장음표시 사용
381쪽
tit.POE tas habent egregios, historicos, oratores, philois sophos etj am excellenti doctrina claros.quae si vera sunt,
sui pecne, res ipsa declarat,ambigere non liceti & si voluptate studiosis latina lingua parit incredibilem, possum
istas ta ibuere, quod volunt,necessatiam vulgo no esse, duipsi contra,quod ratio postulat atq; exigit, hoc mihi tribuant, amadam esse vehementer atq; expetenda. sed hete ad ea,qua legendo fruimur, voluptate pars attinetmune, quod eram alterum pollicitus , de utilitate videamus. Omnes linguae aliarum admissione linguarum, si moderata sit,augentur:s nimia corrumpuntur atque intereunt.quodetiim recipitur,id esse debet eiusnodi, ut recipientis naturam suavi, suaque magnitudipe non exsuperet itaque sermo bic noster Italicus multas Gallici sermonis , multas Hispanici, quasdam aliarum nationum habet partes .caus' iam si quaerimus,non alia , quam earum gentium inter uentus & consuetudo, fuit. quod si Gallorum, aut Hispanoruin immensa multitudo exempli caussa dictum a mest, omen quidem inane esse volol led si earum nationum maior aliqua vis in Italia eruperit,ac permanserit: maior
simul inducetur Gallici, aut Hispanici sermonis usus , scfortasse adue mitium illud usque eo valebit, ut hoc domesticum vincat,suisque sedibus expellat. quod olim Romanae linguae contigi,quam multaru aetatum spacio multis maximaru rerum adiumentis auctam atque confirmata,diuersis tamen populis Italiam occupantibus diuersarum linguarum impetus oppressit. Cum igitur lingua linguam amplificet,nostraque haec Italica, tio multis abhinciaeculis orta,nec admodum liberaliter praemiorum nutrimentis educata,non ita dum adoleverit , ut suis contenta viribus esse possit. statuo sic, atque concludo, accessio
nem ei fi i maiorem non posse,quam si cum latina con
iungaturri:on modo quia nulla plenior,aut ornatior,ve
rum etiam quia nulla similior. ex quo sequitur ,st ad coeundam cum ea societatem nulla commodior. Est igitur litteratum Romanarum cum per se laudabilis admodul& iucunda tractatio, tu vero,siquide hunc ipsum, quo nucutimur, auctu exornatumque sermone cupimus, magnO-
per ἡ necessaria. Atq; haec tu quoque vides, Atlante Inge nio sisti me, tuumq; iudiciu cum mea sententia coniungis. itaq;,cu a prima pueritia ad eloquetiae Romanet cupi cita
382쪽
tem incumbere ecepims, postea te non ambitio, quae saepe praeesare iacta fundamenta virtutis euertit, hon commodum, non illa bonis artibus inimica voluptas ab hoc studio deduxit. at ne nunc quidem langues, cum tamen omnia videas ardere bello ι armorumque strepitu aures tuae quotidie persenet,quio,dum patrui tui Carolus Cardinatiss& Ioannes Palliani Dux , uterque ob virtute immortalitate .lsgnissimus,maximeq; pater tuus, Antonius Marthio Mocisbesbi, natus ad omitem gloriam, omniq; Princeps laude cumulatus, urbem Romam &iura Pontificia tuentur,partesque in bello quisq; suas consilio, vigilantia, fortitudine ita explent, ut antiquam maioru suorum consuetudinem reserant: ipse te interea contines in tuis perennibus studiis,animumque tu aliis magno Principσdignis virtutibus, tum vero maxim E excolis eloquen. tia:doctorem in ea, ducemque nactus diuino ouodam munere virum excellentem , Ioannem Paulum Flauium,
qui te nouo quodam , planeque admirabili genere disciplinae,abductum a vulgi erroribus, per directam semitam ad eximium illud veteris Romanae linguae decus facile ducit.quo vel eum summis laboribus ac vigiliis adspirare
