장음표시 사용
301쪽
AD TREBATI VΜrum ab effrientibus causis. Harum exempla, ut resis quorum locorum,paulo anteposui, et quidem ex iure ciuili: sed haec patent latius. causarum igitur genera
duo sunt. Vnum,quod ut sua id, quod pub ea si leoctum est,certe Uscit,ut ignis accendit. Adterum,quod
naturam effciendi non habeat, sed sine εμο ef ci non possit: vis quis aes causam stat uelit dicere, quod sine eo non possit Usci. Huius generis ca sarum , sine quo non efficitur ilia sunt quieta,nihil agentia, stoliada quodammodo,ut locus,tempus,materiae erramenαta, caetera generis ei dem. Alia autem praecursioanem quandam adbibent ad effciendum, quaedam asserunt per se adiuuantia,etsi non necessari ut amori congressio causam attulerit,amor flagitio. Ex hoe genere causarum,ex aeternitate pendentiam, fatum a Stoicis nectitur. Atque ut earum causarum, sine qκει
bui effici non potest, genera di si, sic etiam efficienstium diuidi possunt. Sunt enim aliae cause,quae plane efficiant nulla re adiuuat aliae quae adiuuari uelint:
ut sapientia Uscit sapientes sola per se: beatos efficiat nec ne sola per sie, quaestio est. Quare cum in dis utaαtionem inciderit cause efficiens aliquid necessario ne dubitatione licebit quod effcitur ab ea calisa cocludeo re. Cum autem erit talis causa, ut in ea non sit es ciendi necessitas, necessaria conclusio non sequitur. Atque illud quidem genus causarum,quod habet nimes ciendi necessariam,errorem afferre non fere solet et hoc autem , sine quo non efficitur , e conturbat.
Non enim, si sine parentibus βῆ esse non pupμnt propterea causa fuit in paratibus gignendi necessaria
302쪽
TOPICA. Is IHoc igitur ine quo non f ab eo in quo certe sit,diliα genter est siparandum . Illud enim est tanquam, Vtinam ne in nemore Pelio securibus caesa cecidisset abiegna ad terram trabes. nisi enim cecidissent abiegnae ad terram trabes, Mago illa facta non esset, nee tamenfuit in his trabibus efficiendi uis necessaria. At cum in Aiacis navim
cristipulcans igneum fulmen iniectum est,in matur nauis necessario. Atque etiam est causarum dissimiulitudo,quod aliae sunt,ut sine ulla appetitione animi, sine uolutate, sine opinione suum qκasi opus efficiat,
uelut omne intereat, quod ortum est. Aliae autem aut uoluntate efficiuntur, aut perturbatione animi, aut halitu,aut narura,aut arte,aut cassu. VoIunotate,ut tu eum hune libellum legis. Perturbatione, ut si quis euentum horum temporum timeat.Habitu, ut facile er cito trusicatur. Natura,ut uitium in dies
crescat. Arte,ut bene pingat. Casin, ut prostere nauuiget. Nihil horum sine causa, e quidquam omniαno, sed bui modi cause non necessariae. Omnium autem causarum in aliijs inest constantia, in Hiis non inest. In natura π in arte constantia est, in caeteris nullic Sed tamen earum causarum, quae non sunt coxstates, diae sunt perlicuae,aliae latent. Persticuae sunt, quae appetitionem animi,iudiciums tangunt. Laten quae 'biectae sunt fortunae. Cum enim nihil sine cauaesa ' hoc ipsum est fortunae, euentus obscura causis, quae latenter efficitur. Etiam ut ea qκae sunt, partim sint ignorataeartim uoluntaria. Ignorata, quae ne cessitate effecta sunt. Volutaria, qnae cosilio. Quae ακα
303쪽
AD TREB ΑΤ IVM tem fortuna,vel ignorata uel uoluntaria. Nam iaceare telum,uoluntatis est: ferire quem nolueris, fortu.ne. Ex quo cries ille subiicitur in uestris adtionibus: Si telum manu fugit magis,quam iecit. adlint enim in ignorationem atque in imprudentiam perturbationes animi, quae qManquam sint uoluntariae obiurgautione enim ceν admonitione deiiciuntur) tamen babet
