장음표시 사용
271쪽
ri di nianti .Demonstrator enim id maxime optat, ut doceat;tentator, ut ait rius erit ditionem exploret. Secundum argumentum. Dictum est, syllogismum demonstratorium esse cum, An omnis qui ex necessarijs enuntiationibus infert conclusionem. Certe hic syllogismus,om syr0gicni oratio explicans quid res sit,cst definitio; sed animal rationale est oratio expli ς ns ouid res sit, ergo est definitio: constat ex necessari)s, sed non cst demonstratio Orgo demonstrationis definitio alijs praeter ipsam competit. Propositio ita proba xur . Nam illius sellogismi prima'enuntiatio componitur e desinitione Ddesinito, ac proinde est necessariari secunda vero est superioris de inferiori praedica uin ac subinde necessaria luemadmodum enim quia Socrates est quidam ho Enuntiatioino,ideo necessario est homo ita cum animal rationale quaedam sit distinitio me nibus conςςssario erit definitio da probatur assumptio:quia Aristoteles a. Posterin cap. .vs st R. 8ηρ da multis argumentis docet,quod quid est,aut definitionem non posse de dςm 'in δmonstratione ostendi. Quod praesertim cap. 6.docet debo syllogismo,quem mo- dis adduximus .Respondetur primo, Atist.in omnibus fere illis capitibus loqui di 1 a 2ux ndo,N vix quicquam ex propria sentctia asserendo: ut ipsemet cap. 8.testatur stoteli. . Rςipondetur secundo, Aristotelem solum velle docere,quod quid est,aut definitio- η Π non posse de re definita demonstratione potisiima comprobari. Nos vero munime diximus,omnem syllogismum constantem ex necessarijs esse potissimam, a Curatissimamque demonstrationem . Respondetur tertio,illum syllogismum non si demonstrationem,nec constare necessarijs propositionibus. Quaesislutio expo- Mitissima est.Patet enim,asi umptionem illius syllogismi non esse necessariam,sed a cidentariam, contingentem.Nam clim nomina sint voces cx hominum instituto, non a natura significantes, profecto illae duae uoces,animal ronale,nsi significat. aut explicant hominis essentiam necessario , sed contingenter. Simile autem quoam argumento adducitur,est vehementer dissimile . Nam Socrates essentialiter est Ruidani homo;atq ita necessario est homo. At haec oratio, Animal rationes accia dentario est quaedam definitio.
si imple sit demo iratio. Cap. a.
reo genera demostrationum ab auctoribus assignantur, Quia,&Propter quid. II:
Demonstratio Quia est,quae domonstrat aliquod praedicatum alicui subiecto necessario conuenire non tamen causam,quarc ci tribuitur,explica sed ab effectu, VH signo id orobat:ut si quis demonstraret,ignem accensum esse, quia fumus egreditur;aut instare pluuiam,quia certar quaedam aues garriunt. Est etiam aliud genus monitiationis Quia,illud nempe,quod rem per causam remotam ostendit; ut quuμςmonstramiis virgultansirespirare,quia non sunt animalia. Non enim causa pro- 'R,quare aliquid respirat, cst, quia est animal quare nec causa proxima nona vir ndierit,non es animal. Vnde in huiusmodi demonstrationes vocantur Quia, 'μ'Πλδm solum demonstrant,quia ita sit; aut quod ita sit. Vocabula enim antiqua' ς ψ' 'dhuc retinemus Demonstratio Propter quid est, quae demonstrat aliquid alicui . .. ης Quariis si uenire;&causam praetcrea propriam, adaequatam explicasio qua ei ς'nxieniat. ut si probemus,hominem esse risus compotem, quia est animal rationis Graeea uom xiceps. quibusdam autem demonstratio Propter quid dicitur Analogismus,Meabula.
