장음표시 사용
101쪽
Quod ob ea rem ita sigillatim exponui, ut intelligamus peruersa iniquorum hominu studia,quantis'; se flagitijs,ut quod uis scelus perficiat,contaminet.Quid iss suturum sit statim exponit dices.s Flante Deo perisse, O Spiritu irae eius esse consumptos. Spiritum irae, & Deum flare dicit, ad exponendum quam facilἡ Deus omnes perdat iniquos, sicut dixit Esaias, eximiam Christi potentiam amplificans, Spiritu labiorum suorum jnterficiet impium. Id quod etiam declararunt septuaginta vertentes ---ςαγματις, ex mandato id est, simul atque ipse eos extinguere vo-Iuerit. Sicut etiam virgo beata cecinit apud Lucam, Dispersit superbos mente cordis sui. Quod Sodomorum euersio, & totius orbis inundatio optime demonstrauit. Quae quidem exempla impijs statuta deberent Valde corum conatus, si saperent, repribmere. Amplificat id magis Eliphaa nonnulla sub ij ciens impio
i o Ringitus leonis, O vox Danae, O dentes catulorum leonum eontriti
I I Tigris perist, eo quod non haberet praedam, O catuli leonis di pati
Principes & Reges truculentos, & immanes intelligit, qui ciues suosser vim exinaniunt, ut ipsi eoriam opibus ditentur. De quibus dicit Sophonias, Principes eius in medio eius quasi leones rugientes, rudicescius lupi vespere non relinquebat in mane.Qui licet immanes, di potentes sint, Deo tamen irato nullo modo poterunt resistere, sed facile eorum vires, licet magnae videantur, infringet. Quod sicut impiis terrorem, ita pijs viris oppressis consolatione ira affert. Sic David Deo gratias agit dicens, Quoniam percussisti omnes aduersantes mihi sine causa dentes peccatorum contrivisti. Verum ergo est, quod docet Eliphaz impios perire, licet potentissimi sint. Quod si ipse voluit ex hoc as. sumi, Iob hac de causa tantam fecisse iacturam falsum quide est tui ex primo, secundo, & vltimo capite huius libri constat. Nunc redit ad probandum, quod dixerat, pios viros non perire. idque probat ex oraculo diuino sibi reddito. I 1 Porro ad me dictum es verbum absconditum, quasi furtiuὶ Ase pit auris mea venas fusurri eius. Non dubito quin verum sit, quod hic narrat EliphaE se Dei r sponsium accepisse. Quare falsa & ridicula sunt auctoris Bibliae Roberti hoc loco scholia dicentis, Eliphaz cogitanti de rebus Iob, datum fuisse a Deo responsu in , Iob ob ia peccata in tantas miserias lucidisse. Non enim Deus salsu* dare responsum
102쪽
potuisset,sed hoc ex libris Hebraeorum sumptum essi qui ut iam diximus saepe in commentarijs huius libri multa in iob crimi
na conijciunt. Ridiculus etiam cst in scholijs auctor Bibliae R herti, quod nec ipse, nec alij Hebraei, quos sequitur in suis sch lijs intellexerunt quodnam Eliphaz redditum fuerit oraculum. Quod vero dicit, Verbum absconditum furtiuὶ venas usurri. Vt indiscet rationem,qua olim dabantur response,non plane, sed ob mre,atque implicate,ut ex prophetis intelligi licet,quorum sermo longe obscurior est, quam familiaris. Quoniam homines digni non erat, quibuscum Deus valde familiariter loqueretur. Adeo,
ut vel Christi temporibus quibus planius, di familiarius, quam
alio unquam tempore dabantur responsa, id obseruaretur. Nam saepe Christus cum populo loquens parabolis utebatur.Cuius rei causam ipse suis Apostolis indicat dicens, Caeteris in parabolis, Luc. I 3. ut videntes non videant,& intelligentes non intelligant. Tum id fiebat, ut non remiae atque negligenter,sed attente, & accurate diuina homines audiant oracula, Quod autem dicit, furtiuὸ, non male cxponit Chaldaeus repente. Quod vero dicit, Venas susurri Clarius in Hebraeo est anaoruta semeismenu. Id est, parum
ex eo. In Graeco vero obscurius id transfertur πότερον ἔ δήξετιυ μωον--τοι .ldest.Nunquid, non auris mea indecora ab .
