장음표시 사용
411쪽
XL. Scisas sapiendi ad minicula sunt, cis ρientes
hominis, quae non aliquatinus & ad mentem spin t & ad eo
pus, sequetur, vel omnes illas ad compositum qua tale esse res vendas , nullas prorsus ad contemplationem veritatis; vel salsum esse, quod asserit Claubergius, ea quae ratione corporis & animae simul homini sunt tributa , non nisi ad compositum qua tale esse reserenda. Facillimum soret etiam huic dubio occurere ex tribus sentiendi gradibus, quos statuit Chubergius; sed isti nunc piissa sacere cogor , brevitati studens. Famem quantum attinet & siatim, cum nil pro obiecto habeant praeter alimenta, praecis) quat nus pertinent ad nutritionem, saci id quis dederit, eas non nisi ad compositum, qua tale, este rescirendas. At Sensuum dispar longὰ ratio est; quippe qui ad ea quoque sese extendunt , quaecum viatae animalis regimine nullam habent connexionem: dum viam aporiunt, ut loquar cum Cartesio ad magis absolutam naturae cognitionem , docentes , quid sit magnitudo , numerus , sigura; quantum Planetae distent a Sole ; quae & quot sint sydera Medicaea, &c. Hisce paria chin revelaverint menti sitis & sames, nil repugno, quo minus pari loco habeantur cum Sensibus , cogniationisque humanae instrumentis annumerentur. nsemel, ait Clauber iis , admiratus fui, tot ac tanta corpo reis adscribi Sensibus, ut Phil phia humanae eiu Dionis omnis primi quasi mi ei bi habeantur. Nam ita mecum ratiocinabar: Si omnia
cognitio petitur a Sensibus, ct c. mirum est, quod non sapientissimi, quis sperpetuo Sensius sequuntur duces. Resp. Si verunt sit , uti est verissimum, quod alibi Aristoteles, existimandum esse ignorasse, quicunque miratur , nil miri est, mirari hό Clauber uni ; ita se in toto hoc ratiocinio ignorare prodit, aut saltem ignorare vult videri, quae sit mens eorum qui stant pro Sensuum in philosophando Usu. Ecquis enim unquam extitit, qui quamvis Sensa tionem veritatis magistram dixerit ' Si non , quo colore insere Clauber iis, si pientis fore, ex nostra sententia, Sensus prepetuo
duces sequi ' Sed si de isto Sensu sit sermo, qui circa proprium
objectum occupatur, atque undiqua lud bene habet conditionum, quas supra recensuimus, requisito immo vero, qui sensum talcm circa rem sensibilem perpetuo sequitur ducem, sapientior habendus est decies & amplius eo , qui imaginarias & in incnae fabricatas temerii idcassectatur. Atque iti merito Arist
412쪽
nteles Qu. P s. διανοίας αρρως ιιι laborare Pronunciat eos , qui sensum dimittunt in iis, quae Sensibus manifesta sunt, & rationes quaerunt. Qui cum cleganter consentit Cicero , Acad. II. Sem suum ita clara judicia 2 certa siunt, ut si optis naturae nostrae detur, Oreb ea Deus aliquis requirat, contentane sit suis integris incorrupti que Sensus : an postulet melius aliqui , non videam quid quaerat amplius. Restringebam hanc sensibus haustum sapientiam ad Pr prium sensuum objectum. Nam & sensationum occasione de insens bilibus quomodo philosophandum sit sapienti, jam plus satis suo loco exposuimus. Undἡ quo pacto sapiens & idiota aliter &aliter sensus sequatur duces, facile intelligitur: illi sensationes sapientiae argumentum suppeditant, huic objiciunt impedimen
