nominallet. vi puta, cum saepe mendacii ratione contra veram causam itate consuescerem. iliaque cum indicendo) lndi cendo,inquit. ergo iam omissa eli sapientia. si desola duendi cora iudicium et . sNonnunquam etiam superior visus essetis,)Cllendit vetum iudicium non fuisse, ubi vatici te aliquis videtur. potiusquam plobatur. ssiebat ut & multitudinis, di suo iudicio dignus,qui rep. geteret, videretur.) Multitudinas. inquat, udicro: Iam in multitudine veritas ipsa vilis es i. quod autem ait. suo iudicio. hoe quoque illitum est. Quis nam autem de se potest. aut debet habete iudicium: Ad poliremum dignut videretur,ut supra. itaque cum indicendo saepe par, nonnunquam etiam superior .isus esset. si inc nimirum non iniuria,) in metaphora permansit, gubernaculum, naufragia. utrunque enim est nauis. Negat etiam cuiquam debere mirum videra, temp. pessii

datam cum ad eius tegimen venerint homines temeratio, atque audaces . Hoe autem intelest inter audacem & temeratium.

audax potest interdum & pto bono accipi, remetatius non nisi malus. Audacia ergo eu duplex. nam & ille qui in prosperis rebus temere aliquid aggleditur, audax est: & ille qui prouisa

rationibus sortiter aliquid incipit,audax et . quoniam ergo audacia duplicem sontem habet, hic praemisit temeratium, ut in te ligetemus male audacem. Temeritas enim di inconsiderantia causae sunt, halum euentus audacia. sQuibus rebus ta tum odii atque inuidiae suscepit eloquentia. Omnis causa habet euentum suum, omnis q. euentus causam, utputa ignis, cum in I gruim misius, causa est. eausae veto euentus incendium: Ita ergo eloquentia primo odium contraxit: iam ex odio .id est eκ causa necesse est aliquis consequatur euentus. Ergo inuidia consecuta ellipterutaque enim ex odio inuidia nascitur. plerumque inquam,nam ct alium poteli habete euentum . si enim limitem oderis non inuides,sed inimicus ea . si seruum oderis, non inuides,sed italaetis . non ergo semperodis est euentu inuidia. Sunt enim causae, quae interdum non necessarios euentus h bent : Vt si pugno percutias, & occidas . sunt item causae,quae neeessarios habent euentus: ut ignis nussus in il ipulam, saetae incendium nee te et . sQuibus rebus tantum odia atque in

uidiae suscepit eloquerula.) Postquam . inquit, respub. ab insis

194쪽

pientibua re dieaeibus erepit administrati, sapientes illi eloquentiam odisse erepetunt, di omisso studio te p. priuatim atque ociose ea quae gerete in rep. non licebat litetis scripti 1 q. exercete coeperunt. Atque ideo factum est, ut usque ad nostram memoriam recti atque honesti inemoria peruenitet. ut homines ingeni siltim,) ingenium eli via quae dam naturalitet animis insta, suis viribus praeualens. in ingenio itaque de sapientia eli εe eloquentia,ut in his es , quos ingeniosissimos. vocavit.& ingenio est la eloquentia ut septa tum ingenio stet a malitia. t Quare mihi videntur Absolute hoe quidem. Hoc vero a plerisque eorumalesetium ob&leuisse).i. liatus ille quo in te p. sapientes atquereloquente, homines t et sabantur, omissus est, atque in Obliui nem tedaei ut illo praesertim tempore quo rei p. periculis maxi me fuerat succuttendum . Et hoe quali per indignationem pro nunerandum. Quod vero ait, a plera lue. tecie dicit. Non enim omnes sapientes a reip. tecellerunt. Nam Atheniensibus solon leges set ipsi. de quia norat multos in re p. tot ruptissimos, in exilium ultro profectu, est. ijsdem Atheniensibui leges Et Dracon tulit . duorum itaque hominum legibus utuntur. Lycurgus Lacedaemoniis etiam leges scripsit. Non ergo omnes sapientes

a R. P. recesserunt, sed quia plerique reces etant, pauci teliqui facile aut cesserunt,aut oppressi sunt. s Nam quo indignius temhonestiis mam) Quando aliquid faciendum persuademus, ab honelio,ab utili, a potii bili persuademus, iniet dum de necessarium ponimus. iisdem praeceptis etiam illam tem. quae non iit sacta,reprehendimus. ut hie Cie. cum quaerii ut sapientes a R. P. tecelia

iisse. si quidem ut id non sacelent,suberat honesta, . s Nam quo indignius rem holiet illimam de ieci illimam violabat) Subetat utilitas. sSummo cum reip. det timento, utique a repub. peticulum submouere utile est. Suberat possibilitas. sstultorum de improbo tum temeritas de audacia) baeile .n. stulti ae temerati superantur. Eouudiosus di illis retiliendum fuit, de teip. consulendum. Hie quoque hontinum atque utile seruauit. Hon stum est enim improbis tetillete. Vtile. R. P. in causis habete defensam. Quod nostrum illum non fugit Catonem,) Nostrum, id est Romanum. Nam teprehensio illa sapetior sapientum atque eloquentium, de Latrio tum otincipibus sacta eli. Quod hi disertis ae dicacibus hominibus facile rei p. cesserant. Nune vero venit ad Romanos, quos Octendit ita sapientes atque et ruentes suisse, ut nunquam R. P. de saluerint. neque quidquam lis tantum desertis coneellisse. Quod cum facit, praeponit

laetis Romanos seq. pet Romanos. verum exempla cum pro serimus,non unum aliquod . sed quam multa possumus, eum de- eo te tamen proferre debem ut . ut nune Cici commemorato Catone flatim alio, subistit. imul quod in Romanorum laude uni us hominis quamuis egregii non sussim exemplum. Quibus in hominibus erat summa virtus, de summa uirtute amplificata auctoritas, Ze quae his rebus ornamento,& teip praesidio esset, eloquetitia.)Vmutem in artibus semper sapientiam accipiamus. Verum sapiens atque eloquens habete debet illam, quae totamessicit auctoritatem. Itaque s accedat sapientia,ampliseatur auctoritas. si his duobus accestetit eloquentia,etit qui haec potuerit habere perfectus. ut hie maioribus nolitis,Catoni, Laelio, atque aliis. tradit sapientiam, auctolitatem, eloquentiam.

sui; a te meo quidem animo) Meminimus in hae praefatione quat tot theseis esse . Plinei palem illam, iungendam esse et quemiae sapientiam. secundam illam non multum prodesse R. P. λlam sapientiam, amen prodesse. Tettiam illam, nunquam omnino eloquentiam talam prodesse R. p. nimium ob. esse plet unque, pollea de origine eloquenti aedili eruit de quae Gius ei tea actus natura fuerit dis putauit. Ollendit q. primo et quentiam prosuisse, sed quandiu suetit mixta sapientiae. Polleandem eloquentiam repudiata sapientia maxima naufragia i tulisse R P. magnunaq exinde odium atque inuidiam contra-. xiis. Nequis ergo existimet eloquentiam semper esse fugien' dam quippe multa incommoda per hane eontigisse monstrauit γnece sitici tire quarta thest ea, itudendum eloquentiae, sed quae mixta si sapientiae. Et est hie quasi exotiatio. In exortatio. ne , ero deliberationis praecepta seruantur . t tactatur utilitas, tractatur bonestas, tractatue poli bile . utilitat porro duobuη genetibus comprehenditur,si mala repellamus, si prospera consequamur. Ergo hic tractat utilitatem ab ultoque . de primo ut mala repellantis r. sed eo vehementius inquit,studendum et eloquentiae,ne mali magno cum detrimento bonorum, de eommuni omnium pernicae plurimum pollini. Deinde quo bonaeon sequantiri,cum presertim,inquit,hoe unum si,quod ad omnes res de publicas, de priuatas maxime pertineat. Postremo

etiam ad selam ptisatam utilitatem descendit, & ibi utile atque

honesum ipsa nominibus signat. Hoc tuta,inquit,quod utile est, hoc hone 9 a,hoe illustris. quod ex utili atque honesto ell, hoe eodem, inquit, uita iucunda fiat. Magna exotiatio. s quidem est

