장음표시 사용
271쪽
DE INVENTIONE stratus necato. Alexandrum, qui apud Phaereos in Τsessalia tγrannidem occuparat, uxor sua, cui Thebe nomen fuit,noctis,cum simul cubaret,occidit. Haec Hlium suum,quem ex tγranno habebat,sibi praem' loco depositi. Sκnt qκi ex lege puerum occidi dicant opor:
tere. Res in iudicio est. In hoc genere utranqηe in partem: dem loci, atque eadem praecepta conuenient, ideo quod uterqκe suam legem confirmare,cotrariam infirmare debebit. Primum igitur leges oportet contendere,considerando utra lex ad maiores Ioc est ad uti liores,ad bonestiores ac magis necessarius res pertineat.
in q; ο coficitur,ut si leges duae,aut si pigres,aut quotquot erint,construari non possint,qisia di bcrepent inntersie rea maxime construanda putetur, qκae ad ma*ximas res pertinere uideatur. Deinde utra lex poste;
rius lata sit. Nam postrema quaeque gramssima est-Deinde utra lex iubeat aliquid, utra permittat. Nam liquod imperatur,necessarium: illucqκod permittiα tu uoluntarium est. Deinde in utra lege, si non obα temperatu si poena afficiatur,aut in utra maior po na statuatur. Nam minime conseruanda est ea, quae diligentissime sincta est. Deinde utra lex iubeat, utraveret. Nam sepe ea,quae ueta quasi exceptione quaαdam corrigere uidetur illum,quae iubet. Deinde utra lex de genere omni,utra de parte quadam,utra commmuniter in plures, utra in aliqua certam rem scripta uideatur. lsam quae in partem aliquam, qMae incertam qMndή rem scripta est,propius ad caiisim acα cedere uidetur,eT ad iudicium magis pertinere. Dein
de ex lege utram statim feri necesse si uir m habeat
272쪽
L I B g R II. 13 6 aliquam morum N sustentationem. Nam i quodstatim faciendi in sit terfici prius oportet. Deinde ventiare,ut sua lex ipso scripto uideatur niti. Cotraria ακtem aut per ambiguum,autper ratiocinationem, alit
per definitionem induci,quo sinctius π firmius id uideatur esse,quod apertius descriptu sit. Deinde suae leugis ad scriptum psam sententiam qκoque adiungere,
contrariam legem item ad aliam sententiam traducere,ut i fieri poteri ne discrepare qκidem uideatur inter se. Postremo facere, si causi dabit saeuitatem,ut
nostra ratione utraque lex coseruari uideatu staduersiriorum rutone altera sit necessario negligenda. Locos autem comunes, qκos ipsa causa det, uidere
oportebit ,'ex utilitatis-honestatis amplissimis partibus Jmere, demo trantem per ampliscatione ad
utram poti s legem accedere oporteat. Ex ratiocinautione nascitur cotrouersia, cum ex eo,quod ustii est,
ad id, uod nusquam scriptum est, peruenitur,hoc pacto : Lex , Sis riosus est, agnatum gentilium 1; in eo pecunias ei s potestas esto . Et lex , Paterfamilias uti super familia pecunias sua legauerit, ita ius esto. Et lex,Si paterfamilias intestato moritur, familia pecuunias eius agnatoru gentiliumq; esto. Quida iudicatus est parerem occidisse, statim,qκοd effugiendi poteὀstas non fuit ligneaesteae in pedes indinae siκnt os antem obuolutum est fossiculo , praeligatum deinde est in carcerem deductas,ut ibi set tantis e du culeus,in quem coniectus in profluentem deferretur,copararetur. Interea quida eius familiares in carcerem taαbulus asserunt,et testes adincuti haeretes,quos ipse ius
273쪽
DE INVENΤIONEbet, scribunt,tabulae obsignantur. De illo post puniticium sumitur. Inter eos qκi haeredes in tabulis scripti sunt, inter agnatos de haereditate controuersia est. Hic certa lex,quae testamenti facitdi iis, qui in eo loco sint,adimat potestatem,nulla profertur. Ex taeteris legi' bus, v quae sunc ipsum supplicio bui moes afficiat, er quae ad testamenti miendi potestatem pertinent,
per ratiocinationem ueniendum est ad ei modi rationem,ut qMeratur,habueritne te tamenti Diendi ροα testatem . Locos autem in hoc genere argumentandi