pauci,au t fortasse etiam nemo potest. quaquam me nonnunquat ri de .statu latinae linguae cogitantem miseratio quaedam acerbo eum dolore tangit , quod ita futurum animo cernam, ut haec per tot iam saecula a tot ingeniis tam diligenter culta latine selibendi ratio, quae paretem nostram Italiam nobilitauit, quae tot in nos merita contulit, aetate de tum nostra,nisi remedium aliquod diuinitus extiterit, suam honestatem omnem neglecta prorsus m perpetuum amittat. quod si rebus inclinatis,iam iamq; cadentibus opem ferre quisquam potest,unus est Paulus M II. Ponti sex omnium optimus , idemque diuina potius quam humana sapientia praeditus, unus,inquam,aut nemo unquam,& latinam linguam,& laudabilia quaeque studia veterem in dignitatem vindicabit. qui cum frater fuerit aut tui , cumque illum una virtus ad eum gradum extulerit , unde humana omnia despicit, supra casus omnes, supra fortunam ipsam collocatus: hunc te decet imitari, lautus vitam perpetuo sanctissime traductam, huius omnia facta,consilia , instituta tibi ante oculos ponervi vides pietatem erga Deum, &in auctoritate Pontifi-
383쪽
cia, id est , in ipsa Religione tuenda firmitudinem animi
atque costantiam. viges multiplicem rerum humanarum diuinarumque scientiam: trium vero linguarum, Hebraicae,Graecae, Latinae cognitionem penὰ singularem .Eloqueria vero prorsus eum excellere omnes fatentur: qui quidem ita quacunque de re non modo copios E,verum etiaeleganter ac diserte loquatur ex tempore, ut ei non arte qua ita , sed a natura donata videatur eloquentia. hunc igitur sequere,& in illius vestigio pedem statue,ipse enim Deum secutus est , cum eam felicitatem, quam plerique mortales ignorant,animo cogitaret. quem tu quoque finem spectas,ut audio,& ob eam causam futuru homines augurantur, ut eius dignitatis , quae summae proxima est, insignia breui omnino consequaris. quod cum euenerit, laetabor primdm tua,deinde communium studioru caussa : qui enim tuos impetus ad laude nunc videmus, tuos. que plane sensus intelligimus,an , ubi ad istam volunta . tem auctoritas atque Opes accesserint, fore dubitemus,
ut a te ipQ dissentias λ Praestabis Alin se tu quidem alia praeclara te ipso scilicet digna tuaque similia, in qua florere vides heroEs permultos fibria circunfluentes,virtutis in studio defixos : maxime verA gratiam referes opti-m 8 de te meritae latinae linguae, eamque paulatim Italia cedentem,& ad transalpinas nationes magno nostro de decore migrantem,in suam sedem domiciliumque reuocabis. Cuius gloriae caussa, si monendus es, monitorem ad te,sin roganaus,supplicem volu mittere Commentariuhunc meum in epistolas ad M. Brutum,& ad in fratre, qui cum tibi studia commendat eloquentiae, in quibus ego per tot annOS,Vtinam cum aliqua laude,magno certe cum labore versor, commendat simul, pauid tamen veiecundius,se ipsum,& vigilias meas,quarum fructus mihi erit uberrimus , tum beneuolentia, tum iudicium tuum.
Quaesiui omninδ, idque mihi primum fuit, posteritatis utilitatem, quod est proprium familiae nostrae: sed in teipsum simul,cum huic operam Commentario darem,spectaui tu si probas ea,quae litteris mandamus: si faues industriae,optimeque te esse animatum erga mea studia, s-gnificas : ego me, quae summa sunt, omnia consecutum putabo.
