장음표시 사용
121쪽
requiritur cognitio omnium causarum: quia haberi non possunt, doc. Te tio, demonstratio potissima facit scire perfecte, de tamen ipsa demonstratio potissima est tantum per unum genus cauis, sicut dicit Aristoteles primo Posteriorum,do tamen perfectissime facit scire: ergo alicuius possumus habere scientiam absque cognitione omnium causarum, dec. Quarto & ultimo: quia per principia principalissima illa metaphysicalia, ut de quolibet est uera amrmatio, aut negatio, & de nullo simul. haec principia habent omnia genera caularum habent enim pro subiecto intellectum potentiae. pro causa uero agente intellectum agetem habent , etiam fine: cuius gratia propter scientiam , similiter formam, id est inhaerentia praedicati cum subiecto : haec ergo habent omnia genera causarii, & tamen persectissime absque cognitione causarum suarum &c. Dico ad haec, scut dixi t Arist. duplex es ognitio sue sit 1implex, siue coposita, scilicet persecta, & imperiacta. imperiecta cognitio est, quae habetur sine notitia causarum , si habet causas . notitia autem perfecta est duplex, quaedam est persecta simpliciter, & haec notitia non potest
haberi, nisi ex cognitione omnium causarum. alia est notitia perfecta in genere, scilicet in aliquo genere causarum, ut cum habetur notitia alicuius per aliquod penus cauis, ut per genus causae materialis . haec appellatur notitia perfecta in genere. Simpliciter perfecta notitia haberi non potest, nisi ex cognitione omnium suarum causarum. recte ergo dixit Aristoteles loquens de notitia simpliciter perfecta, quod non contingit scire aliquid, cuius sine principia cauis, aut elementa, nisi ex cognitione omnium ipsius causarum
ad argumentum ergo , cum dicis: definitio perihcte declarat estantiam, de quiddi tatem rei, & ex ipsa habetur scientia perihcta: dico uerum esse sed nosimpliciter, sed tantum in genere eius cauis, quam comprehendit, scilicet in genere causae formalis, si definitio comprehendat causam formalem Zec Sed tu dicis contra, Aristoteles ipse dicit, quδd definitio, quae constat ex genere di differentia, dat pect)ctam scientiam de eo, cuius est definitio & si per aliud penus cauis dat notitiam definiti, quam per genus, & differentiam. dat per aliquod additamentum de extrinsecu. Dico, quod ibi loquitur Arii stoteles, ut dialecticus. sed ex tali definitione dialectica no habetur perihcta scientia simpliciter, sed tantum in genere. immo primo libro de anima definiens animam Aristoteles solum per unum genus causae, dicit hanc definiti nem esse superficialem, bc dialecticam. ergo si definitio debet gelierare sciemtiam simpliciter perihctam, debet constare ex omni genere causarum.& inquit Aristoteles octauo Metaphysices, omnis perihcta desinitio debet constare , de comprehendere omnes per se causas, ut si per definitionem somni uelimus habere scientiam eius pe victam simpliciter, illa definitio debet coprehendere omnes per se causas somni, ut si dicam, somnus est mobilitas nartis seu sitiuae, istud est genus, de disserentia, scilicet forma ipsa, penus causae formalis, ex uapore cibi, asta est causa emciens circa cor, ista est eausa materialis ,gratia restaurationas animalis,ita est causa finalis, in omni scientia perfecta. simpliciter requiritur cognitio omnium causarum. 8e ita definitio sin, pliciter perfecta debet comprehendere omnia genera causiarum . quod si nocomprehendat, est imperfecta in genere, do dialectica . si autem ex definitione ipsa debet haberi scientia perihcta, simpliciter debet comprehendere omniafenera causarum, ut exemplificaui uobis in definitione somni die Quod dicis secundo, quia eiusdem rei sunt infinitae cauis: dico, uerum est quia infinitae sunt caula rei singularis; sed Aristoteles non loquitur de fulguraribus.
122쪽
sed de rebus, quae sciri possinit singularium enim non est scientia, &c. Quod tertio, quia demonstratio potissima facit scire persectissima ,& tamen non constat ex omni genere causarum. Dico , quod & s demonstratio potissima faciat scire, non tamen facit scire simpliciter persectissime; sed in genere tantum facie scire persecte. scientia autem simpliciter persecta non est, nisi per omnia genera causam. De quarto, quod dicimus, quia principia primo
sciuntiar,&habent causas, non tamen sciuntur ex cognitione earum causarum , sed absq; cognitione causarum. Dico, quod principia illa bifariam
considerari pollunt. uno modo, ut sunt propositiones constantes ex termimis, ex subiecto, & praedicato: & hoc modo habent causas. sun t enim in intellectu potentiae, ut in subiecto. intellectus enim agens habet ratione agentis, & finis est proper scientias: sormalis est inhaerentia extremorii: & ita hoc ni odo sub ratione materiali tu eo, quod sunt propositiones, habent causas, 5 hoc modo non potest haberi persecta notitia simpliciter de ipsis, nisi ex cognitione omnium hariim causarum. alio modo considerari postunt haec principia , & dignitates, quo ad significatum eorum formaliter, scilicet quo ad innaerentiam praedicati cum subiecto: I: hoc modo haec principia non habent causas, nec alia priora. nulla est causa , cur in his in haereat praedicatum cum subiector itaque ergo sicut sunt line caulis. ita de ipsis potest haberi notitia
perseeta abique cognitione causarum. Aristoteles autem loquitur de rebus
quae habent causas. Sed tu dicis, quia diximus, quod ad perfectam notitiam simpliciter requiruntur omnes causis, nihil minus etiam persecta notitia non simpliciter haberi potest, ex uno genere causae uel pluribus, & si no ideo &c.