in tet studia utilitatis atque honestatis circa eloquentiam comparandam, uae quidem studia multum habent laboris. Et iam uitam una fututam dicit esse iucundam. Supereti ergo possibi te, ut ostendat eloquentiam posse consequi, si, inquit. non et quentia solum natura, neque exercitatione . sed etiam attetosiliat, quoniam attem distete, in nostra potet a te est. Possumus,inquit,eloquenti am consequi. 1 n hac exotiatione est etiam auaesis, auget enim laudes eloquentiae. Auxesi porto duobus modis fit ratione,de comparatione. Auxit eloquentiam ratione, ubi ait. pet hanc Si publieas Ee priuatat rei admina strati posse. pethane vitam tutam , honestam, ill ulliem, incundam, futuram. per hanc unum quenque rei p. abi atque amici, prodeste. Auget vero eloquentiam comparatione, cum ait elocutione lata fera, vi belluis omnibus antecellamus cum line illa inferiores belluT-

sitnus praeesarumque esse,si ptopter quod bellu is pixitas, hoe ipso etiam hominibus antecellas. quod potetit fieri, si eloquens

suetis. Nune quoniam exortationia atque auxesis praecepta monstrauimus,ad interpretationem in his polite orationis redeamus. sQuare meo quidem animo nihilo minus eloquentiae si

dendum eu, 'Qua ita illa thesis,studendum eli eloquentiae, sed

quae sit mixta sapientiae. Et iucunde meo, inquit,animo,ne quid sibi . surpasse vrdeatur, non dixit,eloquentiae nudendum censeo . sed quod ait nihilo minus. i. quanquam muli a incommoda attulerat reipub.tamen eloquentiae studendum is, sed ut ei lapie tiam coni ungamus. sEtsi ea quidam de priuatim de publice per uet se abutuntur,) Magna exortatio cum ait quidam, ut si pauci sunt,sae ite Optimi posse videantur. s Pituatim di publieri Res.

pub. enim his duobus constat. hominibus de ciuitatibus. spe uel se abutuntur,) Obesi enim rei p. qtiod prodesse debeat. sM gno cum detrimento bonorum,& communi omnium pernicie Et hie optime exhortatur. Ne qui enim diceret, quid mea si boni periclitantur ' recte a3didit, Ze eommuni omnium pem:-ete. Ergo studendum eu eloquentie, ne opprimantur . t Natri lime ad rempub. maxima commoda .eniunt, si moderati ix Omnium telum praelio est sapientiar) Bene persuadet sapientiam iungendam elle eloquentiae.si quidem te tum omnium modetatrix est. Ergo multa inqu:t,an rem p commoda veniunt ex et quentia uel sapientia. Sed quia multi propitii magis utilitatiabus volunt esse consultum recte subdidit: Hi ne ad ipsos qui eam adepti sunt laus honor,dignitas consuit. Quae omnia ac et ilia sunt de honesta. Hine amicis quoque eorum celtissimum ae tutissimum praesdium comparat ut Oliendit hie quae agat orator. sapiem enim cum eloquentia negocia suscepta non deserit. Et inde se,ut eommodis amicorum deesse non possit. ut ipse Cicero in Vettinis: Et oui omne teliquum tempus, quod mihi ab amicorum negotiis datur, in his studiit laboribui q. eonsumam .sAemilii quidem videntur Diximus supra auxesti in ratione leeomparatione feti. hie comparatio est hominum de belluatiam, Et inter se hominum. Hoe s sol te non natura modo,neque ex-eteitatione conficitur, verum etiam artiscio quodam compat

tur ;) Vt supra diximus .possibile hic tractatur . i. posse ab hominibus per artem eloquentiam comprehendi. Necessario ergo. prius quam eloquentiae praecepta traderet, exottat ut est ab honesto, ab utili .a postibili de debere ab hominibu ι.ε. posse eloquetiam comprehendi. Sed antequam de praeceptis oratoriis dic mus,videtur dicendum de genere ipsus altis, Omnis ais duplex es. i. suplicem laetem habet seeundum piaeceptum, intentiamq.

Varronis, qui ait esse artem extrinseeus unam,aliam intrinsecus.

Ris extrinsecus talis est, quae nobi seleni iam se iam tradit. lnit insecus, quae ita dat scientiam, ut illud ipsum quod se lentiam dat, quibu3 rationibus laetamus ostendat. ita illa ad scientiam solam proscit,hre ad scientiam quae in hae actu si,ut puta s dieam.

grammatica ara ess gnara, partim orationis, gnata 6 llabarum , gnata litetarum pet hane discim ut Omnia uitia vitare. hie eum dico,cum q. pet hane vitati vitia dico, non tamen quo modo vitentur Ollendo, artem illam extrinsecui doceo, pee quam se lascientia distitur . si autem dicam quae sunt patiet orationis , quae syllabae, quae litera, quibus q. modis omnia illa constem, suo pacto uitia vitentur, tune erit illo ara, eui est nomen iniri reus, non quae ad scientiam nostram tantum proseit,sed auae in actust. Ergo & ais rhetorica duplex est. nam est extrinsecus, de intrinsecus. Intrinsecus autem illa est , quae nobis ad actus

praecepta artis insinuat. Extrinsecus porto,quae nobis quid sit rhetorica

195쪽

ihetorica demonstrat,quam cum demo nil tauerit, scimus latum,

sed exercere non possumus. Hanc itaque attem extrinsecus,

quae solam scientiam pam,quinque rebus Tullius ostendit,senere artis,o Heio fine. materia, partibus. Ipse autem Ostendit,ie de ea arte quae est extrinsecus esse dicturum. In transecus vero attem,quae nobis ad actus praecepta dat,interim disserte. Ait enim. Sed antequam de praeceptis oratorias dicamus,videt ut dicendum de genere ipsius artis, Quoniam primo artis geneti satisfaciendum est,quale genus thetoricae attis is,explicemus.

MARINI BACI CHAMI CASTI

sapiens cognouit quae materia esset,& quanta ad maximas tes opportunitas ammis meli et hominum , si quis eam posset et ieere, & Praecipiendo

meliores reddete.) veta lectio, ut albitror, es, Meliorem . nam de Opportunitate, quae humania inest animis,loquitur. Si quis ea n posset, inquit, elicere, &ptaecipiendo meliorem reddere. sproiecto nemo nisi graui aeluam commotus ratione,cum viribus plurimum posset, ad ius voluisset,sue ut descendere.) Otatione, non ratione legendum ense,& eaeci, ut aiunt, viderent. Quo magis huiusmodi offens

cula miror.

DE IURE CIUILI. ET PAR

I v I L I s quaedam ratio est.quae multis & magnis ex rebus constat. Eius quaedam magna di ampla pars est altisciosa eloquentia. quam R hetoricam vocant. nam neque cum iis sentimus, qui ciuilem scientiam eloquentia non putant indidere: & ab iis, qui eam putant omnem rhetoris

vi&artificio contineri, magnopere dissentimus. quare hanc oratoriam facultatem in eo genere ponemus,ut eam

ciui tu scientiae partem esse dicamus. v ICTOR IN us.

IVIL I s quaedam ratio ut supra promismus.

de genere altis thetoricae nobis dicendum est.