sed pergit mirari Claubergius. Imo mirum, quod intelli sipientιa omni carentia animantia facultavesentiendi homine superent; secundum versu : Nos aper auditu, . Resp. Quasi in nuda Sensatione sapientia consisteret ; & non potius diis acquirendar medium foret prudens ejusdem usust Cujus arbitro, mente scit . quoniam destituuntur bruta, nulla quoque, vel propter acutissimos Semsus, iis tribui potest sapientia. Liceat vero & mihi mirari l Mirum, inquam ego, si Sensus tantum dati sint ad vitae animalis r gimen , cur non illi aeque acuti concessi sint hominibus ac brutis; quasi illi minus necesse habeant commoda hujus vitae discernere ab incommodis, quam haec. Mihi si respondeat Clau bergius quemadmodum aliud responderi hic nequit; nisi sorte dicat saginandae V.c. Sui conducere auditus acumen) voluisse potentissmum Deum multiplicem suam manifestare sapientiam in tanta constructiouis o ganorum varietate in variis subjectis, hoc idem sibi a me responsum putet. Quin & id mirum , si tantum ad vitae animalis regimen dati sint sensus, cur in homine se aliter habeant quam in brutor in illo scilicet cum cogitatione mentis conjunctae existunt, in hoc minimP. Atqui, quid ad vitae animalis regimen cogitatio ; citra quam omnem animalem vitam vivunt commodissime bruta Sed&haedere suo loco plura. 'Mirum , ait porro, quod qui maxime intellista tricientiapossent, Deus se Angeli, omni Senseu corporeo distituantur.Res . Quasi quis unquam asserere somniasset, absolute semper& ubique Sen-
homini ad philosephandum esse im
413쪽
etamen ho- sationem requiri, ad quemvis intellectum & scientiana. De ho- primis annis m orem de sensibit bin cogitandi usum ct facilitare ibi acquis Pit. Hic ergo cum sermo omnis sit de cognitione spiritus cum corpore in ean&m personam uniti, qua talis, quae inscitia est , adducere exempla suppositorum mero spiritualium , Dei, Angelii Vin, aequam ego seciam comparationem, & mireri bibrum , si solo intellectu utendum sit, Sensus nil nisi obsci ire Aconfvsh menti offerant, mirum , inquam, quod qui Sensuum usu destituuntur homines, quales sunt, infantes, apoplectici, &c. non maxime intellectu & scientia polleant, ac subtilissimi sine
Mirum . addit. suod ora clari Time sintimus . ex. r. luce, qua talia Inter rei το ιτι α το ἀι ι. Certe ut lucem clare sentimus, ita de
mentie - . ciaia eandem intelligimus n pe το ἔτι. Quod vero το δεότι i' ejus tam obscurξ intelligimus, non aliunde sit, quam quia ipsi ri ἡδείαι Sensum non asscit. Si enim adeo dare visu perciperemus, quid sit lux aut color, quam quidem eo percipimus . quid sit m gnitudo , fgura , motus , situs, non minus etiam elaria , illi quid sint, intelligeremus, quam haec. Atque hoc ipsum G tinus quoque asserit. & prolixe satis prosequitur, Princip. I. Arrit, , LXIX. LXX. Adeo ut, quod ai mentum Claubemius contra Semsus militare autumat, ipsum multo magis eorundem confirmet n
cellitatem. Accedit hisce, nos, si quid nobis de luce aut coloribus innotescat, quid sint, etiam id omnino sensationibus debere,. quandoquidem ex earum observationibus de lucis proprietatibus &essectis hausti sunt quae in Dioptrica de illis tradit ipse Cartesus: qui si illum tractatum scribere potuisset, nisi visit adjutus , mirum foret omnium maximum, & res sollan non prodigiose. XLIV. Ultimum miratur Clau bergius : Mirum, quod quae nullo modin η r03 sen innis , optime tamen O facillim. intelligamus , uincogitationesin. a. s. ἡ , ' i , et tu a mo, dum affirmat, negat, urit, non inru nium sicci in iamrerim τι bis externis Mathur, neque audiat , aur
414쪽
Dt SsvsuuM Usu IN partosori NDo Iegat quicquam. Resp. Nescio , qua considentia tam rotunde pronunciet Claubergius, optimc & facillimὰ intelligi cogitationes, etiam ab eo, qui nec audivit nec legit quicquam. Falsitatis hanc 'thesin convincunt quotquot unquam extiterunt deliri , apopi ctici, lethargici, infantes, aliique, quia Sensuum , ideo & rationis usu, consequenter&suae cogitationis intestigentia, destitu-Neque longum abeamus. Mirum , si quis unquam expc