Est dubitatio, quae causae uerius faciant scire, nunquis causae in ternae, aut ex ternae . ex una parte uidetur , quod causae in ternae magis, & uerius iaciant scire, quam externae: quia ipse magis iaciunt ad essentiam, & quidditatem rei iergo & ad notitiam eius ex alia parte uidetur , quδd causae externae magis,&uerius faciunt scire: quia scire est rem per causam cognoscere: ergo quae magis facit scire . causae ante externae sunt potiores causae: ergo ipsae uerius faciunt scire. talis enim est ordo inter causas, ut prima sit finalis. ipsa enim supponit efficiensi deinde sequitur efficiens i deinde forma. inferior autem ethmaterialis modo, uideturquM causae externae, ex quo potiores sunt causae etiam uerius iaciant scire Sc. Est alia dubitatio quomodo per definitionem acquiramus scientiam perfectam ex causis, cum in definitione nullus sit disncursus , sed tantum si simplex notio : quo modo ergo sine discursu per causam potest haberi perfecta scientia ,&c. De primo dico, quod causae exter nae simplieiter magis faciunt scire, quam causae internae: quia scire est rem per causam cognoscere,& eausae externae sunt potiores causae: ergo notitia petipsas habita simpliciter est persectior, quam quae habetur ex causis internis. Contra, dicebas . causae internae magis faciunt ad quidditatem , di ellentiam. i. Dico , concedo quidem, quM quo ad quidditatem rei, & essentiam causae internae faciunt magis scire, sed scientia illa, quae prouenit ex causis exteonis est simpliciter perfectior, quant ea, quae prouenit ex causis internis: quia sunt potiores causae,& scire est rem per causam cognoscere , Ne. De secundo dicis, quomodo per definitionem potest haberi scientia perfecta, cum ibi nullus sit discursus, &c. Dico, habetur scientia perfecta ex definitione, ex solla collatione causarum ad causatum', quae collatio fit per definitionem, cumeomparo ipsum , puta hominem ad causas. ut ad animal rationale acquiro perfectam noti tiam caulati sola liac pol atione absque diicursu, bee. Est se :,uli: P cunda
123쪽
x unda dubitatio principalis super uerbis illis Aristotelis, non enim eadem
sinat nobis notata simpliciter. Dubitatur ergo, nunquid cadem sint nobis nota,&naturae:&uidetur, quddila, primo, quia quae sunt notiora nobis,suut etiam notiora animae nostrae rationalii sed anima nostra rationalis est quaedam natura, ut inquit Aristoteles secundo de anima: ergo &c. Secui do, quia si eadem , quae sunt nota naturae, non sunt nota nobis, aut sunt notiora naturae cognoscen ti, aut non cognoscenti quodcunque dicas, est impossibile. ergo non est uerum, quod eadem quae sunt notiora naturae, non sint & nota nobis. & econtra, quia non sunt notiora neque natum no cOῖnOscenti: si dicas emo primum, quia sunt notiora naturae non cognoscenti,
hoc in elicat, quod aliquid sit notius naturae, ut id non cognoscat. si uero dicas , quod sint notiora naturae cognoscenti, nulla cst natura, quae cognoscar,
nisi primus opifex: si sic ergo erit sensus propositionis, quod ea, quae sunt notiora primo opifici, sunt notiora naturae, id est primo opifici, sunt nobis ignotiora , di quae nobis notiora, primo opifici sunt ignotiora. hoc autem absurdum est i quia Deo omnia .rque nota sunt: non ergo possiant aliqua esse ii liora, aliqua ignotiora: nec etiam effectus erunt nobis notiores, quam naturae hoe modo . id est De ipso: quia omnia scit aeque. Tertio , S hoc argumentum habet difficultates: qui compositum est niagis,& persectius ens, quam simplicia sita, ex quibus constituitur, ut materia , & forma. quod enim actu est, est magis ,&perfectius ens, quam id, quod non est actu: cum ergo compositum includat formam: ergo perfectius ςst, quam materia, quae Ponincludit fortia . sed ex secundo Me taphysico, sicut se habet res ad esse, ita ad cognosci r quia ad ueritatem , & per ueritatem nihil aliud intelligitur, quam cognoscibilitas, seu intellectio : tu luit ergo Aristoteles, sicut res se trabet ad esse, ita ad cognosci; sed compositum est Fagis ens, di perfectius, quam simplicia: ergo etiam notius, quam simplicia sua,& causae ex quibus constituitur , ut loquitur Aristotcles de cognitione simpliciter, quod periectius est secundum naturam, notius est: quata ipse Aristoteles hoc idem declarat de substantiis abstractis. inquit enim , substantiae abstractae a materia, ex quo perfectiores in natura sunt, etiam quod ad sui natura notiores sunt: quia illud est notius naturae, quod magis intenditur a natura; sed species magis in teditura natura, quam geuus, individuum magis, quam species . quod patet, quia natura ipsa, ctim producit aliquid, non quiescit in genere , sed