μζmonstratio cola ilogismus Hinc perspicuum tibvltimam diffinitionem demonstrationis superius traditam,
272쪽
tantum demonstrationi Propter quid conuenire. De qua etiam demonstratione lintellicitur alia definitio, in qua dicitur,demonstrationem esse syllogismum gener tem scientiam. Etenim scientia nihil aliud est, quam c0gnitio certam cindens demonstratione comparata. Scientiae autem vocabulo Himur nunc non pro habitu, sed pro actu scientiae. Nam habitus non est cognitio,sed propensito quaedam ' 'μ'in' m , t inenties qua ex una demonstratione inclinatur,ac sit habilis animus ad huiui modilacientiae actus . Actus ergo scientiae est cerrus,in quo ab opinione, suspitio' no&s de quoque humana distinguitur. Haec enim omnia in celeta sint. Est tiani cui dens, in quo a Fide nostra catholica, a Christiana ctiam Theologia quae longcaliter scienti nomen est adepta habitibus quidem certis imis,sed minime euidenuibus separatur. Tandem demonstratione acquiritur,in quo a primorum principio rum co nitione discriminatur Absque ulla enim ratione in medium adducta solo intellectus sentit lumine assentitur puer huic principio, omne totum cstinatu 1 sua parte,dummodo vocabula ipsi intelligat, ex quibus illud principium coalescit itu uidem si hoc pacto accipiat ir scientia, non est demonstratio,quae non generet cicm Mn;ἡ tiam. Nihilominus tres gradus scientia assignantur,qui tria demonstrationum ge 'sti: Gera consequuntur. Primus gradus cst,cognitio certa&emdens ab flectu verit' dus sino collecta;hic consurgit ex demonstrasione Qtii primi generis secundus ex cautis remotis,quem efficit demonstratio Quia secundi generis. Ad tertium vero gradum scientiae pertinet cognitio certain cuidens ex propriis Madaequatis caulis; ux demonstratione Propter quid comparatur. Et Aristoteles quidem quum di xit,de' monstrationem csse syllogismum generantem scientiam, potuisset omnem demonstrationem definire Tamen ita exposuit naturam stientiar,ut manifesta ostenderit, se noluisse omnem demonstrationem comprehcndere: sed eam tantum quae postr mum scient aegradum generat eam scilicet,quae Proyter quid dicitur. Verum d QVae s finitio,qua initio libria nobis posita est,omni syllogismo demonstratorio conuenit, i py Haec autem demonstrationis diuisio ad ipsam,ut demonstratio est, pertinet; ς 'f'I ouae seduuntur,qua syllogismus est quidam,ei accommodantur. Enimuero demon
solium aliIliente, sint,aliae ne antes. Nam quae conclusionem negantem ha
bet,est negans;qua alentem, est aiens. Porro demonstrationum aliae uniuersae, lix Aliae de particulares. Particulares vocantur non solum illa quarum conclusio est particul mohsty - i, sed illa etiam quarum conclusio tametsi uniuersa si non constat pr dic ato, u0 i''j Hi iasiit cum subiecto reciprocari. Vnde sit,ut quiprobat,omnem hominem eiiciς 'tientem,particularis sit auctore Aristotele iudicanda. At illa cuius conclusionis a tributuni omni, solique subiecto,de quo demonstratur, conueni ac per propriam causam ei conuenire ostenditur, uniuersa dicetur. Denique diuiditur demonstrauin directam,scii ostensivam,& cam qua urget incommodo illa progreditur ex ςΠ' haec autem ex his quae respondens concedere debet.
aestio prima Dictum est omnem demonstratione generare scientia. Dubiq
i itur est, an is qui habet unam demonstrationem, iam habeat scientiam Num vni
st ' φ' 'ς Posita enim causa,effectus continuo sequitur. Quare si homini ign*y beatur. losophiae naturalis proponatur demonstratio adires:phisicas pertinςΠβ
273쪽
i ha- , alia:fula e senis at riam ratioieris,
percipiat vim demonstrationis clam habebit scientiam . Percun storii Itur, Imb
bitne Physica,an aliam scientiam' Physicam nes Ergo una demonstratione cognita Crit Physicus . An aliam scicntiam Θ Quam igitur λ Respondetur, illum habere iani' Physicam i sed in rebus distinguendam esse essentiam a persectione Pomilio enim ςssentiam hominis habet,cum non perueniat ad iustam hominis magnitudinem.Noaliter homo ille iam scientiam Phylicam secundum eius essentiam habet nondum tamen ad Physiologiae perseetam,absolutamq; cognitionem peruenit. Secunda quaestio Omnis de monitratio generat scientiam λ ergo quo crunt de An ζng n Onstrationes,tot crunt scientiae. Et cum in Geometria infinitae sint demonstra dit no tiones,infinitae quoque scientia crunt,qiice appellentur Geometriae. Respondutu si, nugando consequentiam. Nam calcfactio est motus quidam generans calorem, nec a se, irpr. inde seqititur,quot fuerint calefactiones,tot esse calores. Nam sit aqua posita in generetur Rhζno,d mediocriter calefacta ignis remoueatur. paruo tempore interiecto, alius igniSadmoueatur, quo semoto tertius modico etiam interuallo facto sipponatur; rς equide calcfaetiones fuerunt, quia ter aqua calcfacta est nihilominus in aqua non sunt producti tres calores,sed prima calciactio produxit calorem reliquae veroistquζnte ,etsi quod in ipsis erat,poterant calorem nouum producere, non produxerunt tamen,quia iam inuenerunt productum; sed tantum auxerunt calorem. Non iter quiniis demonstratio Geometrica suapte natura potest habitum Geometriae generare sed si iam irentium eum inuenerit,auget illum profecto,non generat. Hs Duo sen- quidem dicta sunt de scientia,ut est habitus demonstratione acquisitus; idist, facul 'M x-β, ut Vis,seu aptitudo, ad prompte, faciliter, cum oblectatione intelligenda ea, R '' β' d obiectu na,ad quod pertinet illa demonstratio, attinent. Nam si sumatur scie tia pro actu, assensit,aut cognitionc certi cuidenti cx ratione & discursu comparata,dicendum cst quamlibet demostrationem G cometricam scientiam peculiarem generare. Verum qui hoc assuri non concedit plures Guometrias, sed plures Geometriae actus,atque assensus
Deprincipi s demonstrationis, ac primo in commini. G. .
