장음표시 사용
361쪽
Enimvero cum perceptiones rerum materialium vel ad sensum l. 67. PDctit enlin. , vel ad imaginationem pertineant f 92. PD οι empir. , imaginatio vero non producat nili ideas re. rum antea sensu perceptarum f. II7. PDchol. empir. , nec nisi per carum divisionem ac compositionem quasdam fingat IA . 145. 'γches. empir. ; eorum vero, quae ad animam spe fiant, ideas non habeamus , niti quatenus eorundem in nobis conscii sumus: notionem universalem quae ingrediuntur, do bis perspecta esse nequeunt, nisi quatenus ea vel in individuis rerum materialium percepimus sensu, vel eorum aliquando ianobismetipsis conscii suimus. Fieri adeo non potest, ut noli,nem aliquam imi versalem habeamus, nisi eandem vel ab ias i. duo uno sensu percepto abstraximus, vel quae pluribus sigilla tim inesse deprehendimus, in unam notionem coegimus, comsequenter quam in talia resolvere valemus, quae aliquando ill im dividuis percepimus, aut, si notio sit ejus, quod ad animam θη-ctat, nili id aliquando in nobismetipsis experti suerimus, aut iat alia resolvatur, quae hoc pacto experti suimus.
Patet adeo in notionibus universalibus nihil inesse, si quod aliquando sensu suerit perceptum. aut eujus nobis ua' quam in nobis ipsis fuerimus conscii, seu quod in nobis ipperceperimus: ia quod sensui euidam interno aequi pullei, qua anima semetipsam sentit. Notiones universales ad intellecten spe hant. Quamobrem si hoe sensu intelligatur, quod Misedieitur, nihil esse in intellectu, quod non suerit in sensu ita
quam verum admitti potest. Enimvero qui ex iis, quae No οevieimus, inserunt, ideas omnes ae pendentes inde novom universales in animam tanquam reoeptaculum vacuum initIria sensu ; ea inserunt, quae inde minime sequuntur. Si post hae ostendemus sit sim c sse hane Aristotelicorum hypothesi is animam cum tabula rasi comparant. cui per sensus idea te rum imprimantur, quem admi 4 im figura mediante sigille et rae imprimitur. Haec expresse hie monenda fuerint, ne ea existimet nos illam tabulam rasam nostram Leere, quim dae tu
362쪽
stram Leere minime possumus, utpote eum iis pugnantem, quae de essentia atque natura anime in superioribus suere stit ilita, ct quae ad philosophandum de anima hallenus adeo ii. tilia deprehendimus, nee minus utilia in sequentibus depre
3, 43O. Si defessiones ac propositiones ab aliis resertas intelligere Destii Amavoluerimus, aut res ipsas, ad quas pertinent, aliquando si se nos propositio. rcepisse , aut ea, quae per vocabula indui tantur, sigillatim in quana. Abjectis aliis seu percepisse opus est. In definitionibus enim 'πιιμ δε πιι enumerantur notae , quae ad rem definitam agnoscendam ct sis ab aliis distinguendam iustaciunt A. II 3. Log. , adeoque eum per definitiones res ad suas species ti tua genera distincte reducantur cf. I79. Di , nonnisi ea , quae pluribus individuis communia sunt 3. 23o. Omol. . Et quia omnis definitio oratio est β. I32. Log9, adeoque ex Vocabulis constat, quibus communia ista indigitantur; vocabula ista , consequentero ipsas definitiones intelligere non potes, nisi quatenus communia ista in individuis percepisti 3. 428. , consequenter vel individua, a quibus notio universalis abstracta est, vel ipsemet aliquando sensu percepisti, aut jam percipis, vel quae vocabulis singulis respondent, a sensiti perceptis diversae speciei individuis abstraxisti, vel adhuc in subjectis diversis tigillatim sensu percipis. Quod erat um . Similiter propositionibus praesertim determinatis notio nes respondent universales o 2 2.32O. 32O. Logo. Quamobrem
eum eas non intelligamus, nisi quatenus istas notiones habemus s=. ii7. Log. . notiones autem universales habere non possimus, nisi quas aut a rebus sensu perceptis abstraximus, aut in talia resolvimus, quae a rebus sensu perceptis abstracta suere 4 90, propositiones quoque determinatas ab aliis repertas in telligere non possumus, nisi quatenus Ves res ipsas, ad quas m Xx et tinent
363쪽
iinent, sensiti percipimus, vel saltem ea sigillatim in diversis subjechis fensu perceptis Observavimus, quae per vocabula illi,
