Ab urbe condita libri

121쪽

a norum, sed ne clamorem quidem Sustinere possent nechoreuis mirum esse cessisse milites in acie Deum primias

1 omnium imperator fugeret magis mirari se aliquos stantis oeci lisse, et non omnes comites Cn. Fulvi suisse pavoris ac fugae C. Flaminium, L. Paulimi, L. Postmmium, Cn. ad P. Scipiones adero in eis maluisset quam deserere circumventos exercitiis: Fulvium prope unum nuntium deleti exercitus Romam rodisss. facinus indignum esse Cannensem exercitum, quod Taeis fugorit, in Siciliam deportatum, ne prius inde dimittatur, quam liostia ex Italia decesserit, si hoc i5.idem in Cn. Fulvi legionibus nuper decretum Cn. Fulvio fugam ex proelio ipsius temeritato commisso impunitam esse, et eum in ganea lustrisque, ubi iuventami egerit, senectutem acturum, milites, qui nihil aliud peccaverint, quam quod imperatoris similes fuerint, relegatos prope in exilium ignominiosam pati militiam. adeo imparem libertatem Romae diti ac pauperi, hono

rato atquo inhonorato esse. III reus ab se culpam in militos transferebat eos ferociter pugnam poscentis productos in aciem, non eo quo Oluerint, quia serum dis fusrit, sed post pro die et tempore et loco aequo

instructos, seu famam seu vim hostium non sustinuisse.

eum effuso omnes fugerent, se quoque turba ablatum,

ut Varronem Cannensi p pia, ut multos alios imp 3 mi es qui autem solum s restantem prodesso rei publicas, nisi si mors sua remedio publicis eladibus chitura osset, potuisso non m inopia ommeatus in

loca iniqua incaute deductum, non agmino inexplorato euntem risidiis circumvmtum v aperta, armis, acie victum nec suorum animos nee hostium in potestate habuisse suum cuique ingenium audaciam aut pavos rem facere bis est accusatus pecuniaque anquisitum;

tertio testibus datis, cum praeterquam quod omnibus probris onerabatur, iurari permulti diserent suos pavorisquo initium a praetor ortum, ab eo desertos milis es, eum haud vanum timorem dueis exederent, erga

122쪽

- V XXVI. CAP. 3. 4. C 211 115 dedisse, tanta ira accensa est, ut capite anquirendum contio sucelamaret de eo quoque novum certamen

ortuaru nam cum bis pecunia anquisisset, tertio capitisse anquirere diceret, tribuni platas appellati conlina snegamini se in mora esse, quo minus, quod ei more maiorum pennassum esset, seu legibus seu moribus mallet, anquireret, quoad vel capitis vel pecuniae iudicasset privato. tum Sempronius perduellionis se iussi scare Cn. Fulvio dixit diemque comitiis ab C. Calpurnio praetor urbano petit cindo alia spes ab reo temptata 10 est, si adesse in iudicio Q. Fulvius frater posset, florensium et fama rerum gestarum et propinqua spe Capuae

potiundae id cum per litteras miserabiliter pro fratris 11 capit scriptas petisset Fulvius, negassentque patres e r publica esse abscedi a Capua, postquam dies eo-12 mitiorum aderat, en Fulvius exulatum Tarquinios abiit id ei iustum erilium esse seisit plebs.

IV. Iriter tiae vis omnis belli versa in a Ipuam erat obsidebatur tamen acrius quam oppugnabatur nec abiit famem tolerare servi tia ac plebs poterant aut mittero iuntios ad Hannibarare per custodias tam

artas inventus est Numida, qui acceptis litteris eva 2 imini, prosessus praestaret promissum per intaia Romana castra nocis egressus spem aecendit campanis,

dum Miquid Iuvia superesset, ab omni paris emptimnem ne an ii ceterum in multis certaminibus eque asina proinritans prospera faciebant, pedite superabam

tur sed nequaquam tam laetum vincere quam triste vinci ut parte erat ab obsesso et prope Xpugnato hoste nil tandem ratio est, ut quod viribus deerat arte aequaretur ex omnibus legionibus electi sunt iuvenes maxime vigore a levitate orporum veloces; eis parmae breviores quam equestres et septena iacula

quaternos longa pedes data praefixa ferro, quale hastis Ulilaribus inest. Ita singulos in equos suos accipientes uius ansuefecerim et vehi post ses et desilire pediuiditer ubi datam signum N. id postquam ad s