V Ideamn nunc qualia esse debeant demonstrationis principia: initio quidς de principijs demonstrationis in univcrsum disseramusci postea de principij -ἡhEqςmonstrationi Vitia. Propter quid accommodatis. Principia demonstrationis a pauci mi simplicia sunt,alia compositi. Appellamus simplicia, quae non significant Veru, rum. Vt falsum;vt homo,animal rationale,Sc. composita dicimus,quae verum, aut falsum ignificant,ut nilntiationes. Simplicia autem tria sunt,subicctum nimirum in prae ις tum conclusionis demonstrandae,&medium quo demonstratur. Ab alijs arpςumtur genus subiectum, quaesitum, medium Subiectum semper est aliquod ii, ta nivorsum. Nami ut dicemus capite ultimo demonstrationes non sunt rerum sin si tu i mei gViRuum. Praedicatum autem conclusionis aut est propria subiccti affectio,aut alia pia simpli'. V ηςςQssario coniunctum . Denique medium demonstrationis debet sic alit cla- ςCtu aut causa Causa,ut siquis demonstraret,hominem posse respirare,quia est zm l habens pulmonem: eflcctus,ut si quis demonstraret, Orientem esse partem, Rm Heli,quia inde incipit motus. Non enim inde incipere motum est cause, sit pars dextera , sed e diuerso. Nomine autem effectus intelligimus etiam 'VVςctum, ut si quis demonstraret, quas puteales calidas esse', quia aqua paludum in glaciem
274쪽
: o Comment in uniuersam Logicam.
Quid no in glaciem sunt conuero. Eadem enim causa quae vertit in gelu aquas sub dio exi
mine, se stentes,efficit calidas ea, quae in cauernis puteis concluduntur.
, Principia autem composita primum vera esse oportet,quia ex falsis non procedit
Quilla demonstratio: deinde etiam necessaria,quoniam si enuntiationes ex quibus demon- sint princi stratio componitur contingentes forent, non posset ex eis cognitio certa Meuidens pia copo generari. Caeterum illud obseruandum est, duobus modis aliquam enuntiationes ρ veram necessariam appellari, primum quia ita seres habet perpetuo, nec potes, unquam aliter se habere, Ut omnem figuram tianam tribus lineis contentam habereia o ' tres angulos Dares duobus rectis . Secundo quia fere semper ita seres habct, nec potest aliter se res habere, nisi forte raro in summa cum difficultate ut omne ani mal rationis particeps cum viginti digitis nasci. Vt igitur demonstratio ex princi pi)s veris laccessariis constare dicatur,sitis fuerit,si primo,aut secundo modo sim; necessaria Demonstrationes Mathematicae,quales fiunt in Geometria arithmo tica,constant ex principij priori modo necessarijsci pleraeq; autem Physic constat Accomo ex principij necessarijs posteriori modo. Qvcmadmodum nim ex Ethicis conda Analo stat,alia ratione 33 cum csse beatum,alia hominem,quippe cum Deus beatus non sit, ν δ nisi omnia penitus possit, norit homo vero beatus sit, tametsi iminima quaedanesciat sic etiam ad necessarium Mathematicum exigitur veritas sempiterna,ad Physicum autem sufficit veritas;non sempiterna illa quidem,sed fere perpetua. Quam ob causam dixit Aristoteses,stulti Mindisciplinati hominis esse, in omnibus quaere' re exactum Mathematicum Laut ut alii vertunt acribologiam Mathematicam. Vidimus qualia futura sint principia demonstrationis ratione sui, dicamus iam qualia esse oporteat respcctu nostri. Sane oportet illa ante conclusionem esse co De praeno gnita . Duo aut sunt genera praenotionum,aliud quo rem esse cognoscimus, aliud
tionibus quo quid sit intelligimus Bifariam quoque intelligi potest quidpiam esta, primum
quia illud existere nouimus,idq; ves in sua causa, ut quum brumali tempore dicimus rosas esse,non quod existant ipsae, sed quia extant plant ex quibus certe orientur Certe inquam Physico more.Secundo quia illud verum esse deprehendimus,de quo praenotionis genere non multd post disi eremus. Porro totidem modisio cogno 1ci quid res sit,ncmpe cognoscendo aut eius definitionem issentialem, dicitur prenotio quid ci; aut descriptionem, ves nominis tantum expositioncm, haec voca tur. praenotio quid nominis chiamuis enim apud tyrones descriptio appelletur infinitio stamen in libris Posteriorum sola definitio essentialis definitio res dicitur.