transit ad speciem,& iterum ex specie transit ad individuum: ergo indiuiduum magis intenditura natura. transit enim ad id, quod magis intendit. singularia autem sunt haec: ergo singularia sunt naturae notiora, quam species,& species notiores, quam genera: non ergo uerum est, quod non sint eadem nobis, di naturae notiora: quia singularia sunt etiam nobis notiora, ut dixi mus ,& ultimo probamus, quod eadem sunt nobis notiora,& naturae. quia aliquando causae rerum sunt notiores philosopho naturali, quam effectus. Metiam causae sunt naturae notiores, quod declarauit Averro es hoc in proce. mio suo. inquit enim, quod philosophus naturalis aliquando utitur demonltratione ex causa in eflectum. &hoc pacto procedit etiam natura: ergo ea dem sunt nobis notiora,&naturae. pro hac quaestione multiplex est modus dicendi, quo modo scilicet non sint eadem nobis, & naturae notiora. primus
est diui Thomae, de Egidii sequentis ipsum, quod ideo est notius naturae, non quidem, quod cognostitur unatura, sed quod ex sui natura est notius, & quid
est hoc inquat diuus Thomas, est id, quod est Magis , et Perfectius ens.
124쪽
illud ex sui natura est notius, ut inquit Aristoteles secundo Metaphysices: quia, sicut se habet res ad esse , ita ad ueritatem id est ad cognitionem, inquit diuus Thomas: id ergo quod uerius est cias & perfectius , illud est notius naturae, ex sua natura notius. sed haec expositio diui Thomae habet diffi, cultatem: quia hoc pacto, si id , quod ex sui natura notius est, eo quod magis est ens,& persectius, hoc pacto non omnis causa erit naturae notior, quam catafatu. plurima enim sunt composita,quae sunt persectiora, quam eo rum causae, ut homo est perfectius ens, quam materia, ex qua componitur:
quia ipse homo includit formam, id est animam rationalem, quae persectior
est , quam materia: hoc causatum ergo erit naturae notius, quam suae causae, cuius oppositum clamat Aristoteles, caulla omnes sunt notiores naturae,
quam composita, & causa ta: quia simplicia iunt, & iudiuiduum est magis, &Persectius ens, quam species,&ultra conditiones specificas addit propria accid Intia : ergo individuum, puta Socratem, erit naturae notius, quam species, scilicet homo & quain genus: quod tame est absurdum . ideo cst secundus inodus dicendi, qui imponitur Averroi ab istis Averroistis, quod id est naturae notius, quod primo occurrit ipsi naturae in sui operatione, id est agenti naturali. non ideo tu appellamus notius naturae: quia natura id cognoscat:
hoc enim est falsum: quia natura non cognoscit: sed ideo, quod primo:occumit naturae, dicitur ei notius: quia si natura cognosceret, id primo co-snosceret. uerbi gratia in generatione hominis,causae generarionis hominis sunt uotiores naturae, non quia natura cas cognoscat, sed quia ei primo oecurrunt in ipsa hominis generatione . ideo si natura cognolceret, primo ipsas cognosceret. sed nec hic modus dicendi rectus est: quia sic materia esset notior forma: quia agenti naturali primo occurrit materia, quam forma, pro ut ingeneratione hominis, primo occurrit materia generationis . scilicet semen ipsum, quia forma hominis . oppositum autem dicit Aristoteles, quae simpliciora sunt, otiam priora Sc notiora.naturae. unde consequenter Aristoteles describendo nobis ordiu m. doctrinae de principiis, quia est consorinis ordini naturae, inquit, ab imi uersutioribus, Se altioribus causis est incipiendum. secunda sequeretur, quod materia secunda esse notior nariturae materia prima: quia materia secundλ semper primo occurrit naturae,i: tin generatione hominis occvrit primo materia secunda, scilicet sanguis me- struus, quae est materia proxima generatio vis hominis . hoc tamen est sal sum; quia simpliciora semper i ii irae simi priorδ,& notiora. materia autem prima est simplicior materia secunda: quia materia secunda praesuppo est primam.& proximam pr e supponit omnes superiores, ut materia elementorum materiam prunam, & liuius clementa radeo est& alius modus di cendi quorundam uolentium inuicem conciliare attinores: quia esse notius natu , dicunt isti patres, esse moltipliciter . prinao, illud est notius naturae. quod exsul natura est notius. s undos, quod est magis ens,&persectius . tertio , quod est simplicius quarto , quod primo occurrit naturae in suo opere. quinto, quod primo intendituria natura .&ita dicunt isti, S hae dii titione expositores omnes recte d erunt: quia tot η Odis aliquid est notius naturae. sed haec expositio ualde deficit . di primo, quia facit implicationem in membris suis. primum enim membrum coincidit cuin ultimo: quia id, quod est magis ens S perseditius, magis etiam intἴditura natura de quod ex sui natura