tus lacrit, hominem idiotam & rusticum melius & facilius intelligere, quid sint nam de eo quod ni non est quaestio cogitationes suae mentis, assii matio, negatio , volitio , nolitio , de quibus recte concipiendis ipsi inter scse digladiantur cruditissimi quique, quam quid sit magnitudo, situs, aut figura corporis. Sed cum
ista pertineant ad aliam controversiam , de spiritualibus utrum ea nobis in hoc rerum statu sicilius cognoscantur quam res corporeae, hic subsisto. Ostendisse nunc sufficerit, nullas suisse Clauia si orationes, ob quas necesse habuerit mirari, tantum corporeis adscribi Sensibus, ut Philosophiae & humanae cruditionis magistri
habeantur. Concludo tandem : Sensus non tantum datos e se admitae animalis regimen, verum etiam ad dijud candum , quae sit rerum extra nos positarum natura , ct inhaerentes proprietates; per cons
queos: In vero indagando nonsolo intellis tu, sed Er Sensibus mendum esse, tanquam veritatis magi is , citra ullam naturae ordinis per sepionem. Quod ipsum demonstrandum erat. Caeterum, quandoquidem ad manum hoc loco erant positiones
dam. quibus intellectus nostri a Sensu dependentiam breviter aliquando explicabam, easque jam dictis confirmandis atque illustrandis conducere nonnihil iudicabam, visum est hanc de Sensuum piad. iiii in philosophando Usu Dissertationem eisdem claudere. Atque explicatio hunc quidem in modum istic philosophabar: π άemon
1. Quotquot aut explosa Platonicorum deliria, aut damnatam Epicureorum impietatem instaurare nolunt, eis certum esse debet, neque mente sola constare hominem , neque solo corpore; sed reciprehct. utroque illo hyposlatica unione in eandem personam conjuncto. sa. Quumque actiones non partis alicujus sint, sed' totius suppositi, o etiam non mens sola cognoscit, non corpus solum, sed homo ex utroque compositus; conserente unaquaque patete quoci suum est. Quia vero, tanquam suum, quaelibet pars huc conserat ' Videm is M.
dum est propius. D dd 1 in. Pr
415쪽
3 s DissERTATIO i I. Proprium intelligendi principium corpus nec esse, nec esse posse, evincit abunde illa sui quae in omni intelligente est consti entia ; cujus rem extensam atque impenetrabilem minimὸ esse cap cem facile est demonstrare. Imo , cae eodem sonte deducitur nurulo negotio , quodcunque corporcum ex se & sua natura nullam habere cognationem aut assinitatem cum actu intelligendi spirituali. m. Non itaqut ex ipsa mentis intrinsecaesentia, inquantum
purus spiritus est, id fluit, quod actiones ejus comitetur aliquod corporeum uti neque in rebus mere spiritualibus , Angelis nimbrum , & Animabus separatis, tale quid obtinet sed ex mera ordinatione primae causae; quae, uti mentem in hoc statu unionis non subsistere absque corpore, ita neque eandem sine corporis societate Operari, Voluit: quatenus modus operandi eum qui est subsistere disequitur. IV. Quoties ergo quicquam intelligit homo , hominis ea aetio
est, non solius mentis e concurrente videlicet ad cam etiam suo
modo corpore. Non quod hoc ipsas rerum notiones sortiret id enim jam a corpore removimus, & mentis opus esse diximus sed quod harum istarumve idearum formandarum idoneam saltem ansam suppeditet: idque adeo semper & ubique , ut nullam hiane' putemus csse in homine actualem perceptionem , cui excitandae non aliquamiscit proximam seu remotam , sensus secerit o Milonem.