P pix agitur ex principij ea quae composita sunt,debent praenosci an sint id est, an ii 'misi qui vera . Priusquam enim ad conclusionem crueniamus,cognoscere oportet praemV μ' η' ς ς veras . nuntiationem autem, quatenus enuntiatio est, idem est cile, quQq ori eo veram csta, Destibiccto vero conclusionis oportetnosce, illud aut ratione sul, axi gnoscen suae causae esse in rerum natura. Eorum enim quae non sunt,scientia esse noni xςi ψμm , Praeterea oportet praenosse,quid sit. Quid inquam,vesici,vel nominis iuxta dς e strationum varietatem.De praedicato autem conclusionis docent autorcs non OpQ vide tere praenosci,an sit;quia accidentis esse est inesses. Cum ergo nondum peruentW praedicato sit ad conclusionem,in qua praedicatum subiecto conuenire,aut inesse probatur,'
oportet prius intelligere, illud praedicatum esse. Docent etiam , de passion ηὸς oportere praenosci quid sit; saltem quoad deiunitionem quid rei . Cum enim sentiali passionis diffinitione debeat subicctum collocari, nondum problyx ' ἡ
quodnam sit illius asilonis subiectum no potest cognosci eius definitio rci; i
275쪽
tio tamen nominis debet praenosci . Sed haec vera sunt quando praedicatum quod de subiecto concludimus in demonstratione, est propria eius passio; ut sit in perfectissimis demonstrationibus alias enim haec falsa comprobantur. Nam si velimus, hominem esse animal, aut coelum esse rotundum, demonstrare, possumus ante de monstrationem cognoscere Quid essentialiter sint animaldi rotunditas. prael 4 ea in rerum natura animal ac sphaericam figuram existerta
De principi s musique demon Irationis in particulara
SP age,st uniuersis, quae omnium demonstrationum principiis communister accidunt, ad specialia cuiusque demonstrationis principia desi cndamus. Rusi esse debent principia cuiusque demonstrationis in particularia Responde-xur. Si demonstratio sit Quia pes mi generis,principia ueracsse debent si autemst i secudi generis,oportet no solum esse vera&necessaria, sed causam praeterca remota conchisionis continere. Deniq; demonstrationis Propter ciuid sumptiones, ut pinissas,necessum est nec falsas esse, nec si tingentes:quin potius tales esse,qu te secunda demonstrationis Aristoteles dissinitio postulat seu quod idem est d bent esse tales,ut earum praedicatum omni subiecto persevi primo conueniat. Ru re explicandram est,quid sit omni, per se, primo aut uniuerse competere. Et quidem aliter in hoc libro dicimur,attributum conuenire omni subiecto, quam in supeNam in superiore illiid praedicatum omni subiecto dicitur convcnire, quod
Demostra tiois Quia qualia Cebeant esse principia. De demostrationi, Propter
omni contento sub subiecto tribuitur; ut si omnes homines nunc essent albi, album competeret omni homini,quod attinet ad librum superiorem, ad libros Priorum Aristotelis. At intractatione demonstrationis illud solum dicitur omni subiccto conuenire,quod &omni contento sub subieeto, semper conuenit ut animal homini. Vt vero intelligamus, quod praedicatum conueniat subiecto per se sciendum est tria plex esse enuntiationis per se genus primum in quo praedicatum est definiti, aut pars definitionis subiecti; ut Omnis homo est animal. Secundum quando subiectu est definitio,aut pars definitionis praedicati; ut Homo est risibilis; quia in diffiniti ne risibilis ponitur homo. Tortium quando subiectum est causa praedicati, ut iugulatus intersit Quamuis hoc tertium genus ad superiora quodammodo referatur. Denique illarum nuntiationum praedicatum dicitur subiecto conuenire primo,aut uniuerse,quod conuenit di,qua tale est,ut in hac nuntiatione, Homo est animali tiQnis particeps. At vero praedicatum huius,Homo in particeps sensus,non conuenit subiecto primo,licet omni homini semper, ac per se conueniat. Dicimus igitur domonstrationis Propter quid enuntiationes constare debere attributo,quod omni subiecto per se,ac primolconueniat ut omne animal rationis compos est risus parti-ςζps; at omnis homo est animal rationis compos , ergo omnis homo est risus partias p . Quibus positis,perspicuum est, principia demonstrationis Propter quid ex ri attributis,ac subiectis constare,quae inter se vicissim commeant. Quod autem pyulo ante dictum est, principia demonstrationum debere esse vera, non est de illis
Id gendum, qua urgent incommodo . Denique sciendum est, inter demonstr in a tiones
Couenire per se. Conuenire primo.