bos,Nr bui moti quosdam esse arbitramur. Primum ei s scripti, κod proferas, laudatioum π confirmarationem. Deinde eius rei qua de quaeratur, cum eo de quo consta collationem ei modi,ut id de quo qκaeris tu rei de qua constet, simile esse κideatur. Postea ad e, mirationem percontatione, qui feri possit,ut qκi hoc aequum esse cocedat,illud neget, quod aut aeqμins,aut eodem sit in genere. Deinde idcirco de hac re nihil esse scriptum,quod cum de illa esset scriptu, de hac reis qui scribebat,neminem dubitaturum arbitratus sit. Postea multis in legibus multa esse praeterita, quae id circo praeterita nemo arbitretur, e ex caeteris,de quiabus scriptu sit,intelligi posset. Deinde aequitas rei dexmostranda est,ut in iuridiclassi absoluta. Cotra autem qui dicet, similitudinem infirmare debebit: quod mciet, si demonstrabit illud quod eo atur, ab eo cui costratur diuersum esse genere,natura,ui, magnitudine,tempore, loco, persona,Finione: si quo in numero illucquod per similitudinem afferetur,et quo in loco illud cuius causa alberetn buberi conueniat, ostentia
274쪽
LIBER II. I 3TtnLDeinde quid res cum re disserat, demonstrabitur
ut no idem uideatur de utraque existimari. oportere
Ac si ipse quoque poterit ratiocinationibus uti, isdem ratiocinationibus,quibus ante praedictum est,utetur ιno poteri negabit oportere quidqMm,nisi quod seriaprum si considerare,periclitari omnia iura i similitudines accipiatur,nihil esse pene'. quod no alteri simile esse videaturi multis dissimilibκs rebus, in unumquasqNe rem tutum singulas esse leges: omnia posse inter se uel similia,uel dissimilia demor strari. Loci commu*nes ὰ ratiocinatione, oportere coniectura ex eo, quod
Fcriptum sit,ad i quod non fit scriptum peruenire et
neminem posse omnes res per scripturam amplecti sed . ., eum commodissime scribere, qui curet ut quaedam ex 4 , quibusdam intelliguntur.contra ratiocinationem, huiuscemodi coniectura diuinationem esse, er stulti sic ri Λptoris esse non posse omnibus de rebus cauere quibus velit. Definitio est eum in scripto uerbum aliquod est e snpositum,cuius de ni quaeritur,hoc modo: Lex,Qui in aduersa tempestate navim reliquerint,omnia amittasto: eoru nauis et onera sunto,qui in naui remaperint. Duo quidam,cum iam in alto nauigarent, π eorum alterius nauis,alterius onus esset, naufragum quenda natantem,'manus ad se tendentem animaduertem runt. misericordia commoti, iam ad eum applicaues
run hominem adsie pustulerunt. Postea aliquanto φαρι quoque tempestas uehemetius iactare coepi usique adeo ni dominus nauiscum idem gubernator esse in
scapham cofagere π inde funiculo, qui a puppi religatus secubam annexa trahebat,nani, quoad posset.
275쪽
DEI INVENTIONE moderaretur; ille autem, cuiκs merces etat,in gladiuin naui ibidem incumberet. Hic ille naufragus ad γα bernaculum accessit,'naui,quoad potuit,est opitκα latus. Sedatis autem studiibus,ct tempestate iam commutata,nauis in portum prouebitur. Ille autem,qui
in gladium incubaerat,ieuiter silicius facile est ex uulnere recreatus. Nauim cum onere horum trium suam
qui*κe esse dicit. Hic omnes scripto ad causam acceditiunt, Cr ex nominis ui nascitar controuersia. Nam relinquere nauem, π remanere in naui, denique
nauis ipsa quid sit,definitionibus quaeritur. Iisdem autem ex locis omnibus,quibus desinitiva constitutio,ira S--δεω ctabitur. Nunc expositis ijs argumentationibus, quae in iudiciale causarum genus accommodatur, deincepsuma emes in deliberativum genus π demonstratiuAm argume ic tundi locos er praecepta dabimus,non quo non in aliα
qua costitutione omnis siemper causi uersetur,sid quia prop' tantum harum causarum qκidam loci punt, non a constitutione separati, sed ad fines horum generum accommodati. Nam placet in iκdiciali genere funem esse aequitatem,hoc est partem quandam bonestatis. In deliberativo autem Aristoteli placet utilitatem, nobis O bonestatem o utilitatem. In demonstrativo autem,honestatem. Quare in hoc quoqκe genere cauae ise quaedam argumentationes communiter ac similiter tractabuntur: quaedam separatius adfinem, quo reo ferri omnem rationem oportet, adiungentur. Atque uniustui que costitutionis exemplum supponere nograuaremur,nisi illud uideremus, quemadmodIsm res iobsicurae dicendo ferent apertiores, sic res apertas obα .