384쪽
Fola Episcopum,in orationis Ciceronis Pro P,
S xtio Commenta ium. Vin alia inulta, quae vigebant olim , terum laudandarum studia periisse atque extincta prorsus esse dolendum est. Aeli vir optime ac doctissime: tu hanc, in quastam omnes vel maximam viii statem intelligunt, interpretandi rationem ita amisimus,ut ex eorum, quibus nostra patrumq; memoria suam hoc in genere industriam locare studium fuit, magno ac infinito prope numero, non tamen ita multos, qui tolerabiles videantur qui vero excellat,qu im paucissimos,aut fortasse neminem liceat inueriire. atq; huius quidem incommodi culpa unde manauerit,exponam. Primum illud in controuersiam non cadit,quo quidque praestantius , eo laboriolius ac dissicilius elle alioqui nihil iam excelleret:quod enim consequerentur multi,in eo dignitas no esset,&. ex copia utilitas existeret. est igitur in magnis iebus item magna,quae nos ab earu quasi possessione arcet, constituta dissicultas. Haec porro simplex non est, sed in duo genera diuiditur , quaedam enim,sciiti existimantur,ita difficilia surit: quaedam, cum non existimentur tamen sunt. ubi difficultas & est,& apparet,inde multitudo voluntatem & studium liben- . ter abducit.rem quidem ipsam,quanti est opinione aestimamus,& vehementer expetimus: magnis vero laboribus & vigiliis ut ematur, non facile quisquam a se ipso impetrat : amat enim hominis natura moderatam quietem, eaque alitur & crescit mimias contentiones, quibus frangitur ac minuitur,recusat. Ubi vero facile in speciem aliquid ostenditur,dissicultas in Ausa latet, cuiusmodi noesse pauca,inanis multorum docuit experientia: eo ste- , quentes, bona spe inuitati, accurrunt, facileque ad eas Ies atare diuntur,in quibus vel mediocrem operam si ponant auturum,ut ex animi sententia succedat, arbitratur.
quos deinde graui temeritatis infamia refellit euentus. Huius generis haec est , de qua orationem instituimus, ratio interpretandi: quis enim est,qui se non existimet Liuium post e,Sallustium,Virgilium,ipsum mehercule Ciceronem ita commode explicare, ut desiderari ab eruditis beneque in tolligentibus viris nihil queatὶ arque hi, cum
385쪽
ip C. Mari j, aut in L. S)llae nomen inciderint 3 s Mari j aut
s1llae vitam a Plutarcho sumpta in sua scripta tota tral tulerint,tum se suas praeclare partes abloluisse existimat cum interim,in quo doctinae,quae paulo sit occultior,appareat notae,in quo ingenij lumen eluceat. in quo prude-tiae vis, aut iudicii signa cernantur , nihil asserunt. Exire idemus quotidie apostremi ordinis hominibus factos. speciosis magnaque pollicentibus titulis insisnes , minimi pretij commentarios, quos no modo qui scribunt, talia de se ipsis opinione decepti, verum eti4 qui t7pjs impressos edur,iis,qui hoc de genere iudicate possunt, incos ultis quod amodo deformat praeclara studia littera: ia, Scde posteritate ipsa pessime merentur: sed caelera,quae ferenda no sunt,feramus tamen ,ac dissimulemus sane multa. Commetarios ve id illos, qui passim leguntur, in Ciceronis Orationes, que librui latinorum omni u facile principemὶ graue, inquam, illam immensi voluminis molem quis est, qui seire ullo modo possit λ loca sunt in Ciceronis orationibus male me dis affecta quam plurima, sanarinultu videas sunt ob antiquitatis obscuram notitia disticis a. quis est de tot Interpretii numero, qui lumine explanationis illustret Z deniq; comunia tantum, quaeq; Omnibus pene patent, ea sumunt ad explicandum: ex abditis , quo sine labore & ingenio accessus non est,doctrinae sontibus nihil hauri ut,contra ei multa corrupiant magis, cu emendare conantur, multa explana do peruertunt & pulcherrimas saepe sententias turpissimis inscientiae maculis inquinant. iniae me ita commouit indipnitas, itaq; meu animum,ut verὰ dicam,miseratio quς lam affecit,quasi ob illatam viro optimo, egrςgieq; de litteris merito, Cicero ni,qui Romanae terminos eloquentiae longissime pio tu lit,ignominiam,vi statuerimat cum vita valetudo,& cum valetudine otium s uppetat,triennium, aut quod omninores exiget spatij. In noc omniti pulcherrimo libro interpretando studio rum gratia consumere : non quod ego is sim, qui mihi tantum arrogem, ut a iis detractam scientiae laudem ad me transseram. abest hoc a consuetudinem ea , abest a natura plurimum : sed neque rursus is sui qui, cum caeteros probe nouerim, ipse me prorsus ignorem : & qui, cum alios accusem propterea, quia non praestant ea,quae ab eorum studio postulatur,ebo me , si quid
