장음표시 사용
101쪽
pupillo sidciussissent. Quod etia Marcelli authoritate cofirmat in haec uestra: Marcellus scribit,si quis pro pupillo sine tutoris authoritate obligato, prodigove, uel surioso fideiusserit, magis esse ut ei non subueniatur, quoniam his mandati actio non competit.
SPectandum esse anis omnia,quomodo ex aequitate proficiscatur naturalis obligatio, & quot modis squitas, quatenus obligationem ipsam constituit, considerari possit ita enim fore ut ex his quasi principijs facilius mox explicemur quae tum de nudis conuentionibus in dubium reuorantur, tam de illis, quε ob persenarum inli bilitatem minus efficaces esse solentia Naturalis obligatio nullum aliud prste quam aequitatis fundamentum habet o Aequitas quomodo hic accipienda sit. a Ius naturale non tam tempore quam rebus ipsis a iure ciuili distin uendum. Ius politicum tam ex naturali iure constat, quam ex ciuili. s Pro temporum uarietate aequitas natur iis uariari potest.
ε Quid naturaliter debitum sit, quilibet uir prudens iudicare potest, uel si leguciuilium non sit peritus.7 Naturalis obligatio quatenus obligat adsiluendu, luob' modis cosiderari psitis Conuentiones quae ex utraque parte continent aequitatem, & olim erant per manum Regiam, & nunc quoque iure ciuili sunt cificaces.' At quae ex parte tantlim promissioris continent aequitatem, ut hodie non sunt, ita nec iure gentium adpetendum effi
io Legis ciuilis praesumptiones interdu aueritate aberrare quan uis praeter legis intentionem) contingit. ii Literarum obligatio si non uerξ,at saltem prs sumptiuξ obligationem continet ab
ii Exempla illarum obligationum, quibus ineli aequitas ,uel ab utraque parte, uel
ia Qui aedificauit in solo alieno non nisi per
retentionem impensas seruare potest. 14 osas ossiciales libertus n6 pr stat inuitusis Maritus soluens dotem ultra quam fac re possit, non potest postea repetere id quod initio non soluere potuisset. is Omnibus planξ conuentionibus ex pa te saltem apromittentis inest aequitas seruandae fidei.r No semper aequitas ita fauet creditori, ut possit promissorem inuitum ad soluen
I9 Ex causis,& personis vari Eiudicat praetor an actio danda sit. ao Quid c6cludendum sit in illa quaestione, utrum antiquitus pro pactis nudis manus Regia praestaretur. at Certiora olim Regum erat iudicia,quam nunc ciuilium legum esse possint. a a Quae regulae a ciuilibus legibus quatu ad eis cacia covettonu suerint costitutae.1 3 Qua occasione inductum sit, ex nudo pacto agi non posse. 2 Praetores ex aequo,& bono aenerales iuris ciuilis regulas moderati sunt. as Prstores non radicitus tollunt remedia iu
26 Exceptionem doli malitiarum omnium uerriculum Cicero appellat.17 Dolus olim impunitus erat, pr terquam in boni fidei iudiciis, & cum minor aliquis fuerat circumuentus. αῖ Doli exceptio iure honorario introducta suggerente formulam Gallo Aquilio dis Pacta bifariam considerari possunt. 3o Pacta conuenta,quae stequentius dicatur.3r Cur praetor ex pactis nudis deneget actionem,ac cur non pariter deneget exceptionem.
3 i Dissidit sibi Bar. rei dissicultate pierritus. 3 3 Actionis,& retetionis Ioah diuersa ro est. 3 Aequitas seruandae fidei, id ed prodest ad
exceptione,& n6 ad adionem, quia iniquam promissoris repetitionem reddit, quavis no aequam ficiat creditoris
3s Q u fuerit mens Vlp. in I.j.ILde pactis. 36 Quam praetot nobis attulerit utilitatem, cum de pactis edictum proposuit. I a Exceptio
102쪽
3 Exceptio pacti a praetore inducti.
38 Pacium quod non refertur ad praecedentem aliquem contractum, prodest nihi
39 Quantum ad pacta nuda in quibus nulla
promistaris fraus insit, nihil generatim disponere praetor potuit. o Actio Praetoria in factum duple nimirudecretalis,& edictalis.
git quasi effigiem habeamus. ' i Opinio Butrij qui putat hodie quoque
nudam conuentionem iudicis ossicio seruandam esse.
