장음표시 사용
91쪽
ut ita uobis decet, id est, uos, &e. Restat nunc, ut sigillatim, & quambreuissime ag tur de constructione octo partium orationis .
octo partium orationis. Et primum de Constructione Nominis.
omina substantiva possessionem, pondus,
numerum, uel mensuram significantia, re- -gunt post se genitivum:ut liber Petri, libra carnis, par amicorum, modius salis. His adde verbalia in tor, trix, sor, us, et, ior quamuis quandoque aliqua habeant casum sui uerbi; ut fautrix mihi, reditio domum, &c. Item adiectiva substantiue posita genere neutro,casu nominativo, &accusativo scillime ut tantum, quantum, multum, plus, plurimum, minuS,minimum, summum, extremum, ultimum, & postremum: ut i tum cibi, minus potionis r& legimus quandoque abdita rerum, occulta saltuum, strata uiarum, incerta fortunae,angusta uiarum. Tertio nomina participialia. ut alieni appetens, lapsus animi. Ite adiectiva uerbalia,in ax, ius,idus,& osus: ut capax, dubius, prouidus,& curiosus alicuius rei.
Quarto haec Adiectiva cu suis contrarijs; videlicet,
92쪽
Nominum. lo Copiae, ut diues, largus, benignus, liberalis, pleanus, prodigus, tacundus, refertus, fertilis: pau- per, egenus, inops, indigus, parcus, sterilis, nudus, vacuus, truncus; Ex quibus aliqua possunt habere ablatiuum,ut dici tui infra,suo loco. Communicationis: vi consors, exsors,compos,imposscommunis , immunis, insolens, inluetus, particeps, expers. Notitiae, ut doctus, indoctus, gnarus, ignarus, rudis, callidus, prudens,imprudens, nescius, inscius, securus,certus, incertus, peritus, praesagus, memor, immemor. Culpae, ut reus, ininnocens, integer, purus, insons;&dicitur reus alicuius rei, uel de aliqua re. Perturbationis, & desiderii, ut anxius, timidus, cupidus, auidus, si uadiosus; & dieitur etiam anxius vicem illius.
cum Genitivo vel Dat tuo. Nomina similitudinis , dissimilitudinis, amicta
tiar, inimicitiae, affinitatis, & vicinitatis, re gunt genitivum, vel dativum t ut similis tui, uel tibi, tam moribus, quam forma, indifferenter ;Amicus, amnis,uicinus, Petri,& petro. Item pro prius, communis, & conscius.
cum Genitivo vel Ablativo. SVbstant tua, quae ad laudem, vel vituperium rea
feruntur, regunt genitivum, vel ablativum: vivir singularis ingenii; & acri vir ingenio. Regunt autem genitivum pluralem, aut singularem nominis collectivi; item ablativum cum de,e, e
93쪽
so De Connructione aut accusativum cum, inter, vel ablativum cum, . ita, pro inter; tam superlativa de quibus alibi di et u es; quam partiti uar qualia pcipue sunt,alius,
aliquis, alter, alteruter, neuter, nemo, nullus ,
. quis, quidam, quilibet,quiuis, quicumque,qui iapiam, quisquis, quisque, quisquam, ullus, solus,
. unusquisque, uter, uterque, Vtercumque,ut eruis,
uterlibelr ut fortissimus, vel aliquis, hominum,ex. hominibus, inter homines, vel in hominibus. His . adde numeralia, ut unus, duo, tres, decem, &c. Item primus, secundus, tertius, &c. Adde etiami omnia adiectiva, quando partitionem significat: ut multae istarum arborum, singuli vestrum, Ma--:cedonum fere omnes, cum paucis amicorusprinceps philosophorum, lanarum nigrae nullum colorem bibunt, canu degeneres caudam sub altiuresseimini,quadrupedum talpis visus non est,elephantorum in diei maiores sunt ascis, scipionum superior, iuuenum maior,id est,alter natu malo G sic manuum sortior destra,&c. cum Dativo.
Nomina commodi, voluptatis, gratiae, fauoris, fidelitatis, aequalitatis, & facilitatis, cum co-trarijs postulant dativum: ut salutaris, perniciosus; iucundus, molestus ; gratus, inuisus; propitius, infestus; fidus, infidus; par, impar ; facile,
a graue; &c. ut impar tanto oneri, mihi gratus, ii Di facilis. Item concolor, conterminus,supplex, obuius, obnoxius, absonus, pervius:& verbalia
in, bilis, ut amabilis, optabilis: & aliqua composita
94쪽
Nominum. st sita a, con, ut concors, confinis, consentaneus. cum Dativo vel Accusativo, cum, ad . ACcomodatus, aptus, appositus, idoneus, hais bilis, utilis, inutilis, natus , huic rei , vel ad hanc rem dicimustita procliuis,propensus, promptus, paratus. Adiectiva mensurae generalis, ut Iongus, altus, latus, profundus, crassus, volunt accusativum, uel: ablatiuum sine praepositione; & quandoque geni. tiuum determinatae mensura', ut digitus, pes,&c. i ut altus tres pedes, vinas, passus; uel tribus pedi bus: aut etiam trium pedum, &c. . .