386쪽
raestare posse mihi videor, velim contemnere. Non ita audem fugio,etsi nec nimis appeto. alterum stupidae cu- tu Clam sapientiae, alterum insanae ambitionis esse viti iam semper duxi neque vero, si quid mihi elegatio ibus in litteris assum plero,tonse admodum ab iis finibus, quos modestiae ratio praeseribit,discedere mihi videbor scis tu Aeli, pro nostra vetere amicitia & familiaritate, per quot annos, quibus laboribus haec quae ab humanitate nome acceperunt, studia coluerim. sciebat optime omnium,& mihi,cum viveret, hoc nomine tribuebat plurimum, Bernardinus Masseus Cardinalis , meus ille in omni mihi vita deflendus Masseus Vrbis deliciae, lepor,humanitas, exemplum antiqui ossicis flos omnium virtutu . is amabat haec studia mirificξ, eaque quibus poterat rebus spoterat autem plurimisi tuebatur, &fouebat. Bene autem de hae quaecunque in nobis est,uel potius quantulacunque est latinae orationis facultate existimabat, meque quotidie 'uatum possem, ut latine scriberem,urge it.& lcribebati ipse, ut scis, lucule ter & egrest h. probabat omnino meum consilium,& efferebat, maximὸ de Commentariis in Ciceronis orationes: sed exerceri malebat prius industriam meam in Antiquitatibus Romanis, ipso potissimum auctore institutis. Interim ut quasi ex unius partis forma de toto liceret aedificio coniicere, unam aliquam, quae specimen ingenii mei praeberet, orationem subsecivis horis veexponendam suscipere, hortatus est. Ego sumpsi pro Sextio, nec multis post eum sermonem mensibus hunc, qui
nunc in tuo nomine Antoni Aeli, apparebit, Commentari ii absolui.&, quod ,ille si viveret, secissem,ut hoc ei, quidquid est, muneris deferrem, studio meo commotus, illius virtute impulsus. idem nutic, iisdem adductus caussis, te- . cum facio libentissim ξ: nam cum amicitia internos est, quanta inter duos, quorum & voluntates & iudicia contentiant,esse potest maxima: tum habes virtute,non eam,
quae petitur a libris, quae uno scientiae nomine definitur, ted eam, quae oritur ex animi praestantia, & multas in se laudes continet: studium in suscipiendis Ecclesiae caussala boribus, constantiam in perferendis , humanitatem in excipiendis hominibus,benignitatem in subleuandis, comitatem in consuetudine familiarium, grauitatem in congressu& sermone clarorum tuique similium viroru: deinde volun
387쪽
de voluntatis propensonem ad optima quaeque singularem. Itaque te summus ille artium honestarum patronus, decus italiae, Alexander Farnesius Cardinalis in oculis fert,tibi arcana communicat: tuis in consiliis, si quid deli . berati dum est,multum,si quid perficiendum,in vigil ntia plurimum ponit. tu, quo apud illum Masseus o lina loco fuit,eodem ipse nunc es, rectissimamq; laudandar iactionum viam,obseruatis Masset vestigiis,ingres lux, pergis eo fauentibus hominibus,approbante Deo, ubi debitum iis, qui bene ae laudabiliter vixerint, praemium,summa dignitas persoluitur. Mouit etiam me vehementer lila ratio,