3 Rex in Regno Neapolitano monarca est, iuraq; imperij obtinet. Alia ueriori ratione opinio Butri j recipi Eda est, quam ipse non adducit. c
C A P. X I LC Vm igitur tota lisc materia obscuris sinant,&uariis passim implicita dissicultati
bus, nihil rectius facere posse arbitrati sumus, quam ut nonnulla statueremus quasi principia, demonstraremusq; ante omnia quomodo accipienda sit naturalis obligatio, & quomodo ad nudas conuentiones applicanda, ut sic commodius difficultates praediris omnes explicare possemus. Illud nobis constitutum esse debe S in tota hac disputatione omnium maxime prae oculis est habendum, quod & csteri omnes concedunt, naturalem obligationem nullum aliud quam aequitatis sundamen- atum habere; Atque hic cum dicimus squitate, non eam tantum intelliginius, quae adlvitimi iusti emendationem adhibetur, sed aequum appellamus quicquid fides,prohibitas, & honestas suadet, et quod iustitit, rationiq; naturali est consentaneum, nam a S hac significatione posse hanc uocem accipi alibi docuimus. Sola uero aequitate perfici naturalem obligationem ex eo facile intelligimus, quia iurisconsulti, cum . de naturali obligatione loquuntur,ac uel extare, uel non extare illam probare uolunt,ab aequitate semper argumentantur,& quod squum esse uident illud naturaliter debitum dicunt. Ita argumentatur Pomponius in l. nam hoc natura.ss de condiet.ind. ubi cum uelit probare pupillum naturaliter ad id quoque teneri, quod si te tutoris authoritate accepit, si modo locupletior factus est, ideoq; lutum repetere non poste, utitur hac ratione. M Nam hoc natura inquit aequum est, neminem cum alterius iactura seri locupletiorem. Facit hoc idem Vlp. in l. si noxali. ff. de pecul. cum in fine illius legis ita inquit ei Et puto uera Iuliani sententiam,itaturalia enim debita spectamus in peculi j deductione... Est autem natura squum liberari filium, uel seruum obligatione eo quod indebitum vibo detur exegisse. Ita etiam argumentatur Papinianus in l. stichum. f. naturalis.is de s luti ubi naturalem obligationem iusto pacto tolli ex eo probat, quia uinculum aequit' iis quo illa solo sustinebatur, conuentionis aequitate dissoluitur. Nos igitur in hac tota tractatione cum de naturali obligatione loq uemur, id potissimum spectabimus, quid aequitati hoc est rationi, naturaliq; iuri consentaneum sit. In quo tamen aduertendum est, ius naturale non illud tantum nos intelligere, quod ante ius ciuile seruabatur, δs quidem hodie pariter uiget in nobis, semperque uigebit ratio illa naturalis, quς cito quodam monitu nobis prsscribit quid agendum, quidve contra fugiendum sit, ει qui sola ius naturale conflatuit,Vnde fit, ut hodie quoque ius naturale, licet multiS in rebus con currat, cum iure ciuili, tamen vere ab ipse distinctum sit. Itaque recia mistoteles lib. F. Ethic. cap. 7. ex utroque iure nimirum ciuili & naturali statuit constare ius politicum. Hac de causa nos primo naturalem obligationem ex iusto ipsse naturali
103쪽
atque ex naturali aequitate metiemur, neque ulla tempora distinguemus, sed quia non, negamus pro temporum uarietate naturalem aequitate aliud,atque aliud exposcere, propterea ostendemus inserius, cum hanc nostram theoricam ad prςdictarum dissicultatu
tutiones applicabimus, num naturalis illa obligario quae iure gentium uigebat, post
leges ciuiles inuentas aliqua ex parte fuerit immutata. Maneat igitur hoc in primi ac firmi me semper retineatur, naturalem obligatione ex aequitate, rationeq; naturali de sumendatae,ac propterea cu quaerimus,an naturaliter aliquid debitu sit, non esse neces.
sarium cu consulere, qui legum ciuilium peritus sit; cum hac in re uel alterius cuiuscunque iudicium plurimi sit,faciendum qui modo uir prudens, ac selidus sit, eaque non ignoret quae ad uiri boni Oiscium pertinent. Aliud praeterea nobis constitutum ei se debet, hanc ipsam scilicet aequitatem naturalem,quatenus obligat ad aliquid soluendum, duobus modis considerari posse, Interdum enim ab utraq; parte adest squitas, hoc est non tantum mihi ut soluam pretecipit, sed tibi etiam permittit, ut me uel inuitum ad solutionem urgere possis; uereq; utplurimum ita euenit, ut quoties ex parte creditoris adest squiras, adsit etiam ex parte debitoris quan uis non ita e conuerso res sese habeat ut postea uidebimus; Interdum uero postillat quidem aequitas, atque ratio, ut aliquid soluam, sed tamen non latitur, ut tu ipse petere a me possis, ac me cessantem compellere ad Bluendum, quin a uiri boni officio recedas, atque ab omni honestatis semita declines. Primo huius distinctionis capite,quando scilicet extat aequitas ab utraque parte,
minime dubitandum est quin persecta inducatur obligatio, omnibusque ut ita dica