in notius, est id quod est sit opticius. fetudo ex diuisione hac sequitur,qubdidem eodem ni Odo erit noἐius, ἰ c ignotius naturae et quia genus cst notius na-P 1 turae
125쪽
turae specie ipsa, quia est simplicius in natura. species enim addit generi conditiones specificas, quia genus est simplicius etiam naturae de notius. iterum species erit notior ipso genere: quia species est magis ens, & perfectius, quam genus: idem ergo codem modo erit notiuS ,&ignotius naturae. ego autem aliter dico, quod tantum illud est notius naturae, quod ex sui natura est notius; non quia alicui naturae sit notius; sed quia ex sui natura est notius.
isti capiunt dativum pro ablativo, & quid est hoc, quod ex sui natura est noatius 3 est illud, quod ex sui natura est simplicius :& prius est, quod est simplicius. Simpliciora enim sunt ex sui natura priora, & notiora. At, quia Z quia simpliciora in sui cognitione non indigent compositis, ut genus, in sui definitione non ponitur species. ideo simplicius, & prius est specie: quia species in sui cognitione perfecta indiget genere: habetur enim notitia persecta speciei per definitionem ; sed indefinitione speciei ponitur genus: ergo genus est notius naturae, id est ex sui natura: quia est simplicius, quam species. ideo
in unoquoque genere causarum altiores, δι simpliciores causae sunt naturaenotiores, id est ex sui natura notiores : quia priores sulit & simpliciores, dein sui cognitione nullius indigent, quia non indigent causis inferioribus illius generis . sed tu dicis, concedo, quod simpliciora sunt priora naturae ipsis compositis, sed comparando simplicia ad inuicem, puta primam materian ad primam formam, quae causa est notior ex sui natura, cum ambae sint simplices, S una non sit magis composita: altera, dico , comparando simplicia ad inuicem, illud ex sui natura est notius, quod est persectius: ideo forma cum sit perfectior materia & est etia notior sui natura: est ergo sensus uerborum Arist. quod uniuersalia sint notiora naturae, id est causae altiores sunt uotiores naturae, quam causae proximae: quia ex sui natura sunt notiores, ut est sunt priores & simpliciores: quia in sui cognitione non indigent causis inferioribus , & proximis. ideo ab ipsis incipiemus. Ex hoc soluuntur dubitationes propositae, quibus probatur idem esse notius naturae,& nobis.& primo arguebatur, quae sunt naturae notiora sunt etiam animae nostrae rationali : anima antem nostra rationalis est quaedam natura: ergo eadem sunt nobis di naturae notiora. Dico , est aequi uocatio hic: quia non appellatur esse notius naturae cognoscenti, adeoquδd natura id cognoscat; sed quod ex sui natura notius, hoc antem est simplicius: ideo ratio nulla. Quod dicissecyndo, quia ea quae sunt notiora naturae, aut sunt notiora naturae cognoscenti , aut non cognoscenti. Dico, hoc etiam eodem modo soluitur, quo&superior ratio soluta est: quia non tum appellantur id notius esse naturae,
quod ab aliqua natura cognoscatur; sed quod ex sui natura notius, scilicet simplicius. Quod addis: quia compositum est magis et persectius ens, quam simplicia sua: ex Aristotele autem secundo Metaphysices habetur , quod sicut se habet res ad esse, ita ad cognosci. Dico, uerum est id, quod est magis ens , 5 persectius . illud est notius non naturae, sed nobis notius: quia cuinquit Aristoteles, sicut se habet res ad esse , ita ad cognosci: intelligitur ad cognitionem nostram. natura enim non cognoscit: intelligitur ergo dictum Aristotelis, quod sicut se habet res ad esse, ita ad cognosci, id est ad cognitionem , & intelligentiam nostram: quia unumquodque intelligitur a nobis, sed quod est magis actu ens, id magis cognoscibile est a nobis. quae autem sunt notiora naturae, non ideo , quia magis entia, & persectiora sint. sed quia simpliciora. Ad id, quod dicis: quia individuum magis intenditur a natura: ergo naturae notius . nego argumentum: di sic errarunt Ioanes Gramaticus,& Simi'-
126쪽
& Simplicius: quia hoc modo non appellatur notius natum, quod magis in tenditur a natura ; sed illud est naturae notius, quod ex sui natura notius est,&haec sunt priora,&simpliciora, quae ideo dicuntur ex sui natura notiora: quia comprehendi possiunt sine posteri oribus , & genus sine specie . non autem aeque . composita enim nosce non possunt sine notitia priorum,&sim. pliciorum, ut homo sine notitia animalis . ideo causae sunt notiores suis
effectibus, ex sui natura: quia ipse sciri possunt absq; noli tia effectuum . eLfectus autem uere sciri non possunt absq; causis, immo in sui persecta notitia indigent causis, id est causae in sui cognitione non praesupponunt effectus.