Genus hoe ipsum quod sonat genus vox est. hae evox generis triplicem signiscam iam habet. Eligenus,id est patria patentes,origo sanguis. ino modo est illud,unde genua duci 1 8 Eu item genus , sub quo multa similia ex eodem descendentia continentur. vi animal genus .etiam hoc modo piscis.equus,animalia,sed horum omnium genus animal. Est tertium illud genus,quo cuiuia libet tei qualitas indicatur. vi s dicas, cuius generis uectis, ius geneticiactura. In hoc genete Tullius attem thetoricam ρ

nit,id est qualia, vel quanta si demonstrat. Et recte,s quidem

ais genus est. Illud sub quo genere artis, ata grammatica, ars dialecti O,ari thetotiea. sed ista omnes attes in genere qualitatis sunt ponendae. quo quales,vel quantae sint demonstrentur. Ergo & rhetoricam in genete qualitatis ponit . quo qualis, vel quanta sit demonstretur . Deinde debet attendete .bi si ars rhetorica .an sola stat par si aequalis,maior minor ut sit. Atque ideo .quia tae dilisentet inspexit . rhetoricam ciuilis cuiusdam rationis partem dicit esse maiorem. Et quia ad genus artia rhetori eae descendimus. quae sit,Vel ubi stotiendamui. Omnia patria quidquid agit, eluilis ratio dicitur . Hre ciuilis ratio duplex est. vna quae tes certa solenni cutis, & sne ullo tumultu agit.de altera,quae in lite,ac disceptatione versatur. Et hoe m do quidquid agit,duobus modis agit facti a te dictis. Ita ciuilis est ratio una in lactis & dictis, sed quae facta de dicta in actu atque operae constituta sint. Alia in factis & dictis, sed qui facta & dicta in iudicio,vel quisione versantur, ita una illa ratio

in actu tu, atque opere,hanc xeto alteram ciuilem rationem,quet in quaestione versatur, scientiam nominauit. hic enim docetur, quid iusium,quid utile,quid honetium. Haec tutia, ciuilis ratio id est scientia.m duobus est in thetorica,id eis at liticiosa et quentia , di in sapientia, id est rerum conceptione ex natura veniente . Sed quia Orator plus per eloquentiam petit, iccircor hetorrcam ciuili, rationis patiem esse diximus. Sed quia d plex es, Cuiusdam rationis partem dixit. nam S i bi & sapiemliae,vi genus ex ptimas, thetoricam partem magnam amplam q. esse cotist mat. fCiuilis quaedam ratio est,quae multis & magnis ex rebus conliat. Cum dicit quaedam ratio est, ostendit duplicem eiser unam, quae in opere constituta est, alteram, quae in qua sit nibus. quam lationem ciuilem. in qua rhetoricam ponit, ut 'supra diximus,scientiam debemus intelligete . di quod ait, Multis de magnis ex rebus eo at. Notum eu enim quam crebris, S de quam magnis rebus iudieia, vel quasiones habeantur.

Patum ergo suetat dixisse,multis ex rebus si addidisset, & magnis. s Eius quaedam magna & ampla pars est altisciosa et

rnoa,) Cum ait, quaedam para, ouendit eloquentiam &cientiam : ex duplici tonitate, id est ex sapientia & artisetosa eloquentia, sed eloquentiam partem esse maiorem. Nagna& ampla pati) Magnum est,quod in eum ulum sui S magnitudinem crescit: amplum, quod late patet, de per multa diu unditur: ita ut supra, quae multis S magnis. Magnum ita ibi, vehie posuit,multum veto, ad amplitudinem reseramus . s Magnati ampla pars est artificiosa eloquentia,) Non eloquentia solum, sed altisciosa eloquentia, quae thetori ea vocetur. s Nam neque eum iis sentimus, qui ciuilem scientiam eloquentia non putant indiserer) Diximus supra. partem illam ciuilis, quae in Iudaei s versatur, scientiam uocati, hanc que ex duplici conssa. te, sapientia .s de atiisetosa eloquentia. Qua te nune se ab itilis dissentite dicit, qui horum altero riuilem scientiam constate dicunt. s Nam neque cum iis sentire u , qui ciuilem scientiam eloquentia non putant indigere:) Multi, inquit, dicunt civilem scientiam, sne eloquentia stare non posse. cuncta enim per naturam. id eli per sapientiam saeile posse cognosci. Mutiti autem dicunt, ciuilem scientiam sola eloquentia constato posse. Illudq. esse iusium, vel iniussum, quod eloquentia ρο- tuetit persuadete . sed ego, inquit, ab utrisque dissentio. nam eiu ilis scientia, Et ex sapienti a constat, sua cuncta sentimus,&ex eloquentia, qua id, quod sentire possumus, explicamus. Sed quia eloquentia posita in R. P. facilius quod fuerit aggrensa persuadet, acerteo eam in ciuili scientia pariem dixit ese maiorem . s Et ab iis, qui eam putant omnem theioris vi & arti scio contineti,) Si ergo omnia eiu ilia scientia sola Rhetoriis ea non potest contineri, Rhetorica ciuilis scientia pars est . Quod autem ait, Rhetori, ut Se altiscio : tale est, ae s dicatur . Grammatica est gnata litetatum, per hane enim discimus omnia vitia vitare, non dico tamen quomodo uuentur. Artem illam ex itinsecus doceo, per quam solum vitentur, sed non uomodo . si autem dicam quae snt partes orationis, quae syllabae, quae literae, quibus characteribus consent, quo pacto vitia uitentur, tunc erit illa ars cui est nomen intrinsecus non ruae ad scientiam noliram tantum proficit, sed quae ad actuat. Ergo S ata Rheto ira duplex est. nam est extrinsecus de intrinsecus. Intrinsecus autem illa est quae nobis ad actus pret-cepta artis ins nuat. Extrinseeus potio quae nobis quid sit Rhetolica demonstrat, quam cum demonstrauerit, scimus tantum, sed exercere non possumus. Hxe itaque res, qudi solam scientiam parit, ut & artificio continentur. Artificium ea. quo ad aliquid ei tiua iaciendum per praecepta formamur. Nam id. quod ex artiscio conficitur, vis est. Ergo hie Rhototis ui , inquit, ostenditq. unde uis illa descendit, de arti scio contineri. s Qua te hane oratoriam facultatem in eo genere ponemus, ut eam ciuilis scie tiae partem esse dicamus.) Artificiosam

eloquentiam , facultatem oratoriam vocavit. arte enim uniuscuiusque res saeuitatem consequimur , ct haec eadem xit, ea quae , ut

supra dixi - arte collicitur.

196쪽

F F I C I v M autem eius facultatis videtur esse. dicere apposite ad persuasionem: Finis persuadere dictione. Inter ossicium autem N fincm hoc inter

est, quod in ossicio, quid seri, in sne,

quid ossicio conueniat, consideratur : t medici ossicium dicimus esse, curare apposite ad sanandum; finem,curatione sanare. Item, oratoris quid om-cium.& quid sinem esse dicamus, intelligemus, cum id. quod sacere debet. sicium esse dicemus; illud cuius causa facere debct finem appellabimus. Materiam artis eam

dicimus,in qua omnis ars & ea facultas,quae conficitur ex arte, versatur.ut si medicinae materiam dicamus morbos ac vulnera, quod in his omnis medicina versetur: item. quibus in rebus versatur ars, ct facultas oratoria, eas res

materiam artis rhetoricae nominamus. Has autem res

alis plures, alij pauciores existimauerunt. nam Gorgias Leontinus, antiquissimus scre rhetor, Omnibus de rebus orat cm optime posse dicere ex illimauit. hic infinitam Nimmensam huic artificio materiam subiicere videtur. Aristoteles aut cin, qui huic arti plurima adiumenta at que ornamenta subministrauit,tribus in generibus rerum versari rhetoris ossicium putauit, demonitiativo, deliberativo. iudiciali. Demonstrati uti in cli, quod H ibuitur

in alicuius certa: pcisonae laudem .aut vituperationcm .