276쪽
LIBER I si 138scuriores feri oratione. N unc ad deliberationis praedicepta pergamus. .
R E R V Μ expetendarum tria genera sunt. par E PIlia
item numerus uitandarum ex contraria parte . ditam 2- ος is 3 iddam,quod sua ui nos adiciat ad festinon emodi m lumento captans aliquo , sed trahens sua dignitate: qκρd genus,uirtus, sicientia, ueritas est. Aliud autem non propter suam uim natκra, sed propter fructu atque utilitatem petendum : quod pecunia est. Uporro quiddam ex boru partibus iundiu,quod sua Mi,et dignitate nos inductos ducit,ta prae se gerit quadam utilitate,qκο magis expetatur,ut amicitia, bona existi matio. Atque ex bis hora cotraria facile tacentiubus nobis intelligentur Sed ut expeditius ratio tradaar Gea,quae posuimus,sreui nominabatur. Nain pria 'i' genere quae sun honesta appellabatur: qκae autein secundo,utilia. Haec autem tertis,quia partem boae si e nestatis cotinent, quia maior est uis honestatis,iκnα actae res omnino ex duplici genere intelligentur: sed in . meliorem partem uocabuli e erantur,ra honesta nominentur. Ex his illud e citur,ut appetendam rerum
partes sint honestas et utilitas,uitandarx turpitudo σinutilitas. His igitur duabus rebus duae res erades suntzur .
attributae,necessitudo π affectio: quaru altera ex ui, res 'MAT. altera ex re persionis cosideratur. De utraque post L personis cosideratur. De utraque ps bapertius perscribemus. N uc honestatis rationes primu te a m in D explicemus. Quod cute totu,aut aliqua ex parte prοαμ re. De bpter se petitur, honestu nominabimus. Quare cum eius cduae partes sint, quarum altera simplex, altera iunctaessit, simplicem prius cosideremus.Est igitur in eo
277쪽
DE INVENTIONE Aeneνε αμ re omnes res κna ui atque uno nomine amplexa vire
tus. Nam uirtus est animi habitus naturae modo raxtioni consentaneus. Quamobrem omnibus eius partiabus cognitis,tota vis erit simplicis honestatis considerata. Habet igitur partes quatuor, prudentiam, iustistiam, fortitudinem,temperantiam. Prudentia est redirum bonarum eo' malarum π utraruque silentia. nos ι. i ymo memoria,intelligentia,prouidentia. Memos,per quam animus repetit illa,quae fuerunt. Indi
να-e,in xtςrigenti4 s,per qwam'pes icit,quae sunt. Prauiudentia est,per qua futuris aliquid uidetur ante quum
in late construat uam cuique tribuens dignitate. Eius initium est ab natura profectum : deinde quaedam in consuetudinem ex utilitatis ratione uenerunt: postea res π ab natura profectas, ab consiuetudine proba Ara ras, legum metus o religio sanxit. Natura ius est, ΜΑΗ- oi quod non opinio genuit, sied quaedam innata uis iἡρας θ' , st, i religionem,pietatem, gratiam, uindicatione, obstruantiam,veritatem.Religio est quae superioris cuia rusdam naturae, quam diuinam uocant, curam caeremite Mem moniams affert. Pietas,per quam sanguine conivnoctis, patrias benevolis clicium er diligens tribuiturym ω cultus. Grati in qua amicitiarum C officiorum alis prius memoria,π alterius remunerandi uoluntas co -nmtinetur. Vindicatio est, per quam uis er iniuria,m' omnino omne, quod obfuturum est,defendedo aut ulta Lia cisse dρ propulsatur. Obstruantia est,per quam boae umines aliqua dignitate antecedetes cultu quodam ET D rari honore dignantur. Veritas est per quam immutata ea
278쪽
LIBER II. 139qκα fiunt,aut ante 'erunt,aut futura sunt, dicatur. consuetudine ius siquod aut leuiter a natura tractu alui et maius fecit usus,ut religionem: aut si quid eorum quae ante diximus,ab natura profecta,maiusμα ct m propter consuetudine videmus, ut quod in moes rem uetustas uulgi approbatione perduxit: qκod geαnus,pactumea iudicatum. Pactum est, quod inter ἰέν fialiquos conuenit. Pa quod in omnes aequabile est. Iudicatum, de quo alicuius aut aliquorum iam sentet*s ι ' constitutum est. Lege ius est,quod in eo scripto,qμod b I populo expositum est ut obstrue continetur. Fortitκα Ioram do est considerata periculorum sussceptio, π laborum . .