v. Dico, omnibus nostris cogitationibus per sensus aliquam saltem praeberi occasionem ; quatenus scit icet sensibilia rei ad Octa, causae, essecta, Opposita, similiaque, mentem cogitare sa-ciunt de re ipsa cujus sunt affectiones. Quod diligenter nota: dum ; ne quis istam nos jnsanire insaniam autumet , ut conten damus, omnes , quae ab intellectu nostro producuntur , cogitandi formas expressa ectypa ςsse aliquorum pnantasmatum. vi. Remotissimum id est a mente quemadmodum nostra, sic& antiquorum Philosophorum i quippe qui codem spiritu, Nihile se in intellictu quod non ante fuerit in sensu, dixerunt, & simul
tanquam axioma celebrarunt istud, Substantia non incurris in sensi s. Neque millena esse dissitemur, quorum omni notitia mens nostra
haud caret, etsi phantasmata eorum nec sint, nec esse possint. Ut
416쪽
Dc S si1υΜ Usu IN PHILoso PHANDO. 397 qui hoc sensu Vacrum sententiam impugnant cum umbra sua
vii. Summa ergo rei haec est. Quemadmodum Geometra ex
paucis quibusdam principiis elicit mirandam seriem demonstrationum, in principiis istis undatarum quidem , plurimum tamen ab iisdem distantium ; ita inici lectus hominis ex occasionibus quia busdam cogitandi a sensu suppeditatis , ratiocinando scit. dis
currendo , abstrahendo , M. notiones format omnes, etiam
rerum a sensu remotissimarum. Idnlim ita se habeat ' videamus
viii. Si quida sensibus absit, absunt omnium longissim)M taphysicae veritates; quales sunt Deus, Anima rationalis, Principia prima, similiaque. Verum, ne illa quidem sine sensuum auxilio actu sciri, asserimus. De quo qui dubitat , ablegandust initim videtur ad cunas insantium , & gyrgathos mente motorum; quales nullam actualem habere harum rerum notitiam, ex
hoc solo quod vel ipsa sensuum activitate, vel corundem in rectὰ ratiocinando legitimo usu destituuntur , clarum est. I x. Quantum juvent in acqMirenda notitia dianoetica & existenitiae & attributorum Dei sensus nostri , ut alia sileam , omnium optime docet Doctor Gentium Paulus , assertor ille Naturalis Theologiae egregius, quando Ethnicos in hoc inexcusabiles pronunciat, quod animum non rite adjecerint ad τὸ γνωςον τ Θεου, quod ipsis manifestavcrat Deus. Scit quo pacto ' Quatenus puta invisibilia sua, aetcimam potentiam ac divinitatem , conspicienda dedit & intelligenda cx crcati mundi structura. x. Neque alia Animae humanae ratio est. Non enim eius notitiam haberi per directum aliquem sui ipsus intuitum , cuincit ipsa suae mentis in hominibus plerisque, etiam non indoctis, ignorantia. Hanc eo magis tolli in nobis expcrimur , quo diligentius ad operationes attendimus quibus ipsa sese manifestat; quas inter primae nobis observabilcs sunt risus, loqucla , & si quae tales plures in sensum incurrant : hae enim primum de rationali principio nos cogitare s iunt. xi. Quod ad Principia Metaphysica , quorum nobis innata dicitur veritas , qualia sunt , v. c. Nihil, nulla sunt lections ; c. etiam experientia dictat, nullam actualem eorum haberi ir
417쪽
tclligentiam a quoquam, cui non per sensus factae fuerint occas nes res quasdam cogitandi, quibus ista principia applicantur . quorumque occursu ipsa quasi in intellectu nostro excitantur. Quae cadem inresecta velim de veritatibus quibusvis aliis, tum M taphysicis, tum etiam Moralibus. xii. Circa Mathematica alicui hic dubium esse posse , oppido mirum est. Etenim neminem in iis percipiendis excellere, qui non plurimum polleat viribus imaginationis , notissimum est. Et quis in triangulo rectilineo tres angulos internos duobus rectis aequales esse pcrcipiat, cui non per sensum nota sit trianguli cons ratio ' Quamobrem etiam sensibus, visu imprimis, destitutis
perceptu dissicillimae sunt hae disciplinae.