Deliberativum dit,quod politum in disceptatione,& consultatione ciuili. habet in se sentcntiae dictionem. Iu

diciale est, quod positum in iudicio hab t in se accusatio

nem & defensionem .aut petitioncm ct recusationem. S, qui madmodum nostra quidem fert opinio. oratoris a II,

di facultas in hae materia tripertita versari ex illi manda

est. Nam Hermagoras quidem nec, quid dicamitendere, ne quid polliceatur, intelligere vidctur, cru oratoris materiam in causam,& in quastionem diuidat. Causam esse dicit rem . quae habeat in se controuersiam indicendo positam cum personarum catarum intcrpo sitione: quam nos quoque oratori dicimus csse attribu tam . nam ct tres partes, quas ante diximus, supponimus, iudicialem, deliberativam. demonstrativam. Qia aestionem autem eam appellat,quae habeat in se controuersiam

indicendo positam, sine certarum personarum interpolitione ad hunc modum: Ecquid sit bonum praeter honestatem: Veri ne sint sensus: Quae iit mundi forma rQuae sit solis magnitudo. quas quaestiones procul ab oratoris ossicio remotas, sicile omnes intelligere existimamus. Nam quibus in rebus summa ingenia philo-ἰophorum plurimo cum labore consumpta intelligimus, eas sicut aliquas paruas res oratori attribuere, magna amentia videtur. Quod si magnam in his Hermagoras habuisset facultatem , studio dedisciplina comparatam ; videretur fretus sua scientia falla in quoddam constituisse de oratoris ossicio. &, non quid ars. scd quid

ipse posset, exposuisse . nunc vero ea vis est in homine, ut ei multo rhetoricam citius quis ademerit, quam philosophiam concesserit. neque eo dico, quod eius ars,quam edidit, mihi mendosissime scripta videatur. nam suis in ea videtur ex antiquis artibus ingeniose di diligenter

electas res collocasse, & nonnihil ipse quoque noui pro-Cr CERONI stulisse verum oratori minimum es .de arte loqui; quod

hic secit: multo maximum, ex arte dicere; quod eum minime potuisse, omnes videmus. Quare materia quidem nobis Rhetoricae videtur artis ea . quam Aristoteli visam esse diximus. Partes autem hae sunt,quas pleri que dixerunt, inuentio, dispositio . elocutio, memoria,

Pronunciatio. inuentio est, excogitatio rerum verarum, aut verisimilium, que causam probabilem reddant. Dispositio est, rerum inuentatum in ordinem dilitibutio. Elocutio est, idoncorum verborum & sententiarum ad inuentionem accommodatio. Memoria cst. sirma animi rerum ac verborum ad intentionem pace ptio. Pionunciatio est, ex rerum & verborum dignitate voci S & corporis modcratio. Nunc his rebus breuiter constitum, eas rationes, quibus ostendere possimus

genus, ct ossicium'. & finem huius artis, aliud in tempus

differemus . nam & multorum verborum indigent, α

non tantopere ad artis descriptioncm, NPraecepta tradenda pertincnt . Lum autem, qui artem Rhetoricam scribat. de duabus reliquis rebus, de matcria artis. ac partibus, scribae oportere existimamus. Ac mihi quidem videtur coniunete agendum de materia ac partibus.

quare inuctio . quae princeps est omnii part tu, Poti,simuin omni causarum genere, qualis dcbcat esse, colideretur.

VICTOR INVS.

F FI C iv M autem eius facultatis ridetur esse, dicere apposite ad pei suasionem: rinis, pelluadet edictioneὶ Oiscium eli, uniuscuiusque personae a-

cius congruens secundum mores ciuitatis . lego

officia pro personis diuersa sunt. Aliud enim est Osficium patris aliud amici, aliud cui ad eam rede mus attis oratoriae. Olficia veto omnia ad finem spectam . Finis quoque ad osset a resertur. Nam neque ossicium tecte desiniti poteli sine admixtione finis,neque titiis siue ossicu coniunctione . de hoc in omnibus perlonis, ae rebus. vi h:c Cicero mdefiniendo oratoris Officio finem nectit ossicio, ait .n. Oificium autem eius iacultatas videtur esse, apposite dicere ad pet suasio. nem. Ergo Oiscium citatoris eii dicere, sed apposite ad petis sonem. ubi iam finis admixtio est .i. petis alionis. Nani solam dicere, non bene officium definierit oratoris, potest enim esse multorum . nam ct poetae,&philosophi dicunt. Itaque orat rix ossicium plenissime sinas admixtione det Iarauit. Deinde finem orationi i5cq ait esse, pet suadete. Sed non satis plene nem oratoris ostenderat, ii solum pei suadere potuisset. nam per

suadet ut tabulis,tormentis,testibus,multisque lus rebus : Ergo ut finem propraum declaret fini adiunxit Oiscium. ait enim. Finis est oratoris ossic's, persuade te dicetione. Dicit ne, Inquit.

quod est oratoris ossicium. ita. inquit, di medici Oiscium ei curare. Sed quia multi & ineantatione deligaturis curant. C rare, inquit. sed apposite ad sanandum. Ergo ut euidentius Gi5eium medici demonstraret finem quoque subiunxit Oisc O. .curationi sanitatem. Deinde finis est medicinali scilicu, inquit, sanare. sed quia multi item sanant, addidit Sanate curatione. Ita ergo semper officium &finis sine altero exprimi non possunt. Hanc tamen dii antiam dicit esse inter olficium di sinentivi in os scio quid agendum st,in fine quid complendum ire, coliticitate debeamus. Hic Marcomanus et rauit, qui dixit finem oratori osseu non esse persuadete, nec finem medicina lucificu lanate, etenim saepe non persuadere oratorem, di medicum non sanare eontingit. ideo addidit, matenus rerum eonditio personarumque patiatur. sed non intellexit Cic. qui finem ieiebus iplis polia H. nam inuentu. . qui finem in ossicio continuit,& in hiniplis rebus,quae dum in ossicio ium, ad finem tendunt. quare de

oratoris omeu finem esse completum , si apposite ad persuas nem dicat ,& medicinalis officu finem esse completum . si quid

quid ad sanitatem spectare videtur, adhibuerit. Marcomanus itaque finem non in rebus,sed in euentu collocauit. Mai etiam artis eam dicimus, in Res interdum specialiter definimux, eum

quid sit ab eisdem ipsit incipiamus demonstrare. ut paulo anted finiuit

197쪽

d siniuit genus osse tum finem in arte L I Rhetori ea. Inter

dum quo clarius desniam a genere incipiamus eius rei quam de luimus,sed a genete quod sibi uicinum lit, non valde rem tum ut nune Cie cum m iter iam ariis thetoricae demonstra tutus sit non a matellae desinitione coepit, sed i materia artis. Priamum autem genua est materia. materia porto in duas speetes diuiditur. Eii enim materia artis,& non artis. Rursus materia artis diuiditur in artes plurimas, Grammaticam, Dialecticam,

Rhetoricam,aliasq. multas. Ergo a materia atti , quae comis munior supra incipit. vi definiat materiam attit thetoricae. Maia temam,inquat iti I. vi genus esset,non addidit rhetoricae. v

tum quod ait Eam dicimus. Ostendit artis omnem materiam in duobus esse. i. in eo ubi facit aliquid di in eo unde facit, utputa sa-bti materia est in eo ubi facit. i. sertum quod tunditr est item sa-hti materia in eo unde facit .i. malleus quo tundit . ita de medici materia eli ubi facit. morbus ae .ulnerat item unde saeit, mi ruis menta quibus eurat. sie δ: materia thetoricae artis potest in eo esse ubi facit i. in deliberatione,demonstratione iudiciali potes di in eo esse unde facit . i. in argumenti . quaestionibus, Et in teliquis materiae necessariis .ivetum Cicero generaliter materiam attis illam dicit, in qua omnis ais.& ea facultas quae constitui ex arte versatur. i. ubi si, non .nde strvi medici materia sit, morbus ae vulneta: sabii sertum quod tundit . rursus rhetoricae artis materia si deliberatio, demo miratio, iudicia. te non argumenta, εἰ illa omnia quibus materia rhetoricae attis

impletur. Verum quod ait. In qua omnis ars di ea facultas, quae conficitur ex arte, versatur,) Cum accipimus alicuius rei artem. neceste eli nos aliquid ex ea consequi. Quare id quod ex alte eonstitur, ut supra docuimus, facultas dicitur. Cuncta enim per artem Acili ut tranfiguntur. suas autem res alis plures, alia paucio ter) Eas res .s in quibus materia artis the toricae eonsissit. sunt autem, me Aristoteli de Ciceroni placet, iter . i. triplex materia, semonsstativa.delibet alitia.iudicialis. Itaque quantum ad materiam rhetoricae artis spectat, hoc plenum es . lam quidquid plut e Ii a pleno, plus intellarii ur.

