장음표시 사용
161쪽
sid δ' malaimus si vendicant sibi ex sta natura causas dissicilis separanofiis lata ' ςsse, sin autem,non esse habitus. Hae fere pro diuo Thoma Iam rauissimis illis RV oribus respondeamus. 4 prinatim igitur, quod pro eis addit num est,argumentum dicinatis, Dispositio Ad argu- ' xordum accipi,ut dicit qualitatem, quae ex sua natura exigit causas facilis mo me; φὴς pilitatisi disponit subiectum ad bene, uel male operandum in ordine ad suam n et ' i' m. Vt ita habitus non est dispositio. Interdum vero sumitur dispositio pro qualitate afficiente, aut disponente subiectum ad bene, uel male operandum ino uine ad suam naturam:siue illa qualitas facile a subiecto dimoueri possit, siue diffici-iς Qua ratione si accipiatur,comprehendit suo ambituri habitum, dispositione pri0ri modo dictam. Vide Arist. s. Metaph. tex. s. cap. de Habitu . Habemus au-xς' et Ilum in animali, quod non unquam sumitur pro solo bruto praesertim in lingua Hispana nonunquam ver,ut comprehendit hominem,atque brutum .Locus itaque in argumento citatus intelligitur de dispositione secundo modo sumpta nos autem disputamus de dispositione primo modo accepta . Ad secundum respondetur, etiam nomen Habitus impropriὰ acceptum , comprehendere sub se dispositi nes, sicut nuper de nomine Dispositionis dicebamus . Solent enim quidam auctores, omnes primae speciei qualitates,habitus dicere. Ad tertium iam explicatnm esti Quomodo mobile immobile possint constituere duas species. Ad quartumr 'Undetur, Patibilemqtialitatem terturbationem non disterre specie: quia non disserunt nisi penes facilevi difficile mobile ex parte subiecti;non ex natura rei. Nai pallore subito casu contrahatur, secundum essentiam est Perturbatio. Quod si idem numero color multo tempore perseueret, erit iam Patibilis qualias sicu dem
siet iuuenis . Inhabilibus verb& dispositionibus
non ita seres habet; nam qualitas quae secundii essentiam est dispositio,etiam si per totam vitam perstiteret, nunquam erit essentialiter habitus quia ex sua naturaeittacile mobilis Rursumq; illud accidens,quod ex sua essentia habitus est,quant uis tantum inchoatum sit,iam habitus est re uera Ad extremum autem illud Arist. teltimo muta dicimus,liabitum S dispositionem esse unam speciem,per ci
pus animatum habere duas species, quarum prima esset homo& brutum: secunda 'Ino essent dii species secundum essentiam. Ita i , t 'ς prima hecie Qualitatis;immo etiam in secunda.
- , ' i' *ςdnd in peciem, quomodo scilicet a prima distin De primae in x ctus est naturalis potentia, & nihilominus ei comoetit desi ' η'πό : prQbatur. Nam intellectus est qualitas diffidite mobili, 0pςr ndum, quidem in ordine ad suam naturam inpςr uo nihil ni is seciuidum hominis naturam est
4 1 V ς Rrgumςnt quidam responden intellectum non es se diffita cliua non est mobilis; saltem naturaliter. Sed profe- .si ' si prob/rςxli synderelim non osse habitum, quia nulla ratione pota his p- - Thς logi docent. Alij responden intellectum non essexta b perationem, sumendo bonam operationem, est Phil sopbu . Intelligere enim ex suo genere nec ossicium eis. sis. ς- μ' ' Vterum eodem pacto esset dicendum,scientiam Physicam risi QVRm,qxua res Physcas intelliger non est suapte natura aut Drauum,aut sta C diosem,
162쪽
diosumsed indisterens:vi ex Morali Philosephia constat. Quae cum ita sint,respondendum videtur, secundam speciem distingui aprima; quia secunda species conti' net principia operationum fuc turpes illa stat,mie honestae perseetae, aut impers ct Sec. at prima species 5tinet principia honestatis,aut turpitudinis; perfectionis, aut defectus actionum. Exempli gratia. Ad intelligendum datus est intelledtiis, at,scientia ad bene intelligendum;id est,ad perfect prompte jaciliter, certe. per spicue intelligendum. In seper ignorantia praua dispositionis non est principium
intellectionis, terroris,prauitatisq; intellectionem committentium. Similiter Voluntas datur ad amandum. Caeterum ad bene, prompte, de faciliter amandum id gmcrito a viris bonis amandum est,ponuntur virtutes in voluntate;sicut vitia ad male amandum.Itaq; habitus est qualitas difficile mobilis, disponens nos ad bene aut male operandum in ordine ad aliquam operationem alicuius potentiar. iii igitur intellectus non datur ad bene exercendam operationem, quam etiam sim ipso cxe cere potuissemus; scd datur omnino ad exercendam operationem, quam nullo modo sine ipso exercuissemus ideo non pertinet ad primam speciem, sed ad secundam. De his lege,quae a Theologis nostris disputantur. r. a.in materia de Habitibus:& 3.