eo suscipietὸNam ruta semeis significat detracitionem &. ignominiam , idque uno tantum scripturae loco, quod alia non videtur , explicatio quadrare Exod 32. vers. 23. Spoliauerat eum Aaron Exodi 31. te sinalsa inter hostes eorum. Sed mihi videntur Hebraei prorsus huius vocis propriam significationem ignorare, qua de
causa accomodant eam significationem cuicunque loco,quae magis apta verbis adiunctis eis videtur.Ex quo fit ut non conueniat
inter eos de explicatione illius loci Exodi citati.Sed difficilis eis videatur.Sed quantu ego conijcio,ex tribus locis,quibus in scriptura ponitur, attenuatum quid, & exiguum proprie signisicat. Exquo fit,ut ad significanda detractionem,Se ignominiam possit accomodari.Siquide qui detrahit,& assicit ignominia, attenuare,& diminuere alterius fama videtur.Nam his locis apta est haec significatio, ipsaq; facilia redduntur.Na hic locus ut diximus fa .cilius,& planius ita redditur Suscepitauris mea paru quid,& exiguum ex illo nimiru verbo.Quonia absconditum,& surtiuii erat, ut dicit.Ita etiam conuenit in alium huius libri locu capitis sex ti, & ita interpretatui vulgatus noster interpres cum vix ait 'an rlata semeis dabar,id eli paruam stillam sermonis eius audierimus. Locus etiam ille Exodi valde dissicilis, planus valde hac
103쪽
interpretatione essicitur, ut trabeat hanc sententiam, nudaverat populum Aaron ad attenuationem inter hostes, id est, ut hostitibus suis attenuatus,dimiitutus & despcctus videretur.Ne de id Io, quod frabricauerat eis ex auro, quo populum expoliauerat gloriarentur, & co duce conarctur ire per hostes in terrani pro mistam.Nam ipsi petierant jJeum,qui praecederet eos Qua λαε nullam planiorem meliorumque. interprctationem reperies, liscet varis: ab Hebraeis, Ge Latinis Circus erantur. Ex hac eius propria significatione fit, ut ad significandam detractionem & ignominiam possit accommodari,ut a vulgato nostro loco Exodi ciritato accomodatur.Et ad significandum etiam indecorum,ut hoc loco a septuaginta viris usurpatur: nam iudecorum est, quo Lattenuatum ,& imminutum fuerit.Ita , ut hanc habeat sententiam illorum huius loci translatio. Nunquid non auris mea audiuit, didicitq; ex illo,quod indecorum erat Quo milii ad oraculum videntur alludere, quod sibi redditum filiae Eliphaae narrat. Quo significatur,ut statim exponcinus indecorum est e liomine iustiorem,aut puriorem esse quam Deum. Vulgatus vero transtulit ve nas susurri,id est erbum atteii Iatum,hoc est,no rectu exprclliuia, nec prolatum,sed obscure,'cuiusmodis uinum ei te solet. Qua, re utraque translatio cadit in verba Hebraea, N aptam habet len
II In borrore visionis nocturna , quando Iolet sopor occupare bomines .cehiph proprie ramum significat, siue arboris, siue rupis ,
quem scopulum vocamus per transsationem vero significat cogitationem, quae cum corde ita comparatur, ut ramuS cum a
bore. Hinc fit, ut vulgatus, & septuaginta tranSserant hoc loco, horror visionis, speciem pro genere. Nam horror cogitatio est timorem inij ciens. Potest etiam clarius ex Hebraeo verti cogitationi Dus visionis nocturnae, id est, cum iraecum cogitarem visa, quae nocte hominibus aikrri solent. Ponit enim ter opus, quo percepit oraculum cuius mentionem facit, Quando solet sopor occupare homines. Noctis descriptio est, de nocteqne acceptile narrat oraculum. Quod etiam alijs prophetis contigit, ut Danicii dicenti, Videbam in visione mea nocte. Et Zachariae etiam di centi, Vidi per noctem, & ecce vir ascendens. I Pavor tenuit me, tremor, o omnia ossa mea perterrita sunt. Hac de causa superiori versu, vulgatum,& septuaginta vertisse puto, In horrore visionis. Septuaginta vero apte exponunt, quo pacto ossa suerint Perterrita, traducentes συνέσεισε concussit.