suis numeris absoluta, atque hoc modo in mutuis hominum commerciis coiisderamus obligationem, cum obligari aliquem dicimus. Hoc modo etiam iure gentium obligatio aestimabatur, ut ex insta dicendis apparebit, atq; ut hodie est, ita olim quoq; ad petendum ei scax erat. Neque uero certius ullum argumentum est, ex quo possit intelligi,an adiit hinc & inde squitas, & an iure gentium obligatio efficax esset, quam ut uideamus, num ex tali obligatione iure ciuili actio concedatur. Etenim quamcunq; ' couentionis spetiem proponas, si in ea concedas,n5 modo postulare squitatem, ut ego tibi soluam, uerum etiam ut tu me ad selu tionem urgere pόssis, sicut iniquis limi olim
reges suissent, nisi tibi ad exigendum publicae minoritatis pnsidium fuissent impeGtiti, ita iniquissimς essent leges ciuiles, si eiusmodi obligationem ad petendum luessicace esse paterentur. Itaque cci hoc modo obligationem accipimus, uerissimum id esse cesto quod & Hier. Torniellus hic nu. I . sensisse uisiis esst, conuentiones omnes quae iure gentium sunt efficaces, iure ciuili pariter ciscaces esse. Si quidem nullam puto cuiuscunque generis conuentionem reperiri quae ab utraque parte eo quo diximus m do aequitatem contineat, ex qua lex ciuilis non concedat actionem, nisi sorte secus aeueritas sese habeat, lex ipsa prssumat, id quod facere interdum ob malitiam hominum probandique dissicultatem necessarium esse demonstrabimus.Verum ubi datur aliqua' obligatio, que ex altera tantum parte squitatem contineat, recte concludi posse puto eam nec iuregentium suille, neque etiam iure ciuili ad petendum efficacem esse, nam si secus disponeret lex ciuilis, a naturali iusto proculdubio aberraret, in cuius tamen conseruatione legum ciuilium munus omne expletur. Neque enim si leges ciuiles praesumendo nonuqua a ueritate reced ut quod ut interdum contingat rem ipsarii obscuritas ficit iccircb a naturali squitate recessisse existimari debent. Vt ecce lex prs sumit ueramis voluntatem non continerseac consequenter naturali aequitate no foueri illud testamen
104쪽
tum,in quo non fuerint septem testes adhibiti. . sed cum paulatim insi de testamenti ut nec donationem quae quingentos solidos excedat, si absque insinuatione saeta sus riti. penul. C. de donat. Et hoc sane rationem maximam habet, quia cum legum ciuilium conditores generales regulas tradituri essent, atque in singulis spetiebus natua alem aequitatem expendere non possent, ut tutiorem partem sequerentur, necessarius uit nonnullas ab iplis reijci obligationes,quq ut plurimum captiosae sunt,quanuis&illae interdum ab utraq; parte aequitatem naturalem continere possint. Quae causa etiaci: am secit, ut S. C. Macedoniano mutua a filiissimi. contracta , S Velleiano mulierum in tercessiones in firmaren tur. Verum ubi hic una ratio non obstet,semper uidebimus legem ciuilem cas obligationes amplecti, atque ex ijs actionem concedere, quae utrinque naturali aequitate muniuntur. Quemadmodum& ex contrario uidebimus iure ciuili inesticaces elle illas obligationes,quae ab una intum parte continct squitatem,
Cuius rei eadem planὸ ratio est, quia si legum latores ex eiusmodi obligationibus actiones concederent, naturali rationi,atque aequitati aduersarentur, quae tunc non patitur
promissorem ad ibi uendum compelli. Etenim si fidem non seruet qui eo modo obligatus est, merito quidem clim a theologis id in etiam a philosephis qui de recta uiuendi ratione praecepta tradunt, reprehendi poterit tanquam uiri boni ossicio parum sunctus , sed certe a iudice ut promissum soluat compelli nullo modo debebit. Nec contra ob ij ciatur, qui uere pecuniam non numerauit post bienni um semper utiliter ag re, si numerationis apocham ostendat, cum tamen hanc ipsius petitionem nulla fouem aequitate exploratillimum sit; Nam eadem hic quae superius responsio adhibeda est, it ut dicamus hoc ideo costitutum esse,quia lex credit pecuniam fuisse numeratam; Qvqnumeratio si uere facta suisset, nemo dubitaret quin pecuniam numeratam restitui iustissimum esset. Fecit autem hominum improbitas, ac simul etia probandi difficultas,