Sed quum haec scriberem,obtulit se mihi graue dubium, quod tamen paucis ab soluam.Si illud sine quo nulla ratione potest nobis aliqua actio bene,aut male excr 'VJix ceri,in secunda qualitatis specie,& non in prima ponitur consequens est,ut species' - intellectilisfine quibus nihil penitus intelligero possumus,non in prima Decie qua' ' litatis,sed i ii secunda collocentur. Falsum autem hoc postremum est falsum igitur, prius illud ex quo sequitur. Quid itaῖQu' autore comprobabis falsum hoc vit muΘQuia diuus Thomas species intellectiles nunqua Potentias, sed Habitus vocat. Respondeo igitur, species intellectiles in nulla qualitatis specie directe collocari sed
reduci ad primam,non ad secundam . Et ratio quae me in hanc sentcntiam impulit, est facillima. Embryo quamuis animal sit,non numeratur inter animalis spcc1cs; sed ad unam reducitur non quidem ad brutum,quamuis solo sensu, non etiam intelle diu ,potiatur: quia Embryo via quaedam est ad hominem.Tametsi ergo species intcl- lectiles per se non sint operationis prauae,aut studiosae';perfectae,aut imperfectae principia sed simpliciter operationis; quia tamen uia quaedam sunt ad habitum scientiae. ideo non ponuntur reductive in secunda specie, sed in prima. Quod alio manifestiori exemplo confirmari potest.Humanum corpus licet vivere tantum, sentire potast,non equidem intelligere,non ad bruti, sed ad hominis speciem est referendum; sic etiam, cum species intellectiles quidam viri excellentes loquuntur sint partes quasi materiales habitus scientiae,ad scientiarum numerum stin rcfercn-dφ Cui hec non placuerit,aliam accipiat solutionem Concedo libentissime, peca Fintellectiles ad secundam spcciem pertinere,quia sunt instrumenta ipsius montis nos solum ad bene, vel male intelligendum,sed omnino ad intelligendum.Ιtaq; non . co=pertinere ad secundam speciem, quia sunt instrumenta intellectus; qitoniam adci' ratione diceret quispiam,scientias ad secundam speciem pertinere clim sint instrymenta, quibus intellcctus utitur ad intelligendum: sed quia sunt talia instrumenta
sine quibus nullo modo posset intellectus quicquam percipere. Quod si diuus pnaas alicubi species intellcctiles vocat Habitus,id facit, quia habent modumqucno habitus;clina sint res permanentes,ac diuturnae, ipsiq; potentiae, facultati inIi. sendi superadditae, quemadmodum scientiae ipsae Aut certe innuere uolHi Τ
163쪽
'Π tam etiam ratione ad primam speciem pertinere, duod ingenue etiam nos Et V Longior fui, quam institueramsed prolixitas si tamen quae necessaria sunt, ροψ Riora iudicari possunt utilitate pentabitur. Hinc enim habes lumen accen- I, lyio multa diui Thomae loca intueri, ac intelligere possis Saepe enim Vocat l*pitus,non quae reuera habitus sunt , sed quae habituum imaginem prae se ferunt. Uxterum quae in tota hac quaestione a me dicta sunt, de rebus tantum naturalibus 'ςipi ntur; de alijs grauiores Theologi consulantur.Non enim omnia, in omnibus Iuni dicenda. Postrema quaestio. Ρerturbatio,vel passio non denominat nos quales, ut ait Ari Numa Pitoteles hoc loco ergo non est Qualitas. Respondetur,immd denominare nos qu ςβ Aperturbatione enim dicimur perturbati. Aristoteles autem,qui contra docet diei u 'xribu modis exponitur. Vnus est, perturbatione in communi appellari nos qua-iς ,id est,perturbatos veruntamca perturbationibus singularibus,ac determinatis, ut subito pallore non appellari quales . Tamen quia etiam perturbationis species qualitates sunt, ac Libinde denominant nos quales , respondendum est alio modo, scilicet Aristotclem loci ut in diomate Graeco, in quo non datur Vox, quae proprie 1jgnilicet hominem rubore affectum experturbatione. Sed enim apud Latinos aliter se res habet. Nam apud insos,homo qui perpetuo ruborem habet,rubicundus appellatus qui vero experturbatione ruborem contrahi rubeus dicitur. Iaec solutiovit Auctoris opusculiq8.quod nomine Diui Thoms circunfertur tradi de Qualitate,cap. q.Respondetur tertio,ideo Aristotelem di xisse a perturbationibus non appellari nos quales;quia si quis ad momentum ruborem contrahat, non solet a vulgo rubeus appellari . Aristoteles enim in hoc libro valde se ad popularem sensum a
De proprietatibus ualitatis Cap. 6.HAec autem est prima ualitatis proprietas. Qualitas contrarium suscipit, is
Circa hanc affectionem obseruadum est, eam non competere omni qualitati trametate. Licet enim calor,&frigus sint contraria, tamen triangulus, pentagonus non sibi
