장음표시 사용
141쪽
seientiae rationisq; eapax: sed illud ueluti manus in pugnum contracta,hoc ut ea quae in digitos diducta est. NAM qui plura faciunt , ea connectunt.) Ε numerant Boetius & Georgius Valla, Victorinus, & alii nonnulli definitionum formas longe plures, in quibus si qua sunt
quae ad nostrum institutum facere uidentur, non negligimus.
svBSTANT TAL is definitio est oratio quae id quod definitur. Hanc ob A. Graeci, Scholae essentialem uocant. Legebatur autem hic Definitum, absque sensu, nos Definitur, rectius legendum putamus. Sic enim a Cicerone dicitur: Definitio est oratio, quae id quod definitur, quid sit, explicat. Vocat autem ;Aristoteles λὶ επι persectam rei ellentiam, quae genere ac differentia explicaturr Latinorum nonnulli quidditatem uocant, quorum est Hermolaus Barbarus.
PER partitionem definitio est oratio. De duabus his definitionum sormis uide Ciceronem ad Trebatium. Dist ' runt autem diuisio & partitio , quod species & partes, intc.
Partes. Rrum& genus. Sunt uero partes ueluti membra, ut caput, Species. numeri, brachia, manus, pectus, latera, crura, pedes. Speci autem sunt ut apud Ciceronem est sermae quas an Aristoteles,&Plato , Auer uocat, ut iustitia, prudentia, species ut rutis sunt. Confunduntur tamen specierum & partium nomina, ac proinde diuisonis & partitionis. v o C I s in significationes.) Hane partiendi Armam Rodolphus non satis bene diuisionis uocabulo notari scribit, quod scilicet ineptum sit, si dicatur: Taurorum alius mons , alius animal, alius sydus. Caeterum Ciceronem aliquoties diuisionis uocabulum usurpasse uidebis, si quando uocis cuiuspiam significata enumerat. Est & apud Platonem diuisio in res significatas, quod& Alcinons P Iatonia
Q v o substantiam quae sebiicitur per accidentia partimur.) Huiusi nodi sunt fere omnes diuisiones, quas Rodolphus Agricola ex pluribus locis dialecticis quaerendas docet. Secundus modus est, quo accidens quodpiam per subiecta diuiditur, cuius etiam Rodolphus meminit: Et adiacentia , inquit, per subiecta, ut feritas, alia auis, alia serpentis, alia
142쪽
alia reliquarum belluarum. Apud philosophos non infrequens est hoc diuidendi genus. HAEC accidentis in aecidentia diuisio , sola in alterum commutatur. F x Boetio id sumptum est: Sic enim ait in litabiti de diuisione: Sed huiusinodi diuiso uicissim semper in
altera permutatur. Po ssumus enim docere: Eorum quae dura sunt, alia nigra sunt, alia alba. Et rursum, eorum quae liquida sunt, alia alba, alia nigra. Significatur autem polla in hoc genere diuisionis diuisum & illius contrarium per easdem differetias diuidi: ut si album per duru ac molle sit diuisium, poterit & nigrum. Deinde singula membra in diuisum ae illius oppositum rursium posse commutari: ut si durum per album & nigrum diuisum sit, tam album quam nigrum in durum & molle post uni diuidi. QV AE D A in nigra,ut terebinthus. Terebinthi meminit Terebi, plinius libro decimo tertio , eapite sexto. Arbor est ligni tbM nigri eximiique splendoris& fidelis ad uetuitatem. Ebeni Ebm-- autem meminit idem libro duodecimo , capite quarto. Est& huius materies solidissima, ut uel igne absumi uix queat, splendoris uigri,& sne arte protinus iucundi. Nigrum autem habere solam Indiam tellatus est poeta. Sola sinquit
Indra nigrum Fert ebenum. M A E D A M alba sunt, ut lapis Patius . in Marmor intelli- Parium sit ex Paro insula, quae una Cycladum eis circa Delum & Si- marmor. phnum, autore Plinio & Ptolemς o. Laudatur ex ea marmor, quod alio nomine M. Varro lychniten uocatum scribit: quod ad lucernas in cuniculis eaederetur.