Quidquid minua a pleno, minui intelligitur . verum quod plus eli. dupliciter plua est. aut in eo ubi modus est, aut in insnito. Et ideo addidit praeter illud, quod dixit, alii plutes ex illimauerunt. Nam Gorgia . inquit, Leontinus antiquissimus sere rhetor, omnibus de rebua oratorem optime posse diceteriistimauit. hie infinitam te immensam hule arti scio materiam subis cete videtur. Ereto illi, qui in plumbus rhetori eam materiam constituunt, e, hortationem de consolationem in re. rum generibus ponunt, id est in materia thetorica . sed quia orator in civili ratione .et satur . consolatio porro priuatorum est,consolari amiei es potius quam oratote. Deinde quia OG

cium oratoris est persuadere dictione . exhortatio sue dehorta tio ad materiam non pertinent oratoris. Cum enim exhortor,

nihil persuadeo, sed Volentem aliquid , t magis velit insim . de

cum dehorror, nolentem aliquid non tune primum persuadeo vinolit, sed vi magis nolit infligo. Ergo neeessario exhortati nem Eteon lationem Tullius a matella thetoricae attis sep rauit . Item illi qui tes pauciotes thetoricae malet e tribuunt, demonstrationem tollunt. dicunt enim in demonstratione nihil persuadere oratorem,cum reuera persu adeat,sed salso. Nam cum aliquem uituperamus, sue laudam ut, ut apud omnes talis habeatur qualem de moniliamus sine dubio persuadem ut . Ergo Cicero Aris . secutus triplicem materiam esse dicit orato

xij ossicia demonstrativam deliberativam, iudicialem. Sed has

materias in publicis causis constituit, hii q. personas eritas tribuit. mare has it ei ter definiuit in eiulli negocio postas , cum cetrae sinificatione pellanae. Demonstratio est, inquit, certa personae aut laut aut uituperatio. Deliberatio es .inquit, quae posita in publicis causa, assettioni, suae sententiam dicit. Iudicialis est,inquit,quae in iudicio ciuili posita duo agit, aut accusat, aut petit contra, aut defendi aut negat. Nam Gorgias Leontinus antiqui sumus sele thetor, hie otatorem dixit omnibus de rebus optime posse dicere,qui ut Videmus,a pleno excedit,& excessit, non ad id,quod habet modum, sed in infinitum. Denique hoe ipse Cie. ostendit. Hie infinitam .inquit, 3e immensam hule attiticio materiam sub cere Videtur. s Aristoteles autem, qui huie arei 3 Duo quae oratori maxime sunt neeessaria Arist. cito seribendum artem dediti Inuentionem & elocutionem.

adiumentum enim de inuentione uenit ornamentum de elocutione . Hic erio Arist. sententiam sequitur . nam thetoricam materiam triplicem constituit, demonstativam, deliberativam,

iudiculem. s Nam Hei mauolas) Scimus Ciceronem mate

riam rhetorio artis tripliem eonstituere. iudicialem, deliber

trum,dem nutatiuam,hocq etiam Aristoti placuisie, quare s petius teptehendit eos qui oratori infinitam materiam eonilit uetant. replehendit eo x,qui addiderant exotiationem, de conis solationem. reprehendit de eos. qui subtraxerant demonstrationem. Hunc etiam Hermagoram, qui neque arte scripsit. consutat ac lacerat .dieuq. hune .ehementer errasse, quod materiam oratoris in duas pallex diuidat. in causam di in questione. quotum unum dicit eise otatoris ossicis, causam . s. aliud longe

ab orato te remotissimum,le nee ab ipsis philosophi, diligenter comprehensum . s. quisionem. s Nam Hermagoras quidem nee, uid dicat,attendere, ne quid polliceatur, intelligere vid tur, ouobui modis teprehendit Hermagoram . quod non peraspexerit rei illius .im quae omnino remota est ab oratoris ossiscio, id est quaeli ionem, di quod videatur de se polliceri ea quae oratora attribuat ad dicendum. Hoc quoque duobus modis re prehendit. Nam etiauit,inquit, si non quod omnis orator, sed uod ipse possJt ad materiam tbetoricae artis applicuit. Dei e, inquit nec ipse potuit,riam nunquam illum ex alte dixisse mmnes videmus. Ergo quoniam duo diximus in Hermagora reprehendisse Ciciquod tem non attenderit,quod multum de se videatur e se pollicitus: ptimo eum demonsitat rem quam otato ri alitibuerit non .idisse. sed ame quam id ostendamus, quid sit causa quid quaestio,videamus. fCausam esse dicti rem,quae habeat in se eontrouelsam in dicendo postam eum personatum certarum interpositione: Causam,inquit hane esse dicit, eo trouersam in dicendi contentione postam cum cetiis personis.s Quam nos quoque Oratori dicimus esse attributam.) Nam huic,mquit,causae tria genera supponimus. Iudiciale, deliboratiuum,demonstrativum . Quaessionem porto hane esse dicit. Controuersiam quidem in die et O postam, sed sine tertias petis sonis cur, sei licet thetorica dictio uocatur . Thesa potio duplex est, theotice de practice . Theotice eli, quae diis uina cognoscit. Practice et , quae in hominum negociis, di ei- uili disceptatione versatur. Ergo primo asserit. Hermagoram ,

vim rei quam oratori attribuat, non uidisse . nam thesin Oratoris materiam non esse persuadet. quae eum duplex st, theoricen

magis exaggerat, nee patuis aut leuibus quastionibus, sed intanitu 1 veti ne sint sensus, quae sit solis magnitudo . Sed quare ει praestem thesn posuit . i. te quid si bonum Iraeter hones

tem ' Thesin quidem Cici materiam oratoris e se non dicit, italam q. theoticen omnino remouet. Placticen autem thesin diiscit ab citato te tractati,sed ut argumenti locum teneat, non materiae ergo ita tollit oratori practicen thesin , ut materia eius non

si, sic eat autem ei pro argumento proferre. s Ecquid si bonum iraei et honestatem:) stoici dicunt honestatem solam bonum es. e. Iam multi disputant,virum de utilitat bonum st,vitum &dignita, bonum si sueti ne sint sensus ) vi Luet negat esse veros sensu ,odoris. visus tactus saporis,auditus. Qtiae fit mundis ot mar) Multi enim dicunt mundum in modum sphaerae esse eoi lectum, multi oblonga rotunditate esse sormatum, multi planas acie, multi ouadrata, multi in eam etae modum, scilicet ut subterra non si Daulia, at supra caput esse mundi faciem . s Quaest solis magnitudo.) Vitum tantus si, quantus videtur, an maior,vel multo minot. sQuas quaestione, procul ab oratoria

oscio temota facile omnes intelligete exi8imamus. Bene ait, ab oratorix ossicio remotas. Oratoris Oiscium enim est,neg cium civile tractare. Non tamen dixit, ab orato te temotas. Potest enim orator,postquam ploptio ossicio satisfecerat,etiam philosophiae operam date. s Nam quibus in rebus summa ingenia philosophorum plurimo cum labo te consumpta intelligimus, Quando aliquid negamu . aut tollimus, quare id facimus demositate debemus. ut nune Cie. ab oratoria matelia tollit thesin, de probat se recte tollete. Nam inqui . tes illas in quibus philoso phi ingenios magno eum labo te Versati sunt, has oratori quasi patuas partes applicare dementiae est, oratori s. dui aegre suum

quoque implet ossicium. sQuod s magnam in hii Hermagoras Ece. Ostendit iam Hermagoram quod primum fuit, vim tei illius non vidisse, quam ad otat otii materiam, quas parum aliquid applicuerat. Nune illud aliud tractat,nee quid polliceatur intelligere videtur. de ostendit pruno,non recte cum serisessi ex eo quod ipse posset in ceteros praecepta constituerit. ods inquit. magnam in his Hermagoras habuisset facultatem, studio de disciplina comparatam. videretur stetus sua latentia. sausum quiddam constituisse de oratoris ossicio. Deinde illum nihil potuisse cons tmat linivi q. illi 5e thetoricam. 8 philosophum

tollit. Practiceat. thetolicae eu theorica philosophiae nunc vero,

198쪽

inquit, ea vis est in homine, ut ei multo thetolicam citius quia ademerit, quam philosophiam concellerit. sQuod si magnam milia rebus Hermagora, habuisset saeuitatem, studio & disti plina comparatam;) Ostendit quibus rebus facultatem totus scientiae cons uamur.studio,inquit. Se disciplina. studium est, animi