repugnant. Sed contrarietas triplex ab auctoribus assignatur. Vnacst improprie, ut communiter dicta,qualis reperitur inter qua suis species cuiuscunq; generis, sue proximi, iue remoti in pacto docet Aristoteles, sub quo uis gener esse unam )ntrarietatem . Alia est propria, utpote duarum formarum, quς ab eodem subieri mutuo se expellunt;repugnantia. Ad quod genus contrarietatis exigitur, illas i rmas sub eodem genere contineri,aut proximo,ut candor, atror aut aliquantulum remoto,ut iustitia, iniustitiai quq ab Aristotele hoc loco contraris forme dia ςRntur, quamuis sub eodem genere proximo minime contineantur; sed illa sub vimuxζ,bs autem sub vitio . pertium contrarietatis genus, quod maxime proprium, 3 im RV propris simum dicitur,est,quod inter eas species infimas cernitur,quq sub eodem ψη R i*gςRQtesto imo maxime distant,&eidem subiecto vicissim inesse positin aquo R'i expellunt,nisi altera earum insit a natura. Ac quantum ego coniectura com- ς ipolium in proposita definitione, quatuor in maxima contrarietate necessariai prinςipio quidem,ut fornas inter quas acerbissimum hoc contrarieta nita IV. -ς04ςm genere contineantur;&tali genere, quod in species infi-kvidatur. Nam si intelligeda esset definitio de genere eminentiori,remotioriq;, non
164쪽
Io Comment in uniuersam Logicam.
non ita facilὰ est inuenire maximescontraries; sicut nec maximam distantiam. Mox necessiim est,ut sub illo genere maxime distent,sicuti albedo nigredo sub colore; calor&frigus in genere qualitatum primarum agentium:&siccitas atq; hi miditas in genere primarum qualitatum quas Physici patientes vocant. Tertio oportet,illas eidem subiecto vicissim inesse posse, quoadmodo in calor frigus cor pori. Ad cxtremiim,ut ab eodem subiecto se expellant,quia videlicet agunt, patiuntur inuicem . Quod in calore frigore passim videmus .msterum additur indefinitione,Nisi altera earum insit natura,quia ab igne non potest calor expelli, nec omnino extrudi ab aqua frigiditas. Contraries suae si vera sunt, sequitur primum,in substanti; non dari propriam contrarieta
- Spria tem,ac multo miniis summam illam,&acerbiorem, quippe cum non sint in siibi Q qua ' i'ino,nec inuicem agant; nisi ratione qualitatum Mam S illud consequens est, inter' quantitates no dari propriam, aut grauiorem contrarietatem:quia non datur masima distantia sub eo ciem genere . Licet enim linea,quam imaginantur Mathematici, duci a polo Aristico usq; in Antarcticum per centrum terrae,si maxima linea,quae naturaliter dari potest; tamen non datur minima linea: quia quacunque linea data, po test dari minor. Immo quod ad naturam lineae attinet, potest dari altera linea a ior illa,quam maximam nominauimus. In numeris quoque datur minimus num xus,ut puta binarius; sed nunquam reperies maximum. Ergo in quantitate non ostilla,de qua agimus,contrarietas. Accedit hiic alterum caput ratione cuius qua titas non st quantitati contraria; quia quantitas maior non expcllit minorem. Qita quamcnim sint,qui asserant,in rarefactione,in condensatione maiorem qualitatem
expellere minorem, contra tamen id si verum est non fit actione quantitatum in se inuicem, sed qualitatum; quae sunt rarcfactionis, coniicias attonis caula: ut se pra diximus de substantijs . taeterea quoquc inferre licet ex scnici constituta desi-2bus qua nitione, non in omnibus qualitatis speciebus dari propriam , aut maximam contra litarib sit letalcm. Elcnim in quarta specie Figura non rePugnat gurae Nec quicquam hqμ- cfficies,si ita argumenturis Duae figurae non possunt cidem corpori conuenire,eγ oesi, inter sicci I ugnant. Nam ctiam duce forma substantiales non possit nescident,ui materiae conuenire,nec caecitas,& visus eidem oculo,cum alioquin haec non sint proprie,aut maxime contraria. Rursum in secunda spcci qualitatis vix maxime propri/.ήontraria reperientur: siquidcm intellect ui,aut uoluntati, aut sensui nihil contrariucst. Sensus quidem nostri aliquibus accidentibus destruuntur, sed illa accidenti non sunt maxime contraria sensibus,ctim non sint eiusdem generis Visus enim si species sensuS,& nimius calor destruens crystallinum humorem in oculo crist te Πνxst sub genero primarum qualitatum Repetitur tamen in hac specie summa con Firarietas aliquando, ut patet in calore, & frigore, quae non solum ad secundam, scd. etiam ad tertiam speciem qualitatis pertinent. Praeter in prima specie vix aliti vix quidem contrarietas reperitur proprissima. Nam cis iustitia e iniustitia eodem subiecto sic expellant,tamen quia iustitia est in gener virtutis, Miniustitia is genere uitii, non sunt maxime proprie contraria chiod si quis auaritiam,c p. digalitatem, tanquam duo monstra,producat in mediuin, quae maxime a se inuic mdistant, sub eodem genere,id est vitio,continentur: respondebimus, non esse O'traria tum quia cidem subiecto inesse possunt,cum multi sint prodigia parasito , inaliati ad pauperes:tuinctiam quia prodietalitas est in genere viti medium praetcrgyς
dicatis, auaritia auico in senere viiij messiqui minime assequentis.
