장음표시 사용
171쪽
DE INVENTro Ngtratu sit educatus, quos habuerit artia liberalia mari gistros,quos uiuedi praeceptores,quibus amicis utatur , quo in negotio, quaestu , artistrio sit occupatκs, quomodo rem familiarem admini et, qua consuetudine domesticasit. In fortuna quaeritur eruus sit an liber,
pecuniosus an tenuis , priuatus an cum potestate; si cum potestat iure an iniuria, feli clarus,an contra, quales liberos habeat. Aut si de non uiuo quaeretur, etiam quali morte sit affectus, erit considerandum.' π Habitum autem hunc appellamus, animi, aut cormporis constantem absolutam aliqua in re perfectionem, ut uirtutis aut artis perceptionem alicuius, ακt quamuis scientiam. Et item corporis aliquam commmoditatem, non natura datam, se studio cre induasonem stria partam. Alfectio est animi, aut corporis extempore aliqua de causa commutatio, ut laetitia, cuspiditas, metus, molestia, morbus, debilitas,'alialuom qμα genere in eodem reperiuntur. S tudium autem est animi assidua uehemens ad aliquam rem παcum uoluntate occupatio , ut philosorufo m Himpetriaegeometriae, literarum. Conflixm est aliquid faciendi aut non faciendi uere excolitata ra ri , casus. tio . Facta autem in capus orationes tribus ex
τHoncs temporibus considerabatur,quid fecerit, aut quid ipsi accideri aut quid dixerit, aut quid faciat, sirid ipse accida quid dicat,aut quid facturus sit, quid ipsi causurum sit,qua sit usurus oratione. Ac personis quidem
haec uidentur ese attributa. Negotijs autem quae suntia , partim sunt continentia cum ipso negotio,
partim in gestione negotij considerantur, partim dia
172쪽
LIBER I. 86 iuncta negotio sunt, parum gestκm negotissm consi*--mquuntur. Continentia cum ipso negotio sunt ea,qaue semper astixa esse uidentur ad rem , neque ab ea posusunt separari. Ex his prima est brevis complexio tostius negotij,qitie summam cotinet facti,hoc modo Pa. rentis occipio,patriae proditio. Deinde causis eius sumamae, per inam, er quamobrem , er cuius rei causa factκm fit,quaeritur. Deinde ante rem gestum quae facta fiunt continenter usque ad ipsum negotium. Deinde in ipso gerendo negotio qκid acti m sit - Imrdiri
Deinde quid postea factum sit. In gestione autem
negotiij, qκi locus secundus erat de ijs quae negotiis atα tributa sκnt,quaeretuν locus, templis,modus, occssio , facultas. Locus consideratur, in quo res gesta sit, ex opportκnitate quam uideatur habuisse ad negotium administrandum. Ea autem opportunitas qκaeritur ex magnitiaine,interuallo,longinquitate, propinqssistate,solitudine,celebritate,natura ipsius locis, e uiciπnitate totius regionis. Ex his etiam attributionibus, sicer, an profanus ; publicus, an priuatκs; alienas, an ipsi s , de quo agitur,locus sit,an fuerit. Tempsss autem est id, quo nunc utimur, nam ipsum quidem generaliter definire difficile est) pars quaedam aeternia talis cum alicuius annui,men trui,diurni,nosiurni uestatij certa significatione. In hoc π quae praeterierunt considerat r, eoru ipsorsi,quae propter uetustate obsoleveru ut incredibilia videantur, iam in fabularum numero reponantur: π quae iandi gestam a memoria nostra remota,tame faciat fidem, uere tradita esse,' eorum monκmeta certa in literis extent: ta In Aesino
173쪽
' a quae instet in praesenti quae maxime fant, qκα consiquantur. In quibus potest considerari,quid ocius, o quid serius futurum sit. Si item communiter in tempore perstiriendo longinquitas eius est consideranda.