276쪽
tiones Propter quid proprias esse maximam latitudinem , quaedam cnim potissimae ac perfectissima sunt,quarum principia qualia esse debeant,explicatur apud Arist
telem: aliae vero non ita perfectae. Qilcmadmodum enim non omne necessarium ex aequo necessarium est,ita non omne attributum, quod per se conuenire dicitur,
aequalem it ita dixerim perscitatis gradum tenet.
Fides non Otra, sed supra nais turam est. Noeta dis illatc.
PRobatur principia demonsuationis non debere esse vera, necessaria Nain apud Physicum, hoc est principium multarum demonstrationum,ex nihilo ni hil fit, at hoc principium Gluim est , crgo principi possunt osse falsa. Propositio
nota est. Probatur assumptio . Nam omnia ex nihilo facta sunt, creata. Idem argumentibim fieri posset de illo principio,accidentis essecstinesse. Na quantitas ta nis est accidens,&est in eo tanquam in subiccto, tamen in suprcino Eucharistia: sacramento quantitas panis existi pancno existente. Respondetur,illa principia esse vera,vi sumuntur in Physica; nam Physicae non interest miracula considerare. Rivare tantum docet, ex nihilo vi naturae nihil fieri, acciviens vi causarumq naturalium potestate non posse sine subiecto permanoro quae Omnia verissima sunt,quia nec naturae viribus fit, ut accidentia sinc subiecto subsistant; nec rerum productio fuit alto,aut operatio Physica Hinc collige,nec Physicam uti principi s falsis nec fidei nostrae mysteria Philosophiae naturali aduersari quanquam eam sita nobilitate transccndant. Quo fit, ut imprudenter, ne dicam impie,loquantur,qui dicunt, Deum secundum veram Philosophiam inon posse ho aut illud agere; quia Philosophia non potest Deo leges praescribere . Qiiodsi interdum in aliquo grauialis, ctore talis modus loquendi reperiatur,exponendus cst fana aliqua explanatione; nepe in sensu negant i quia videlicet Philosophia non asserit, Deum posse; sed inde non sequituream asserere, D cum id non posses. Quicquid enim Deus non potest,mhil est. Aliam praeterea difficilitatem, quam in nupo tractatam reperi, hoc laco explicarcvolori an scilicet quamprimum conceditur,aliquod attributum conuenire omni colento sub subiecto, per se, di non ratione alterius sit diccndum conuenire, prismo, aut univcrse . Videbitur eium fortasse alicui huius quaestionis partem ictem esse suscipiendam. Nam sit ut docet Aristoteles .Poster. cap. . d. illud praedicatum convcnit subiceto uniuerse,aut primo,quod omni per se incti hoc prso quod talis res est certe quodcunque praedicatum conuenit omni subiccto S 'crse. non ratione alterius conueniet ei prirno . Sed narcncgans proprius ad crata tem uidetur accederes. Et ut meam sententiam probem, si cordiar. Animal conii ni t ne homini uniuerse Si ais profecto contra Aristotelemin omnc Philosopho sentis . Si negas,iam ita disputo, Aninini conuenit omni homini,& per se, tione alterius praedicati ergo si uera est superior sententia cini at conuenit hormini uniuerse aut primo . Negabis sat scio antecedens, quia posterior p*r fessa est iam animal dicitur de homine ovalentas est sentiens sumamu iam senticias tanquam inicinam animalis differentiati aut si id non placς 'ultinatan
277쪽
