Iacobi Lodoici Strebaei Rhemensis, De electione et oratoria collocatione verborum libri duo, ..

241쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIAnit in discrimen, multo magis decet callide & enucleate dicere, ci tonitrua Periclis in re leui concitare. In omni oratione quaedam figurae sunt, quae multo melius tenui- ter ac preste dicuntur, quam grauiter & elate, Vt eX tenua tio sui Verum ita seres habet,ut ego,qui neq; usu satis, dei, ingenio parum possum, cum patrono disertissimo cop

M rer. Extenuatio alterius ridicula' No quo ei deesset inge- ,, niu, nam neq; parum facetus scurra Sextus Naeuius,neque' - inhumanus praeco est unqua existimatus. Dissimulatio si- . ,α ne amaro re Sue 't filoquu ipse te confirmasses, quu sta- ,, tuisses de pecunia mentione facere, quu paratus medita νγ tusq; venisses, homo timidus virginali verecundia subito ., ipse te retinebas,excidebat repente oratio: quum cuperes V, appellare, non audebas,ne inuitus audiret. Id erat pros ,, es o Ridet Naevium impudentem. Subiectio' Appellandis tempus non erati at tecum anno plus vixit. In Gallia agi ν non potuittat in prouincia ius dicebatur,& Romae iudi- ,, cia fiebant. Interrogationes minutae, non illae graues atq; ,, acerbae' Quid enim nunc agit Sextus Naeuius t qua de re,, cotrouersia est, quod est hoc iudicium, in quo iam bien- i niu versamur quid negocii gerit, in quo ille tot & tales,, viros defatigat ZSummissae altercationes' Pecuniam petit.,, Nunc deniq; Z Verutamen petiit audiamus. De rationibus,, & cotrouersiis societatis vult diiudicarit Sero . verum ali- 3 quando tamen, cocedamus. Trasitus ad docilitate cop

,, ratus Docui quod primu pollicitus sum C. Aquili, caus- ,, sam omnino cur postularet,no fuisse, quod neq; pecunia ,, debebatur:& si maxime deberetur, commissum nihil essem quare ad ista ratione perueniretur. Attede nuc ex edicto praetoris

242쪽

COLLOCATIONE VERB. LIB. II.

praetoris bona P. Quintii possidere nullo modo potu is e.

,, Attentionis petitio Ouod abs te C. Aquili,& a vobis qui , adestis in consilio, quaeso ut diligenter attendatis. Iocus O re,, hominem fortunatum , qui eiusmodi nuncios, seu potius , pegasos habeat. Acutae ac tenues fere sunt dicacitates facetiae. Fictiones leuium personarum, ut fratris Clodiae' a 'Quid tumultuaris sororr quid insanis 3 quid clamore exo in ,, Ω & verbis paruam rem magnam facis Vicinum adole- ,, scentulum aspexisti, candor huius te,& proceritas, Vultus , oculis perpulerui. Saepius videre voluisti, fuisti nonnun- ,, quam in iisdem hortis visa nobilis mulier. Illum filium fati milias patre parco ac tenaci habere tuis copiis deuinctum is non potes. E Cicerone sumito quae sequuntur. Ingressus G ad parandum Atque ut facilius intelligere possitis Iudices iati ea quae facta sunt,indigniora esse, quam haec quae dicimus, V,, ab initio res quemadmodum gesta sit, Vobis eX ponemus. , , in is Distributio. Tres sunt res quatum ego eXistimare possum, ιροε ,, quae obstent hoc tempore Sexto Roscio, crimen, aduersa ,, riorum & potentia,& audacia. Criminis confictionem a M cusator Erucius suscepit, audaciae partes Roscii sibi po- ,, poscerunt: Chrysogonus autem is,qui plurimum potest, ii potentia pugnat. Blanda reprehesio Oveso Eruci. ut hoc M in bonam partem accipias, non enim exprobrandi caussa, M sed commonendi gratia dicam. Si tibi fortuna non dedit, i ut patre certo nascerere,ex quo intelligere posses qui ani--, mus patrius in liberos esset,at natura certe dedit,ut huma--, nitatis non parum haberes. Significatio leuitatis Nam illa ς αν opinor tu quoque concedis leuia esse atque inepta Con--, uiuia cum patre no inibat, quippe qui ne in oppidu qui

243쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIA

se dem nisi perraro veniret. Domum suam istum non fereri quisquam vocabat. Nec mirum,' ut neque in urbe viveret, is neque rure vocaturus esset. Verum haec quoque tu intelligi esse nugatoria. Secura c5 cessio. Esto caussam proferre

non potes: tametsi statim vicisse debeo,tamen de meo iure decedam, & tibi quod in alia causa non concederem, in hac concedam,fretus huius innocentia. Vereor ne in numerandis tam multis figuris sim molestus. Ex his quas diximus, alias generis eiusde intelligere promptu est. Qui quid humile eli ita,ut neque dignitate sententiae praecellat, neque compositam ela ornatam elocutionem magnopere desideret,neq; clamores velit, neq; vehemetes impetus,sed sit fere e sermone populari,& ea ratione tu sentiendi,tum loquendi, quam videmus in grauioribus comoediis: in eam formam de qua nunc agitur, optimo iure includendum puto. si tota caussa proposita sit eiusmodi ut de finibus regundis de stillicidiis,de seruitute praedioru, tota subtiliter agenda. si pars a parte dissentiat,aliter Si aliter expone da. Vna cum re verba & figurie & compositio crescunt.

De elocutione tenui. Caput. l9.

VM MISSUS orator cosuetudinem imitatur, & ab indisertis re plus quam opinione di ffert. Illi sermo purus est,& emendatus,non ita foedus & enormis, ut ad barbarismum so- oecismumq; deueniat. Est enim flagitium quoddam ba bare loqui, & indignum viro liberaliter instituto. Quod qui affectat,ut quasi familiares esse videantur,ex oratorum

numero

244쪽

COLLOCATIONE VERB. LIB. II. numero sua se voluntate eximunt. Ex illis verborum generibus, quae priore libro in ordines descripsimus, vi quit opus esset, in usum vocarentur, assumit latina . quoniam frustra petuntur ornamenta prodigiose linguae, quae primis ingressibus omnium disciplinaru sit exclusa. λssumit

humilia multa. nempe quibus ad eXplicanda rem tenuem in hominum coetu citra deformitate possit uti. Vrbani esse debent,& ingenui moris, no illius rusticanae vastitatis, quae ab humanitate semota est. Deligit pudica. nitida, usitata. propria. Priscis & nouis utitur raro. Illa ad grandiloquentiam,haec ad suauitatem potius accommodantur. Saepius exilia quam sonantia, parua quam gradia, volubilia quam tarda,lenia quam aspera inducit. Nunc inteeris,nunc concisis agit,ut usitata loquendi cosuetudo persuadet. Id quo is facilius rudes intelligat, agemus exemplo. Ope precium in ,, erat, si animaduertistis Iudices, negligentiam eius in accu- ,, sando considerare. Credo quum vidisset qui homines in ,, hisce subselliis sederent, quaesiisse, num ille aut ille deis sensurus esset: de me ne suspicatum quidem , quod antea ,, caussam publicam nullam dixerim. Postquam inuenit ne ,, minem eorum qui possunt & solent, ita negliges esse coe-M pit, ut quum in mentem veniret ei, resideret, deinde spa-

,, ciaretur,nonnunquam etiam puerum vocaret, credo cuiri coenam imperaret,prorsus ut vestro consessu oc hoc con-ri uentu pro summa solitudine abuteretur. Audis hic pura in& inaffectatam loquendi consuetudinem,sermone populi tersiorem,summa grauitate multo summissiorem, verba nec impudica, nec sordida, nec inusitata, nec impropria, nec strepentia grauiter, nec incedentia superbe, nec tarde

245쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIA

repentia, nec concurretia aspere. Humilia quaedam, ut haec, Nonnunquam etiam puerum vocaret, credo cui coenam

imperaret. Reliqua de medio sumpta, quae omni dicendi formae,sed aliter & aliter composita,& figuris, & grauioribus verbis ornata conueniant. Tenuis orator sinquit Cicero in modo sit elegans, nec in faciendis verbis erit audax,& in transserendis verecundus de parcus: & in priscisse reliquisque ornamentis & verborum & sententiarum de- misJor, transsatione sortasse crebrior, qua frequentissime is sermo omnis utitur,non modo urbanorum,sed etiam ru- sticorum. Idem paulo post ' Vta iugirbis quam usitatissi- mis, transtationibus quam mollissimis. Habito verborum delectu, qua ratione iungat illa, dicendum est. Ne tantum laboret in coagmentatione, quantum solent ii, qui molister velut per aequabile jacium feruntur. Si forte compositio lenis occurrit, cur illam recuset oblatam, non Video . Sin illa s quod frequenter accidit) remoratur abire cupientem, partem componit, partem coagmentare ne gligit. Duae pluresve hiant vocales, aliquot etiam conso irantes rixantur horride: serat, si modo sententia bona sit,& illi propria atque dilucida verba respondeant. Nonia eiusmodi compositionis Ciceronem puduit Simul atque , , μαν ego in Siliciam veni, mutatus est. Venerat ad eum illo bi- ,, duo Letilius quidam, homo non alienus a literis. Itaque., eo iste tabellario semper usus est. Is epistolas complures a ,, tulerat. In his unam domo , quae totum immutaret ho- ,, minem . Repente coepit dicere se omnia Verris caussa se velle, sibi cum eo amicitiam cognationemque esse. Vides ut in hoc sermone frequens sit hiatus e concursu vocalium.