165쪽
tertiuS. men in in hac specie saepe inueniri propriam contrarietatem , ut inter iustitiam iniustitiam;scientiam. ignorantiam prauae dispositionis . Itaque prima affectio 'Vclitatis est, posse suscipere contraria secundo tertio modo:licet id non omnib. 'Vaitatibus con uenire possit. Nam primo modo recipcre contraria,omnibus C tegorijs est commme. Secunda flectio. italita recipit magis, minus, ut una res est magis alba, quam altera. Sed haec affectio non solum qualitatibus cst tribuenda , clim etiam Gioni. passioni conueniat. Una enim rus magis calefit alia. Neq; vero omni Quid desῖhu Qualitatibus conuenit. Intellectus si quidem non recipit magis,&minus. Sed ς ς Vy x ipsi nos admonet,ut explicemus,quid sufficiat ut aliquod superius possit dici su-iQpς magis Miniis; saepe enim eam disputationem in hunc locum reiecimus.Inixi'Rutem tanquam postulatum,ac celebris sententia concedendum est,non suffice minus xe,li interiorum uni perfectius citiam alteri tribuatur quia omne genus hac rationei uiciperet magis minus: cum habeat species, cx quibus una est perfectior reliqua. Deinde non sufficit,si ex inferioribus unum sit maius, alterum minusinam albedo Gigantis est maioria,quae ost in PySmaeo;at non proinde Gigas est Pygmaeo candiadior Item nec fatis illud est,sidentis illud est,side suis inferiorib&posterioris dicatur. Sanum enim prius dicitur de animali,quam de urina; nec binde oporte animal dici magis sanum,quam urinam: prius in orbe fuerunt homunes albi,quam Aethiopes;tamen non statim homines albi sunt magis colorati,quani nigri . Quare ut paucis finiam si aliquid debet recipere magis ut minus, oportetvium magis aut minus inhaerere subiecto:ut quia color potest homini magis minus inhaerere, deo homo potest magis & minus dici calidiis. Quo fit, ut quamuis intellectus in uno homine possit persectior esse, quam in altero, non recipiat maris minus quia non potest cuiquam magis inhaerer qua in antea inhaerebat Sequia fluam hinc,in quarta specie qualitatis non inueniri magis & minus.Tandem coruligendum est,quantitatem non suscipere magis & minus. Potest equidem una quan- ita esse maior altera, una res quanta maior altera; non tamen magis quanti quia maius minus consurgunt ex alicuius accidentis extensione; magis autem. minus e inhaesiQne.Sed ut extremu aliquod habeat haec disputatio,ob-1eruanda iunt duo. Primum cst,qualitatem in abstracto non recipere magis, m nu , ut Lma albedo non est magis albodo,quam altera;quamuis in concreto illa recia
x et Lyn n ' i'naagis albus alio. Huius discriminis haec est causa.Λιμ
Maentia in abstracto sisnificet solam est entiam;essentia autem non recipit magis,aut essentiam in ordine ad subiectum. Quolausu illud accides magis & minus possit inlisrere possit,quoq; in cocreto magi*;, '---xione uti,quia a Dialecticis facile percipietur na qua Ca,bb. ' ζῆς G, Vera sit,ia adeo perspicua; aperta.Secudum est hasse. imas' j I xyxςrdi 'maequipollere istis maius&minus, quod oculate con,ibiis' - ν' dςς i mur. Eicnim quum dicimus magis aut minus longum, niihb bis μ' m', 'g' μαΠςm magis inhaerere,sed esse maiorem,auti T. idta qualitatis est,ut secundum eam sinites dicamur, aut uero dissimico ''NJης rubi dicuntia similes propter albedinem. Quamobrem Arist. 'ς pn-ς p.de Relatis id est, ex. o. dixit, similitudinem esse rerum diuersarum
166쪽
Quomodo ea,qui traria suta eodem
subpecto se expillat An substatia in communi magis,mInusve reci
In ea quae dicta sunt obiectio hes.