eon lenius ad aliquid: Disciplinaeli praeceptum, quibus accepti ,id quod desideramus implemus itaque studium in nobis est. praerept um extra nos,sed ad nos. Neque eo dico .quod eius ars, quam edidit, mihi mendosissime seripta .ideatur.) Ea via eli, inquit, in Hermagora. ut ei citius quis adimat thetoricam, quam philosophiam concedat. Sed non,inquit, deo hoe dixi,quo a mi-l stars eius, quam edidit, mendosissime scripta uideatur. Iam cum ait non mendosissime. non negat mendose. Et quoniam

dixit esse aliquid in eius artibus,quod sit ploiadum. quippe quae

non mendosissime scriptae sunt, ait eum multa ex antiquis artibia, eos legisse. Vt s quid sorte probabile, alienum id omne sit. Deinde quam astute ibi Hermagorae dat diligentiam, ,hi sibi de

alienis multa conquirit. Alioqui ubi propria eius inuenta peris scribit, nihil illi ho tum dat,quinimmo multa tollit,cum ait. sEt non nihil ipse quoque noui protulisse, velum oratori minimum H,de arte loqui ;) Quod hic secit ulto maximum. ex alte dicere,quod eum minime potuisse sacere omnes videmus. Ut tot duo habere debet, ut attem tradat dicendi, ut ipse ex arte di- eat. Sed ossicium eius ex hoe verum est,ut ex alte dieat. Illud autem accidens, ut artem dicendi tradat, quod thetori, Osricium

scitum est. et go non quidem mihi Hermagoras videtur mendo- sillime arte, scripsisse,sed oratori maximum illud est,non ut artem tradat,quod rhetoris proprium est,sed ut ex acie dicat,quod oratori maxime est necessarium. Tollit ergo He agorae exercitationem ex arte dicendi, quod eum, inquit, minime potuisse omnes videmus. Minime, inquit, potuisse, nee hoe illi dat, ut quomodocunque poluerit. ergo si nee sapiem fuit, nee dieendi peritus tecte, nee quid dicat attendere, nee quad polliceatur intelligere uidetur. Orator enim vir esse debet bonus,le dicendi petitui. Deinde concludit. inare conuicta Hermagorae, &refutata sententia, superest ut materiam thetoricae illam. quae &Aristoteli placuit, constituamus, triplicem. s. iudicialem, deliberativam,demonstrativam. spartes autem hae sunt. quas plerique dixerunt,)Meminimus de arte extrinseeus quinque res Ciceronem se spopondisse di ctutum,de genere artis rhetoricae, de off-eioAe fine,de materia, de partibus. Itaque quoniam quatuor rei explicatae sunt, hoe extremum est, ut de partibus disseramus. Partes sunt hae,inquit,quas plerique dixetunt. Multa Cieet ab alij, tecte in altibus posita secutus est,ut paulo ante Aristot lis timentiam secutus, triplicem materiam rhetoricae arti sese dixit, iudiei alem deliberativam, demonstrativam. itaque de nunc partes, inquit, quas olemque dixerunt,alia enim partea septem,multi quatuor,sed plerique quinque esse dixerunt, eo tum sententiam di Cicero secutus, quinque partes esse confirmat: inuentionem,dispostionem .elocutionem,memoriam,pronunciationem. lnventionem esse dieit, ad negocis fidem, aut verarum

rerum aut verisimilium excogitationem sed orator in veti simili hus maxime versatur. Duo enim sunt genera argumento tum

necessarium Ec probabile. necessarium in vetis rebus est, probabile in Verasmitibus. dispositionem dieit esse, ut inuenta locis necessarii, per Ordinem disponamus. Elocutionem porro in duo. bus ponit, in idoneis vel his, Et in sententi, ε . in verbis sngulis barbarismus,ne in pluribus soloecismus existat . Deinde sue verba, siue sententias, ut eompetentet inuentionibus dispositis applicem os . Memoriam vero illam esse dieit . ut Elea inuenti nes retinendas argumenta vel τetba fit mitet co tepta teneamus. Ereto dicentis haec memoria est, non legentis. Deinde . spio. Nuneratio est. ex te tum de vetborum dignitate, vocis & eorporia moderatro . . vitem magnam dicturus, pompam corporis vocis q. pet pendas, ut tem humilem dicturus, haec eadem modet rius Ouentes. Pronunciatio ergo in duobus est, in voce, ct in corpore,corpus vero duo habet,motum sui,de uultum,quo . s. ad negocium composito saepe rebus addimus,aut detrahimui dignitatem. Nunc hia rebus breuiter constitutia, Iam quinque res, quat se de alte extrinsecu4 dicturum esse promiserat, executus est. ostendit enim quod esset genus artis thetoricae, quod os erum,qui fini 3,quae materia,quae partes, quibus Omnibus cognitis,scimus tatuum quid sint,nihil tamen nobis ad actu, prosunt. Natum tres res semper in solastientia sunt. i.venui offerum s. nii . Et ideo se alio tempore de hii dicturum esse promittit. Ad praecepta en:m artis thetolicae minime pertinent. ut ipse ait.

sNam de multorum verborum indigent, Quippe de his est lon-

CICERONI s

ga disputatio,Et non tantopere ad artia deseriptionem I praeepta pertinent. Verum de duabus rebus dicturus est, de materia ae partibus,quae iam dudum tantum,ut seiremus quid essent, edocuit. Nune in his praecepta dat.s ut harum rerum non solu seientiam,sed etiam actus habeamus. Ergo ostendit eum qui artem rhetoracam scribat, de duabus reliquis rebus de materia altis ae partibua satia esse dicere.' Aemilii quidem uidetur comuncte

agendum de materia ac partibus.)Recie ait.coniuncte agendum. Partea enim sine materia esse non polLint. Nisi enim contum uersam aut deliberativam,aut demonstrativa dicamus,quae materiae sunt,in uetitione dispositione elocutione,memoria, piciniariatione quae partes sunt uti non possumus. Coniuncte ergo

pendum eii , de materia ae partibus. Itaque ostendit primo, quod esset genus artis rhetoricae, quod Oiscium. qui finis, quae materia quae parte. Ex his tria maliud tempus dillulit. i. genus, ossicium, finem . Atque ideo de duobus reliquis, quae ad praecepta peltinent,se ait esse dicturum de materia.s.ae partibus. Paries porro quinque sunt,inuentio, si sposito,elocutio, memoria pronuntiatio. Motum solam intentionem in duobus libria tractat, ct in hane praecepta tradit. Pavea etiam de elocutione .

commemorat. Reliqua veto nee eontingit quidem .i. dispotationem,memoriam pronunciationem. Ergo quoniam de Gala inuentione dicturus est,se quoniam in omni causarum geneta inuentio plurimum valet,incipit de inuentione tractate.

DE INVENTIONE.

MN Is res,quae habet in se positam in

dict ione. au i disceptatione aliquam controuersian ut ficii aut nominis,aut generis, aut actionis continet questione Eam igitur quaestionem, ex qua causa

nascitur, conlii tutionem appes lamus.