V Erum cum uocem in sua significata distinguimus, ea
complecti nonnunquam sufficiet, quae ad rem noustrum faciunt. Est autem omnis chliinciis duplex: Nam aut nilli iurio. vetus ac Hnplicis ebl termini, 'quae distinctio aequivoci di
citurta ut crationis, quam Graeci, nos ambia glium dicimus,ut, Aio te Aeacida Romanos uincere posse. ambiguum adiecitone termini, uel mutatione orationis, Aeruiuos
vertendum. Aequivocum si institutione aequivocum est, μ'
143쪽
x o TRAPEZUNTII ad grammaticos confugiendum. Diximus autem aequiuoacum,quod nec accentu Prec as iratione, nec genere,nec omthograpbia, nec numero ristingui potest. Sin modis quibusdam ad multiplices uariass res terminus applicari poα testin ut ex sesola, aut ex usucio potius butum ossi uim ba Nodi lani bere dicitur. Primι ristinctio, non unius doctrina: Multa scand . innim aliter pissicus, aliter prim M pbilosopbM,aliter diam lecticus, aliter orator exponit. Quamobrem insanire mihi uidentur nonnulli, qui adeo rudes atque indocti sunt , ut audeant asserere tialecticum aequivocationem effugere
non posse, nisi singulorum uerborum vim ac potestatem optime nouerit,quae grammaticis tradituri. quam si apprime tenuerit, aquiliocis ipsum implicari non posse. Raro enim aut pene nunquam multiplici significatione uerbi dialecticin aut decipit, aut decipitur. Nodi ergo quidam sunt qui etiam eos inos qui ratiocinantur, fallunt: atque eos distinguere,unius non esse disciplinae, Aristoteles os lenodit,qui multa in phγsicis ut naturalis, multa in prima pbialafiophia ut metapis suus, multa in ethicis ut moralis,nonnulla in dialecticis ut logicvi di tinxit. verum ut quale sit
Infinitum. quod diximus patea exemplis utamur. Infinitum dicimus, cuius terminum inuenire non possumus: uuum ergo signiusteat sed tamen alio quodam modo continuum, alio discreatum,infinitu dicimus. Et hoc quidem appositione, istud dia uisione infinitum asperit Aristoteles. Tempus autem utro aque modo quamuis si quis continuum non diuisionis ters
minosed magnitudinis infinitum fingit non diuisionis Ν-
lum, uerum etiam appositione insinitum cici posset. item, unum,inpbγsicis quidem Arithtelescotinuo dicit, ut linea una,insuisseisi,ut punctus unus ratione, ut uinum,uappa.
In quinto primae philosophiaefecundumst, ersiecundum acucidens
144쪽
DIALEcΤIc A. 1 Iridens unum distinguit.&Ms quod unu fecundust est,mulo lassub cit modos,ac dialectici numero, pecis,genere ut cicero,homo, animas una dici per*exerui. ita cum unu sit,
quod a caeter ustiunctu est,imum fecundu unu quod indiuiis bile qιbae una eadems, significatione semper dicitur,mo
dia uariatur. Alterum modum multiplicis diximuη,cum nores sed ex adiκncto terminus adeo uari' atque multiplicibia modis flumitur,ut non eandem pote tem ed aliam atoque aliam babere uideatur, ut homo cum dico, quid signi. Met,vides,pro quo accipiatur,ignoras. Si,disputa aut si, isecies est,adiunxero,Mιter atque aliter accepi sti. Has suppositiones iuniores appellant. Osas si quis penituη tenere cupiat, dialecticos qui ea de re multa Cr protensa uolumiana conscripserunt, diligenter euoluat. Nobissolum admounuistiterminorum acceptiones ex adiuncto mutari , fustiadit. Nam ei vi rei diligentior doctrina ex langior est, ercissum oratorum allist pene nihil. Viderint etiam ne
complura elusemodi non ad usum, sed abusum inuecta sint. Quodsi quis putaueritin 'tu legitimo per ambigvu αμφι λογιαν huiusmodi poste incidere,cum iductu euenerit, diua
lecticos con*lat: nos quoniam raro ac pene nunquam acrucidere putum M, tam longam ait obsicuram doctrinam praetermisimu . Et baec quae diximuη eo tendunt, ne tu etiam mcuti omniu rerum ignari, ad dialecticus αμφιβολογίας. Craequivocationes, grammaticu putes multa pospe conferre.