tantos motus,ut ea,quae uoluntaria sunt,aut necessas via interdum,alit certe ignorata uideantur. Toto flatur loco causarκm explicato , ex earum disserentia in
magnis quidem causis uel oratorum,uel philosophorumagna argκmentorum suppetit copia. In uestiris aurtem,si non uberior,at fortasse subtilior. Privata enim iudicia maximaru quidem rerum , in iurision ultorumihi uidentur esse prudelia. Nam π adpunt multu, adbibentur in considio, er patronis diligentibus ad eorum prudentiam confugientibus hastas mini lirant. In omnibus igitκr ijs iudiciis,in 3κibu ex fide bona,sadditκm ; ubi uero etiam, ut inter bonos bene agier oportet ; in primisq; in arbitrio rei uxoriae,in qκo est, Quid aequilis,melius, parati esse debent. Illi enim Lulum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum iliquid socium socio,quid eum,qui negotia aliena curas, set,ei clitus es negotia fuissent, quid eum qκi mHasset,eumue cui mandatum esset, alterum alteri praeustare oportere quid uirum uxori, quid uxorem uiro, tradiderunt. Licebit igitur diligenter cognitis argus mentorum locis,non modo oratoribus π philosophis,
sed iuris etiam peritis copiosi de consultationibκs suis distulare . coniunctus huic causarum loco locus ille
304쪽
est, qwi efficitur ex causis. Vt enim causa effectum indicat, sic qκod effectum est quae fuerit causi,demnstrat.Hic locus suppeditare solet oratoribus eν poetis, saepe etiam philosophis , sed iis qui ornate ore copiost loqκi possunt, mirabilem copiam dicendi, cum de, nunciant quid ex quaque re sit futurum . caustrum
enim cognitio cognitionem euentornm facit. Relioquus est comparationis locus, cuius genus π exema plκm supra positum est, ut Geterorum: nunc expliscanda tractatio est . comparantur igitur ea quae aut maiora, alit minora, ant paria dicuntur, in qκibMIyectantur baec,numerκs, steries,uis, quaedam etiam ad res aliquas affectio . N umero sic comparabuntur,su plura bona paucioribus bonis anteponantur, ρακα ciora mala malis pluribus, diuturniora bona breuio,
ribus, longe π late peruagata angustis, ex qκibus plκra bona propagentur , q-s plκres imitentur,
c faciant. Species autem comparantlir, ut antea
ponantur q ae propter se expetenda sunt, ijs 3κα propter aliud : π ut innata atque insita, asy mptis cor
aduentitiis: integra, contaminatis: iucunda, minus iucundis: honesta, sis etiam utilibus: procliuia Laboariosis: necessiria, non necessariis: sua, alienis: rara,
uulgaribus: desiderabilia, iis quibus facile carere posusis: perfecti,inchoatis: tota, partibus: ratione utens tussationis expertibus uolutaria, necessarijs: animarata inanimatis: naturalia,nἴ naturalibκs: artifciosa, no artifciosis. Vis autem in comparatione sic cerni, tur , efficiens ca a grauior, quam non efficiens quae se ipsis contenta sunt,meliora, quam q ae egent alijs:
305쪽
AD TRgBAT 1VM quae in nostri,quam quae in aliorum potestate sunt: stabilia,incertis: quae eripi no possunt js quae possunt. Alfectio autem ad res aliquas est bui modi. princ neommoda maiora, Ram reliquorum, items qua iuαcundior quae pluribus probata, quae ab optimo qκοα que laudata . Atque ut baec in comparatione meliosra, sic deteriora quae iis punt contraria. Parium auorem coparatio nec elationem habe nec pubmisionem: est enim aequalis. Multa autem sunt quae aequalitate ipsa comparantur,qnae ita fere concluduntur: Si conssilio iuuare ciues er auxilio, aequa in laude ponenduest,pari gloria debent esse ij qui consuunt, ii qui defendut: at quod primum est quod siequitur igitur.