Constitutio est prima conflictio causarum, ex depulsione intentionis prosem, hoc modo: Fecisti, non feci. aut iure feci. Cum facti controuersa est, quoniam con

iecturis causa firmatur.constitutio coniecturalis appellatur. Cum autem nominis, quia vis vocabuli dcfinienda versis est, constitutio desnitiva nominatur. Cum vero,qualis sit res,quaeritur.quia & de ui di de genere negocis controuersia est constitutio generalis vocatur. At cum causa ex eo pendet, quod non aut is agere videtur,

quem oportet; aut non cum eo.qui cum Oportet ', aut noapud quos quo tempore.qua lege.quo cii mine, qua p na oportet; translativa dicitur constitutior quia actio translationis S commutationis indigere videtur. Atque harum aliquam in omne causa genus incidere neccia se est. nam in quam non inciderit, in ea nihil esse poterit

controuersiae . quare eam nec causam quidem conuenit

putari. Ac sacti quidem controueisa in omnia temporacilest distribui . nam & quid sactum sit, potest quarii.

oc modo: Occid rit ne Aiacem Vlysses. Et quid stat,

hoc modo: Bono ne animo sint erga populum R. Fr

pellani. Et quid suturum sit, hoc modo: Si Catili

ginem reliquerimus incolumem. num quid sit incommodi ad remp. peruenturum. Nominis controue ilia est , cum de facto conuenit. di quaeritur id quod factum est . quo nomine appelletur. Quo in genere necisse est ideo nominis esse controuersiam.non quod de re ipsa non co- ueniat non quod de facto non constet sed id, quod factum sit aliud ali videatur esse, & iccirco alius alio nomi

ne id appellet. Quare in huiusmodi genetibus definienda res erit verbis. S breuiter describenda, ut, si quis sacrum ex priuato surripuerit . utrum fur, an sacrilegus

sit iudicandus. Nam id cum quaeritur, necesse crit definire ut laque , quid sit fur , quid sacrilegus , de tua descriptione ostendere alio nomine illam rem . de

199쪽

DE INVENTI ONE LIB. I. qua agitur, appellari oportere, atque aduersarii dicunt.

Generis est controuersia cum Zc,quid fictum lit, conuenit,& quo id fictum nomine appellari oporteat, constat,3c tamen . quantum, & cuiusmodi. & omnino quale sit, quaeritur.hoc modo: Iustum an iniustum . utile an inutile,de omnia,in quibus,quale sit id.quod iactum eis quaeritur, sine ulla nominis controuersia. Huic generi Hermagotas partes quatuor supposuit, deliberativam, demonstrativam iuridicialem.negocialem. quod eius.ut nos putamus, non mediocre peccatum reprehendendum videtur.verum breui , ne aut,si taciti praeterierimus, line causa non secuti eum putemur ; aut. si diutius in hoc constiterimus,moram atque impedimentum reliquis preceptis intulisse videamur. Si deliberatio,& demonstratio genera sunt causarum. non possunt recte partes alicuius Feneris causae putari. eadem enim res alii genus esse. alii pars Potest,eidem genus esse Ad pars non potest. De liberatio autem & demonstratio, genera sunt causerum . nam aut nullum causae genus est, aut iudiciale solum, aut & iudiciale.& demonstrativum, de deliberati uirin. nullum dicere causae esse genus,cum causas esse multas dicat, de in eas praecepta dct, amentia est. v num autem iudiciale solumelse qui potest cum deliberatio & demonstratio neque ipse limites inter se sint. de ab iudiciali genere plurimum dissideant,de suum quaeque finem hibeat quo referri debeat . Relinquitur ergo, ut omnia tria genera sint causarum. Deliberatio igitur & demonstratio non possunt recte partes alicuius generis causae putari. Male igitur eas generalis constitutionis partes esse dixit. Quod si generis causae partes non possunt recte putari, multo minus recte partis causae partes putabuntur. Pars autem

causae constitutio est omnis. Non enim causa ad constitutionem.sed constitutio ad causam accommodaturi sed demonstratio Sedeliberatio generis causae partes non possunt recte putari, quod ipsa sunt genera. Multo igitur minus recte partis eius quod hic dici partes putabuntur. Deinde si constitutio de ipsa. & pars constitutionis eius quaelibet, intentionis depulsio est.quae intentionis depulsio non est,ea nec constitutio,nec pars constitutionis est. At si . quae intentionis depulsio non est, ea nec constitu tio.nec pars constitutionis est: demonstratio.de deliberatio neque constitutio. nec pars constitutionis est. Si igitur constitutio de ipsi de pars eius quaelibet intentionis depulsio est delibetatio. de demonstratio neque constitutio, neque pars constitutionis est. Placet autem ipsi constitutionem intentionis esse depulsionem. placeat igitur oportet demonstrationem, de deliberationem. non esse constitutionem,nec partem constitutionis. Atque hoc eodem urgebit .siue conititutionem primam cause accusatoris confirmationem dixeritisiue defensoris prima deprecationem . nam eum eadem omnia incommoda sequentur. Deinde coniecturalis causa non potest simul ex eadem parte, eodem in genere de coniecturalis esse, de

desinit tua. Rursus nec definitiua causa potest simul ex eadem parte eodem in genere de definitiva esse di translativa. Et omnino nulla constitutio nec pars constitutionis potest simul de suam habere, de alterius in se vim continere: ideo quod uni iuxque ex se.de ex sua natura simpliciter consideratur. Altera assumpta. numerus constitutionum duplicatur . non vis constitutionis augetur. At deliberativa causa simul ex eadem parte eodem in genere de coniecturalem,de generalem. desinitivam. trantia latiuam solet habere constitutionem, de unam aliquam, de plures nonnunquam: ergo ipsa nec constitutio est .nec pars constitutionis. Idem in demonstratione solet usu euenire. Genera igitur, ut ante diximus, hae causarum putanda sunt non partes alicuius constitutionis. Haec

ergo consi ituti quam generalem nominamus,partes nobis videtur duas habere. iuridicialem & nc socialim. Iua ridicialis est. in qua aequi de recti natura aut praemi . aut poenae ratio quaeritur. Negocialis est, in Uta. quid iuris ex ciuili more.de aequitate Dr.consideratur: cui diligentiae praeesse apud nos iurisconsulti existimantur. Ac iuridiciali, quidem ipsa in duas tribuitur partes.absolutam de assumptiuam. A bsoluta est.quae ipsa in se continet iuris,' iniuriae quaestionem. A siumptiua est, quae ipsa ex se nihil lirmidat ad recusationem,soris autem aliquid do sensioni, assumit . Eius partes sunt quatuor,concessio.

remotio criminis relatio criminis,comparatio. Concensio est cum reus non id.quod fictum eli defendit, sed.ut ignoscatur, postulat. haec in duas partes diuiditur. purgationem de deprecationem. Purgatio est cum factum conceditur,culpa remouetur. Haec paries habet tres. unpru-dcntiam casum, necessitatem. Dc precatio est.cum Sc peccasse.de consulto peccasse reus se constetur, Sc tamen, veignoscatur, postulat: quod genus perraro potest accidere . R cmot io criminis est.cum id crimen, quod insertur, ab se de ab sua culpa vi de potestate in alium reus remouere conatur. Id dupliciter fieri poterit,si aut causa ut fictum in alium tranaseretur. Causa transsatur, cum ali na dicitur vi,& potestate factum. 1 actum autem,cum alius aut debui Te, aut potu ille saccre dicitur. Relatio criminis est,quod ideo iure fictum dicitur,quod aliquis ante iniuria lacessierit. Comparatio est. cum aliud aliquod factum rectum. aut utile contenditur: quod ut fieret, ita Iud quod arguitur,dicitur esse comissiam. l n quarta constitutione,quam transtativam nominamusa ius constit tionis est controuersia . cum aut quem, aut quicum, aut quo modo aut apud quos,aut quo iure, aut quo tempore agere oporteat,quaeritur, aut omnino aliquid de commutatione aut infirmatione actionis agitur. Huius con stitutionis Hermagoras inuentor esse existimatur, non quo non usi sint ea veteres oratores saepe multi, sed quia non animaduerterint artis scriptores cam superiores, nec retulerint in numerum constitutionum. Post autem ab hoc inuentam multi reprehenderunt, quos no tam imprudentia falli putamus. res enim perspicua est quam inuidia atque obtrectatione quadam impcdiri. Et consti

tutiones quidem. de earum partes exposuimus: exempla autem cuiusque generis tum comodius exposituri videmur,cum in unumquodque eorum argumcntinum coinpiam dabimus. Nam argumentandi ratio dilucidior erit. cum de ad genus,de ad exemplum causae statim poterit accomodari. Constitutio causae reperta statim placet considerare. virum causa sit simplex an coniuncta: dc si coniuncta erit, utrum sit ex pluribus quaestionibus iuncta.an

ex aliqua comparatione. Simplex est,quae absolutam in se cotinet unam quaestionem, hoc modo: Corinthiis bellum indicamus. an non i Coniuncta ex pluribus quaestionibus in qua plura quoutur, hoc pacto: V trum Cartha