vltimam 'propriam eius differentiam nominemus Peripatetico more B,aut C. ac subinde medio aliquo praedicat, Ita ne quae argumentum euadi. Sumo igitur hanc alia enuntiationem,Homo est sentiens, rogo,an sentiens dicatur uniuersede homine. Dicitur enim per se de omni homine ut consstat S praeterea non ratione alterius;alioqui dabitur progressus in infinitum inmedijs demonstrationii contra Arist. Nam etiam illud quod dabis, de homine enuntiabo, quaeram an dicatur immediate,&c. Me igitur iudicio dantur multa praedicata, quae conueniunt omni ntento se subiecto,& quidcm per se,& non ratione alterius praedicati:& non c6 ioniunt ei primo, aut uniuerso aut quatenus talis res determinate est. Hisce cnim ςgo pluribus nominibus unam rem declarari volo, sed ut quam maxime significem pluribus. Quocirca ut aliquod attributum subiecto conueniat uniuerse,oportetit Quid sit kμφQmni contento hi subiecto per se tonuenires ac praeterea non modo exigitur, uniuςr e yn iei conueniat ratione alterius praedicati; talitiam non illi,esteriq; subteisto ac )βμ α μς0mmodetur mare sentiens,aut animalis differentia interna, non dicitur dei min nec de animali rationali uniuerse, quia licci non conueniat homini ratione vixςrtu conuenit tamen ei, di alteri nempe ipsivi bruto
INRestigemus andem,quae sint illa, quae lamonstratione probariqueunt. n-cipio quidem conclusio demonstranda debetisse vera, quoniam demonstratio 1 6s
non ago de ea, qua urget incommodo constat antecedente Vero: ex Vero autem conclusio. minime sequitur falsium . Deinde necessariam eam esse oportet, quia praemissae de-m d axioni necessariae ergo conclusio non potest esse contingens, aut in No cotinispoisibilis. Praeterea si demonstratio est Propter quid,conclusio non potest esse im-4ςΠβ mediata,id est,carens omni cause,qua possit probari. Demonstrationis enim Pr pter quid antecedens conclusionis causam continet. Denique conclusio nunquam it singulari ,quippe lic singularium non sit scientia, aut dcfinitior proinde . nec Τ' nemonstratio,quae scientiam gignit. Nam singularia sunt propemodum infinita,ut Porphyrius in tua fagog tradit; infinita autem mente percurri nectueunt quom do ergo stiri poterunt' Praesertim autem haec vera sunt de singularibus istis caducis, Rique incertis,quae Mortui,& interitui obnoxia sunt.
Contra id quod dictum est, scicntiam omnem versari circa necessaria, est argii ρε- mcntum. Nam diuus Thomas 6. Ethicorum lect. 3.ai scientias practicas ver tia sit eo i -ri circa contingentia. Quod si dicas,scientiam posse vertari circa contingentia,non ingenxM.qu tenus contingentia sunt perspicua profecto selutio erit; sed parum textui accomodata.Subdit enim diuus Thomas,eas versari circa contingentia,quatenus contingvnti sunt,ouia sunt artes .Respondent quidam falsum esse quod diuus Thomas sen o ρος
xi arte esse scientias.Sed qui ita iudicant,potius ipsi falluntur.Nam Aristoteles j. et 2 '
tvrior c. O.artem nauigandi,utem construendi domuis Musicam, non modo ea funa Mathematicarum est, sed illam praeterea quae modos auribus demulcendis ςς0mmodat, scientias vocat. Non ergo adco strupulosi esse debemus in nominet wnxiae artibus concedendo,si Aristotelem imitari cupimus . Denique insecro Ho