Nam sepe oportet commetiri cum tempore negotium, et uidere potuerit ne aut magnitudo negotii, aut multitudo rerum in eo transigi tempore. Consideratur auratem tempus π anni, mensis, diei, noctis, e vigiliae, horae,.in aliqua parte alicuius horum. O Occasio aistem est pars temporis, habens in se alicuius rei idoneam faciendi, ut non faciendi opportunitate. γλ -- A Quare cum tempore hoc differt. Nam genere quidem ' e utrunque idem esse intelligitur: uem in tempore stararium quodammodo declaratur, quod in annis, aut in anno, aut in aliqua anni parte stectatur: in occaμα
ne ad statium temporis faciedi quaedam opportunitas intelligitur adiuncta. Quare cum genere idem sit, fit aliud,quod parte quadam, sterie,ut diximus, disse
iis . Haec distribuitur in tria genera, publicum,comoe , mune, singulare. Publicum est,quod ciuitas uniuersa cum aliqua de causa frequentat,ut ludi, dies festus,bellum. Ummone commune,quod accidit omnibus eodem fere tempore, messis,uindemia,calor, frigus. Singulare autem est, quod aliqua de causa priuatim solet alicui accidere,uttis nVtiae acrificium, funus,conuiuium,somnus. Modus autem est,in quo,quemadmodum,et quo animo facturae f sit, Agritur. Eius partes sunt,prudentia π imprudem
e u tia. Prudentia autem ratio quaeritur ex ijs,qua clam,
'iam A. priam Milersuasione fecerit . Imprudentia autem in
174쪽
uersantur.Facultates sunt,aut quibus secili s fit, aut rum sine quibus aliquid confici non potest iκnctum rem negotio id intelligitur, quod maiη , π Τηρ4 mi a ---nus, quod simile erit ei negotio, quo de agitur, o Irquod aeque magnAm,et quod contrarium, quod dis aratum,Cr genus, r pars, euentus. Maius, πminκs,π aeque magnum,ex ui, ex numero, ex exfg ra negotij, sicut ex statura corporis consideratur . Simile autem ex syecie comparabili, comparabile ante ex conserenda atque assimulanda natura iudicatur . Contrarium est,quod positum in genere diuerso,ab eodem,cui contrarium esse dicitur,plurimu distat,ut frigκs calori,Ritae mors. Distaratum autem est id, quod
ab aliqua re per oppositione negationis siparatκr, hoc modo, sapere'non sapere . Genus est, qκod partes aliquas amplectitur,ut cupiditas. Pars est, quae subest
generi,ut amo auaritia. Euentus est alicuius exillis negotii,in qμο q-ri solet,qκid ex quaq; re euenerit, ,e' A eueniat, nenturum s sit. Quare hoc in genere,ut commodius,quid euenturum sit,ante animo colligi possit quid qκaque ex resoleat euenire, considerandam est hoc modo : Ex arrogantia odium, ex insolentia arrogantia Quarta alitem pars est ex iis, quas negotijs diu cebamus esse attributas,consicutio.In hac hae res quaeανκntur,qκα gestκm negotium conssequuntκRPrimum
175쪽
DE . I N VENTI ON Edenique ductoritatis eius inuentionis comprobatores atque aemuli. Deinde ecquae ea de re,aut eius rei
sit lex,consuetisdo,actio,iudicium, scietia, artisicium. q. Deinde natura eius euenire uulgo soleat, an insoleter. iac raro. Postea homines idsua auctoritate comprobari re,an offendi in his consueuerint, sta' caetera,quae Da ctum aliquod similiter confestim, ut ex interuallo solent consequ4. Deinde postremo attendendum est, nuque res ex iis rebus,qμaepunt positae in partibus boneustatis aut utilitati conbequctur,de quibus in deliberativo genere cavi distinetius erit dicendi . Ac negotii qηisem fς rei ζα,3 ascEmemorauimus, sunt attriti ii Hue -- . Omnis autem argumentatio, quae ex iis locis, . - q os commemorauimus, sumetur, alit probabilis, aut necessaris debebit esse. Etenim ut breuiter desicribaFmus, argumentatio uidetur esse inuentum ex aliquo genere , rem aliquam aut probabiliter ostendens , aut necesserie demonstrans. Necessarie demonstrantur ea,
i φια alter ac dicisntur, nec feri, nec probari possunt, Aeeri, Aufqς 'O inptri cκm uiro concubuit. Hoc genus 'κ momo ' fri in necessaria demonstratione uer 3 set , ma me tractatur in dicendo, aut per comple. noti mola' ης ξ me AEtionem , aut persimplicem: i -- condψionem. complexio est,in qua utrum concesseuel . i , F ςbζηrit ἔ, σι hisnc modκm : Si improbus est, manemrimae cur Rieris si probAs, cur accusas ' Enumeratio est, in qua pluribus rebus expositis caeteri, insirmatis,una, o . qηή μ 1seris confirmatur, hoc pacto : Necesse ess t mi initur im ca se ab hoc. esse occisium, aut me αἰ tus , adt stet, a t esse itus amici gratia ἱ aut si horum
176쪽
nihil est, ab hoc non esse occisium . nam sine causis imaleficium fusi tum 4se non potest. Sed neque iniumicitiae fuerlint,nec metus lillus, nec stes ex morte itilius alicuiκε commodi, neque M. amicum huius alia quem mors eius pertinebat: relinquitur igitur ut ab