104쪽
Vehementer autem terrebantur Olim prophetae, & alis vim pii, cum visa a Deo offerrentur eis. Adeo ut narret EZechiel prostra Erech. r. tum iacuisse: ab angeloque erectum fuisse in illa uisione quam commemorat gloriae Domini. Daniel etiam narrat , viso ange- Dan. Io.lo perterrui accos fugisse eos, qui cum illo erant. Ipsumque adeo consternatum fuist e,ut viribus omnibus destitutus in terram cecidisset. Et quando uniuerso populo Deus in. monte Synai appa ruit, cunctus populus perterritus ruisse narratur.. Adeo,ut dic rent Moysi, Loquere tu nobis, non loquatur nobis Deus. Ita em Exod. ao. go Eliphaz, in visis sibi oblatis exhorruisse narrat. Et eum rit,ume praesente transiret: inhorruerunt pili carnis mea. i 6 Stetit quidam, cuius non cognoscebam vultum, Mago eorum echiis meis, cT. vocem quasi aurae lenis a diui.
Quod dicit. Mago eoru oeulis meis. Significare videtur vulgatus c, d, et noster at .mam imaginem oblatam esse Eliphaz. Valde tamen id ambiguum est in Hebraeo. Nam Hebraea verba possitiit significare,&oblatam, S non oblatam fuisse, imaginem ullam ei. Nam sepe viuenit in Hebraeo, ut negatio primi membri afflictat si cundum membra. Et ita illa verba. cuius non cognoscebam vultum, . imago coram oculis meis, possitnt Hebraeis idem declarare, quod nec , imago coram oculis meis,&ita ambigue explicatur 1 Chaldaeo . interprete: licet versio eius Latina e regionc posita in Biblia Regia explicate dicat imaginem vidiise . Septuaginta tamen viri,
quorum maxima est auctoritas, aperte vertunt. Nullam imaginem ei tuisse proposita his Verbis, aδον ηπι ου'κ ην με γ' προ ἐ-ν , trici A. . Id est, vidi, & non erat imago coram oculis meis. Forte ire'.ὶ
vero Graeci intelligunt imaginem coram oculis, suis non fuisse, ii 'ciquam quidem cognosceret. Vel a vulgato ambigua relicta est oratio, sicut est in Hebraeo,&Chaldaeo, ut negationis bis in se- . D. cundam propositionem posset vel transire, vel non transire. Quodd. cit Cum ista itua me praesente transiret. Et vocem quassia De lenis, simile visum fuisse declarat eius, quod propositum fuit Eliae, ut narratur in quarto Regum. Nam vidit primo spiria . . Reg. I9. tum grandem,& fortem,& vltimo loco sibilum aurae tenuis. Nam cum Deus, & ea quae Dei sunt primo tractantur difficilia, /α molestia valde videntur :deinde vero facillima hicundissima
que . Cum ergo hoc visum quod commemorat Eliphaa similetitisset eis, de quibus alij prophetae narrant, & in eo, quod ii Iam terresecit, de in eo quod primo sensit spiritum veheme
105쪽
6 CAP. IIII. . citem, deinde vero auram lenem, non dubito, quin a Deo ei tueri torepraesentatum : quod vehementer , ut diximus, eius. dignitatem,& amplitudinem manissistam, atque testatam es.ficit... et Nunquid homo, Dei comparatione iustificabitur, aut factore suo purior erit vir e Id oraculi redditum fuit Eliphar,non illud quod putauit, ut nar rauimus) auctor Bibliae Roberti quod aflare ad probandum in
lam propositionem, Iustus non perit. Quae ut vera habeatur ι t . 'quomodo sit intelligenda , explicuimus. Id est,funditus non pe rijt,& hoc modo bene hoc probatur oraculo. Quoniam iustificaretur vir pius cum Deo, si aeternum acciperet interitum. ih am posset optime de illo conqueri dicens , Quid in te pecca ui λ Quid comerui λ quo merito meo tantum nendo supplicium Et ita David culpam suam cognoscens, a Deoque veniam pedum.1ά tens ait, Tibi soli peccaui,& malum coram te seci ut iustifico ris in sermonibus tuis, & vincas cum iudicaris. Quod oracunium valde huius simile est, valdeque ab eo declaratur, id est, i teor me peccasse, poenaque esse