gitantur. Propositionem hane studio addimus , eum maximam ha beat utilitatem tam in docendo, quam in discendo, ae elui 'sime loquatur necessitatem praxin cum theoria eonjungenii Docentes enim hinc perspiciunt, quousque notiones sint It solvendae, ut nihil assumatur, quod non intelligi possit i iii cente, vel ubi id fieri non possit, ut admoneitur, quid seriis ipso necesse sit, ut quae docentur penitus perspiciat. Ναα nus discentes ipsimet convincuntur, quod privato stelio π minaturi, quae ex ore docentis hauserunt, singula tanZem iit alia revocare debeant, quae sensu ab ipsis aliquando perci 'tin memoriam sibi revocare valent. Distunt quoque, pr nam a se sensu pereepta praesupponantur, ante inam salui 'telligere valeant, quae proponuntur. Utinam ad hare latis mi mum adverterem, tum qui docentium numero sese immiEM, tum qui ad discend Lm animum appellunt. Ita enim sitas patet, ne docere velint ii, quos discemium numero egem convenit, utque discentes melius prosciant. Quemitio Mvero hinc apparet necessitas philosophiae experimentalis di modo in Physica, verum etiam in Mathes mina, velut spti ea de Meci anica; ita non minus m misellum εst, philoso' am experimentalem a nobis vel hae sola de causa resteo'prno ad philosophia in universam extendi, nee absiadnisi quod aliquoties mentionem injecerimus theologie quo experimentalis. Ceterum quae de docentibus diua Lati se quoque ad autores transferenda, qui libros eo fiseeoni aliut erudiant lectores. Et inde petenda ponoratio e , csIs iiii explicandis iis, quae proponimus, saepissime nimii xit: vellinus, quam non intelligi ab aliis , qui nostra penitri u telligere volunt. Hanc igitur propositionem omni bat issi perpendendam commendamur. . . f- 43i.
Si auis tantummodo sessu percepit ea, que es talisi
364쪽
generis spectant rei vocabulo aliquo indigitatae a is vocabulum istud imprefecto non intesilit: intelli it autem istud tanto minus, quanto gemu istud est remotius ue quo minus completa notio est. Ete 'nim si quis tantummodo sensu percipit ea, quae ad notionem
generis rei spectant, quae vocabulo indigitatur; is tantummo do intelligit communia rei istius cum rebus aliis ; non vero
ipsi propria o. 428. . Quoniam tamen per vocabulum istud
non tantum communia , verum etiam propria indigitantur β. 24l. Ontia. I, ideo ipsuiu non plene intelligit. Quod erat primum. Quodsi genus , cujus notio nobis est, suerit remotius; tanto pauciora communia continet, quo serit remotius β. 242. λωί ). Quamobrem si cum vocabulo, quo species indigitatur, non jungimus nisi notionem generis remotioris, tanto minus idem intelligimus, quanto idem remotius. Γuod erat ρ-
Quodsi porro notio ista generis fuerit incompleta, non omnia illa inferioribus communia complectitur, quae Comprehendere debebat g. 92. Logo. Quamobrem ubi eam vocabulo. quo species denotatur, jungimus; adhuc minus idem intelligimus, quam ubi eandem notionem completam eidem jui
gere valemus. suod erat tertium. Haec propositio maximae utilitaris est. Per eam enim nobis constat, utrum ea, quae dicuntur, plene inteli gamus; an minus plene, &, si minus Plene quaedam a nobis intelligieet- tum sit, quantum a plena intelligentia adhuc absimus. Constat quoque hinc ratio, cur nobis intelligere videamur, quae vix ae ne vix quidem tantisper intelligimus. E. gr. si quis novit, quid nomine animalis peregrini indigitetur , & hane notionem vocabulo tigridis jungit; is, ubi de tigeide sermosuerit, videtur sibi intelligere, quid d cat atrer, cum tamen plene id non intelligat. Quod si quis secundum hane normam ea, quae legit aut audit, examinare voluerit, is sarissime
365쪽
per spieit, quantum adhue a plena intelligentia absit, quam se jam eonsecutum esse sibi videbatur, & quam adhue imperis Sta sit cognitio sua.
g. 432. stilamo.ti non Si tua Pocobula non plene intelli pinnu ; ea memoria rabst)ue iniet' rema plene intelligere adhuc datur , ubi iisdem di notata fresa laeta posthμ percipimus, aut eorum nobis in nobismetipsis conscii sumus, esplene inicii ' ,lationem Ombolice expressam in talia resolvere distimus, sue ta-sβη A percepta fuere, vel σπια in nobismetipsis experti Juimus. f. tenim Ii quod Vocabulum non plene intelligitur, id vites inde est quod non rem ipsam eodem denotatam , sed ea tam tummoto , quae ad notionem generis spectant, in aliis seceperceperimus, neque notionem symbolice expressam, qua νω ψhabulo isti respondet, in talia, quae sensu percepta suere, msolvere valeamuS f. 43I.) Quodsi ergo posthac sensu adhue percipimus vel rem iplam, Vel ea, in quae notio ejusdem telo, ut potest; nil amplius Obstat, quo minus vocabulum istud otitie intelligatur, sed desectum supplevimus 3 adeoque idem να plene intelligimus. Atque hoe etiam eodem modo apparetiata, i lili altero, quo ea, qVR ad intellectum vocabuli iaciunt, ill ao.