Ictum est in primaeaffectionis explicatione, Rhiantitatem non recipere contra rium. Omnis motus est a contrario in contrarium,ut ait Aristoteles s. Physic.cap. s. sed a quantitate in quantitatem,est motus augmenti decrementi: crgo quantitas habet contrarium. Respondetur,distinguendam esse propositionem:non enim omnis motus est a contrario in contrarium proprie aut maxime proprie;scd quidam motus sunt a contrario in contrarium communiter dictum, quum scilicet unum se habet ut perfectum, alterum ut imperfectum. Ulo genus contrarietatis facile inquantitate reperitur . Ideo autem hanc obiectionem in hunc locum diastuli,qui cap.de Quantitate nundum hos repugnantiae gradus explicaueram.. Secunda obiectio cpntra id quod dictu est,albedine Mnigredinem maxime pr=prie rc pugnare. V ajiqua sint maxime contraria, debent se inuicem expcllere;idq; ratione sui;sed albedo nigredo non expellunt se inuicem ratione sui: ergon sunt huius generis contraria. Ostenditur propositio.Inter formas substantiales ea de causa negauimus perfectum oppositionis genus,quian 6 se expellunt ab eadem rebateria rationis sui,sed caloris frigoris inteructu; qua etiam ration usi sumus quum de quantitate disputaremus Ergo ea quae maxime contraria sunt se inuicem, quidem ratione sui expellere debit.Probatur assumptio.Nam candor expellitur per nimium calorem, tunc atro succedit. Respondetur,neganda esse assumptionem,&ad eius probationem dicendum est, non esse parem rationem.Clim enim secundae qualit tus,ut albedo Mnigredo,ex caloris 4rigoris coaptatione cosurgant, componantur quod per calorem, ad expellandam albedinem,st tribuitur insinigredint,ac dieiatur,ratione nigredinis fieri. Haec autem minime quadrant in substantiam,aut quantitatem,quae non componuntur exprimis qualitatibus;sed potius qualitates carum
Postrema obiectio.Supra cap. I a.dictu est,substantiam alicui generi applicatam non recipere magis aut minus sed sumptam in communi: at substantia nec in communi,nec applicata ad certam speciem magis aut miniis inhaerct;cum nulla substantia possit inhaerere: ergo ut aliquid suscipiat magis aut minus , non oportet magis aut minus inhaerere illis,de quibus dicitur. Respondetur,magis Minus Analogicae sumi cap.de Substantia,& hoc loco. Ibi enim magis Minus sumuntur,ut significant mediatius aut immediatius conuenire hic aute alio modo. Nam apudor ne constat,nec doetos homines solum,sed etiam indoctosscrmones intelligendos esse iuxta materiam, quam tractamus,ac in qua versamur. Cum ille certum sit,acci dentia inhaerere,substantiam minimc,consequens est,ut illae voces alit cr;atque aliter in tanta rerum diuersitate sumantur. Quorsum haec inquies duerspicua cnim sunt Fateor,Sed in mea defensioncm uti potero cclebri illa Magni Pavis Augustini,aliorsum tamen prolata sententia Melius supererunt ista cis,quibus nc obsunt, nec pr0 sunt,quam cis deerunt,quibus prodesse potuerunt.