dignum. Vt iustificeris in se monibus tuis in Hebraeo est bedaurecha, Idauarai tem,sicut& sermo in sacra scriptura rem, siue negotium signisi'cat, ut iustisceris ergo cum me condemnaueris, & supplicium irrogaueris. Non enim in probum, sed in improbum virum animaduertes. Et vincas cum iudicaris, id est, Cum impij sup- . plicio allacti de te queruntur,& secum bene non agi iudicant. Qua rationς Estque in Hebraeo id clarius, propiusque accedit ad secundam Deu ,.eum iri partem oraculi Eliphaz, quod in manibus habemus, ua anam impium ani- tlache bescaphtecha purus sis in iudicijs tuis, id est Nulla cubmaduertit. pa contamineris, cum poenas a me expetieris, quasi nullo me rito meo supplicium mihi fuerit constitutum. Ex hoc etiam loco
Muti. ii. optime intelligitur illud Christi apud Matthaeum, Et iustificata est sapientia a filijs suis. Vt sit Hebraismus ianu me banaii a filijssilis, similis eius, quem hoc loco dicit Eliphaz me eloa a
Deo suo. Id est, cum sapientia Dei omnem lapidem mouerit, .et Omnique ratione conata fuerit filios suos, id est populum Hebraeum, frugi facere ad pietatemque informare, nec id fuerit assecuta: nulli iniusta videri poterit, cu poenas luerit persecuta, hos filios reijoendo, a seque expellendo,& alium populit sibi assumendo, & iure suo vendicando. Et hac de causa cunctos homines mundo consumpto Deum in iudiciu vocaturuexistimo.Vt,quia
alij homines aeternis addicentur supplicijs,alij vita beata perpe-
106쪽
tuis temporibus donabuntur, horum causae, atque rationes omnibus manifeste sint, Deusque ut ait David in sermonibus suis
iustificetur, purusque, & vacuus appareat ab illis maledictis, a que conuit ijs, quibus illum iniqui iustis constricti cruciatibus appetent. Quam ob rem Paulus Corinthijs scribit, Nihil mihi i . cor. a. conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum, Sc. Itaque nolite ante tempus iudicare, quousque veniat Dominus, qui illumin bit abscondita tenebrarum, S manifestabit consilia cordium. - Tunc laus erit unicuiq; a Deo. Quare recte dictum suit Eliphaz. Nunquid homo, Dei comparatione iustificabitur, autfactore suo purior erit virρ Esset autem purior, si culpa ipse vacaret, & Deus illum
condemnaret. In culpa enim Deus esse, iniquum reddens iudicium,vir autem extra culpam suisset. Licet autem hic locus non solum a vulgato interprete, sed etiam a septuaginta,&a Chaldaeo eodem modo per interrogationem reddatur, potest tamen ex Hebraeo sine interrogatione verti. Ita vi n ha non sit interrogationis, sed nominatiui signum, hac ratione homo iustificabitur a Deo, & a factore suo purus reddetur vir, habetqne comm dam sententiam ad probandum, quod proposuerat. Nam si a Deo iustificabitur, ergo nec condemnabitur, nec ullo supplicio coercebitur, nec denique peribit. Quae interpretatio licet non nullis Hebraeis magis probetur, prior tamen longe praestantior
mihi videtur, cum ei tam egregij intera retes simul assensi fuerint. Illud vero, Aut factore suo purior eri xir c septuaginta ita ii
terpretantur,ii ἐργωνα τοῦ ἀδε . Id est vel a factis sitis inculpatus erit vir. Caditque in Hebraea verba, si et x hesellii ii fia itiuum esse intelligamus.Nam eisilem consonantibus alia puncta ascribi post uni, ut in Zacharia diximus. Hoc loco vero in gnopere animaduertendum est,Deo reuelante homines olim didicisse viros pios a Deo esse seruandos. Hoc enim, quoniam non satis natura constare potest, oportet cum religiose credere, qui diuinam gratiam conciliaturus est, sicut dicit Paulus, Acceden- Heb. 1 I. tem ad Deum oportet credere quia est, & inquirentibus se remunerator sit.