Propositionem hane eo sne addimus; ut eonstet non pil i llius et te usus, quae minus plene intelliguntur. Etenim θ qui voeabula minus plene intellecta ingrediuntur vel definitidinem, vel proposixisnem aliquam , illa quidem definitio, hac propositio minus plene intelligitur , quando eam merosit mandamus; ash ubi posthac vocabulum istud plene intellii, tur, ipsam quoque definitionem ae propositionem, qllam It moria tenemus, plene intelligimur. Addisii igitur questa in spem plenae intelligentiae non prorsus absonum est in . dueit sane puero , immo disciplinarum tyrone, mulli liis
eere, quae plene non intelligunt. modo renaeiter memoriati
seantur, quae ipsi. olim profutura sunt di ad plenasti initti, i
366쪽
gentiam reduci poterunt, ubi usui esse debent. Et sane id fieri etiim ab iis, qui sibi intelligere videntur, quae nondum plene intelligunt, experientia loquitur. Inde est, quod audias Iuris cultores a flerentes, jura tum demum intelligi, ubi ad usum in soro transferuntur.
Si non plene intellectis adhaerent quae plene intelliguntur, sim do mutisque essici possit, ut illa sensi percipiamus , vel, ubi ad ani si 'tes' inspectant, ea in nobismeti s experiamur; in disciplinis D 'tisfaciunt, quae non plene intelliguntur. Quodsi enim non trinis .c
plene intellectis adhaerent, quae plene intellecta sussiciunt, ut vel ea, quae illis respondent, sensu percipiamus, vel ubi ad animam spectant, ea in nobismetipsis experiamur; ut minus plena plene intelligamus, quando voluerimus , vel quando opus fuerit, in potestate nostra positum est g. 432. . Quamobrem eum in disciplinis traditas definitiones ac propositiones non alio fine discamus S memoriae infigamus, quam ut iisdem ad formanda judicia discursva uti queamus β. 336. 36O. 361. PIG. emp. , deque cilius earundem usius sit, ubi ad praxin morum ac negotia humana iisdem uti voluerimus; quae non plene intelliguntur in disciplinis satisfaciunt, ubi plene intellecta iisdem adhaerent, quorum ope illis respondentia ut sensu percipiantur, velut eadem in nobis experiamur, essici potest.
Casum speetalem habemus in scriptura saera, ubi eadem sequitur de spiritualibus hominis murationibus, quae non plene intelliguntur, antequam eas in nobismetipsis experimur. SuLfieit itaque in ea tradi plene intellecta, quae nobis ad istas mutationes subeundas suffieiunt. Eadem de eausa dudum eommendavimus not. β. 93O. Loς , ut terminis rerum practicarum jungamus notiones, quas praxis ipsa nobis suggerit.
Nee alia de causi eommendavimus, ut rerum natur. Ilum no
367쪽
Cujusnam culpa sit siquis ex di-fiplinis
commentati sunt l*. 932. 93s. Iog l. Hoe ipso autem titillindicavimus ab autoribus tradi suifieientia, utut ad pleneia telligendum eorum mentem vocabula non susticiant, quuscilicet tradant quae susseiuAt, ut, ubi voluerimus, utiquast aspus fuerit, mentem eorum plene assequi valeamus. cel: rum praesens propositio & docentibus, & ad erudiendum ili os letabentibus utilis est, ut judicent, utrum non plene initi, ita sint suffieientia, an insulselemia, ut reprehensonis adlissivel effugiant, Vel incurrant.