AB latiuum sine praepositione regunt, extorris,
nudus, dignus, contentus, inanis , refertus . inops, locuples, onustus, plenus, cassus, diues , potens, fretus, vacuus, captus, praeditus, orbus,
indignus, viduus: Ex quibus aliqua possunt habere genitivum, ut plenus uino, uel uini, dignus gloria, & gloriar: ita diues, inops, & alia , ut supra. Ita etiam construuntur comparativa, ut dictum est suo loco. Sed cum hoc nomine, opus , uel interdum, usus, pro opus; dicitur mihi opus sunt libri, arte tua, huius rei;& antiquitus etiam, hanc rem. & opus est faeto, uel facere.. cumoblativo sine praepositione, vel Genitivo vel Accusatino. D Leraque adiectiva possunt habere ablatili uni L laudis, vituperio, aut partist ut uirtute, vel ut ii; s
95쪽
De coinructionetiues insignis, nobilis, &c. eger pedibus, crine ruisber, niger ore, breuis pede, lumine laesus. Et potest dici, tu es acer ingenio, & acris ingenijr sed
aeri ingenio, nigro ore,&c. est magis oratorium. Hic notandum est, quod ablativus partis apud poetas in accusativum saepe mutatur, aut per synech dochen, aut more graecor ut os, humerosq; Deo similis, cetera laetus, albus dentes, sacra coma , id est, secundum dentes, comam, &c. Ita etiam dicitur, id genus alia, pro eius generis: non sum id nescius, pro eius rei: & quid tibi hanc rem curatio est, pro huius rei: id anus, pro ea anus, &c.
cum Ablativo, eum M ver, A. REgunt plerunque ablativum cum,a, uel ab , adiectiva diuersitatis r ut diuersus, alienus ab aliqua re. Item num et alia ordinis; ut secundus, tertius a Romulo, a rege potentia secundus. His adde tutus, securus, liber, vacuus, nudu , purus, i inops, orbus, e torris, &c. quae possunt etiam aliter construi, ut supra dictum est.
Mne verbum finiti modi poscit ante se nominatiuum eiusdem personae, ac numeri, agentem,vel patientem, expressum, vel tacitum: ut exempla mouent, virtus amatur. Cum
96쪽
. Verborum. ICuius loco interdum habet infinitum,vel aggregatum rut scire tuum nihil est, Virtus est vitium fugere; mihi placet studere, vel ut studeas, &c. cum his quinque penitet iidet, miseret, piget, dc pudet, dici potest, poni genitivum etiam loco nominati uir ut laboris vel laborare lidet ignavo sed acetur saepe in primis & secundis personis: ut lego,legis, legimus, legitis . Item in pluit, lucescit,
licci, &c. Omne verbum, prasertim substantilium, vocatiuu, di absolutum, potest copulare duos nominati- uos: ut ira est furor breuis, hic vocatur Petrus,dormit securus,vel secure, discit inuitus, &c. Verbis imperativis secundae personae additur vocativus loco nominatiui: ut tu ne cede malis; puer
Verba memoriae, &obliuionis petunt post se genitivum, vel accusatiuur ut memini, vel obliuiscor huius rei,& hanc rem. Verba accusandi,damnandi,& absoluendi, regunt genitivum, vel ablativum cum, de; ut arguam te 1 celeris, vel de scelere. Cic. absolutus es impiOb itatis,&c.
Verba vendendi, & emendi habent hos genitivos tanti quanti, quantivis, quanticunque pluris , &minoris: sed praeter hos verba aestimandi habent magni,parui, plurimi, maximi,minimi, nihili,floca ci,nauci, pili, huius. Pretium vero ponitur in abla-: tiuo, ut alibi dictum est. Sed valeo reperitur cum accusativo, vel ablativo: ut denarius valet decem asses, vel decem assibus. In terest, ct refert in terti s tantum personis singularibus
97쪽
ribus ponuntur cum his geniti uis, tanti, quanti , magni & parui, & cum multis ad uerbi js, ut multum, plus, magis,minus,&c. Verba copiae,& inopiae regunt genitivum,& saepius ablatiuum sine praepositione I ut impIeo, careo, egeo, abundo, &c. Vcrba molestiat, aut aegritudinis poscunt geniti uu , . vel ab latiuumtut pendeo, angor, animi, vel animor scd misereor, cum genitruo solum e *t mile.