18 Ecce qui seruiunt ei non sunt Iabiles, O in angelis suis reperit prauitatem.
Haec, & ea, quae sequuntur, usque ad finem capitis, ad oraculum ctiam pertinere existimo, quod Eliphaz relatum sibi narrat. Est autem hic versus, ut mea sert opinio,valde difficilis, non talia ad intelligendum, quina ad contexendum cum superioribus,& sisquentibus dictis. Quod hactenus ego pro dignitate explicatum
107쪽
18 C A P. IIII. D. suisse non vidi. Etenim si ponatur hoc ad demonstrandum illud,
quod proxime dixerat, Nullum virum Deo collatum poste iustia sicari.Ita ut argumentum ex maiori petatur, ad probandiriquod minus est. Hac ratione Angeli,qui hominibus praestant,non sunt mundi Deo collati: ergo nec homines esse possunt. Quo pacto id consequentibus cohaerebit, quibus non dicitur, quanto magis homines puri non erunt : sed quanto magis homines non consistent, sed facile interibunt. Quare hic locus ita mihi tractandus videtur, ut oraculum totum pertineat ad probandum illud con iunctum, quod proposuerat, Pios viros non perire, impios vero perire.Probauit primum ex eo quod sibi responsum fuit.Nullum hominem posse Deo comparatum iustificari. Probat inudo se cundum ex maiori. Nam Angeli, qui natura semper sunt: deprimi ad interitum possunt: quo magis homines intexire poterunt, cum natura mortales sint. Dicit ergo. Ecce qui seruiunt ei,non sunt
nubiles. Chaldaeus id refert ad Prophetas,uirosique deditos Deo, quod mihi sane non placet. Nam quod sequitur quam o magis
qui habitant &c. & concluditur tanquam minus ad omnes spectat mortales cuiusmodi propheta: filerunt.Quare no debet per tinere ad id, quod tanqua maius proponitur. Igitur hoc ad An gelos totum attinere puto, quos stabiles non esse dicit.Quia om
Mi prorsus bonitate praediti non fiant. At tradunt Metaphysici bonum,& id quod est, ita inter se esse conexa,ut nihil uni desit,quodi non desit, & alij. Quod si vacant Angeli aliquo bono: vacant & aliquo eius, quod et L Igitur non omnino prorsisque consistunt. Eodem pertinet, quod est in Hebraeo: & septuaginta viri atque Chaldaeus conuertunt. Seruis suis non credet. Id est,seruis suis omne bonum non tradidit fideiquecommisit, hoc enim interest inter filium Dei, & angelos aliasque creaturas, quod filio Dei
omnia tradita sunt a patre suo, ut ipse testatur.Et in eo sunt om nes thesauri sapientiae, de scientiae absconditi, ut auctor est Paulus. Angellis vero, & alijs creaturis multa,vel potius infinita b ira credita non sunt. Sicut hoc loco dicitur. Et in Angelis suis reperit prauitatem. Vel, ut septuaginta vertunt Id est,tortuosum quid atque malignum. Quo significat infinitis eos com mod is carere. Quare cum infinitis modis eo, quod est, praestat risis imae quaeque creaturae priuentur, infinitis etiam modis pos sunt non consistere, ut recte dicatur stabiles non esse. Quam doctrinam satis planam facit exemplum illud seuerismum inperuersis Angelis statutum,qui propter eorum nequitiam bonis maxilnis euersi sempiternum intcritum acceperi t.