cum nemo prope futurus esset qui pecuniae non numeratae exceptione no opponeret, atque ob id ipsam numerationem factam probare dissici limum esset ut certum aliquid tempus coniti tuere necessarium suerit, quo clapso numeratio facta crederetur. Atque eadem hac de causa factum ell, ut sententis crederetur,& iuramento l. qui Roms f. duo iratres in s. co. et β. si quis postulante inst. de actio. Quo fit ut actiones quae ex his causi; oriuntur, squ itate omni destitutae dici non pollini. Primi capitis exempla, cum in .s utrinq; aequitas adest, ex illis obligationibus desumenda sunt, quς oriuntur ex cotractu, uel quasi contractu,ex delicto uel quasi delicto, uel lege ipsa inductitur, ut in l. obligamur. C. de act.& oblig Et si quae alia sunt quae uel gentiu uel ciuili iure ad agedii essicaces lint. Na & iuregeti si ita demu dare debitore oportebat, si utrinq; squitas extabat, neq;aliud credimus sensit se Paulli in I. cu amplius β. Is natura debet Edereg. iv. ut filius postea os ledemus. Secundi porro capitis simi possunt Gepta ab illis Oibus obligationibus quae ad agedum inesticaces sunt, quaqua illae minus propriae obligationes sum,ac cum ras hic appellamus,obligationis potius nomine abutimur l. fideiussor 6. fideiussor .is de fidei uis. Siquidem non tantum aequitatis habent,quantum ad periem obligat dum catis ei sed quia no prorsus squitate carent,effectus squitati illi consormes tribu ut ipsis ciuiles leges, quos suo loco reseremus. Appellantur uero passim naturales oblω- tiones,tametsi longe minus sis natura suffragatur; Quod qua ratione fiat, haud multo poli aperiemus. At ex singulis legibus satius erit aliquot exempla proposuisse, quibus
clarius perspiciatur, cui odi ut haec obligatio,in qua non utrinque, sed ab una tantum
105쪽
tum parte aequitas es iacet. Fac ergo me aedificasse in solo tuo, prout in illa facti spetier 3 quam proponit Iulianus in l. si in area. is de condict. indeb. Cum tibi ratione seli aedificium acquiratur,aequitas quidem postulat, ut impensas meas mihi restituas, At si tu facere id recuses, aequitas non patitur, ut ego has ipsas impensas ab initito exigere contedam, cum haudquaqua te rogante, sed sponte eiusmodi impenses secerim, nec negotiu . plane ullum tecum contraxerim. Verum quoniam respondet ibi Iulianus eas me per retentionem seruare posse, necesse est earum aliquam obligationem esse l. naturaliter
supra titi prox.&l. fideiussor β. naturales. is de fideius s. Sic videmus dati obligationem cui non utrinque,sed ab una tantum parte aequitas inest. Aliud potest exemplum asserti, quod est eiusmodi. Cum ego seruum manumisi,honestatis ratio postulat, ut opei ras officiales is mihi pis let, a quo latum beneficium accepit. At me nunquam uiri probi,& honesti laudabunt,si inuitum illum,ac recusantem ad operarum prsslatione urgere uoluero. Propterea videmus libertum ipsum obligari quidem ad operas officiales , ut docet Vlp. in l. si non sortem. f. libertus. isde condict. indet,. sed hanc obligatione ut quae non utrinque aequitatem continet) ad agendum ines scacem esse, ac retinendi tantum facultatem praestare, ut ibidem Vlpianus inquit. Demonstratur etiam idipsum hoc exemplo. Maritus qui post solutum matrimonium dotis nomine conuenitur, set uendo non est,hoc est no comode dotem acceptam restituere potest; Si is me consulat, quid hac in re uirum bonum facere deceat, ego semper eum monebo, ut quod debet uel cum maximo suo incommodo seluat; si uero roget me mulier quid faciendum illist, ut probae, ac bene moratae uxoris officio fungatur, nunquam ips author ero, ut cuqui sibi paulo ante maritus fuerit,ad soluendam dotem importune urgeat, si illum propterea uideat ad eam inopiam redactum iri, ut non commode amplius aut ex ipsius diis gnitate uiuere possit. Quoniam igitur obligatio qua tunc tenetur maritus non und quaque continet squitatem, propterea actionem parere non potest, sed tantum repetitionem impedirc. l.Nam & maritus V. de condict. indeb. Nam & marinis inquit ibi Vlp. si eum facere nihil posset, dotem ibi uerit,in ea causa est, ut repetere non possiti ceHis ita praemunitis, ut haecqus de obligatione hactenus diximus, ad nudas conuetiones reseramus, de quibus potissmum agere nobis propositum est.Primum omnium illud statuimus quod &ab aliis omnibus facit E concessum iri putamus aequitatem qua ex parte debitoris considerauimus, quaeque ipsum debitorem ad Qtuendum hortaturi s omnibus planE conuentionibus quantumuis nudis semper inesse. Nam siue deliber to animo aliquid promiseris, siue improuidὶ,aut simulate, aut per ostentationem, semper aequum est te fidem datam sentare, neq; ulla ratio est, nullus color, cur promisssdeesse honestὸ possis. Docet hoc Vlp. in l. i. isde pactis & in l. I. is de constiti pecunia , cuius uerba hoc tantum respectia accipienda esse, ijs quae infra dicturi sumus apertissiar me constabit. At non ita absolute hoc assimari potest quantum ad illam aequitate qua ex parte creditoris ad perficiendam obligationem diximus adesse oportere. Nam quanuis illa uel in pacto nudo adesse possit, tamen est interdum, cum nulla honestatis ratio patiatur, ut eum qui nudo pacto mihi aliquid promiserit, ad soluendum compellam. 18 Multae quottidi P promistiones urbanitatis ut videmus) causa inconsiderate fiunt, Multa et a mercatoribus improvide iactantur, dum pelliciendi emptoris gratia res uenales gratis offerunt, ac pollicentur. Cuiushiodi promisitones omnes si quis uellet ad necesutatem reuocare, non inurbanus modo, sed & iniquus merito habendus esset.Neque