278쪽
214 Comment . in uniuersam Logicam.
qitis odi I.& is .peritia argentari fabri,scientia nominatiir. Hinc coniecturam
quiuis mediocriter literatus facia quam sit eorum timor inanis,quia Dialecticae,nomen scientiae verentur tribucre quoniam ars quaedam est,quasi nulla ars possit scietia nominari. Cum tamen diuus Hieronymus in epistola ad Paulinum multas ar
tes,& Dialecticam ipsam scientias nuncuparit. Colligat etiam quam timidior sit corum opinio,qui nec artis quidem nomen Dialecticae accomodandum iudican eius que appellationis causa in diu Thomae discipulos fremunt. Quos si roges, quonasit nomine appellanda,respondent: Facultatis. Nam inquiunt sicut illa animi vires, Si me Di quς liberae sunt, mens scilicet atque voluntas facultates dicuntur, sic Dialectica,quae lactica scie pro suo arbitratu ac libere in utranque partem de quavis re proposita disserit non j' alio quam facultatis nomine debet gaudere . Solidam quidem demonstrationem more suo hi auctores asterunt. Primum enim ita sentire hominum est, quid Dialectrca Docens ab Utente differat, parum intelligentium. Nam docens nihil magis in utranque partem disputat, quam Physiologia,aut claPhysica utens vero nunquanδa diui Thomae discipulis qui tamen eo nomine digni lint dicta est scietitia. Mos cum V tens Dialectica,sicut Mocens,in Demonstratoriam Iopicam diuidatur, quo iure quaque iniuria,quod Topicaeitcntis proprium est in uniuersam Dialectica
transferunt Postremo quis eos docuit facultatis nomen ita perenne bellum cum artis nomine gerere,ut in nullam rem utrunque cadere possit, cum Thomisticae scholae Princeps Aristoteles in Elcnchorum cpilogo Perionio, Bocthioque consentientibus)Topicam Dialacticam, & facultatem simul,& artem nominet Teneamus giatur id,quod verum e l, scientis vocabulum,& Dialecticae omnino,& mechanicis artibiis quadam ex parte conuenire. Sed ut hoc extremum intelligatur obseruandu est cx diuo Thoma Io.Ethicorum lectione 6.artes appellari scientias, quia non temere& fortuito operantur,sed ex certa Meuidenti cognitione eorum,quae agere volunt. Ouod etiam Ethicorum lect. q. innuit. Et exemplis et manifestum. Nam do mus construend architectus nonmodo curat polire lapides; fornices perfectu circulares constituere, aut quodammodo complanatos, aut ita in altum surgentes,Vt angulum constituant;sedissi sapiens sit conatur etiam causas reddere, quare tala rati debeant Scire autem est,rei causam agnoscere; quia non contingit,saltem irequenter aliter se habcre. Non aliter in arte fraeni factoria artifex si peritus est intcse hoc certe in fraeno collocari circulum,& clauiculos hamatos, incinatos,hoc linis ut equus ad se ris nutum aut volvatur, aut in medio cursu, quum oportuerit,con quiescat Artifices igitur causas eorum,quae agunt,considerant. Ad scientiam utcQua resto id suffici quoniam virtute iam habetur demonstratio: Eatcnus ergo etiam mecnan D RI ς artes ab Aristotcle,& diuo Thoma scientiae nominantur, quatenus cognition ς; isti ''j - eorum,quae agunt,certam habent licet ex ea parte,qua hoc loco, hac die circa bQς
recipiant ferrum, aut aurum operantur,non sint scientiae sed uersentur circa contingentia,Vς
contingentia sunt. Nos vero quum diximus, sola necessaria ad scientias pertinςr agebamus scientsis, qua scentiae sunt, non quatenus quaedam ipsarum circa hac, uillam singularem materiam oporantur. Quare patet quid sit ad diu Thom teixi monium respondendum,ac similiter constat,quid sibi apud Ciceronem lib. a. de
tore M. Antonius velit, tium artem earum rerum esse est,quae sciuntur demunxi
lud perspicuum fit, quam bene Cicero in Partitionibus artem disputandi scienti Π
Nicrum argumentum aduersus id,quod dictum est,scientiam non Oileuei ζ
279쪽
gularium Nam eorum potest sh scientia,quorum& desinitio, cum dimnitio sit medium demonstrationis;at singularium potest esse diffinitio,ergo &scientia Probatur assumptio. Nam Aristoteles et .Poster cap. I .ai facilius singulare,quam niuersale definiri: ergo singulare definiri potest. Respondetur,eo in loco ab Aristot te nomine singularis non intelligi individuum,sed speciem; ut scilicet nomine singularis accipiatur homo,aut alia species;nomine uniuersalis,animal, ut aliud quouis: nus. Nihilomnius est argumentum contra Glutionem, nam sic intelligendo singularis nomen,falsum est quod Aristotele docet, facilius esse singulare, quam Vniners te definire. Qu'd ita probatur. Definitio est oratio explicans quid res fit, sed non potest facilitis explicari quid sit homo, quam quid sit anima ergo sentetia Aristot licita explanata ostenditur falsa. Propositio est manifesta Probatur assumptio. λi partes definitionis prius inteliguntur,quam tota definitio animal autem pars