108쪽
I si curato magis hi, qui habitant domos luteas, qui terrenum habent
fundamentum, consumentur velut a tinea eoptime quidem colligitur homines iniquos interituros,si Angeli tam praestanti natura praediti occiderunt.Declarat autem ho minis infirmitatem, & cx materia de qua corpus cius faetu fuit,& ex causa efficiente senij,&consumptionis eius. Dicit ergo. uanto magis qui habitant domos lutera.De corpore intelligit,quod est quasi quaedam domus,& animi receptaculum, qua translati ne usus est etiam Paulus Corinthijs scribens, Si terrestris do- a. or 1 mus nostra huius habitationis dissoluatur. Quae transatio petita est ex eo, quod narratur in Genesi, Formavit Dominus Deus Genesa. hominem de limo terrae, & inspirauit in faciem eius spiraculum vitae, & factus est homo in animam viventem. Quod dicit, qui terrenum habent fundamentum, ad corpus etiam luteum resertur, quo quia hominis vita nititur, cum facile sundamentum conuelli , possit,quippe quod terrenum sit, facile etiam hominibus vel P '. itentissimis atque saeuissimis auferetur vita. Quod dicit: consumentur, velut a tinea, Quidam Hebraei existimant,ante tineam est e vertendum, quod in Hebraeo sitseua, liphne has. Ad hanc sententiam, consumentur antequam in sepulchro vermibus consecti contabescant. Alij Hebraei, quia has arcturum etiam, ut alia qui putant significat a verbo my lius congregare , explicant consumentur,donec fuerit arcturus, id est semper. Sed meliorem esse duco versionem vulgati interpretis: cum ita& septuaginta
viri,& Chaldaeus conuertant.Cohaeretque longe magis cum versu sequenti, quo modus commemoratur,quo quasi a linea homo conteritur. Tangit autem his verbis elegantissimum argumentum, quo explanat quam facile homines a Deo extingui, & vita expelli possunt. Nam ipsi sua sponte, nulla externa eis illata vi
quotidie contabescunt, senescunt, & quasi 1 tinea corroduntur , - . & conficiuntur.Siquidem cum homo ex semine sat humida qua- dam re,ea est vis huic materiae natura attributa,quae in dies eam magis eviccet, ut ita humanae naturae paretur: quae vis nunquam
hominis materiam deserit, sed ei semper insita est. Quo fit, ut tamdiu siccior homo reddatur quamdiu vivit, quam unam caum sani esse senectutis Calenus existimat. Cum igitur homo per se seriemui,
senescat, cur non testatum,& exploratum erit homines omnes eausa.
iniquos: quantumuis viribus & opibus abundare videantur : vutam non multum producturos, sed morte esse mulctandos. Ex
quo satis quidem constat quanta clementia, &stultitia sit inia quorum hominum, qui Deo non obtemperare, sed resistere, &
109쪽
C A P. IIII. D eius iuga v lare audent. Qua malum re homines infirmi nituntur quidnam eorum effert animoSὸ anne lutum, ex quo constant, spiritus eis, & audaciam aflari ad repugnandum omnis Psim. t. tentiZAt quidem erunt,ut ait David,tanquam puluis quem prohcit ventus a facie terrae. De qua re, ut certior fieret Adam, qui Deo aequiparari moliebatur cie Paradisi, expulso Deus dixit, Pulvis es, &in puluerem reuerteris. Ob eamque rem erudite
s τ κῖ σε τὸν τὸ βι neον νοέσας , οῦκ πινος ἐο , i a G -γινη .Quid obsecro sumus tandem, aut ex qua materia nati, ex te ipso coniecturam fac,&tuae vitae genus considera, unde natus, quinam sis, & quis futurus denuo. Genes r. P De manὸ usque ad vesperam accidentur . Exponit quo pacto a tinea quasi corrodantur, & consumantur, quia de mane usque ad vesperam, id est singulis diebus senesciit,& morti propius accedunt. Itaque vere quotidie moriuntur: si 'senes a. cut Adam dictum ruit. In quacumque die comederis ex ligno, morte morieris. Moritur enim quotidie, neque facit moriendi Ttil. 1 oi. finen quousque animam agat.Qua de causa Dauid ait,Dies mei sicut vitabra declinauerunt,& ego sicut