econtra autem, maxime &c. Quod ultimo, quia aliquando philosophus naturalis procedit ex causis in effectus , ut dixit Averrore, quod aliquando uti stur demonstratio ne causae rergo aliquando eadem sunt nobis & naturae notiora . Dico, non negamus, quin aliquando philosophus procedat ex causis in effectum, ut ita ei causae sint notiores, sed hoc est rarissime, sicut contrarium est in mathematicis, quia saepissime utuntnrmathematici demostratione causae: rarissime demonstratione signi: non negamus ergo, quod aliquando non sint eadem nobis nota, & naturae; sed hoc rarissime est, & quia de raro euenientibus non considerat scientia. ideo absolute locutus est Aristo teles sine exceptione . quia, &c.
E s v tertia dubitatio Latinorum super illis uerbis Aristotelis, unde ex uniuersalibus in singularia,&c. totum enim secundum sensum notius est: quia hic Aristoteles inquit, quod uniuersalia sunt notiora apud intellectum ipsis singularibus. Quaerunt ergo isti, nunquid uniuersale sit nobis primo notum, an singulare :& dicunt hanc esse questionem de primo cognito: quia quaeritur, quid prius cognoscatur a nobis, an singulare, an uniuersale . haec' quae
stio difficilis est . ideo ego declarabo uobis primo intellectum quaestionis,=uidnam isti intendant quaerere: deinde ostendam hanc quaestionem nihil eiae ad propositum super haec uerba Aristotelis: quia tamen tangitur hie a L tinis, de dulcilis est; ideo eam uobis declarabo. Pro intellectu ergo huius quaestionis primo sciendum, quδd uniuersale duplex est . quoddam accipitur
pro prima intentione, quoddam pro secunda intcntione. uniuersale acceptum pro secunda intentione est, quod praedicatur de pluribus, & nihil aliud est, quam comparatio quaedam facta ab intelle ita ad sua singularia. dieitur uniuersale respectu illationis factae ab intellectu comparante unum obiectum cognitum alteri . ex hac enim comparatione resultat quodque uniuersale. quod praedicatur de pluribus i & non sic sumi tur hic uniuersale . hoc enim paacto considerat uniuersale logicus. uniuersale uero acceptum pro prima in tentione , iterum est bifariam, uno modo, ut est uniuersale in causando, scilicet uniuersalior causi in eodem genere :& causae uniuersales simpliciter, ut caelum, et intelligentiae. & hoc pacto loquebatur Aristoteles de uniuersali, quod tale est prius, ¬ius suis singularibus . nec loquitur de uniuersali secundum ipsos. alio modo est uniuersale pro prima intentione non quidem in eausando, sed in praedicando quod praedicatur de pluribus, scilicet illatio. tio , quae est in inteli lectu communi omnibus indiuiduis, & quae primo concipitur de alio, uerbi gratia, conceptus ac notio, quae primo concipitur de homine, est uniuersale . hoc pacto δή de hoc uniuersali isti quaerunt, scilicet annotio
127쪽
notio illa, quae habetur de aliquo, sit notior suis singularibus. Notandum
pro hoc, quod notitia est duplex, quaedam intellectiva, di quaedam seia siti ua. hic loquimur de intellectiva, non autem de sensitiva: quia sensus non apprehendit uniuersale . intellectiva autem notitia iterum est bifariam, quaedam simplex, quaedam composita. de notitia conlposita.isti non loquuntur , sed de simplici, quae ab Aristotele tertio de anima appellatur, simplici utri apprehensio. iterum haec notitia simplex duplex, quaedam scalicci confusa.& imperfecta, quaeda distincta. & persccta. Isti loquuntur de notitia confusa: via omnes conueniunt, quod notitia distincta , uniuersale in praedicado , puta animal, est notius suo singulari, quam homo scilicet, specim mina non potest innotescere notitia periecta, nisi per cognitionem guneris . incrus enim definitione ponitur genus. & tamen dubium elide noti tia confusa, utru prius innotescat nobis genus . quam species. tertio aduertendum, quδd hoc, quod dicunt notius, potest duo nobis significare, uno modo, ut significet nobis intentionem, ut, cum quaerimus, an uniuersale sit nobis notius singulari , sit sensus quaestionis, an magis innotescat nobis uniuersale, an magis singulare, ut illud notius dicat intentionem. alio modo potest sumi illud comparativum, non ut significet intentionem , sed ut significet ordinem, non quidem ordinem temporis: quia eodem tempore apprchendunt omnia praedicta essentialia de illo eius notitiam . non ergo significat ordinem temporis, sed ordinem originis. ita quod cum quaerimus, an uniuersale sit nobis notius singulari , sit sensus