106쪽
enim tum quisq; uiden potest promittentis sdem sequutus, id quod ad ueram, pers
ciamque obligationem requirit Paulus in l. cum amplius β. Is natura debetisside regu . tur. Veruntamen fieri potest , ut uel nudo pacto serio aliquid promittatur, ac propterea utrinque aequitas adsi*quod quando uel ita,uel secus contino generali regula definiri non potest, quare ex locis, causis, & personis uari E id iudicandum est ar. l. ulti in fine,supra tit. prox.Quod cu ita se habeat, ex hoc optime intelligitur iudicio meo quam inscite a nostris dubitetur, nunquid iure gentium nudar couentiones ad petenduvo efficaces essent, & an pro ijs manus Regia prsstaretur. Nam si qusrunt quid uere hae inreseruatini Reges,quaestio haec certe elusinodi est, ut non nostris hisce distulationibus indigeat,sed uetustissimorum potius librorum testimonio dirimenda esset, quos tamen non extare,neque extare posse exploratissimum est,Si uerb quaerunt quid regesseruare par fuerit,& quomodo illi quantu ad nudas couentiones ius dicere debuerint, debuerunt illi proculdubio ex squitatis,rationisque praescripto iudicare,neque enim ullis
ciuilium legum generalibus regulis erant adstricti,sed quod in stagulis spetiebus a quiatas dictabat,id ipsi iudicando sibi proponebant. At iam ducimus, & hoc sateri necesse
est, squitatem istam in pactis nudis non certam, & stabilem, sed uanam, & incertam esse,cum qui pacto nucio promisit ad soluendum compesti modo aequum, modo iniuquum sit, ut & Vlp. animaduertit in d.l. ult. supra tit. prox.de act. & obligat. Quare sequitur ut de his ipsis pactis quε non transeunt in proprium nomen contractus,ex caui ss, locis, S personis uarie iudicarint. Ac sane certius hoc modo ipserum Regum iudicium esse poterat,quam nunc sit ciuilium legum, quae non in singulis spetiebus, sed ge- iineratim,ac per certas regulas uniuersales conuentionu squitatem metiuntur. Neque enim tam compertum,atq; omni ex parte certum esse poterit, quatum aut uini, aut frumenti quotannis In hac ciuitate opus sit,si aequam omnibus ciuibus portionem asgii
ueris plerisq;. n. vel deerit aliquid, uel supererit quemadmodum si ad singulos homines hanc mensuram reseras. Non secus ergo & antiqui illi reges in singulis sactorum
euentibus naturale iustum metiebantur. Verum posteaquam experientia demonstratucri parum tutum esse unius libidini singulorum bona,& fortunas committi, ac propterea leges ciuiles inuenis sunt, quae generaliter disponerent, ac eadem cum omnibus uoce loquerentur, iudicarunt legumlatores et merito quidem) consentaneum non esse dia omnes planE recipi conuentiones tanquam ad petendum efficaces,cum non omnes ut demonstratu est ab utraque parte squitatem cotineant,Receperunt quide ut & supra diximus conuentiones illas omnes in quibus φαλλαγμ'seu traditio interuenit, Ite illis qus non re,sed solo cosensu fiunt nonnullas receperunt,quq magis frequentes,& ad uiis usum magis necessariae sunt, nempe emptionem,ueditionem,locationem, coductionem, societatem,mandatum,ut author est Paulus in l. i. . permutatio. g. de re permuta propterea quod hisce omnibus conuentionibus qui transeunt in proprium nomen contractus utrinque suffragari aequitatem iudicarunt. Quod uerb attinet ad alias conuentiones, quae non transeunt in proprium nomen contractus, cum uiderent earum
non perpetuam, sed uariam, S incertam squitatem esse, atque ex loci causis, S per senis uarie illas accipi posse, ut generaliter de illis quoque certum aliquid statuerent, stipulationis remedium inuenerunt, hoc est quandam prscedentis interrogationis s Iemni ratem, ac sequentis responsionis, qua qui uterentur omnino uelle sese obligare
107쪽
Qui uero sine hae uerboruin solennitate conuenirent, non satis deliberato animo promisisse crederentur, ideoq; ad promissam fidem implςndam compelli non deberent. a 3 Atq; ex hoc primani sonte illud emanauit, quod frequentillime a iurisconsultis usurpatur, ex nudo pacto, nudoq; consensu actionem non dari. Id enim absurdissimum ubique iudicatur, utan d. . permutatio,&l.iuri gentium. β. quini in b,&β. utputa. st. de pael. Quocirca errarent proculdubio, si qui existimarent, sicut hodie ex pacto nudo agi non potest, ita iure gentium non utiliter ex eo peu potuisse, nam id tantum inter ciucs Romanos ea qua diximus occasione,inductum est, ut supra demonstrauim iis ex Paulo lib.