246쪽

cOLLOCATIONE VERB. LIB. II. ristium , ut paulo post aspera commissura consonantium. ,, Erant qui putarent Letilium legatum a Verre venisse, qui

in gratiam , amicitiam, cognationemque commemoraret.

Sint breues periodi, si non semper, plerungi tamen membra parua, numerus tenuis,ut qui fit ex iambo frequente, ex pyrrhichio,choreo,trochaeo. Non intelligo hos solum congredi pedes omnes enim reperiuntur in tenuitate dicendi in sed caeteris grauioribus multo frequentiores esse, ,, ut in hac oratione Si me villicus tuus solus deiecisset nonis similia deiecisset,ut opinor, sed aliquis de familia. Recto,, igitur diceres te restituisser Quid enim facilius est, quam i, probare iis qui latine sciant, in uno seruulo familiae no-

,, men non valeret Si vero ne habeas quidem seruum,pr

ν, ter eum qui me deiecerit, clames videlicet: si habeo fa- ,, miliam , a familia mea fateor te esse deiectum. In gracili figura quoniam linguae chitidianae finitima est atque proxima subtilitas in non circunducuntur in pompam numerosae comprehensiones, nc gradia membrorum corpora fundutur,nec frequentantur ampliores numeri qui plena modulatione sensum dem alceant. tantum copositio superat attritu latine loquentium more, & paulo ornatius

atq; lautius accipit audietes 1 Assuescedum igitur optimo generi sermonis,&lingua si viedum iam sub praeceptoribus,ut latine,pure,proprie,dilucide,composite loquaris. Quum sermo fuerit incomtaus & proprius, ut illorum rui & expedite & elegater coma uiantur, ad exprimenum characterem humilem,paruam dulaborandu est. Inueniendae sunt inultae & acutae sententi quales edunt

Aia c.

247쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIA

prudentes & exercitati,ne leuitate rerum oratio tota eleuetur. De medio verba sumenda sunt,ac diligentius paulo metienda quam in familiarium sermone. Quicquid ex- turgescit, quicquid ampullosum est & affectatum , quod priscum & inusitatum , quod audacter nouatum , quod audaci figura modificatum,quod insolens,quod nimium graue,quod effoeminatum & elumbe, quod diffunde sui, quod obscurum & abditum, quod infinitum immensumque,hoc est, nimia tractum circunductione, fugiendum est. Illum dicendi purissimum candorem multis in locis habuit eloquentiae latinae princeps,habuit & Caesar in hac parte meo iudicio)Ciceroni vel aequandus, vel praeserenodus. De viribus eloquentiae non dico,de linguae proprie tate , & recta quadam venustate loquor, in qua vel iudice T ullio summus suit Cadar. Istoc genere fruit temporibus nostris Desiderius Erasmus, cui si opera multa sunt acute subtiliterque consciripta auca vero senilia, quae ex industria deiecit infra si cratem purae & candi

dat tenuitatis. Apud eum ceriosus oe enucleatus est semmo,sententiae crebrae ac mimi Η, ioci multi, nec ingratis ales: verba bona atquρ stat a : figurae urimae, nec abhorrentes ab usu ste uenti. Ambitus ita oontracti,ut spiritum maiorem mn desiderPt. Numerus sepe nullus, saepe pressus a tenustus. Omnia quae susceptu, docet, de

dilucidisserno ampliora fata Laudabilia sunt

in or ore, cui statutu

lumilem, sed tutam Gicendira nem consecta. . acutis oratoribus alii fuerunt impoliti, ut Lrsias quum scriberet orationes quas haberent

pro se

248쪽

COLLOCAΤIONE V E R B. LIB. II. pro se rudes de illiterati. Alii cum Cicerone dicam) in ea- sedem ieiunitate concinniores, id est faceti, florentes etiam ' '& leuiter ornati, qui in hoc solum genere versabantur. Alii qui nihil cedebant his elegantia,& quum Vellent, aut

medium genus, aut supremum facile rapiebant: quorum facultas eloquendi,quia maior est, dc rerum varietati de- centior, ingenuis animis potius capessenda est. Opus est

imitatione,quae quod praeceptis deest,implet:& quod habent praecepta, confirmat. Quos tibi proposueris imitanados,ab una aut altera sententia non iudicabis aut enucleate,aut temperate,aut grauiter egisse: tua te ratio falleret: a toto corpore, vel a tota parte iudicanda est forma dicendi. An ideo Virgilium tenuiter cecinisse bucolica dices, quod versiculus est tenuis, i Fronde super viridi sunt nobis mitia pomat Haudquaquam . sed illorum bonam partem humili materia dc elocutione confecit. Interiecit aliquado optimos versus, qui in canenda heroum maiestate non dedeceant. Nolo igitur leonem aestimes ab unguibus. Perpende quatum sit earum rerum de quibus agitur,pondus, lint'ne graues, an leues. viri quam verba sint quaesta: an sumpta de sermone vulgati, an longius altiusve ad ornatum petita.