quaestionis , quis conceptus sit prius origine in nobis, an conceptus uniuersalis, an singularis, id cst an conceptus animalis, an hominis . simul enim tempore cognoscitur individuum sub ratione, qua species, id est qua homo, qua animal, qua corpus animatum, qua corpus, qua substantia, & qua eras . sed dubium est, quid sit nobis notius o dine originis, an uniuersale, an singulare . quarto, est notandum, quod singulare est etiam bifariam . potest enim sumi uno modo proprie, ut est quid incommunicabile pluribus, ut est Socrates. alio modo improprie, ut minus uniuersale, respectu magis uniuersalis, dicitur singulare, ut homo dicitur singulare, respectu animalis: & animal respectu corporis. E tiam de utroque
singulari loquuntur isti tum proprie, tum improprie: & tunc cit semius quaestionis, utrum uniuersale sit notius singulari. hoc cst dubium, quod per se primo apprehenditur a nobis. N addo per se et quia de apprehensione peraccidens non est contentio , ut de Socrate ueniente a remotis non est dubit
tio de hoc, quia obiectum non est proportionatum,&in debita distantia. ideo haec apprehensio non est per se, sed per accidens. accipiamus ergo Socratem in debita distantia. est dubitatio, quid prius origine apprehendatura nobis, an uniuersale, an singulare, id est ex notioribus, quae habentur de Socrate, quae sit prima notio nobis , scilicet ordo inter has notiones, an scilicet notio uniuersalis simplici ter sit nobis notior, quam singularis, & m gis uniuersalis sit notior nobis minus uniuersali, tame notitia confusa. nihil aliud quaerunt isti nisi ordinem inter notiones, quae habentur ab aliquo , an
origine prius sit notio uniuersalis, quam particularis. & ita isti appellant hac quaestionil de primo cognito; sed improprie dicitur de primo cognito: quia non simpliciter quaeritur de primo cognito, id est quod primo apprehc iitiira nobis, non est simpliciter de eo, quod primo cognoscitur a nobis: quia se est substantia, quae sinpliciter primo cognoscitur a nobis, quam accidens ex Aristotele quarto Metaphysices. sed quaeritur, Socrate praesente, quid prius
128쪽
mitis origine apprehendatur a nobis de ipso Socrate, an prius apprehen . datur sub ratione speciei. an generis, an indiuidui. iste est intellectus huius quaestionis. ux hoc patet, quam aliena sit haec quaestio a proposito: quia Ari, stoteles in illis uerbis non loquitur, ut notat Averro es & Thena illius, de uniuersali in praedicado ; sed de uniuersali in causando, quae scilicet causae sint nobis notiores,& inquit, quod causae uniuersaliores,& superiores notiores causis proximis. ideo ab ipsis inchoandum. tu autem loqueris de uniuersali in praedicando. secundo, Aristoteles loquitur de notitia distincta: quia loquitur de ordine doctrinae, qui est ordo scientificus, & ordo distincte cognoristendi. tu autem loqueris de notitia confusa tertio, ubi Aristoteles pro singulari intelligit mimis uniuersale, quia de singulari non habetur scientia. tu autem intelligis de minus uiuuersali, di de stogulari proprie. N ita patet, quomodo haec quaeli alima illa proposito: quia tamen latini isti eam mouent,&quaestio difficilis est, ideo breuiter eam uobis pertractabo. Quid ergo quaerimus t si So rates sinerit praeseps, quaeritur, quidnam prius origine apprehendatur a nobis , an prius apprehenditur Socrates in eo, quod limino, an in eo, quod animal Z Variae sunt opiniones inter latinos de hoc. ideo Scotus primo sententiarum dist. tertia, quaestione secunda, quem sequitur Gregorius Ariminensis pruno sententiarii, dist. tertia quaestione tertia, articuloseeundo, dicunt isti, si comparamus uniuertae singulari proprie dicto initam lare S bifariam potest sumi proprie, de improprie, ego dixi uobi ) prius ainprehenditur singulare ab intellectu, quam uniuersale, quia illud, quod primo movete intellectivo, est pruno notum intellectui sed tale est extra animam: quia subsisti t, & est singulare proprium. uniuersale enim non ςst extra anima, ut inquit Amo teses primo de anima, cum dixit, animal aut nihil est, aut posterius suis singularibus: si ergo singulare, quod est in re, est, quod primo mouit ii Ellectum: etiam ipsum primo apprehendit ab intellectunt,& Proba uir, quia credendum est, quod sngulare mouens intellectum primo m ueat ipsum ad sui notitiam, quam ad notitiam aliorum, puta uniuersalium, ut hominis, di animalis: deinde ex sui notitia moueat intellectum ad notiti uniuersalium . quia singulare primo mouet intellectum ad sui notitiam qu tenus singulare est ergo primo Apprehenditur ab intellectu: deinde mouet ad alias notitias ordinate; si uero comparamus i gis uniuersale minus uni- uenali, ait Scotus, priuia nobis apprehenditur minus uniuersale, quam ni gis uniuersale, id est species, quam genus. & talis in species, inquit Ioanes