2. Recepi. sentet. Ut. Il. atq; ex Diocletiano in l. si tibi.C. locati. Ab hac tii regula no nullis coiretiones excepis fuerit quae quavis no traleat in propriti nonae contractus, ta
men eas ad agedum aequitatis satis habere,uarijs de causis iudicatum est, ut donatio nudo pacto facta. l. si quis argentum.C. de donat. dotis promissio. l ad exactionem. C. de dotis promii l. &si quae aliae similes sunt conuentiones a lege, plebiscito, uel S.C. comprobatae, quae propterea legitimae conuentiones dictae sunt. l. legitima. is depact. Haec sunt, quae iure gentium obtinebant, ac deinde iure ciuili,eo quo dixi mii , modo immutata sunt. At uero praetores, quibus iuris dicendi cura incumbebat,cum in alijs omni-
χε bus, tum maxime in hac conuentionum materia ius ciuile adiuuerunt, ac uarie, prout aequitas exigebat, modo in hanc, modo in illam partem generales iuris ciuilis regulas t perarunt, quas ob nimia generalitatem in singulis nonnun factorum spetiebus ab aequitate aberrare uiderunn quod in utraq; ex predictis regulis animaduern potest. Duas diximus in hac materia a iure ciuili generales regulas traditas esse. Primam, ut quoties alicui conuentioni adhibetur forma interrogationis, ac responsionis, ex ea detur actio, praeterquam in nonnullis casibus qui partim in hoc titulo nostro recensentur, partim in titi inst. de in ut stipia. Secundam, ut quoties conuentio pro ises nu-- da est, nec stipulationis adminiculo subnixa, inessicax plane sit, neque ex ea quicquam peri possit. Quod attinet ad primam regulam, animaduerterunt praetores, ita fi ri interdum, ut conuentio aliqua stipulationis quidem praesidio munita sit, sed tamen non eam habeat aequitatem, qui ad firmandam obligationem satis esse pos sit , Quod tunc euenit, cum sine causa fit stipulatio , ut puta si cum falso crederem procuratori meo mutuo centum tuo nomine data suisse , ea tibi stipulanti promiserim, cum & tu ipse idem existimares; per se quidem stipulatio persecta est, sed tamen omni aequitate est destituta , cum iniquissimum sit, ad eius pecuniae r stitutionem me posse compelli, quam uere non acceperina . Quod nam igitur roz medium praetores attulerunt λ Non illam quidem actionem ademerunt, quam ex stipulatione oriri iure ciuili constitutum erat, nam nec potuissent id facere , uel
si maximὸ tioluissent, ar. f. quos autem. inst. de bon. poss- sed suggerente sommulam Gallo Aquilio, praestiterunt nobis doli exceptionem, uere ut ait Cicero γmalitiarum omnium uerriculum, qua inique iudicio uexati defendere nos possemus. Docet hoc Vlp. in l. r. β. circa. T de do. excepti ubi Accuta in uer. sine causa. 1 Siquidem antea in iudici js tantum bonae fidei dolus uindicabatur. l. huiusmodi. g. qui seruum .ss de leg. r. l. sed &si ideo. F. selut . matrim. Aut cum quis impubes, uel minor circunuentus erat , ut docet Cicero lib. 3. ossic. in alijs uero speciebus omnibus dolus erat impunitus, quod ipsum aperte ibidem tradit Cicero,
cum a Pythio illo argentario deceptum resert C. Cannium Equitem Romanum , Κ eundemque
108쪽
eundemque stomachantem, quod nullo praesidio contra Pythij dolum tueri serisset. - Stomachari inquit Cannius, sed quid faceret ξ nondum enim Aquilius collega,
ac similiaris meus pertulerat de dolo formulas. Non ergo iure ciuili, sed tantii ho agnorario, Gallo Aquilio formulas suggerente, remedium etiam contra stricti iuris actio ites inuentu est. Ex quo fit,ut qui doli exceptione tutus est, iure honorario dicat libera .. tus, sic enim Antoninus in l. si creditori.C. de pact- Partim inquid ciuili iure, partim honorario liberariis es, nam exceptio perpetua pacti conuenti, uel doli resdui petitione repellit. Nunc uidedii est pariter, quidna prstores quoad secuda illa iuris ciuilis regula praestiterint, quae est, ut quoties pacto no adhibet stipulatio,ita ut pactu planE nudii sit, ex ipso actio no orta Quod ut clarius explicet, scicdu est, haec ipsa pacta bifaria considerari posse. Alia sunt, quae ad praecedente alique contractu reserunt,& frequentius pacta 3 ocon ueta dici solent, Videor enim mihi hoc serme apud iurisconsultos obseruarcituc tantu illos lcre appellare pacta conueta, cu circa ea, quae p cederi aliquo contractu placuerundi, aliud insuper aliquid inter partes conuenit. l. pacta couen in .sside conita empta I. si pacto conuento. T de transact. l. pacta.ff. de paci l pacto couento cu simi.C. co titide paci. Alia uero pacta sunt, quae per se censentur, nec prs detem alique contractum respiciunt.Prima illa,quae diximus pacta conuenta appellari,iussit seruari praetor in modi si exceptionis, si modo per se censeant,ac n5 cotractibus ipsis in sint,iuxt. β.quin imo.l. iuri cliv.ff. de paci. Ita interpretant iurisconsulti edictu, quod de pactis praetor proposuit, quemadmodum supra uidimus; &in eo edicto loquit pmtor de pactis conuentis,cu pacta conuenta seruaturu se polliceat, ut resert Vlp. in i iuris entiu .f. praetor ait. T. de paci. Sed ut nihil nos praetereat,quod scitu necessariu si hac cu ratione omnia tradantur, perquirenda ratio est, cur ex eiusmodi pactis praetor exceptione tatu praestet,& non 3 actione. Na si fidei humans consentaneu est ea seruari, qus inter aliquos placuerunt, ut inquit Vlp. ini. I..illo tit. de paci. cur non permittit praetor ea, quae promissa sunt peti