hoc non sit occi*s. Simplex autem conclusio ex necesα Myria cosecutione conficitur hoc modo: si uos me istud BQ- γeo tempore fecisse dicitis, ego autem eo ipso tempore trans mare fuisselinquitur,ut liquod dicitis, non m do non fecerim, sied ne potuerim quidem facere. ADque hoc diligeter uidere oportebit,ne quo pacito genκs hoc refessi possit, π ne confirmatio modum in se arrigumentationis solum habeat, quandam similituα
dinem necessariae conclusionis,uerum ipsa arx menta M
io ex nece aria ratione consistat. Probabile autem trux
est id, κοd fere feri solet, agi quod in opinione poα μίαν situm est,aut quod habet in se ad haec quandam simis litudinem, siue id falsium est, sine uerum . Ver m in --m ieo genere,q od fere solet feri, probabile huiusimodi Dist : Si mater est,riligit filium : si α artis est, nisi tamγι-
i siurandum. In eo autem, quod in opinione positμ si διψ, buti modi sunt probabilia: Impijs apud inferos 'ς , foenas esse praeparatas. Eos,qui philosophiae dent opes ram , non arbitrari deos esse .iSimilitudo autem in contrarijs, Cr paribus, π in iis rebus, quae sub ea nes 'dem cadunt rationem , maxime stectatur. In com cotrari s hoc modo : Nam si ijs qui imprudentes laeρα runt,igno i conuenit, iis qui necessaris profuerunt, haberi gratiam non oportet. Ex pari, sic : Nam ut loα mciis sine portu, naηibus esse non potest tretus: sic anti
177쪽
ου , ---miis sine fide, stabilis amicis non potest esse. In iis re,
μ eandem rationem cadun hoc modo prora babile consideratuν: Nam si Rhodijs turpe no est pomtorium locare,ne Hermacreonti quidem turpe est conducere. Haec tum uera sunt hoc pacto : Quoniam ciis .iniri, tΠη ς' fuit uulnus . Tum uerisimilia, hoc modo :s multus erat in ealceis puluis, ex itinere eum uenire oportebat. Omne autem,ut certas quasdam in partes
tionem,aut signum est,aut credibile,aut iudicata,aut
comparasile. Signum est, quod sub siensium aliquem di quiddam significat, quod ex ipso profectκm
uidetur,quod aut ante fuerit,aut in ipso negotio, alit., sit consiσκtum, tamen indiget testimoni j , Ο grauioris confirmationis,ut cruor, fugalasso puluis,
quae bis sunt similia. credibile est, quod sine ullo
teste auditoris opinione firmatu hoc modo: Nemo est qui non liberos suos incolumes beatos esse cupiat. amari. Iudicatum est res assensione,aut auctoritate, aut iudimnen Pus ais iiii, asst aliquorum comprobata . . Id tribus in se generibus Jectatur, religioso,communi, approbato. e 'o Relinosium est, quod iurati legibus iudicarunt . in muria Commune est, quod omnes uulgo probarunt, Ο ρα. ς ti sunt, bui semodi: ut maioribus natu assurgatur, --AM. μt si pisti m misereatur. Approbatum est, quod homines,cu dabium esse quale baberi oporteret, 'aconstituerunt auctoritate: κelut Gracchi patris facti quem populus R. ob id factum , quod inficiente collega in censura nihilusit, post Censuram constulem feα Nora. Me ςit Comparabiis a tem est, quod in rebus diuersi, semilem
178쪽
milem aliquam rationem continet. Eius sunt partes -- μ λ tres,imago,collatio,exemplum. Im go est oratio demo ans corporum aut naturarum similitudinem. Collatio, est oratio rem cum re ex similitudine conferens. Eaemplum est,quod rem auctoritate,aut ea n alicuius hominis,aut negotij confirmat, aut infirmat. Horum ex la descriptiones in praeceptis elocutionis cognossentur. Ac fons quidem confirmationis, ut facultas tulit,apertus est,nec minus dilucide, quam rei natura ferebat,demonstratus est. Quemadmodum autem quaerqκe constitutio, pars costitutionis, π omnis contra Abrouersia,sive in ratione, siue in scripto uersietur, tracta: ri debeat, Ir quae in quasique argumentationes conueniant, 'gillatim in secundo libro de unoquoque Παnere dicemus. In praesentia tantummodo numeros et modos, partes argumentandi confusi π permisse
cause,quid cuique conueniat,ex hac copia digeremus. Atque inueniri quidem omnis ex his locis argumentatio poterit inuentam exornari, ore certas in partes diu
stingui, siuauissimum est, o summe necessariκm,
ab artis scriptoribus maxime neglectum. Quare et de ea praeceptione nobis, in hoc loco dicendum uiae sum est,ut ad inuentionem argumenti absolutio quoαque argumentandi adiungeretur. Et magna cum cucra diligentia locus hic omnis cosiderandus est,qwod
non rei solum magna utilitas est , sed prae liendi qμοqμe summa dili stultas.