NA M aut unius est ac simplicis termini.) Est ubi singulae Aequiuo
uoces ambiguitatem faciunt: quae Graecis ἱμω μία di- catis. .citur, recentiore S aequi uocationem uocant, quando rerum aut persio narum plurium, una est appellatio: ut, taurus bovis,
&in Cicilia montis, item syderis quod inter duodecim s-gniferi orbis signa numeratur secundum, uere cum sole exoriens. Sic Censorius,& ille quoque qui se Uticae interfecit dictus est Cato. Est etia ubi dictiones alio sensu integrae sunt, alio
145쪽
Versis Apollinis. Amphibo. toria sola,
alio diuita, uelut ingenua, corvinum, armamentum. Apud Aristotelem in Elenchis diuisionis& compositionis ambiguitas dicitur. Huiusce uocabuli discretionem Rodolphus enumerationem uocat, Boetius partitionem aequi uocationis. Α v Τ orationis, quam Graeei, nos ambiguum dicimus.) Nascitur etiam ambiguitas ex integro orationis contextu, quae coλοια a Cicerone, ab Aristotele αμριολία nomi atur, quod Fabius ambiguum traffert. Fit autem multis modis: aut per casus, cum infinitum utrinque accusativum habet, ut, Audio Demeam percussisse Lachetem: aut vocum dubia disiunctione, ut, Quinquaginta ubi erant centum inde occidit Achilles. Vide Fabium libro septimo , & Diomedem libro secundo de figuris. D I C o te Aeacida Romanos uincere , &e. Ennii uersus est, quo finxit Apollinem Pyrrho regi Epirotarum Delphis responsa dedisse. Caeterv Plutarchus diligens in primis scriptor, huius non memiuit, negaturq; a Cicerone libro ij. de Diuinatione,&ouod Apollo Graece, non Latine locutus esset,&quod Pyrrsi temporibus desiisset uersus facere . Est autem Aeacida uocativus Graecorum consuetudipe , a nominatiuo Aeacides, quod Purrhi patris nomen fuit. AMArsv v M adiectione termini uel mutatione orationis aperiendum est.) Solvitur amphibologia , termini adiectione , quando dubitatur uῖri antecedentiu duorum sermo subiunctus sit: ut,Volo h res meus det uxori meς auru quod elegerit. Dubium est, an uxor, an haeres aurum eliget: adiectione soluitur, Volo in hqres det uxori aurum quod ipse elegerit, aut ipsa. Mutatione caseu soluitur, dum ex duobus aecusativis alter in ablati uti uertitur. Feriit Demosthene eiecisse Aeschinem. Soluitur, Aeschinern a Demolthene pulsium aiunt. Tollitur etiam orationis ambiguitas distinctione scriptura . uel mora pro nutiationis,ut, Moriturus iussit poni statuam aurea hastam habente. liminctione sublatum dubium, Iussit poni statua, auream hallam habente. Vade Aristotelem in Elenchis & Fabium in statu legitimo per ambiguum. A I. Ivocv xiii institutione aequivocu est , ad grammaticos confugiendum est. Dicitur aequivocum ex instituistione, quod plura significat, non similitudine quada aut met/phora: ut homo pictum & uerum hominem signisicat sed quod
146쪽
quὁd iuxta a rebus diuersis absque ulla cognatione eo uenit, quomodo gallus hominem & auem & initium enutum sutorium significat, genere taminino. Hoc in scholis a casu,illud a consi lio aequivocum dicunt. DICIMUS autem aequivocum, quod nee accentu. J Si uox quaepiam in multis significatis adeo sui similis sit, ut nulla nota discerni queat, ea aequivoca est, hoc est, ut nec accentu distingui queat, sub quo tempus & tonum copraehende: ut malum quod pomum,& malum bono cotranum,non est aequivocum: tempore enim dasserunt. Sic edo, & edo.Item quod tono differt, aequivocum non est, ut uere & uere, sic pone uerbum,& adverbium ponε. NE Caspiratione.) Disteri aspiratione ara ab hara, ora ab hora
NEC genered Quare ficus etsi morbum & fructum significet, non tame aequivocum est, genere enim differt, ut illud: Dicemus ficus, quas scimus in arbore nasci, Dicemus ficos, Caeciliane, tuos. Sub genere etiam compraehende diuerstate partium orationis, ut amor uerbum & nomen. Sic mane temporis aduerbium,& imperativi modi uerbum.
NEC Orthographia.) Orthographia distinguitur quae-mis per diphthongon a quaero , & questus e simplo , a queror. Item situs, citus,&scitus. NE Cnumero. Vt aedes singulariter pro sacro loco,&pluraliter pro prophano. Sub numero uero comprςhendere licet casum , ut tribus dativi casus & ablativi, a nominatiuo tria,& tribus nominatiui casius. Etiam declinatione, ut opus operis,& Opus Opuntis: anus uetula, quartς,& corporis obtaxna pars, secundae inflexionis. Horum igitur nihil est ι-- νυών. laquidem semper nota aliqua pro diuersis significatis distin guitur.