quod erat inter vos coniunctio animoru arctissima, conueniebant sensus, congruebat voluntas: praeterea simplices animi & puri,nulla simulationis arte obducti,nulla inuidiae aut malevolentiae labe suffusi. iniare quoniam illa Maisei suavitas, illud ingenium, illa virtus erepta morte, nimium iniquo fato nobis est,itam etsi memoriam illius xiri neque mihi mors, neque omnino dies vlla unquam eripieti & quando quae illius erant partes in ornandis liberalibus disciplinis, qae xranslatae ad te videntur, praeci riq; muneris quas Vicariu* rςlictus es: ego quoque,quod in illum studij, quod habui voluntatis ac beneuolentiae sidcrat tantum , ut accedere nihil posseti totum illud in te unum,illi .quam simillimum, coΗ tuli:& qui te antea multis erga m e meritis, multis ingenij tui suavitatibus adductus, unice dilexissem, tamen id quod in amore suminum videbatur, auctum, cum hoc accessit, etiam atque etiam
plenissimeque cum o latum in xςljigo. Tibi ego ostero fructum ingeni, mei in orgii opem pro Sextio Commentalium, operis uniuersi, quod maiore i a me vigilias postu-1t, imaginem:quod ipui na,Mail eo promissum, idem tibi,
qui eius in locum luccessisti, iam nunc animo dicamus Verum hoc serius fortaste praestabitur, de re enim, quod ad me attinet, constitutum est,&, ut vides, aggressus iam sum:de tempore is, a quo nostrorum consiliorum pendet euentus erum Omnium moderator viderit Deus. Habeo nunc in manibus Antiquitates, eas nisi pertexuero, nihil instituere in animo est . pertexere autem ut possim, duo sint optanda,valetudo,& otium:quod utrumque,assiduis annorum superiorum studiis infirmatus , & rei familiariscu a impeditus, nunc quidem magna ex parte desider0. Accipe
388쪽
Accipe interim hoc, quod adest, argumentum obseruasitiae in te meae,& illud ,quod aliquando,ut speramus, futurum est,suo tempore e 1 specta.
rium Regis Gasiorum Apud Venetam Remp. Oratorem, in quattuor Demonhenis Philippi
cas latinitare donatas. inam difficili in loco versetur eoru indust ita, qui defraeco vertunt, neque tu ,ut arbitror,ignoras,Iban nes Mor uillem. vir clarissime , cui vel exercitatio littera. Ium vel ipsa natura vel potius utraque simul hoc dedit ut in iudicando excelleres : & ego experiens,ita sensi, ut, qui aliis antea in hoe genere peccantibus acerbior fuissem, ac durior, idem postea, re tentata. eo libentius ignouerim, quo magis eandem ipse culpam extimescerem. Occurrunt iis qui de Graeeis Latina faciut, duo inter se maxim ε contraria vitia, quorum utrumque cum euitandum aequEst,ita periculosa tame ea utio est,ut serE,declinare ab altero dum vis,in alterum incurras: nam & qui in eo laborat,
ut Gr ea verba totidem pene latinis reddant,quod fideles Ioterpretes haberi volunt,ineptε faciunt,atque in illa ipsa nimis attenuata diligentia frauiter peccant: quonia qui- έem res ipsa primum fit obicurior,quod cum Interpretis ossicio pugnat: deinde latinae orationis dignitate cultaq; destituta sordescit:& qui horum in verbis reserendis Religionem improbant,putidamq; appellant, libertatem ipsi
quandam & licentiam magis amant: his plerumq; contingit .vi, dum ad ornam cta toto animo intendui, ab ipsa .sententia longius aberrent. summu artificium,summam'; pollidet prudentiam si quis inter has difficultates consti tutus quasi medius inter duas Syrtes ita nauigat, ut naufragi uni non faciat, quod aetate nostra cum ex trasalpinis ii ominibus multi ex nostiis etiam non pauci tentaverint, tun en cum omnes excussi, vix unum avi alterum ex uni uersa multitudine reperio, qui persecti munus Interpretis expleuerit. Atque ego videbam fore,ut in illam ipsam peccantium Interpretum turbam coniicerer , Sc communem esse caussam eonfiteor: sed mea tam si hoc probabilior est,
quod est j se aAid,quod in hoc genere perfectum est,perue
389쪽
75 nisse sunt arbitrati. ego quam a perfecto longe distem, E ipsemet intelligo, ut mihi saltem incorrupta fuerit idaea, aliis non solum perficiendi ratio defuerit, verum etia iudicandi. Sed quia fieri potest, ut quemadmodum alii falluntur in eo, quia sua scripta nimis indulgenter probant, in . ego cotra Ertasse saltar in eo, quia mea seuere nimis im-
probem. exspecto qVid tu sentias, Mor uilleri sapietissime,