xii I. Omnium maxime dominantur Sensus in Physica , quippe quae objectum proprium habet res materiales, suis sequalitatibus, tum ctiam causis atque effcctis, in sensum immcdiate ut plurimum inserentes. Adde Bolanicam atque Anatomen, in quibus omne punctum seri, omnique ratione potior est, nuda autopsa. Ut mirandum merito videatur , si cui haberi queat pulchrior imago coloris, quam ex sola innata idea , .cilicet i haut it coecus, quam quae se offert oculis alicujus bene videntis. x Iv. Neque obstat, quod Sensus rerum existentiam & effecta
tantum docere videantur, non causas, non effectorum cum causis connexionem; in quo tamen philosophica rei notitia proprisconsistit. Praeterquam enim quod sensibus manifestari etiam causas cum effectis conneras pluribus instantiis, a Meteoris, M. desumptis, demonstretur facile; etiam qui Sensuum tuentur necessitatem, hoc ipso contenti sunt, si agnoscantur tanquam requisitae philosophandi occasiones; quales agnoscuntur, cum per oblata effecta mentem moveri, ad ratiocinandum de corundem causis, admittitur.
xv. Ipse prosecto Carusius ex principiis suis de Mundo hoc
aspectabili pnilosophari minime suit ausus, nisi enarrata primum phoenomenon sensibili uni historia. Hanc nisi normam sumsisset suarum idearum , ex liqvothesibus istis suis mundum ei qui desacto datur similem dissiet nequaquam; adeo mens cjus in vori,
cibus oborans , absque sensuum auxilio determinata nunquam
suisset , ad exitum ex iis inveni dum effectibus rerum
418쪽
Ds stvs M Usu IN PArtosopi Noo. D respondentem. Vide haec satentem Princip. Part. m. f. iv. xvi. Quandoquidem itaquὶ eo quo explicuimus modo uni versa hominis cognitio in hoc nostrae mentis statu a sensibilium rerum perceptione ducit originem, verissimὶ intellectum nostrum ab ortu suo similem dixit Pnilosophus tabulae rasae, cui aetii inscribatur nihil , donec crescente aetate.phantasmata speculando idoneas nanciscatur anima humana notiones quaslibet formandi oee sones. Quo sensu, etiam vulgo recepto, quam trita tam certa existit regula, Nihil est in elui ita quod non ante fuerit in sensu.
quentias. II. Consectariorum quaepost se trahit -- vel a idea de humana mente, . quae mera cogitatio sit. Duabus. III. ertionis, Dei omnem essentiam in cogitatione constituentis, cum ea quae meu-tem humanam la cogitatione absolvit, demonstrata
connexio : Eiusdemque paucis detecta falsitas. IV. Sententiae . non nisi duo in Deo attributa almittentis , cum eadem l pothes ostensus nexus :
Consectaria Ideae, qua absolvitur
I Nullam prudenti Philosopho recipiendum dogma
no Tum , cujus non cautὸ animo prospexerit cons
419쪽
Ejusdemque patefacta se iter absurditas. V Deum
ratisve essentiae nus iam es . eadem hypothesis necessariis infert: Dogmatis hujus addita confutatio. VI. De uitio Divinae Immensitatis . tantiim per
denominationem externam ab operatione desumptam.