si N modis quibusdam ad uarias & multiplices.) Est altu homonymiae genus , cum uocabulum non institutione multa significat, sed ductu quodam in significationem affinem transfertur: ut plerasque uoces aliter sumunt diale ctici, aliter physici, aliter mathematici, aliter medici, aliter alii. o sensu a Fabio dictum est, nullum esse uerbum, quin philosophis multiplex e sie uideatur. Fit autem hoc bifariam,
147쪽
aut ex se solo: ut uirtus a grammatico accipitur, quod nomest generis foeminini, declinationis tertiae, id significas quod Graecis visi . A dialectico uero quod genus sit aut species, subiectum aut praedicatum. Alter modus , cum ex adiuncto diuersitas oritur, ut si dicas. uirtus expetenda est uirtus qualitas est, aut genus aliter ac aliter uocem accepisti. Quae acceptiones uulgd suppositiones dicuntur. 1 ET hoc quidem appositione , illud diuisione.) Quem admodum in numerorum aceruatione nusquam si stimus: ubi enim ad decadas peruenerimus, semper numerum refleremus idque infinities, hoe est, toties non fit, quin sepius fieri possit: sic quoque in magnitudine seu quantitate continua diuidenda nusquam cons stimus. Verum illud mathematicorum suo quodam iure fit, & quidem imaginatione: ut, circulum cuius ambitus quamuis uix trium pedum est, partiuntur in partes ecclx. dein singulas in lx. quae minuta prima dicuntur , & horum unumquodque iterum in lx. quae minuta secunda uocantur: sic deinceps diuisione sexagenaria, secundum unitatem in infinitum crescentem.
TEMPus alit utroque modo. Tempus extenso ne seu duratione infinitum dicitur his, quibus mundus nec initium cepit, nec finem habiturus est: qua ratione asinitatem habet cum numero. Semper enim Solis & reliquorum astroru eo uersiones rediteratur, ae praeteritis adduntur, ut hora horet: dies diei,annus, anno cotinuo siccedit. Itaq: lepus in infinitum dicit crescere successione, ut numerus additione. Dicitur etiam infinitum diuisione. Annum enim in meses & hos in dies, dies in horas diuidimus , &has in minuta: in quibus rursum in infinitum progredimur diuisione sexagenaria per unitatem crescente .ut supra diximus. ITEM unum in phy scis quidem Aristoteles continuo dicit.) Aristotelis uerba primo libro naturalis auscultationis se habent: Mγεααι δ ., ἡ τὸ το ὀ - ρον ου ων όλο ἡ.ἀντ , , in ἱτοντι υ α . ωπερ μεθυ qm o ν . hoc est , unum dicitur partim continuo , partim indivisibi. lir partim ea quotum una ratio unumque et se est , ut ui num merum. Caeterum ratione unum alcimus synonyma, aut duo eiusdem rei nomina, ut, uestis, indumentu: Marcus
148쪽
Is quinto primae philosophiae secundum se,&e Loeus est in uulgata uoluminum sectione libro quinto , in uetustiori,libro quarto, habent autem uerba eius in hune modum:
paulo pὁst, των s in ta . - Mγίδαι-ωνα, ιιον φακελ λυκω. id est, eorum quae per se unum dieuntur,hoc quidem continuo, ut uinculo fastis.s A c dialectici numero, sipecie, genere.)Dialecti ei uocant Idem.
illud non unum, sed idem, nee est apud Aristotelem primo Topicoruυ,χdm /.Verba eius si quis requirar baee sent,
μηώA, F siss. hoc est, uidetur uero idem ut exemplo dic tur, diuisum tripliciter, aut enim numero,aut specie, aut genere idem dicityr. Has suppositiones iuniores appellant.)suppositiones, uocum accepxiones,ut cum dicitur , uirtus hominem beatuessicix aliud significat, quam si diςas, Virtute Scipio hostem superauit. Hic certa uirtutis species intelligitur, ubi pro toto genere accipitur,& ut isti loquuntur, aliter & aliter terminus supponit. Definiunt autem in hunc modum: suppositio est acceptio termini in propositione, pro aliquo uel aliquibus, de quo uel de quibus, huiusmsedi terminus ueriscatur mediante copula suae propositionis. quo D si quis putauerit in statu legitimo.ὶ Spatiis seu eostitutio, aut Graece dieitur, id quod orator sibi potissimum probandu co stituit, seu quo probato, statur,id est, causa perte ista est.Nascitur aute ex intexione accusatoris, & depulsione defensiseris: ut, Ocςidisti Aiacem Vlysses inretio est: quod si neget, no occidi, oritur questio, an Vly sses oeciderit
Aiacem: qua probatam hanc uelitam partem eausa peracta est. Quare eadem statum seu constitutionem continet. Sunt autem status uarii.Nam si fustum negatur, coniecturalis di.