200쪽

go diruatur an Carthaginiensibus reddatur, an eo colonia deducatur. Ex comparation in qua Per contentionem,utrum potius aut quid potissimum sit, quaeritur,ad

hunc modum: Utrum exercitus in Maccdoniam contra

Philippum mittatur,qui sociis siti auxilio. an teneatur in I talia.ut quam maximae contra A nnibalem copiae sint. Deinde considerandum est. in oratione, an in scripto sit controuertia . Nam scripti controuersia est ea, quae ex Rriptionis genere nascitur. Eius autem genera que sunt separata a constautionibus,quinque sunt. Nam tum verba ipsi videntur cum sententia sci iptoris dissidere, tum inter se du e leges aut plures discreparettum id.quod scriptum est duas aut plures res significare: tum ex eo quod

scriptum est.aliud quoque.quod non scriptum est, inuenirii tum vis verbi quali in distinitiva constitutione, in quo posita sit . quaeri. Quare primum genus de scripto& sententia, secundum ex contrarios legibus, tertium ambiguum quartum ratiocinatiuum, quintum distinitiuum nominamus. Ratio est autem, cum omnis quaestio non in scription sed in aliqua argumentatione conlistit. Actum considerato genere causae.& cognita constitutione.

m. simplex ne, an coniuncta sit, intellexeris. &.scripti an rationis habeat controuersiam, videris. deinceps erit videndum, quae quaestio, quae ratio, quae iudicatio, quod firmamentum causae sit: quae omnia a constitutione prosciscamur oportet. Quaestio est ea,que ex conflictione causarum gignitur controuet lia hoc modo: Non iure secisti iure fici. Causarum autem haec est conflictio.in qua

constitutio constat. Ex ea igitur nascitur controuersia, quam quaestionem dicimus, hoc modor Iurene fecerit.

Ratio est ea,quae continet causam: qua si sublata sit, nihil in causa controuersiae relinquetur; hoc modo: ut docendi causa in facili di peruulgato exemplo consistamus: Orestes si accusetur matricidis. nisi hoc dicat, lure feci,illa enim patrem meum occiderat non tabet defensionem: qua sublata omnis quoque controuertia sublata sit. ergo

eius causae ratio est,quod illa Agamemnonem occiderit. Iudicatio est, quae ex infirmatione di confirmatione rartionis nascitur controuersia. nam sit ea nobis expolita ratio,quam paulo ante exposuimus. illa enim. inquit, patrem Occiderat. At non, inquit aduersirius, abs te filio matrem necari oportuit. potuit enim sine tuo scelere illius sicium puniri. Ex hac deductione rationis. illa summa nascitur controuersia quam iudicationem appellamus. Ea est huiusmodi: Rectum ne fuerit ab Oies te matrem occidi cum illa Orestis patrem occidisset. Firma mentum es simissima argumentatio defensoris. & apti sma ad iudicationem,ut si velit Orestes dicere iusmodi animum matris suae suisse in patrem suum.in se ipsum in sorores,in regnumJn simam generis & familiae vi ab ea poenas liberi sui poti,simum p tere debuerint. Et in ceteris quidem constitutionibus ad hunc modum iudicationes repetiuntur: in coniectit tali autem constitutione, quia ratio non est, iactum enim non conceditur non potest ex deductione rationis nasci iudicatio. Quare necesse est eandem esse quaestionem & iudicationem. ut factu

est,non est. actum ne sit. Quot autem in causa constitutiones aut eorum paries erunt,totidem necesse erit quastiones,rationes, iudicationes, sit mamenta repetiti. His

omnibus in eausi repertis unc denique lingulae partes to

tius causae considerandae sunt. nam non ut quidque dicadum primum. Ita primum animaduertendum videtur ii deo quod illa.quae primae dicuntur, si vehementer velis

congruere & cohaerere cum causa. ex eis ducas oportet,

quae post dicenda sunt. Quare cum iudicatio. & ea quae ad iudicationem oportet inuenari argumenta. diligenter

erunt artificio reperta. ra & cogitatione pertractata, tu denique ordinandae sunt ceterae partes orationis. Hae partes sex omnino nobis videntur,exordiu auratio, partitio.consrmatio reprehensi concluso . Nunc quoniam

exordium princeps omnium esse debet, nos quoque pliamum in ratione exordiendi praecepta dabimus.

I I N i s res,quae habet ut diximus tractatua in cipit inuentionis. & ptimum hoe debemui scite compendium,quod omnis inuentio quinque sociaeonfiat. Debemus enim primo considerate quae se eo nititutio,deinde simplexne si causa,an duplex r

tertio, rapti.an rationis: quati .quae causae qua filo,quae ratio. quae iudicatio, quod si mamentum, qui uo, ut m

mnis causae paries nobiscum pertractemus,deinde pallea otationis, princapium, narrati ,diuiso,confirmatio. reprehenso, con- luso. Ergo ut se ordo habet,primum de constitutione dicemus. Hoc tamen animaduertamus,-Cichos quatuot flatus rationales constitutiones vocet, atque hos sempet in Omnibus negoti sdicat esse principales. s.coniecturam, foem qualitatem, transi tionem . hos ergo conssi tutiones appellauit.illos autem alios legales .non constitutiones, sed status vocat. nee unquam horum

aliquem principalem dicit esse posse. sed ut originem statuum me tua nosse possimus,sormam smilitudinis attendamus. Omnis constitutio sie est, ut aspectus, aut enim aliquid videte xol mut . nec videmus, di est coniectura aut eum videmuη aliquid, & uaerim ut quid si, te est finis,aut eum .idemus quid st.& quitimui quale iit.& est qualitas. Translatio porto ab hae limilitudine videtur esse temora . igitur constitutionem esse dicit quaesi nem ex qua causa nascitur. Qudistio est .vox intentionis & negationi .i. Fecissi. no seca aut iure feci. In hae ergo quaestione semper sit necesse est constituito.Causa in ueto, quae nascitui ex quastione. . an secerit an tecte secetit. Hoe tamen tenere debemus ,

o, a Cie ct causa & quaesto ad eandem silmscantiam pro sertur. t nunc causam pro quaestione, nune quaestionem pro causa ponat. Itaque constitutio facile inueniri potet .s extremam patiethematis attendamus. in qua eum intentionem ex nolita persona proposuerimus, debemus attendete quid ad intentionem co- petent et respondere possit, tune in responsone constitutionem

nec elle est inueniri. somnis tes,quae habet in se positam in dictione

ne ae

petenter respondete isse est inueniri. stamnis tes,quae na et In te polatam in clate ae disceptatione aliquam cotto uersam. Recte, in dicti ne ae disceptatione . sunt. n multae controuersiae, non dictione .

ut Opificum. vetum quod ait. Qua habet in se politam in dictione ae disceptatione aliquam controuersiam dictio potest esse de monstrativa materia disceptatio vero deliberali Niudicialis . Deinde dictio potest esse narrationi tot ipse ait. dicendo explananda sunt omnia. Discutatio veto,quassionis Ibi enim totius controuersiae pugna versatur. Ergo quaecunque tes posita in dictione ae disceptatione facit aliquam controuersiam, necesse ea habeat qurstionem. .conititutionem aut facti, aut nomanis, aut generis,aut actionis. Et primum rebus indicat quaestiones sue constitutione, . post hii dabis nomina partim ex rebus sumpta . partim ex comodo actionis. itaque nune modo rebus indicat cos itutiones cum ait,in omni controueisia,aut facti,aut nominis. aut peneris,aut actionis quisionem esse oportere. De hi .n t bus sit quaeeunque controuers necesse est. Sed antequam nomina det eo nititutionibu ,des nil quid sit constitutio, vel undena statur. Quaestionem,inquit ex oua nasci tui causa, hane confli- tutionem . Ocare debemus. quaestionem potis esse diximus,vocem utriusque parti .i .Friisti non ciet, aut recte seci: Causam uero illam, an iuste secetit, hoe etiam diximus quod Cicero idem velit quaestionem esse quod causam, Ad quda his circa eandem s-fniseantiam communitet utatur. Denique statim demonstra ii se his uti communiter. stam igitur missionem. ex qua causa nascitur, Hie prunam fecit quaestionem, deinde ubi Mendit