ex eadem pothes it : Ebus notata periculosa absurditas. V l I. Utri rue Naturae in Christo unionem sold operatione absolvere jubet eadem hy
pothesis: Reclamante orthodoxa Christianorumfide. VII . t Gelos esse mis am docere cogit eadem hypothesis Dogmatis hujus Meeeliani confutatio. IX. ngelos de spatio in spatium non moveri, ea
dem hypothesis infert : Ebus a Fertionis Uensa paucis famias. IH h millum tamdum praecipit Poeta, quod
non nonum prematur in annum , q. lodqtie non
ad unguem saepius suerit castigatum ; ne scit audiorem sorte suum, si minus limatum pro- V deat. dct in ruborem. Saluberrimi moniti anteta alios probE mcnitres esse oporici, quibus v lupe est ad nova dogmata sabricanda ac divulganda animum adjicere: adeo, si quae, haec cend plena periculi res est. Etenim, quemadmodum rerum, ita conceptuum qu que, mira longissimaque est concatenatio; cuius principium facile finem vix reperias. Nec falsarum opinionum minor est sertilitas quam ipsarum veritatum: ut fieri non possit, quin, juxta illud πολυθρυλλκῖ Philosophi , Uno absurdopositos iu intur ura. Hanc itaque vir prudens immotam sibi recte figat legem, ne ullas
unquam novellas admittat idos, multo minus tanquam certas propugnci, quarum conscquentias non animo prospexerit ac probe probeque secum examinaverit. Id si observatum fuisset ab omni aevo , nunquam cruditorum orbis tot laborasset controversiis; quippe quae maxima sui parte non tam sunt destinato consilio excogitatae theses, quam consectaria potius quarundam hypoth
420쪽
Dr Cocret ΑΥro NE IPs A MENTE. o Ipothesium, quibus tuendis dum plus iusto studuerunt earundem
auctores, salvandae praeconceptae opinionis amore in istas, saepd fortuito magis quam consulto, inciderunt. Quumque & attentillimi quique non raro sese hὶc deceptos deprehendant, dum primo intuitu elegantissima specie multi sese novi conceptus co mcndant, qui tamen penitius introspecti posese trahunt immanium absurdorum syrma longissimum , merito quicquid novum est, tanquam nondum satis exploratum, suspectum habetur, & jure .
creditur via antiqua tanto tutior, quanto est magis trita. Atque utinam nostris quoque temporibus non reperiantur, qui, ne
Cartesii sui ideis vel hilum decedat, quae ipsi horrvisent ante cons ctaria, quando jacta est alea, propugnant pertinaci sti me, & qui quid ex iisdem nascitur monstri, quamlumvis id & horrendum& informe & insens fuerit, ceu pulcrum sapientiae foetum sinu
excipiunt avidissime, fovent tenerrime.
Ex pluribus unum idque luculentissimum hujus rei specimen II. hibet nupera mentis humanae . quae nihil aliud sit quam mera consectaris.
cogitatio, idea: ex qua quae sequuntur portinata tam late patent, - ές ut nullum sic e re piae Theologiae &Philosophiae caput relinquant intactum; adeo utriusque per ea immutatur, etiam in rebus id a gravissimis , facies. Dogmatis ipsius salsitatem detectam dedi- mana mente, mus abunde peculiari Tractatu , qui prodiit Titulo Narratoris mcr Confutati; sive, Ammadversionum in Narrarionem de Contrarisis ς' rq iU nuperius in Academia iraiestina motis; invitante ad plenissimum ' 'rei examen Celeberrimo Antagonista. Inter caetera Tract. cit. pag. I 86. I 87. texebam brevem syllabum praecipuarum quarundam consequentiarum, ex nova de mente humana sententia fluentium,& prae aliis tunc temporis sorte occurrentium. Nimirum: I. EO sentiam Dei in cogitatione consistere. I i. Duo proprie loquendo tantum dari Dei attributa interna , Intellectum & Voluntatem. ID. Deum ratione ostentiae nulli bi esse. Iv. Omnipraesentiam
ergo Ejusdem nihil aliud esse, quam denominationem extrins
cam, natam ex operatione in rebus corporeis. v. Quin & naturam divinam in Christo mediatore aliter humanae naturae uniri non potuisse , quam per operationes. v I. Angelos bonos aut malos