ut siue inter me & alios Interpretes aliquid interesIe duxeris, siue me quoque in eodem, quod aiunt, haerere luto iudicaueris. ego quicquid statueris, ad tuam sententiam tu meum de me ipso iudicium in utramq; parte accommodem. Equidem probari a te, atque etiam laudari mea scripta velim,& qui minime 1bleo esse ambitiosus,tame igniculis quibusdam cupiditatis incendor, ut meum nomen in ira tuo ore versetur: no enim a quo uis homine laudari optabile est, turpe etiam a quibusdam. Me quidem no tam ipsa a laus, quam laudantis auctoritas allicit. quare cum tu is illa: scis, de quo duo Reges, at quales Regest omnium qui in Gallia regnauerint maximi, pater & lilius, optime lenserint, quorum alter legatione tibi ad Venetam Rem p. de id tulit, alter eundem hODorem postea confirmauit: cumque ibis in ipsa legatione publicam persona omni re, loco, temporelli ita sustineas ac tuearis,ut summa in in te grauitatem Om- ρ nes laudent, nec tamen humanitate quit quam desideret. A magni refert ad insenii mei commeridationem, quid tu vir primarius,& omni laude circumguens, te hac mea te-
l,li niti vigilia sentias. potest obscuram per se lucubrationem tir tuum tellimonium illustrare. quod ego si assequar, ad illas ta praeitantiora, quae maiorum vigiliarum frunt,quq scis a me iam elle instituta, fiam alacrior , quae ipla polieri cum le- , mi gerit in On cnim dicam si legent,quia quod semine cupio,
nil, tum me etiam sperare iucundum est de tua non una aut iis altera virtute,sed sarientia, lux Omnes virtutes continet, a me narrante cognoscct,& cum cognouerint,ipsi quoquebita praedicabunt. Venetiis,M D.L I.
390쪽
perpetuo esse, satis inter omnes constat. Patet hoc quidem oculis primum, deinde etiam mentibus. Oculis notamus euenta: mente, cur quidque eueniat, quoue reserenda sit cuiusque rei mutatio, intelligimus. Itaque lapides & metalla,quae omnium duris lima sunt, quae vis hominum frangere vix potest,haec tamen conficit & consumit vetustas: quidquid enim ex partibus aliquando coiit, & concretum est, id easdem in partes aliquando dilabatur ac dillipetur,necesse est. Habet hoc materia illa, underes omnes constant ut sormae mutationem quaerat,idque
quod sequitur , assecuta, mi Srat in alias naturas quasi
quod appetiit,eo nunquam cste contenta videatur. Neque vero haec naturales tantum ad res conditio pertinet, ised inuenta quoque hominum operaque attingit: mores, consuetudines,loquendi ratio, quam linguam vocamus, leges ipsa: quas ne quid unquam ex hominum memoria deleat,in ars incidimus, omnia demum quae ab arte naturam imitante fluxerunt, quotidie mutantur ac tolluntur, non modo ab externis caussis contra voluntatem no
stram, verum etiam a nobis ipsis, quia tempus ita postu- Iet, sed artes liberales , optimaque studia, quae nutquam magis quam in Italia, honor aluerat atque auxerat, aetas nulla magis affixit, quam cum Romani Imperatores imperii sede in Thraciam transata, Italiam barbaris nationibus diripiendam, ac de uastandam reliquerunt. quod nisi superioribus annis Principes, ac Pontifices aliquot, maxime vero Leonis X. egregia propeque diuina liberalitas huic malo subuenisset, quem Laurenti j Medices patris sui clarissimi viri exemplo commotum, etiam Vera Iaudis cupiditas impulit, ut iacentes ingenuaS artes ma- ignis propositis praemiis excitaret, barbara credo, quod ad litteras attinet, magna ex parte nunc esset Italia, dignitas omnis philosophiae, splendor omnis obsolevisset eloquentiae . sed neque ille huius. praeclari operis summam potuit ab luere,ereptus morte,disciplinis liberalibus ni- mis immatura x int itum illius tempora sunt eiusmodi
consecuta, ut quae paululum iam luxerat honestatu scien- lta arum studia, ea perpetuis multorum annorum tenebris quasi nox quaedam obscurauerit prorsus atq; exstinxerit: fatalis enim bestorum tempestas no exercitatione modo litturarum sustulit, verum etiam quae sunt in excolenda. virtute i