posse λ Aut si n si permittit, quomodo in hoc aequitati non aduersatὸ Nam certe Vlpian quo magis fidei seruandae aequitarc extollit, eo magis uidet prstore damnare, qui aequitate illam praesidio suo destituta reliqucrit. Nam si natura debitu cst, quod nudo pacto promissum sui si ut uidet ipse sentire, atq; illud re ipsa me consequi squia est, cur praetor
qui naturale aequitate prae oculis habet, ex eo actione non concedit Θ Si uero dcbitu noest, cur concedit exceptioneξ Quadoquide subtilis haec distinctio in ter actioncm,&exceptionem ab illa naturali simplicitate, quam profitetur prstor,nimis uidetur abhorrere. Huius rei rationem nostri interpretes minime ut mihi uidetur assicquuti sunt Ac caeterorum auriga Bart. in l. iuris gentium. β. prstor ait ff. de paci. quid hac in re 3 concludat, fatetur se prorsus ignorare. At ex ijs quae nos docuimus sacillime haec ratio desumi potest, quae usqueadco nisi fallor non modo uera, sed etiam necessaria est, ut si secus praetor statuisset, non posset non iniquissimus haberi; Eritq; huic
ipsi rationi locus, non tantum in pactis nudis, scd etiam in alijs omnibus materijs, in quibus exceptio tantum,& non actio conceditur. Ego igitur in concedenda uel actio-rie, uel exceptione tantum non illud ita simpliciter spectatum fuisse arbitror, an quitas adst, sed quatenus adsit, & utrum eX altera tantii in parte, an uero ex
utraque. Quod rectissime intelligemus, si exempla considerabimus superius a no-' bis adducta , ae simul applicabimus ad nuda pacta, quq de ipsis tradita suere. Di a mus cum dotem acceptam non commode maritus post solutum matrimonium restituerc
109쪽
tuere potest, quavis, si id faciat, rebus ad uitae usum necessarijs seipsum fraudaturus sit,squum tamen esse, ut, uel cum maximo suo inc5 modo,quod debet restituat. Sed contra aequitatem no pati, ut egentem maritum importunξ uxor ad sis tutionem urgeat. In hac spetie ratio mihi uidetur esse in promptu propter ea, quae dixi mus, cur exceptio tantu, &, , non actio tapetat, na quia mulieris petitioni aequitas n5 suifragat,ideo ipsi mulieri actio' non coceditur. l. maritu. ff. solut matrim.At quia eiusdem aequitatis ratio postulat, ut maritu uel cum incomodo suo,soluat,propterea,si iam soluerit,& uelit selutu repetere,exceptione merit5 repelletur, iuxta l. nam & maritus.is de condict.indeb. Quandoquiderade illa aequitas hoc diligenter attendendu est qus maritum, ut selueret monebat, posteaquam is iam soluit,& uult repeter hanc repetitione iniquam reddit, ita ut exceptione illam repelli squillimum sit. Nequaquam ergo pugnant haec duo, sed optime stimul conueniunt,ut mulieri agere aequitas non permittat, & tamen eidem permittat excipere. Non rectὸ potest mulier agere, neque ipsius petitioni naturalis ratio sitffragatur, quia aequum non id mulierem facere, unde is qui paulo anth maritus fuerit, ad eg statem redigatur, Attamen rectE mariti repetitionem exceptione repellet, quoniam iste repetendi actus a marito proficiscitur; at ipsi Quoque marito in hoc aequitas aduersatur, quae sicut antea ad solutionem illum hortabatur, ita solutione sequuta,iniquam eius repetitionem facit ; Quare merito inductum est, ut haec repetitio tanquam omni aequitate destituta mulieris exceptione infirmetur, ac planὶ irrita reddatur. Hac eadem ergo ratione & in pactis recte dicemus esse constitutum, ut licet actionem non pariant,p riant tamen exceptionem, imo neque aliter salua aequitate constitui potuisse. Etenim
cum de nudo pacto agitur, quantiis ei cui promissum est, non usqueadeo aequitas s ueat, ut recte ad solutionem possit promissorem urgere qua de causa regulariter nec iure ciuili, nec iure praetorio ipsi actio conceditur semper tamen illi, qui promittit quitatis, honestatisq; ratio praecipit, ut fidem datam seruet. Quapropter, si se non petituruquod sibi debitum erat, nudo pacto qui iam promiserit, postea ex primo contractu pei tat, aequitas illa, qua is monetur fidem nudo pacto data seruare, ipsius petitionem in i stam reddi quo fit, ut ea tanu iniusta inefficax sit, ac propterea exceptione merito repelli possit. ae ratio seper uiget,etia si pactu ex interuallo suerit subsequutu. Hac de causa ergo videmus pactu etia ex interuallo prodesse debitori,& parere exceptionem, cu in ex parte creditoris contractui n5 ccseat inesse, & ad actione uel iii duceda, uel augeda nihil prodesse possit, nis incontineti fuerit contractui adiectu, ita ut tanqpars contractus celeri possit, cu alioquin ex nudo