Post verbum substantivum ponimus geniti uu per- scinae, quando significamus possessionem, vel proprietate ut hic liber est Petri, boni pastoris est
tondere pecus, non deglubere, non est sapientis dicere, non putaram: Ponimus genitivum, vel ablativum rei, quando formam, aut qualitate ni- in aliquo demonstramus: ut est quantivis pretij, nullius consilij sum, erat tenuissima valetudine . Idem etiam tacito verbo ; ut homo omnium horarum, antiqua uirtute,& fide, &c.. Nomina urbiu post verba quietis, si fuerint primae, aut secundar declinationis,ponuntur in genitivorvi sui Romae, Tiferni ; item domi, humi, belli ,
militiae Cmnia verba, quibus inest quaedam significatio concedendi: ut dandi, committendi, oblequendi, aduersandi. Item iubendi, significandi, confitendi, irascendi. Item licet, accidit,libet,&c. regunt dativum personae, vel retrui dabo tibi librum,ubuit sibi, prodest omnibus,hoc licet nobis, dic. Verba composita ab ante,post,inter,ad, ob,in, sub prae, deis ζ, ct cum,petui plerunque dativum post
98쪽
uel ultra rut antepono, posthabeo, in terpono, adiungo,obsto, immineo, subuenio, praefero,dedo, repugno, consentio. Ex compositis ab ante, mprae, nonnulla poscunt etiam accusativum in eadem significatione rut antecedo, anteeo, praeeo, i antecello, praecurro,praeverto,praeuenio,te, di t μ.bi aliqua re.
Verbum substantivum, & verba dandi construuntur quandoque cum duobus dati uis: ut hoc est mihi curae; misit, aut reliquit nobis milites subsidio, vel praesidio: Tu tibi id laudi,uel vitio ducis, tribuis,vertis. Item dedi tibi librum dono. Sum pro habeo,uult nominatiuum, & datiuur ut sunt nobis mitia poma, eris mihi magnus Apollo. Ite, cum duobus dativis r ut mihi est nomen Paulo, vel Pauli, Tibi est cognomen Fabio, &c. omnia verba activa. Item, Neutra & deponentia transtiua, postulant post se accusativum: ut spemnit voluptates, uiuit bacchanalia, arat terram,se quitur virtutem. Adituorum quaedam volunt duos accusativosa ait rum personae, alterum rei r ut Te unum illud moneo, pacem te poscimus omnes r eum aliquibus accusativus personae mutatur in dativum rutinduit sibi torquem, humero exuit ensem. Et accusativus rei aliquando vertitur in ablativum cum,de, ut docuit me de cedem tris, Te maximis de
rebus cauauit. Nomina temporis continui ponuntur in accusati-uo: ut duas horas simul suimus, absuit tres annoS. Nomina urbium propria cum verbis motum ad Io cum significantibus sonuntur in acclisattuor ut vado
99쪽
' vado Romam, noctuas fers Athenas.Ita domum,& rus sine praepositione. Idem dicas de motu versus locum, & usque ad locum,cum versus postpo- sita,& usque praeposita vel postposita,ut uado Ro
Nomina spatij cum verbis absolutis ponuntur in accusativo: ut abest iter unius diei, tria miIia-Verba decet, dedecet, iuuat,& delectat,ante se volunt infinitum, uel nominatiuum, post se accusativum:ut bonos decet bene uiuere, & virtus d Verba paenite taedet iseret, piget, & pudet volutante se infinitum uel genitivum, & poli te accusativum. ut me pamitet errasse,vul erroris. Omne verbum potest habere ablativum instrumeutaIem,causalem,modalem , excessus, &pretij ; ut
alibi dictum est:ut percussisti illum gladio, uino forma perit,& nostris peccatis in hanc aerumnam incidimus, potius quam propter nostra peccata,mides magna diligentia, est altior Petro duobus digitis, emisti librum duabus drachmis . Tempus discretum ponitur in ablattuor ut nemo sapit omnibus horis, scripsi ad te superioribus
Nomina urbium propria cum verbis significatibus motum de loco, per locum, & etiam 1tatum in loco si sint tertiae declinationis, uel tantum pluraliter declinata ponuntur in ablativo sine praepositione: ut discessit Roma, domo rure, trans uit Viterbio, & manet senis,vel Tybure. Verba expellendi,auferendi,abstinendi,& distandi
100쪽
Participiorum. ς7 volunt ablativum cum praepositione,ab, vel sinervi eripe me ab his, vel his malis. Vtor, fruor, fungor cum compositis. Item potior, vescor, nitor,vivo, victito,&gaudeo, laetor,petui post se ablatiuum sine praepositionet ut utor tuo consilio, funetus sum ossicio veri amici:& dicitur etiam, in te nititur salus nostra. Passiua, Neutra passiua, & impersonalia passiuae vocis, volunt post se ablativum cum,a, uel, ab; ali quando sine praepositione; & aliquando mutant illum in dativum:ut virtus desideratur ab omnibus, hoc factum est abs te; moueor tuis preci bus, & nulli exaudita deorum,idest, a nullo. Virg.
Articipium ante se adhaeret antecedeti suo agenti, vel patienti, prout est significatio Verbi;ut dictum est suo loco r post se omnes casus sui verbi; sicut infinita, gerum dia .& su pina.
Constructione. petata a Ronomina sunt decem & septemr quorust pia nouςm sunt primitiva, ego, tu, sui, Ille,