Perfecta est Omnis argumentorum inueniendorum
praeceptio,ut cum profectus sis i definitione, ὰ parti,tione,a notatione, i coniugatis , i genere, i forma, ὰ similitudine, i differentia,ὰ contrariis, ab adiunα diis, a consequentibus, ab antecedentibus, 2 repu*gnantibus,2 causis, ab effectis, i comparatione masiorum,minorumlarium, nulla praeterea sides argui menti quaerenda sit. Sed quoniam ita 2 principio diu uisimus,ut alios locos diceremus in eo ipso,de quo amsbstitu haerere,de quibus satis est dictum;alios assumi extrinsicus ide his paMa dicamus etsi ea nihil omnino ad uestras distulationes pertinent, sed tamen totam
rem perficiamus, quandoquidem coepimus . neque enim tu is es,que nihil nisi ius eluile delectet: qκοα niam ad te haec ita scribuntu ut etiam in alioru munussint uentura,detur opera,nt quaplurimu ijs, quos
recta studia delectan prode se possim As. Haec ergo
306쪽
TOPICA. argumentatio quae dicitur artis expers, in testimonis posita est. Testimonium aut nuc dicimus,omne quod
aue aliqua re externa sumitur ad faciendi fidem. Per sona autem non qualiscunque testimoni j podus babet: ad faciendam enim fidem auctoritas quaeritur. Sed auctoritatem aut natur aut tempus affert. Naturae auditoritas in uirtute inest maxime. In tempore alitem
multa sunt,qκae asserant auctoritatem,ingeniis,opes, aetas, fortun ars, us,necessitas, concursio etiam nonnunquam rerum fortuitarum. Nam ingeniosos
opulentos, aetatis statio probatos, dignos quibus credatur,pκtant: non recte fortasse, sid uulgi opinio mutari uix potest,ad eamq; omnia dirigat,eν qui iura dicant, qui existimant. Qui enim bis rebus, qκas dixi, excellunt, ipsa uirtute uidentur excellere. Sed reliquis quoque rebus, quas modo enlimeraui, quani in ijs nulla stecles uirtutis est,tamen interdum con irramat ν fides, si aut ars quaedam adbibetur, magna enim est uis ad persuadendum scientiae ,dut Uus ; pleramnque enim creditur ijs,qui experti sunt.Facit etiam necessitas fidem,quae cu a corporibus, tum ab animis nascitur. Nam uerberibus,tormentis,ignifatigati, quae dicunt, ea uidetur ueritas ipsa dicere, π quae aperturbationibus animi punt,dolor cupiditate,iracundi metu,quia necessitatis uim habent, afferat auctoritatem π fidem . cuius generis etiam illa sunt, ex
quibus nonnunquam uerum inuenitu pueritis omanus,imprudentia,uinolentia, insania. Nam pueri
sepe indicauerunt aliquid, ad quod pertinere ignari: per sonum,uin m , insaniam, multa sive patefai
307쪽
AD TREBATI UMEla fiunt. Multi etiam in res odiosis imprudentes inriderunt, ut Staieno nuper accidit: qlii ea locutus est ni, uiris subauscultantibus pariete interposito, qui bus patefactis,in iudiciums prolatis, rei capitalis iure damnatus est. Huic simile quiddam de Lacedaemonio, Pausania accepimus. Concursio autem fortuitorum talis est, ut si interuentum est caseu, cum aut ageretur aliq id, quod proferendum non esset, aut diceretur. In hoc genere etiam illa est in Palamedem coiecta suis sticionum proditionis multitudo quod genus refutare interdum ueritas uix potest. Huius etiam generis est fama uulgi quoddam multitudinis testimonium. Quae autem uirtute idem faciunt, ea bipertita sunt. Ex quibus alterum natura ualet, alterum industria.
Deorum enim uirtus natura excessit, hominum auteindustria. Diuina haec fere sunt testimonia. Primum orationis,oracula enim ex eo ipso appellata sunt,quod inest in his deorum oratio . Deinde rerum, in quibus insunt quasi vera diuina quaedam . Primum ipse
mundus,eiusq; omnis ordo π ornatus: deinceps aerei uolatus auium atque cantus: deinde eiusdem aeris sonitus ardores, multarumq; rerum in terra porte rat, atque etiam per exta inuenta praesensio. A' dorem lentibus quoque multa significata uisis quibus ex Io
cis fumi interdii solent adsidem facietam testimonia
deorum . In homine uirtutis opinio ualet plurimum. Opinio autem est, non modo eos uirtutem habere qui
habeant, sed eos etia qui habere uideatur. itaq; quos ingenio,quos studio,qκos doctrina praeditos uidet, qκοrum s uita constantem π probata,ut catonis, Laelii,
308쪽
Τo P Ic A. Is Scipionis, aliorumq; plurium Remκr eos esse quales sie si uelint. Nec solum eos censent tales esse,qκi in boα noribus populi,atque in rep.Mersantur, sed π orato res,Cr philosophos,et poetas,ta' historicos,ex quorum dictis er Icriptis sepe auctoritas petitur ad faciendam fidem. Expositis omnibus argumentandi locis,ilulud primum intelligendum est, nec ullam esse distulationem,in quam non aliquis locus incurrat, nec fere omnes locos incidere in omnem quaestionem,π qnibi dam quaestionibus alios, quibusdam esse alios aptiores locos. Quaestionu duo sunt genera: alterum in initum, alterum definitum. Definitu est, quod . πο σιν Graemci,nos cosam. Infinitum, quod disiν illi appellat,nos propositum possumus nominare.causa certis persionis,
locis,teporibus,actionibus,negotiis cernitur, aut in oramnibus,aut in plerisque eorum. Propositum autem in aliquo eorum,aut in pluribus,nec tamen in maximis.