D Relatione agendu est,postquam de tribus, dicamctis, quibus ipsa tan quam fundamentis innititur,& disseruimus Merito aute Relationis tra zμ
167쪽
si alarum Categoriarum disputationem antecedit, cum illae non possint absq; R uxi ne intelligi Caeterum Relata duplicia sunt;alia Propria, alia Impropria Pro pytisint, quor totia esse est, ad aliud se habere,ut totu esse patris,qua pater est ,est 'δhζre filium, itemque filiis,habere patrem .Relata Impropria sunt,quae secundario qntum dicunt relatione, cum praecipue aliud sint. Vt scientia,quae qualitas est aniinhaerens,tametsi secundario dicat relationem ad iriquod sub scientiam cadit. Nos scibile dicimus. Relata Propria vocantur . Secundum est GImpropria Secu dxim dici. Et quidem uarius hic appellationis modus sumptus es ex varia ratione siniendi.Nam Aristoteles definitionem nroprie clatorum assignans, ait,Relatavi Q,quae id quod sunt aliorum sunt. Dennitionem autem Platonicam trades,quae Hul tis etiam Impropri)s conuenit: Relata,inquit sunt, quae id quod sunt,siorum Psse dicuntur. Rursim Relata Secundiim esse duplicia fiuit,alia rei,alia rationis . Qi,ut pater filius;Rationis ut genus, species,si biectu, attributum, maior &is, nor extremitanquae ideo rationis relata dicuntur,quia ex opera mentis consiurgunt. Ad hanc autem Categoriam pertinent bla resata secundit in esse; nam si clata se cundum dici ad eam spectarcnt, omnes Categoriar in hanc unam confluerent. N que porro omnia relata secundit in esse in ipsa ponuntur,sed illa quae vocantur Re ha. Jocent enim omnes fere Metaphysici, in Categorijs non ponientia rationis. Nam quamuis notiones,generis Upccici,necessario rcquirantur,ut quaedam cntiare in recta linea collocentur,tamcn pis notiones non sunt res collocatae in Categoria Sicut applicatio ignis requiritur ad combustionem,applicatio tamen non co-burit, sed ignis . elege quaestionem capitis Io. Igitur Relata huius Categoriae ita 1unt definienda Eritia rei,quorum totum esse est,ad aliud se habeto. Sed, quot sinthorum Relatorum genera intelligamus,obseruandum cst dilige ter,quae ad relationem rei exigamur. Haec autem fere sunt Subicctum Fundamentum,S Correlatum.Verbi gratia Ad relationem similitudinis inter Petrum lau-lum,in primis desideratur Petrns tanquam subiectum deinde cador, vel alia qualitas, ratione cuius similis esse queat Paulo: quae proinde fundamentum similitudinis dicitur.Denique Correlatum,qui si Petrus solus esset in mundo,quamuis esset albus, nemini tamen asisimilaretur. Et hoc Correlatum dicitur terminus,aut extremum relationis .Positis his tribus,necestario consurgit quartum:nempe ordo,habitudo, respectus similitudinis Petri, Pauli in qua habitudineri respectu consistit tota essentia relatorum. Quaqua enim ess e relationis,qua accidens cit,sit habitudo ad subiectum cui inhaeret tamen eius esse,quatenus relatio est,est habitudo ad ter minu,vel correlatu Quod alij dicere solent, relationem,quatenus accidens, solum dicere In,id est, inhaerentia;quatenus vero est relatio, tum dicere Ad; id est habitudinem, vel respectum ad correlatum. Cumque ad constituendam relationem, tria illa conuenire oporteat, sequitur,relatione diuidi posse aut ex subiecto, aut OVnd monto, ut deniq; cx parte correlati.Ex subiecto facilis est diuisio. Cum enimi ubiζctum relationis sit substantia,eo modo quo diuiditur substatia, potin relatio dicamus,relationu alias reperiri in substatia corporea, alias in
Secuda diuisio. Tria quae ad relatione desideo
diuidi: ita ut repetitam lub1tati corporea, alias incorporea. mtia ut relatio aequalitatis inter duas ho-antiam tanquam ui biectum,sed quantitas
Accidit tame,dari relationem absq; sui stantia itia cosecratas, quae nullam habent substanti; ipi simul est fundametu aequalitatis vi retinc' qui fiant,aliena sunt a nostra disputatione Ex parte autem hindamenti colligi GVisio,quam tradit Aristo. s.Metaph.cap. de Ad aliquid. Omnes enim γTertia diis uisio Rela
168쪽
io Commment in uniuersam Logicam.
latio innititus uni ex tribus fundamentis . Primum est,Vnum multa, ut relatio aqualitatis fundatur in una quantitate . Illi siquidem sunt aequales,qui habet unam quantitatem, no quidem numero; sed unam magnitudine & extensione. Relatio vero inaequalitas,fundatur in multitudine quantitatum, vel diuersiitate. Secundiim est Actio 3 Passio . Vt resatio patris ad filium in generatione Tertium cst Mensura, di id quod mensuratur . Vt relatio quae est interkientiam cius obiectum, quod scibile appellatur sed melius dicitur scitum. Obiectum enim habet se ut mensura scientiae, clim veritas scientifex veritate cuiusque rei, quae scitur,petenda sit. Illud aute silentio praetereundum no est, vix posse dari aliquam clationem,quae habeat tertium funaamentum,' pertineat ad hac Categoriam. Omnes siquidem istae relationes sunt relationes Secundum dici. Hinc collige,nullam resationem rationis, quae tertij ordinis dicitur, ut scibile, sensibile, c. poni in hac Categoria otiam redu-Gue quemadmodum nec in ipsa ponu turrelationes rei,quarum ista sunt termini. Quinta di Ex parte denique termini ita possunt Relata diuidi. Alia sunt ius de rationis in utrouisi*- termino,ut vicinus,amicus,consanguineus,&c. alia diuersae rationis. Priora appellantur ab auctoribus Relata Aequiparantiae; posteriora Disquiparantiae. Rursum diuersae rationis,alia superiora sun d ut paterin magister:alia inferiora,vt filius,atque discipulus.Superiora dicuntur a nonnullis Superpositionis inferiora Suppositionis.