citur, ut id quod superius posuimus,& apud Martialem: Sed lis est mihi de tribus ea pellis: Vicini queror has abesse furto. Hoc iudex sibi postulat probari. Sin iure aut iniuria factum probatur, iudicialis dicitur: ut, oecideritne Clodium Milo iure. Est etiam ubi lis nascitur
149쪽
Coinitutio is exseripto,quae eonstitutio legitima dicitur, euius hoelo esstima peram Trapezutius meminit. Fit autem quatuor modis,inter quos usum. unus qui status dicitur legitimus per ambiguum , cum scriptuuidelicet ambiguitatem, aut homonymiam eontinet:ut legauit quidam amico suo taurum, post mortem ille petit seruucui Taurus nomen erat, hqres bouem legatum dicit.Interduidem fit ex amphibologia. ut, haeres meus uxori meae centu. . argenteorum uas Ium pondo Quae uelit dato. Post mortem
mater a filio petit magnifice caelata. Ille dicit se debere quae
ipse uolet, non quae ipsa. Verum haec cotrouersia xantum nais scitur ex amphibologia, aut synonymia: sere nunquam ex ea
quae ex his Hippositionibus , reliquisq; vocum argutiis est. Quare ad hae constitutione suppositionu,tractatus, qui de suppositione materiali, personali confusa, propria, naturali. aeeidεtali:ite de eopulationibus, significatio rubus,restrictio. nibus,aliisq; voeu portentis inscributur,nihil adserunt. TAM longam atq; obscuram doctrina praetermisimus. Vide autorem ad Herennium libro secundo de constitutione coniecturali,quo loco acri oratione ba. sophistiearu nu-F- repraehendit.
Divisio ri , c Subiecti in aecidentia. . Per aeeidens Aceldentis in subiecta. . . . L Accidentis in accidentia. To M. Est 3 VOCUM. Aequi vocum duplex est, natura & n e- cessitate. Natura, cum ex prima impositione multa signissicat.Necessitate, cum uox alio atq; alio deflectitur ex significandi commoditate.quod fit bifariam,per se, & ex adlucto. Per se, cum uox ita uariatur,ut aliud atq; aliud in diuersis artibus significet.ut genus, locus,proposito,subiectu. Ite unuinfinitum,uacuum. Ex adiuncto, cum uox in complexu sententiae ad certam significationem astringitur, quam recentiores suppositione uocant,ut cum dico homo est mortalis,&homo est terminus communis species animalis:aliter homo in priori sententia, aliter in posteriori accipitur. ACc EN Tv s. Vt palus pro palude dc stipite. o A s Pax A T io NE. Vt hara & arae enere
150쪽
Nunc quoniam de uocis significatione diximus, pauis
ed de partitione totius etiam generis disseraravi:nam merorum uel ex ks quae dicta iam unt, ue ex tu quae diueentur, apertissime ratio constabit. Totum igitur quais tuor modis dicitur . specie,continuo, uniuersit, uirtute ac modis potestate. Totum specie cum partimur, in substantiales partes partimur.Substantiales partes sunt, quibus unius pariet. sevistissubstantia primo constat , ut materia er forma. Ηse modo dicimin bominem anima π eorpore constare. ratum continuum in partes fimper integrantes stinctis iuv3.Integrantes partes dicimus,quae totum ita eoponunt ut non ad formam OH ad materiam eius reduci uideantur. Harum aliae similat, aliae digitales, similes dicuntur que sunt eiusdem rationi ut eam,osse,nerui, cetera quibus animalium corpora componuntur. Di imiles, quae non sunt eiusdem rationis,ut homo in caput, thoracem, manus er pedes partitur. In partitione huiusmodi, praeter eaque de omnidiuisione eommuniter diximus, danda est optara, ne partes partium commiceamus, nam qui hominem in pedes thorace caput, brachia, manus er digiιos paristitur: aut, cim dixit caput, oculos, aures, Geterisque eismodi addit partisvim, omnia confundit. Totum unia uersale in indiuidua discerpitur. Postremum est totum pou testate: Id in uirtutes ac potestates scinditur, ut anima in vegetantemfnsibilem,rationalem. Non enim generuin species uel disterentias haec distributio est: intermista nanque sunt*eciessemper ac diserentiae r nec eum parti. bus suis continκum Malo modo praedicari potest. Nee est k , rei