Motus, cuius singularia fortius mouent sensum,&quae est talis species, qu vhabet uehemens sensibile, cuius scilicet singularia tortius mouetat sensum de eum duplex sit sensibile: quoddam proprium, & quoddam commune, non est species, quae habet commune sensibile; sed quae habet proprium sensibile, ex sensibilibus propriis fortius mouet sensus. quidditates enim activae, Npassiuae so ritus na ou en t sensum: quia nedum in sensum specialiter , sed etiam materialiter ,& inter ipsas , quae sunt proximiores, sortius agunt, quam rς- motiores: quia agens in propinquum fortius agit, quam in remotum: talis ergo species, quae tortiora habet sensibilia, est prius nota nobis genere. At, sicilent plura sens bilia, quae aeque mouerent sensum,& nunc unum fortius altero , quod erit: dico , aut se impedient inuicem, aut simul apprehendentur a sensu. ita enim notitia nostra se habet ad intellectum, sicut ad se sum. sed dices, quid est notum prius de substantiis , quis non mouent sei
sum Θ Dico , inquit Sco tus . tutas substantiano intelligitur a nobis, quia non
129쪽
cadit sub sensu. ideo nec proprie intelligitur a nobis, cum omnis nostra notitia sit ex sensu. per accidens aute cognoscitur substantia a nobis, & ci cumlocutione quadam ,&per propria accidentia.& hic non est ordo, in quit Scotns , inter species,&genera substantiae: quia aliquando apprehemditur species prius: aliquando prius genus . ideo aliquando prius apprehen aditur Nocrates, ut animat: aliquando, ut homo, prout accidentia unius nobis notiora sunt accidentibus alterius ,&prout nobis offeruntur. si enim prius offerantur nobis, & apprehendatur accidentia generis quam species, prius apprehendimus genus . exemplum: si offeratur nobis planta ; cuius speciem ignoramus, prius apprehendimus ipsam, ut genus.& hoc modo i prius cognoscimus genus, scilicet quod sit planta, ex eiu s accidetibus, quia
uiridis est, habet solia: ergo quia accidentia generis prius nobis offeruntur ideo prius cognoscimus genus huius substantiae, quam speciem, nobis magis
percontantibus tum ex Odore, tum ex stipore, M. magis peruenimus in cognitionem speciei. aliquando euenit econtra, ut alicuius substantia magis cognoscatur a nobis, ut species quam ut genus, ut in exemplo Aristotelis septimo Metaphysices de generatione muli dicit, generatio muli exequod asino est univoca generatio: quia equus, & asinus conueniunt in uno genere proximo ; quod tamen nomine proprio caret. ideo hic prius cognosci turaia sinus cx eius accidentibus specificis, quoniam est in specie asmorum, quam cognoscatur eius genuS proximum: sic ergo patet, quod inter generati spe
cies substantiae non est ordo substantialis: quia substantia pro sui imagine non mouet sensum, ideo nec intellectum: quia nihil est in intellectu, quin prius fuerit in sensu. Ista opinio adducit quatuor rationes per se. prima est ,
quia caulae naturales, totales, debitae, approximatae suo passo, & non impeditae agunt persectissimum effectum, quantum producere possunt: quia agud secundum ultimum conatum sui, S quo ad ultimum sui poste: ergo persectis limum effectum producunt, quem possint producere. sumamus ergo causas harum notionum tum particularium, scilicet causas notitiae in tellectus, quae sunt duae , scilicet obiectum rei,&intellectus agens, quae sunt causae totales notionum in intellectu :& supponamus , qudd sint debitae, approximatae,& non impeditae: ergo producent perfectiorem notitiam, quam producere poterant de re noscenda. talis autem perfectissima notio est notio speciei specialissimae. perfectius enim, ac distinctius apprehendetur Socratem subratione hominis, quam sub ratione animalis . apprehendetur enim sub ratione , qua est magis ens, & perfectius: emo etiam prius a nobis apprehenditur Socrates in eo, quod homo , quim meo, quod animal. & haec notitia erit prior in nobis non quidem tempore, sed origine tertio, inquit Scotus si diceremus , sicut dicit diuus Thomas, quod naturali ora essent notiora nobis: itaque prius apprehenderemus ens,& animal, & ita descendendo usque ad sinsularia, sequeretur hoc modo, quod metaphrsica ordine doctrinae omnes alias scientias praecederet, quod tamen est fallum . quod autem sequitur, patet, inquit ipse: quia habito conceptu entis statim habetur eius passio prima, quae immediate ei inhaeret, quae est unitas. ex simplici enim notitia entis, absque alia probatione statim habetur notitia eius primae passionis, ut dicit Aristoteles septimo Metaphysices: deinde ex hac passione