Contempla se qui sit habitus figurarum, sint'ne cottidianae formae,an rarae de eximiae. Considera quae ratio componendi,an contexta sit firma coagmentatione, dc numeris expleta,an vero dehiscat iunctura,& subinde numerus abrumpatur. Hoc modo facile cognosces in quo genere collocanda sit omnis oratio. Sed oc nos iuuadi gratia reseramus ad exilem tenuitatem quae repunt humi, no orat

249쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIAria quide, sed vel soluta, vel poetica. Sic enim planius siet

quale sit delineamentum macilentae figurae. Ad hanc sommam pertinent epistolae familiares, quae aliquam mota artem limamque subierunt.Sunt enim tres species epistolarum. Aliae de rebus magnis & grauibus agunt ornate de copiose,& ab orandi facultate,quas possunt, accipiunt vires, eoque dignitatis attolluntur, ut ad hunc quali plebei una ordinem reserri non debeant. Aliae sunt tam viles & abiectae, ut nullo ordine censeantur. Aliae cultar& elegantes, tenues tamen & expressae, quae in elegantium postremo loco sederunt, quippe quae non alio con duntur artificio, quarn leuiores caussae, & controuersiae minores. His dde re runa Mstarum narrationes, non omnes quidem, sed quae recte & nud quod volunt per sequuntur, quales sunt commentarii Caesaris. Alii commentarii, cuiusmodi fuere M. Varronis, & antiquorum, quibus exponebantur elegantiae ac opes lingua: iplinae, simplices erant & faciles, quod adhuc fragmenta demonstrant: & nouissimo ordine contenti, non aucupabantur pueriles delicias,& voluptate illas est, minatas, quibus exarserunt posteri . Relinquebant illam floridam Juauitatem Gelliis, Ausoniis , Politianis, Rhodiginis,l Beroaldis, Crinitis, & id genus sςriptoribus, qui antequam ad rem Veniant, quantum possint in arte dicendi, in pompa ac proludio ostentant, & inani digladiatione

morantur indoctos. Malim veterum compositionem ma sculam & frugiferam, quan uis aliquando tenuem, quam

istorum bellas petitiones, & artificiosam, sed sepe inuti

250쪽

COLLOCATIONE V E R B. Li B. LI. lem palaestram. Qui verecundiore suerunt ingenio, ut

Donatus & Seruius, atque interpretes multi, eas edid runt annotationes, & ea commentaria, quae summis enarrarent quam haberent ipsi de verbis & rebus alienis lsententiam. Stylus ille mea sententia decet interpretem, rhetoricantem venustior aequalitas, & oratio paulo compositior, ut quae vel medium attingit, vel mediocritati quam extremae gracilitati Propior est. Ex poematis graci lia sunt bucolica comoediae mimi epigrammata de rebus minutis, Ampliora quaedam par est assurgere, Odae quaecunque canunt amores,molles risus, blandas voluptates, conuiuia, iocos, iussisque iuuentutis. Quibus est materia grauior, ut deus, ut diui, ut heroes, ut pugiles victores, ut certamina , si rebus aequari volunt, tantum debent asturgere,quantum rebus ipsis dignitatis accres itTyricis r minibus iuueniliter lasciuientibus addantur elegi. & via acum illis in extremis ordinibus sedeant. Item epistolae ramatoriae, cuiusnodi scripsit Ouidius Naso, S luae depres loris argumenti,Satyrae maena ex parte, quantiis in illis mira sit inaequalitas Ad haec batrachom vomachiae, culices, mulae gallicae hortuli, dc siqua sunt opuscula iocosa quidem,sed non indigna quae legantur,vix eam de qua loquimur,excedunt gracilitatem,etiamsi verboru magnitudine non unqua tumescunt. Nec heroici, nec tragici poetae semper alta capi ut sublimes. Homerus aliquido repit, ut quum facit induentem membra Telemachu: & Euripides in colloquio viliu personarum, comico saepe similis est. Est quum boni poetae res humiles, at solertes, Ut apes, exornant honore verborum:quod quu accidit, ad medii