OMNIS igitur argumetatio aut per inductisum nem tractanda est,alit per ratiocinationem. Inductio, sedi ostia
179쪽
DE INVENTIONE est oratio, uae rebus non dubiis captat assensione eiM3κicu instituta est,quibus assensionibusfacit,ut illi dubia qwaedam res,propter similitudinem earum rerum, qui, s assensi probetur: uelut apud Socraticum Aeaeschinem demonorat Socrates, cum Xenophotis uxore, o cum ipse Xenophote Alyasiam locutam. Dic mihi, quaesio,Xenophontis uxor, si uicina tua melius habeat aurum,quam tu habes,utra illius an tuum massis IN Iius,inquit. Quod si uestem Cr caeterum ornatum muliebre prettii maioris habea quam tu buseas,tuumne an illius madis Illius uero restondit Age, inquit, si uirum illa meliorem habeat,quam tu habes, utru ne tuum, an illius malisl Hic mulier erubuit. Astasia autem cum ipso Xenophore sermonem instituit. Quaeso,inquit, enophon F uicinus tuus meliorem equum habeat,qκam tuus est tuu ne equum malis, an illius e
Illius,inquit. Quod si fundu meliorem habeat,3 mtu habes, utrum ludem fundum habere malis ' Illum inqui meliorem scilicet. Quodsi uxorem meliore habeat,3κam tu habes,utrum illius mutis Atque hic Xeaenophon quoqκe ipsi tacuit. Post Astasia: Quoniam riterque uesbum,inquit,id mihi solum non restondit, qκod ego solum audire nolueram, omet dicam quid
uterque cogitet. Nam tu mulier optimum uirum
mavis habere, tu Xenophon uxorem habere lecti issimam maxime uis. Quare nisi hoc perfeceritis,ut nemque uir melior,neque foemina lectior in terris sitirem
1ecto id semper,quod optimu parabitis esse, multo maxime requiretis, ετ tu ut maritus sis quamvrem emulseris, er haec qκam cptimo viro nsta fit. Hic
180쪽
LIBER I. s. cum rebus no dubiis esset assensium , factu est propter similitudinem,ut etiam illκd, qκod dubiu uidebatur, si qμii separatim quaereret,id pro certo propter ratio:
nem Nodi concederetur.Hoc modo sermonis plurimu soma es India
Socrates usius est, propterea quod nihil ipse afferre ad 'persuadendum uolebat, sed ex eo, quod pibi ille dederurat, qμicum distulabat, aliquid conficere malebat, quod ille ex eo,quod iam concessisset iecessario approbare deberet. Hoc in genere praecipiendum nobis uide eμα in sed M.t r. Primκm,ut illud,quod inducemui per similitudi ' m n nem,eii modi sit, ut sit necesse concedi. nam ex quo postulabimus nobis illia,quod dubium sit,concedi; dubium esse id ipsium, non oportebit. Deinde illκd, cua ius confirmandi causifet indκ fio, videndum si,ut simile iijs rebus sit, quas res quasi non dubias ante inα duxerimus . nam ante aliquid nobis concessum esse
nihil proderit, si ei disimile erit id, cuius causi illud mconcedi primum uoluerimus. Deinde non intelligaαrκν,εμο stedient illae primae inductiones,CT ad qκem sint exitum peruenturae. nam qui uidet, si ei rei, qssae primo rogetur, recte assensierit, illam quoque rem,qκα sibi dis liceat, esse necessario concedendam,
plerκnqsse aut non restondendo , aut male restonndendo longi s procedere rogationem non sinit . quanre ratione rogationis imprudens ab eo, quod conscessit , ad id, quod non uult concedere , deducens
dus est. Extremum autem aut taceatur oportet, asst concedatur,aut negetur. Si negabitur, aut ostendenda