habetur notitia aliarum duarum passionum. sunt enim tantum tres passiones entis, scilicet unitas bonitas, & ueritas, id est intelligibilitas. quod sit intelligibile, una immediate cognoscitur ex cognitione simplici, entis sciata licet
130쪽
6 Ilicet unitas ipsa, aliae duae cognoscuntur per hane primam, scilicet per unitatem. cacognoscuntur bonitas S ueritas. si ergo primo cognoscimus de aliquo, puta Socratem, quod est ens, & ex cognitione entis cognoscuntur eius passiones. hoc aute in ergo cum sit metaphysici . sunt enim dignitates metaphysici hae, quod ens sit unum bonum re uerum: scientia ergo meta-
physica prior erit ceteris scientiis: quia scientia metaphysicalis de omni rein nobis praecedit: quod tamen est falsum , sicut superius di ximus . tertia ratio, quae leuis est, nec Scoti subtilitate digna est: quia si per te prius apprehenderemus superiora praedicata: postea descenderemus ad singularia, ut de Socrate , prius apprebcndimus ipsum sub ratione entis: descendendo ad
notitiam eius sub ratione hominis, uel Socratis, sequeretur, quod simul tepore non apprehenderemus omnia praedicata de ipso Socrate . cum enim sint multa praedicata intermedia inter ens, di hominem ; si prius apprehende Temus Socratem in eo, quod ens, antequam perueniremus ad notitiam eius in eo, quod homo , multum tempus intercipitur. de ita non simul tempore apprehenderemus omnia praedicata de ipso Socrate. quod tamen est falsum, quia simul tempore apprehenduntur omnia talia praedicata. Quarto Multimo , quod elicio ex eius uerbis Scoti . non enim ita clare ponit hoc, sicut superiora : quia si ita esset, quod notitia uniuersalis praecederet in nobis sing dare, non autem econtra, sicut nos dicimus, sequetur, quod notitia distincta praecederet in nobis notitiam confusam. quod salsum est. quod autem
ita sit, o stendo: quia ens quodvis primo apprehenditur a nobis. ex quo est
uniuersalius ens: ergo cum sit conceptus simplex,&indiuidualis aut tot liter& perfecte scitur, aut totaliter ignoratur: cum ergo cognoscitur, nonis notitia distincta cognoscitur. reliqua etiam subsequentia genera, & species, notitia confusa apprehenduntur: ergo notitia distincta in nobis praecedit confusam. quod est inconueniens, sed istae rationes Scoti parum cogunt. ideo isti sequentes uiam diui Thomae eas soluunt. & primo, cum dicit causae naturales debitae, approxima tae, non impedi tae perfectiorem effectum producunt, quem producere possiant: Dico, quod hoc sit simpliciter uerum, nego, scilicet quod semper causae hoc pacto producant enectum perfectiorem, quem possunt. & ostendo, quia dicas mihi, quid prius est in nobis, annotitia distincta, an confusa certe Scotus respondebit, quod notitia confusa est prior in uobis . At, si ita est, quare ergo cum duae hae notitiae producantur ab eisdem causis, scilicet obiecto , & intellectu agente, de debite approximatur, non producitur effectus persectior prius: quia notitia distincta est effectus perfectio r no titia conius a. quare hae duae causae non prius producunt effectum persectiorem, quem possunt producere, quae est notitia distincta. ex alio etiam, quia tu ponis, quod ad notitiam alicuius , sicut reuera est, cocurrat species intellectuali, & actitatis notio; sed quae prius cocurrit ad notitia alicuius, an species intellectualis an actualis notio , pros cto dices, quod prius concurrit intellectualis: cum ergo ex eadem causa proueniat species intellectualis & actualis notio, quare no prius producitur actualis notio, cum sit persectior effectus, quam species ipsa intellectualis. solue igitur hoc argumentum: quia ego soluam tuum . At, tu dices, non
ergo uerum est, quod causae totales , naturales semper agant secundum ultimum sui conatum, & ita perfectiorem effectum producant quem produce re possunt. Dico , quod illa propositio non est uera, nisi adsit ordo essentialis inter effectum persectiorem , di imperfectum. itaque unus in sui prod