foenum arui. Et quia nullo intelligit, in aeternum peribunt. Et hoc loco costare videtur Eliphaahactenus de interitu sempiterno fuisse locutum, cuius causam fatis hic erudite pon it,quia homines cum quotidie moriantur, se tamen mori non intelligunt. Nam si intelligerent, quis tam stes tus, quis tam esset mente captus,qui pro virili parte tantum in lum sibi impendens auertere bona & religiosa vita non curaret Oportet In quo non sine magna admiratione considerandum est, quum cognoscere praecipites libidine, & perturbationibus suis homines serantur,q-0β νς p x vi non sentiant, non videant, quod toties cxperiuntur,quod assidue ante oculos eorum versatur. Vtergo ab interitu nos vindi-'' '' ecurus aeterno, oportet cognoscere nos semper mori, sicut illa dixit Thecuitis, Omnes morimur, & quasi aqua dilabimur in
terram. Memoriam frequenter repetere necesse est volantis ae- tatis, vitaeque senescentis. Quod vero septuaginta vertunt hoc
ορι το μη- Γυς εαυτοις βοηθησα ά πούλ; G. Id est ex eo,quod no potuerint ipsi sibi auxilium serre, perieriit. De illo intelligunt auxilio, quod pietas & vera religio homini bus a runt, quo & perpetua morte liberentur, & vere beatam vitam
110쪽
Qitam consequantur, quibus ossici js iniqui dare operam, perturbationibus sua culpa impediti, & inanibus huius seculi curis iniplicati non potuerunt. Vtramque vero versionem Hebraea verba
patititur. Nam in Hebraeo est ma κ) Ima, noui ala mi beli mesinilenatse ali ioue tu,quod verbum dc verbo tranferentes ita postiliamus interpretari, Eo quod non est, qui ponat, in seculum peri bunt. Illud autem non est qui ponat, doctissime explicauit viil gatus , qui non ponat in corde, vel mente, id est non intelligat Septuaginta vero interpretes cum nata, lenatisah co iunxerunt, quod vulgatus traduxit in aeternum: sed tamen significat etiam Hebraeis sortitudinem siue potentiam, quam si ification em i ptuaginta spectantes intellexerunt, qui non ponat sortitudi anem, silue potentiam, id est, qui non seipsum adiuuet, ut illi trai
zi Qui autem reliqui fuerint, auferentur ex eis. 'Explicat quantus interitus maneat iniquos homines, ut non solium ad ipsos, sed ad posteros eorum perueniat, ut omniS eorum memoria deleatur. Adeo illorum Deus odio ejt, adeo magnum ei stomachum fecerunt. Quapropter Salomon ait, Nomen im- Proueri I o. piorum putrescet. Et altius propheta dixit verbis Dei uxori Iero i . boam, Idcirco ego inducam mala super domum Ieroboam, &percutiam de Ieroboam mingentem ad parietem, & clausum, &nouissimum in Israel,&mundabo reliquias domus Ieroboam, sicut mundari solet fimus, usque ad purum. Quod reliqui, dicit,in Hebraeo et ni ieier, quod verbum quia res varias significat, ita varie hunc locum exponunt Hebraei. Signiscat enim excellentiam, & ita nonnulli exponunt. Auferetur excellentia eorum, id est anima eorum. Significat etiam sunem, & ita quidam Hebraei declarant. Ablatus est funis eorum. Ita enim in huius vitae bonis haerebant. ut existimare viderentur cum hoc seculo ecte colligati. Sed vulgarior est illa huius nominis significatio quam vulgatus, &septuaginta viri secuti sunt.Morientur, non inspientia, duplicem mortem Ioannes in Apocalypsi distinguit, prima est Apoe. xo.
mors iustorum, quam Obire optabat Balaam, ut narratur in numeris. Quam boni viri, ita amant, ut in ca spes omnes suas po- Num. 2suerint,vi Salomon auctor est in Prouerbijs dicens, Iustus sperat Prou. I . in morte sua. Non enim poena est, sed mortalis naturae finis, que beata , & aeterna vita consequitur. Hanc mortem viri boni fa- Duplex pienter appetunt,quoniam se iam diu ad eam optime pararunt 'x Alia est mors ad quam mittuntur impij, ut aeternis cruciamentis apud inferos conssciantur. Haec poma grauissima est, qua