pacto actio oriri non possit, quod totu recte explicat. Vlp.in d .l. iurisgEt tu. f. quininio. is de pact. Qua ex re optim tantelligitur, quid sibi ii ' luerit Vlp. in l. i. g. de pact. cum dixit praetore in illo edicto sequutu esse naturale aequutate, quavis ex pactis praetor no tribuat actionem. Nam quavis a me seruari squu sit id quod mihi placuit, hinc in n5 recte inseret,ut ex promissione nudo pacto facta conueniri possim, sed illud latu, ut si forte eueniat ex ijs rebus me aliquid petere, de quibus couetus es hexceptione repelli posti m. Ex hoc et habemus illius edicti utilitate, qua nostri inter pretes,ac recctiores psertim lato studio hic inquiru Na cum iure ciuili pacta nuda quae nee stipulationis psidio munita erat,nec uasibat in propriti nomen es tractus, prorsus es sent inescacia, Praetor ex ijs exceptiotic pollicitus est. Ac licet de exceptione nulla secorit metione,sed simpliciter se pacta conuenta seruaturum edixerit, haec tamen restrictio
heque ab ipsius sentenua , neque euam a uerbis aliena. est; Siquidem pacta conuen-Κ a ta quae
110쪽
ta quae alicui contractui adsiciuntur, de quibus ipse in eo edicto loquitur ut satis ostendunt ex la ad eius edicti explicatione toto illo titulo adducta non iure actionis, sed i tum exceptionis proponi solent. Itaq; praetor qui ope exceptionis ea seruaturus erat,
hoc est quatenus squitas post at, recte potuit ita simpliciter se pacta seruaturu pollic
ra,cum ea in modum exceptionis proponi soleant,neque alio modo talia aequitatis r tione seruari potuerint.Fuisse aute a p tore primu inductam hac exception quae on- 3
tur ex pacto de non petendo perspicue ostendit Antoninus in l.creditori.C. de past ubi creditore qui parte tantum pecuniae debitae exoluit, cum ipsi alterius partis non petendae promisso nudo pacto facta suisset, dicit partim iure ciuili, & partim iure honorario liberatu esse; iure quide ciuili Iropter solutionc, iure aute honorario quomodo liber Mius sit,ostendit his uerbis. exceptio inquit perpetua pacti conuenti, uel doli reta. dui petitione repellit. Ita fit, ut huiusce edicti utilitas minime obscura sit; auis nemetia posset hoc edictu laquam superfluit danari, uel si poneremus hanc ipsam excepti ne pacti de non petendo, iure ciuili proditam esse. Nam cum de ijs quoque conuentionibu A qui iure ciuili essicaces sunt,edicta praetor proposuerit, ut habemus in litic5modati, in titi locati, cum simil. idq; iuris ciuilis quasi confirmadi gratia, iuxta l. ius ciuile. s. I. T. de iust. & iur. nequaquam absurda deberet iudicari, quod couetiones illas, quae
non transeunt in propriti nomen contractus', hoc uno titulo de pactis complexus esset. Sed haec defensio ut uidimus non est necessaria. Nuc eo reuertamur, unde digressi si mus,&uideamus deinceps, num praetor quippiam praestiterit quantum ad illa quoque pacta, quae per se censentur,nec praecedentem aliquem contractum respiciunt. Non possumus dicere ex his pactis caltem regulariter exceptionem dari,quia cum ponamus, nul- tum praecedere contractum ex quo agi possit, reliquum est, ut neque etiam exceptioni locus sit. Veruntamen si sorte is, cui promissiam est, rem sbi promissam accepisset, posset repetentem exceptione repellere, sicuti exceptionem quoque posset opponere, si ex alio contractu conueniretur, iuxta ic etiam is de compens Idq; propter eam rationem, quam in pacto de non petendo proxim E assignauimus. Hoc unum est, quod de pactis nudis generatim potuit praetor decernere, nempe ut is cui nudo pacto promiLsum aliquid fuit, exceptione illius pacti tueri se possit. Quod attinet uero ad petitionem, tametsi potest interdum euenire, ut petitioni quoque aequitas faueat, tamen quia
in pactis nudis post inuentam praeserum stipulationem ) utpluis rum secus contingit, ideo nec uoluit,nec debuit praetor pro nudis pactis perpetuo, imo nec regulariter ut ita dicam actionem polliceri, quanius pro pacto de constituto illam polliceatur,cui tantiim inesse aequitatis iudicauit, quantum satis esset ad agendum toto titi de consti. pec. Verum quia ut est humanarum actionum uarietas possunt multa concurrere, cur itilius quoque petitionem admitti aequum sit, cui nudo pacto promissim aliquid susrit, propterea praetor,ubi ea concurransi concedit actionem, nec tam concedit rati
ne conuentionis, quae per se alioquin ut dictum est ineiscax esse solet, sed propter
circunstantias illas, quε factum ipsum conueniendi concomitantiar, unde actio,qus eo nomine c5peti actio in factu recte appellatur. Veluti si is sorte cui nudo pacto promis. si fuerat pecunia,sundu esset redepturus,que ob fide non seruata lapistepore redimereno potuerit. Quod multo etia expeditius est,cu promissoris forte dolus deprehendi potest, tuc n. ut supra dirimus dat pior actione de dolo.l. elegater. . seruus pactionis C.
do do ex qua l. ait ibi t. totae tu materia limitari. Idei no Bal in Icu mora