ItaqM propositum pars cause est. Sed omnis quaestio
earum aliqua de re est,qκibus cause continentur, aut una,aut pluribus,aut nonnunquam omnibus. Quae
stionum autem,quacuque de re sint,duo sunt genera,
unum cognitionis,alterum actionis. Cognitionis sunt
eae,quar m Dis est scientia: ut si quaeratur a naturane ius profectum sit,an ab aliqua quasi coditione hoα minum eZ pactione. Actionis aut huiusemodi exepta sunt: Sit ne sapientis ad remp. accedere . Cornitionis quaestiones tripertitae punt,cum,an sit,aut quid sit ut quale sit,quaeritur. Horu primum coniectura ecundidum d nitione, tertium iuris er iniuriae distinctioα ne explicatur.coiecturae ratio in quatuor partes distri. V q
309쪽
buta est. Quarum una est,eum quieritur, sit ne Hira quid. Altera, unde ortum sit. Tertia,quae id causa effecerit. Quare in qua de mutatione rei quaeritur, sit nee ne sit: Ecquidnam honestum sit, ecquid aequu et
re vera, aut haec tantum opinione sint: Vnde autem sit ortum,ut cum quaeritur,natura an doctrina possit effici uirtus. causa autem efficiens si ut cum qκαrim tu quibus rebus eloquentia efficiatur. De commutaratione sic : Possit ne eloquentia commutatione aliqua
conuerti in infantiam.Cum autem quid sit εἰ ritur, notio explicanda est,πproprietas diuisio CT parra titio . haec enim sunt definitioni attributa. additur
etiam descriptio,quam Graeci χαρακWκρα uocant. Noratio sic quaeritur, pit ne id aequum,quod ei,qui pIκs pora
test, utile est. Proprietas sic: In hominem ne sotu cara dat, an etiam in belluas aegritudo. Diuisio eodem paeto partitio , sic: Tria ne genera bonoru sint. Dea scriptio , Quallis sit auarus,qualis assentator, caeteras eiusdem generis,in quibus natura uita describitur. cu aut quaeritur,qκale quid sit, alit simpliciter quaeαritur,aut comparate. Simpliciter, Expetenda ne sit gloria. Comparate,Praeponenda ne sit diuitiijs gloria. Simplicisi tria genera sunt,de expetendo fugiendos, de aequo iniquo,de bonesto CT turpi.comparatio: num autem duo, unum de eodem alio,alterκm de
maiore π minore.De expetendo π fugiendo huius. modi: Si expetendae diuitiae, si fugienda paApertas. De aequo iniquo: Aequum ne sit ulcissi i quocuαque iniuriam acceperis. De bonesto π turpi : Hones um ne sit pro patria mori. Ex altero autem genere
310쪽
Τ o P I c A. Is Squod erat bipartitum,unum est de eodem et alio: ut si quaeratur,quid intersit inter amicu π assentatorem, regem π tyrannum. AIterum,de majore π minos
re: ut si quaeratur,eloquentia ne pluris si an iuriscis nilis sicientia. De cognitionis quaestionibus hactenus. Milonis reliquae sunt,quarum duo sunt genera, unuad of cium,alterum ad motu animi rignendum, uel sedandum,plane ne tollendum . Ad officisi si ut cum quaeritur 'siclisendi ne sint liberi. Ad mouendos unis mos, cum sunt cohortationes ad defendendam remp. ad gloriam, ad laudem, quo ex genere punt quere Iae,incitationes,mistrationesq; flebiles, rursusq; oratio
cum iracudiam restinguens, tum metum eripiens,lum exultantem laetitiam comprimens, tu aegritudinem abstergen3. Haec cum in propositis quaestionibus generasin eadem in causas transferuntur. Loci alitem, qui ad quasique quaestiones accommodati sunt,deinceps est videndum. Omnes quidem illi,quos supra diximus,ad plerasque sunt: sed alij ad alias,ut dixi, aptiores. Ad conieAuram igitur maxime apta,quae ex caUs, quae ex essediis,quae ex coniunctissumi possunt.Ad definiationem autem pertinet ratio et sicientia definiendi. Atque huic generi finitimum est illud, quod appellari de eodem altero diximus: quod genus, forma quaedad nitionis est . Si enim quaeratur,idem ne sit pertinacia π perseuerantia,definitionibus iudicandum est.Loci autem conuenient in eius generis quaestionem conseqκentes,antecedetes,repugnantes, huctis etiam duoebus iis, qui sumuntur ex causis' essectis. Nam si hanc rem illa sequitu hanc autem non sequitur: aut