. Rima est circa ordinem tractationis. Prius enim trairitum est de Substantia , Quantitate S Qualitat quoniam sunt fundamenta Relationum; sed Actio uis o Passio stat etiam fundamenta Relationum: ergo prius agendum fuit de Actionedo sint te. Passione. Respondetur,negari posse assumptionem Licet enim Actio lassiolationum appellentur fundamenta re uera tamen non sunt nisi conditiones fundamentorum. fund-mς Paternitas siquidem fundatur non in actu generandi, sed in naturali potentia generandi,quam habet patet: iraestamen lege desc5ditione,ut in actum generationis prodierit,& terminum habeat,ad quem referatur. Nec qui ita sentiunt,ab Arist.doctrina,superius adducta, recedunt: nam etiam relationem similitudinis dicit fundari in uno,n quasi Unum sit fundamentum, sed quia est conditio, atque lex fundamenti Itaque quum supra diximus, tria praecxigi ad relationem, non inficiabamur aliquid amplius interdum requ re, praeter fundamentum,ctiam in subiecto rotationis scilicet conditionem necessario requisitam. Respondetur secundo negando consequentiam: non enim sunt caetera paria Nam actio & Passio intelligi nequeunt ignorat vitura relationis;quod profecto nemo asserit de Substantia, Quantitate, inialitate. Sed nimiiun multa de re minime dubia loquor. Eiamuis nim non ita debea visus est Amethodi,ut in rebus pertractadis, nullam adhibcamus diligentiam, nulludelectum,nullii ordinem, vestiti si antiquum illud chaos restitueremus; tamen non adeo Methodicos nos esse decet, ut importuna morositate cleros impugnemuβν quare hoc prius,illud posterius tractauerint;praesertim quum de minutissimis rebuβagitur Satis ergo si bonam aliquam ordinis rationem tradidisse,quamuis non sit accurata,ut nullo pacto impugnari queat. Quo ' Alia difficultas. Similitudo est relatio,d non habet fundamentum, ergo non Q i, hia' is resatio postulat fundamentum. Probatur assumptio. Ritia si haberet fundamqinum sim tui esset qualita , t qualita non potest esse fluidamentum si vera sunt,quae e A
169쪽
11 totvle paulo ante diqimus.Nam ipsa non est mensura,aut mclarabile;non est areo, am C IRs io, non ivniim multa, quia unumo multa ad quantitatem pertinent damentui e 'ε ς 'Ondetur,relationem similitudinis fundari in uno relationem dissimilitudia est fundari in multis. Similes enim dicuntur, qui habentinam qualitatem secunduira, 'xiQnem,ut albedinem,aut atrorem:dissimiles vero,qui habent multas secudumi id ξψnem S definitionem qualitates;nempe unus albedinem, Malternigredinem. Abura enim etiam in duobus hominibus est una, ipfavi nigredo sunt multa Vnutu hqu md multa,non unitate quantitatis,sed unitateri multitudine definitionum cui eat senti lium, quia semper unum multa videntur habere modum quantitatis,ideo he H xi similitudinis, dissimilitudinis dicitur a quibusda auctoribus fundari in quati, Rxςino quidem secundam rem sed quoad modum. Effigiem enim quantitatis
dii UR λζnt,non omnino naturam. iiiii. . Altςra difficultas. Dictum est,omnem Relationem exigere correlatum,quod fal tho Videtur. Nam mihi competit relatio identitatis numerica: sed relatio identitatis ab numericae non est ad alium hominem,sed ad meipsum: Ergo datur relatio,quae non est ad aliud correlatum. Respondetur, Relationem hanc esse relationem rationis his rei;ideoq; inter eius extrema non esse distinctionem rei,sed rationis Correla
hi, tum ergo est aliud secundum rationem, quia quum intellectus apprehendit me, ut mihi eundem accipit me ut subiectum, ut correlatum . Lege diuum Thomam