quaedam est definitionis hominis Optimum sane argumentum,sed quod a Caietano distatuitur apertissime .Poster. cap. io.ait enim,quum aliqua duo inter se comparantur,non tam consi orandum csse illud, in quo conueniunt, quam id quo dissi runt. . sit,ut cum d ristoteles loco citato comparet genus speciei, aut exempli gratia hominem animali, non sit homo considerandus quoad id quod cicum an m li conuenit;ut esse sentiens: sed quoad id quod illi,quatenus ab animali distinguitur,est tribuendum; scilicet esse rationale. Et quia facilius est in uestigare quid sit id, in quo omnia indiuidua eiusdem spccidi conueniunt,qtam illud quod omnibus indiuiduis omnium specierum 'aut formarum ubino genere contentarum,est commune sicut facilius cognoscuntur omnia indiuidua speciei,quam generis id ed dixit Arist.facilius ossc dcfinirespcciem,quam genus;cbsiderando illa tantum quoad suas ultimas differentias. Sed ne aliquid offerat se lectori, quod dubitationem moueat,currentemque detineat,alia quaestiuncula breuiter explicanda est . An inquies demonstrato locos habet,unde rationes suas colligat Habot plane; sed qui non itadate patent, ut illi de ubibus insequenti libro disputabimus. Nam demonstratoriae rationes sollim possunt colligi ex loco a diffinitione,a causa,ab effectu, si quis forte alius est huiusmodi. Nec tamen ab omni definitione,ab omni causa,ab omnique effectu desumuntur. Si quidem nec nominis definitione petuntur,nec a causa,aut ficetu contingenti alioqui non generarent scientiam. Ideo enim libris Poster.adeo curiose Ariis de definitione,de causi,de cflectis denique egit quia cibis,tanquam promptuarijs,demonstrationes sumendas esse intelligebat: minime ignorabat,ista non debere esse incerta,atque vulgaria,quum in demonstrationis usum veniunt. Dictum igitur est, quid sit demonstratio;ostensum est,quo sint eius species,atq; Drmae;praeceptum cst, qualia debeant esse eius principia,ac traditum est, quaenam ea sint, tu demonstratione colligi possint. qc autem omnia quamuis ut quiuimus LP 'φῖμ' studiose tractauimus,nobis ipsis minime satisfecimus. Nam etsi in quatuor his c pitibus inuitamenta insint quibus ad grauiora cognoscenda iuuenes accedatur,mul-xae sunt tamen praeterita quaestiones,quas utinam Dei ope adiuti aliquando vulga'xς possimus. Sed dum illas occurate, diligenterq; perpurgamus,satis in praesenti de In nstratione dictum uidetur, deincepsque probabilis argumentationis vis matura scientia consideranda est.
280쪽
N UNIVERSAM LOGICA ΜLIBER SEPTIMUS: IN DE SYLLOGISMOProbabili disputatur
quidst Dialecticus siligi iam Cap.
Quid sit Pi R sane in Dialectica non tantii in de syllogismo demonstratorio agi,sed etiam de probabili. Quemadmodum enim in sacris, aut prophanis potitis Gentibu certaminibus hi qui primam obtinere palmam non poterant, secundam alloqui contendebant ita qui certam rerum scientiam adipisti nequit,saltem coiecturas quaerat oportet; dummodo illae a probabilibus non discrepent rationiabus. Et quidem syllogismus probabilis, aut Dialecticus, est,qui ex enuntiationibus probabilibus constat. Sed ex bile est,quod probatur id est,quod ita videtur,quod ita apparet, cum formidine a men nonnulla, utrumnc verum sit id quod creditur. Sive enim propositio vera si siue falsa; necessaria,sive continsens,aut impossibilis, potest probabilis appcllari uN343 appareat omnibus, aut plurimis, c. Nam saepe accidit duas opiniones inuicem sunt vetii, contradicere, S nihilominus utranque esse probabilem, quidem quod ad veritate aqt pro attinet, una earum debet esse falsa; nam duae contradicentes enuntiationes simul ve visi ς aut falla nequeunt inueniri ergo tam verum,quam falsum potestisse Drobabile Quamuis enim Cicero in oratione pro Cluentio falsitatem dicat parum habere roborii: tamen ut Aristotcles ait, sepe salsa sunt probabiliora veris. Sed in hac re d ligentissime annotandum est,quod Aristoteles est,probabile esse,quod probatur omnibus,dcc.Non enim in probabile,quod viai,aut alteri indocto videtur; sed quod vi detur omnibus,aut plurimis, aut certe sapientibush; atq; ex his vcsomnibus,vc salicti J 'hi' ijs quorum egregia est sapientia. Haec quidem omnibus utile erit cognoscere, scori 6 bi Philosophis Moralibus necessarium. Ipsi enim docent,cuique liberum esse ample ignosceia quamuis opinionem probabilem; saltem quae practice probabilis iudicetnr Esset a x hominis temerariiamplecti sententiam unius, aut alterius scioli at quum aut omnς ν aut maior pars hominum una cum doctis,aut soliquitam cruditione praestantes Vi ri aliquam seram mordicus tenent;illa demum pol probabilis appellari.Sed intelliginda sunt haec quassiuio subest euidenhaut quasi euidens ratio,quae aduersam sentcn tiam per-