tia, perseuerantia. Magniscentia est rerum magnarum π excelsarn cum animi ampla quadam ledida propositione agitatio aliue administratio.Fidenditia est,per quam magnis ιν honestis in rebus multum ipse animus in se fiduciae certa cum itine collocauit. Pastientia est honestati aut utilitatis causa rerum ardua trum ae dis icilium uoluntaria ac diuturna perpessio Perseuerantia est in ratione bene considerata stabilis, perpetua permansio. remperantia est rationis in libidinem,atque in alios non rectos impetus animi frma π moderata dominatio . tius partessiunt, contis nenti clementia,modestia. Continentia est per quam eupiditas consilij gubematione regitur. clementia perquam animi temere in ossium alicuius inuectionis cocitati comitate retinentur . Modestia per quam piaorbonestus claram π stabilem comparat auctoritatem ,
279쪽
tar Ati tηr emollamentiletenda sunt .. Quod ut demostretur, neque ad hoc nostrum institutum pertinet et a bressitate praecipiendi remotum est. Propter sie autem uittasAnt,non ea modo,quae bis contraria sunt,ut fortis o μα- i , π tWAtiae iniustitia: uerum etiam itio propinqua uidentur cir finitima esse , absunt autem longissime : quod genus fidentiae contrarium . est dis dentia,et ea re uitium est. Audacia non contrari msed appositum est,ac propinquum: tamen v v tium est. Sic unicuique uirtuti finitimum uitium reoperietur,ssut certo iam nomine appellatum: ut audan: Vi ,3μα fdentia: pertinacia, quae perstuerantiae Ditima est: puperstitio,quae religioni propinqua est,a t Hl ne ullo certo nomine . quae omnia item uti contraria
i , AL hq 4r si iv Nbην uitandis reponemus. Ae de eo .i udem genere bonestatis. quod omni ex parte propters m=sibi pςtit I, Atii dictum est. Nunc de eo,in quo utilitas
quoque adiκngitur,quod tamen .honestum vocamus, x e acre eis dicend uidetur. Sunt igitur multa, quae nos cum diu OHA gnitate tumfructu quoque suo ducunt ad Fe4: quo in genere estgloria, dignitas,amplitudo,amicitia'. Glo ru , est frequens de aliqua fama cum laude. Digniuras , aflaurus honesta, cultu , Cr honore , eZ u recundia digna auctoritas.' Amplitudo,potentiae aut maiestatis,aist Eiquarum eviarum magna abundantia. Amicitia, uolantas erga aliquem rerum bonaruillius ipsius causa,quem diligit, eu eius pari uolutate a Hi quia de ciuilibus causis loquimur, fructus ad amacitiam adilingimus,ut eorum quoque causis peteta uideatur: ne forte qui nos de omni amicitia dicere exta
280쪽
LIBER II. I Ostimant, reprehendere incipiant: quanqliam sunt qM propter utilitatem modo petendam putant amicitiam,
μηt 3 i propter sie solum, sunt qui propter se et utilia
ratem: quorum quid Merissime constituatur, alius loracus erit considerandi. nunc hoc sic ad usium oratoriurelinquatur, utraque propter rem amicitia esse expeα tendam . Amicitiarum autem ratio, quoniam partim sunt religionibus iunctae,partim no sunt, π quia par ' tim ueteres sunt,partim nouae,partim ab illorum, partim ab nostro beneficio profectae,partim utiliores,parratim minus utiles,ex causarum dignitatibus,ex teporn opportunitatibus,ex ossicijs,ex religionibus,ex uetust tibus habebitur. Utilitas autem aut in corpore posita se is ut in extrari s rebus: quarnm tamen rerum multo maxima pars ad corporis commodum reuertitur,ut
in rep quaedam siunt,qκae ut sic dicam ad corpus peratinent esκitatis,ut agri,portus,pecunia,classes,nautae, milites, socii: quibus rebus incolumitate ac libertatem retinent ciuitates. Alia uero suae iam gaiddam maragis amplam, π minus necessarium con ut, κt nybis egregia exornatio atque amplitudo,ut quaedam excellens pecuniae magnitudo, amicitiaru ac societatu multitudo . quibus rebus no illud solum conficitur,ut salsise π incolumes,uerum etiam ut amplae atque pote res sint ciuitates. Quare utilitatis duae partes uidentur .
tuta atque integra construatio ., Potentia, est ad sua consseruanda, π alterius obtinenda, idonearum rex
in facultas. Atqκe in sis omnibus,quae ante diem sent, D quid difficulter feri, er qμid facile feri possit, opor* t et o di et S iiij