INter Relatorum affectiones haec prima ponitur. Relatis aliquid est contrarium Quae nec iis relatis conuenit etiam qualitatibus:nec praeterea relatis secun dum esse accommodatur, sed relatis secundum dici. Vt scientia repugnat ignor tia prauae dispositionis,non quide ut correlato,sed ut qualitati contrariae. ccunda. laxa suscipiunt magis , ac minus . Similis est hesiis, iraecedentis affectibnis ratio, quamuis nonnihil differant . Haec quoque nec solis relatis conuenit, ut ex cap. I 6.constat nec omnibus. Aequalitas nim proprie dicta cum consistat in indivisibili,non suscipit magis , aut minus. Conuenit tamen multis relatis secum' dum esse, nam inaequalitas suscipit magis minsis; dissimilitudo etiam.Caet et relatio quae sui ipit magisvi miniis, ratione fundamenti id habet aerii aD GO. Relata dicuntur ad conuertentiam,vel reciprocantur,ut pater est silip istis filius ust patris filius. Fingenda sunt tamen aliquando vocabula, si volumuβὶς ς xplanarς reciprocationem clatorum . Non enim est dicendum, alia est auis Ved ala est rei alatae ala, Quarta affectio . Relata sunt simul natura, Namia xς nest prius pater, quam filiυς sit filius. Quare haec affectio non est intelli-gςRd de relatis quoad eorum substantiam, naturam,sed quoad relationem inaruit idinem . Fuit sane pater homo,antequam essent ei filii;sed non fuit privi patς- ῆm filios haberet. Sicut apud diuum Thomam i .pari quest. I 3. ar.7. Deus - - ζrno est, sed non est ab aeterno creator quia non erant ab aeterno creatura pyψductae . quinta. Relata ita se habent, ut quivmim definite cognoscit, icta ς'gnosta di alterum. Vt qui cognoscit te cinestium, cognosciit hctς ς -
170쪽
patrem;& si cognoscit cuius sis filius,cognoscet patrem tuum. Sed haec affectio non videtur omnino conuenire relatis secundum dici. Etenim si quis manum per fen stram extrahat, cognoscetur quidem illa manus,etiam ut singularis manus est,& noceri cognoscetur cuius sit manus
ratioue fundam e t migis, aut minus
Ontra ea quae dicta sunt in secunda affectione est argumentum. Inaequalitas suscipit magis & miniis,sed non recinii ea ratione fundamenti, quia fundametum inaequalitatis est quantitas, quae non luscipit magis, ac minus: ergo Relatio suscipit magis minus, nulla habita ratione fundamenti. Respondetur negando se sumptionem . Et ad eius probationem dico Melatione suscipere magis ac miniis; ratione fundamenti recipientis magis, minus,vel certe maius, aut miniis Qtiod mirum in modum quantitati conuenit . Itaque ut relatio dicatur, suscipereis gis minus, sufficit;si fundamentum suscipere possit maius aut minus. Sed obsi cies. Ego sum inaequalis infanti,4 si me in eadem quantitate permanente ille crescat,sic mihi minus, qui antea erat, inaequalis . Tum igitur relatio inaequalit iis illius pucri ad me crit minor, sed fundamentum illius,nempe quantitas, non factum crit minus, ut fingimus:ergo relatio suscipit minus, iundamentum non suscipit minus . Respondetur,nos haud quaquam dicere, quotiescunque relatio si scipit magis fundamentum eius,debere suscipere magis,aut fieri maius;&quum re-
si clarnentum suscipere magis,aut minus; aut iter maius aut minus. Hanc autem sin cntiam ita expolitam,non impugnat argumentum propositum, quippe clima datio inaequalitatis illius pueri suscipiat minus, quia fundamentum suscipit maius Nihilominus potest in hanc explicationem aliud adduci argumentum. Nam in Hypothesi data insuperiori argumento, ego sum minus inaequalis, quam antea eram respectu infantis; plane mea quantitas nec est facta maiori, nec minotaergo rei tio suscipit magis aut minus fundamento penitus immutato. Respondetur, hac Adtima obiectione illud cxtorqueri,posse relatione suscipere magis, aut minus absq; vlla mutatione sui proprii fundamenti,non tamen absque mutatione alicuius fundamenti,nempe fundamenti,quod in in suo correlato . Omnis ergo relatio, ut suscipiat magis ac minus,exigit,ut vel proprium fundametitum, vel saltem fundame tum fui correlati suscipiat magis aut minus , aut fiat maius vel minus. Tantum et Relatis dictum sit. Nam alias maiores difficultates quae hoc loco adduci Possent, ut an omnis relatio, qua relatio est, sit ens rationis, an omnes relationes sint ii tuae, an extremum relationis possit esse non relatum,an relatio a fundamento distinguatur, an relationes primae causa ad stos effectus sint reales,an entis re ad cns a
tionis possit esse relatio Realis consulto praetereo, cuia si hoc scribendi gentis' ctoribus placere videro naristotelis Categorias multaru vigiliarum disputation ip pediem vulgare decreui.