riatur, cum per ea, quae didicit, hoc facere possiet; is sta, docentis aut scribentis culpa , imperfectam habet togati'
Corollarii praesentis duplex usus est. Inservit enim in 'tandas Iemerarias reprehensiones obseuritatis vel ignorinia, quae perperam autoribus exprobatur, ne in alios simili ipjssili sed cinnibus nos aequos praebeamus. Deinde stimulum Gad effugiendam ignorantiae eulposae labem, ne propriam ις' suram conscientiae incurramus , quando desellu regniti idamna incurrimus, quae evitare poteramus desiliu illo: lato. Hi ne autem luculenter apparet necessitas inreta inicis juxta theoriam ipsi praesi studendi. philosophia iis
moralis n0n plene intelligetur, quantumcunque studio cxplicanda posuerit philosophus, nisi quis eorum, quae ην tur, Veritatem in semetipso experiri nitatur. Im*oth sTheologiae capita practica nunquam plene intelliget, si jVeritarum revelatarum notiones ex seipso haurire ' μQuamobrem cum alios docturi plene intelligere te quae docent. etsi esseere non possint, ut ex sella, s ,runt, verbis ab aliis plene intelligantur, ne scilicit quae ad plenum intellectum consequendum minime unt, quam sit necesse ut, qui docent alios, non mo dii: phVerum etiam Praxi emineant, nemo non vide: Etiam ς ξτ
368쪽
duneatur opus est, tu amin edente
. 2y, unde intellisti ub A. ' ἡβῆ V p terito quidpiam da
369쪽
tus , si talia ponantur, quae statui presenti insunt; ad statiae praesentem attendens S reflectendo super eodem judicans vete idem insint h. 3 3. P Dchol. empir colligit, qualis esse eebeat futurus l. 36O. 361. PDchol. empir. . Quamobrem cum ratiocinetur , dum hoc facit f. Io. Log.ὶ; ex statu pretieate
futurum ratiocinando colligit. 2uod erat alterum. Idem confirmatur a posteriori: id quod exemplo obvio docemus. Si intuemur poma , quibus arbor abundat illi tio autumni , inde colligimus, quod vere multis superbiveninoribus , propterea quod experientia edocti noverimus , adamodo singula poma prodiisse ex totidem floribus, verum uir&inultos flores decidere , nee poma omnia ad maturitatem bvenire solere, ut adeo nobis exploratum sit, numerum fi0t
verno tempore constanter multum excedere numenim P se
rum autumnali tempore observandorum. patet adeo ex stata arboris, qualem conspicimus tempore autumnali, colligi statuo ejusdem , qualis suerit tempore vernali mediante depta talia lyatus autumnalis a vernali nobis in genere perite lae si stidistincte exponitur modus, quo ex contemplatione status ast tumnalis ad perceptionem vernalis pervenitur ; eundem in trist cinio consistere palam cst. Similiter si autumni initio vi essio gemmas arborum , Veluti piri, & pravidas a ceteris distippi mus, quantus sit gemmarum gravidarum numerus judicassio, indeque colligimus, quod futuro vere pirus abundatura se ξγribus, propterea quod experientia edocti noverimus, fiditi gemmis gravidis prorumpere & eorum plures progerminast
una , ut adeo nobis certum fit, verno tempore constanter ta merum florum plurimum excedere numerum gemmarum phvidarum , quae tempore autumnali in arboribus conspicillato Patet itaque ex statu arboris , qualis conspicitur tempori 'tumnali, colligi statum ejusdem, qualis verno tempore iuruixini
370쪽
mediante dependentia status vernalis ab autumnali in genere nobis perspecta. Quodsi denuo distincte exponatur modus,
quo ex contemplatione status autumnalis ad perceptionem vernalis pervcnitur , eundem in ratiocinio conlistere manifestum est. Experientia communis innumera nobis sistit istiusmodi exempla, ut adeo plura cana in rem addi opus non sit. Tenendum hie est , ratiocinia , quibus ex statu praesente
colligitur praeteritus, vel futurus, non semper esse distincta, praesertim ubi in cognitione intuitiva aequiescimus. Quod si tamen in rationem nostrarum perceptionum inquirimus,
quemadmodum id fieri debere alibi ostendimus g 393. 394. Pschol empiri); ratiocinia satis manifesto sese produnt. Et quomodo ibidem in genere ostendimus , quod syllogismus explicandae Reeessioni cogitationum inserviat, eodem modo idem in speciali casu evinci potest.
Ex uno existente , quod percipitur , ratiocinando colligun- citat nistis roexistetitia alia. Quoniam eniin nihil est absque ratione unum qu sussiciente, cur potius sit, quam non sit c f. 7O. OnIol. p ratio modo ex ab etiam sufficiens detur necesse est, cur coexistentia potius coexi- tero innote , stant, qua in alia, ct cur hoc potius modo cocxistant, quam alio. V - Datur igitur in existente uno aliquid , unde intelligitur, cur
aliud quid ipsi coexistat c3 3o. Ontia. . Quamobrem ubi constiterit, qualem coexistentiae rationem habeat id, quod exisse repercipis aut aliunde nosti ; in praetens, quod percipis, attentionem dirigenti occurrit notio illa universalis de crate rationem coexistentiae continente f. 224. 225. , atque adeo inde colligis , quid eidein coexistere debeat c β. 365. 0 chol r. . Dum vero ita ex duobus judiciis , nempe primo , quod de re porcepta enunciat, qualis sit; sic altero, quo enunciatur istiusmodi existenti aliud coexistere debere, colligis tertium de Y y a coexi-