123쪽

116 LIBER XXVI CAP. . . R. suetudine cotidiana satis intrepide fieri visum est, in eampum, qui medius inter castra murumque erat, ad

versus instructos Campanorum equite ex is a set et, ubi ad Oniecturu teli ventum est, signo dato velites desiliunt pedestris sede acies ex equitatu repente in hostium equites incurrit, iaculaque cum impetu alias suPercistis emittunt quibus plurimis in equos viros

quo passii coniectis permultos volneraverunt, pavoris tamen plus e re nova atque inopinata iniectum est, et in perculsum hostem equites invecti fugam stragem que eorum usque ad portas fecerunt inde equitatu quoque superior Romana res fuit. institutum, ut veli-

10 te in legionibus essent auctorem peditum equivan aciniarum centurionem Q. Navium serunt, honor usi ei apud Imperatorem suisse. cum in hoo statu ad Capuam res esseni Hannibalem diversum Tarentinae arcis potiundae Capuaeque

Drstinendas trahebant curae vicit tamen respectus Capuae, in quam Omnium sociorum liostium qu eonversos videbat animos, documento futurae, qualemcumque

eventum desectio ab Romanis habuisset igitur magna parte impedimentorum relicta in Bruttiis et omni gravior armatu cum delectis peditum equitumque quam poterat aptissimus ad maturandum iter in Campaniam contendit menti tamen iam raptim euntem tres et

triginta elephanti in valle occulta post Tilata momum imminentem capuae consediti adveniens eum eastolium Galasiam praesidio vi pulso cepisset, in ei

cumsedentis Capuam Se Vertit, praemissiSque nuntiis Capuam, quo tempore castra Romana adgressurus esset, ut eodem et illi ad eruptionem parati portis Omiailms ses effunderent, ingentem praebuit terrurem nam

alia parta ipso adortus est, alia Campani omnes, equites peditesque, et cum iis Puniciun praesidium, cui Bostar et Hanno praeerant, rurit Romani ut in re trepida, ne ad unam concurrena partem aliquid audesens re

linqueroni, ita inter sess copias partiti sunt M. Claudius

124쪽

MBER XXVI. CAP. 5. a. c. 211 117 Campanis, Fulvius Hannibali est oppositus C. Nero propraetor cuin equitibus se legionum via, quae Suessulam fert, C. Fulvius Flaccus legatus cum ostiali equitatu constitit e regione Volturni amnis proelium s non solito modo clamore ac tumultu est coeptum, sed ad alium virorum, equorum armorumque sonum dispinsita in muris Campanorum inbellis multitudo tantum cum aeris erepitu, qualis in desectu luna a silenti Melaeieri solet, edidit clamorem, ut averteret etiam pugnantium animos Campanos fastile a vallo Appius arcebat 10 maior vis ab altera parte Fulvi in Hannibal et Poeni 11 urgebant legio ibi sexta loco cessit, qua pulsa cohors Hispanorum cum tribus elephantis usqu ad vallum

pervasit, ruperatque mediam aciem Romanorum et in ancipiti spe ac periculo erat, utrum in castra pedirumperet an intereluderetur a suis. quem pavorem

legionis periculumque castrorum uinus ubi vidit, Q. Navium primoresque alios centurionum hortatur, ut

cohortem hostium sub vallo pugnantem invadant in

summo diseramin rem verti aut viam dandam iis esse 13 et minor conatu, quam condensam aciem rupissent, in castra inrupturos, aut conficiendos sub vallo esse. nec magni certaminis rem sore paucos esse et ab suis 14

interclusos, et quae, dum paveat Romanus, interrupta acies videatur, eam, si s utrimque in hostem vertat, ancipiti pugna medios eircumventuram. Navius ubi 15 haec imperat is dicta accepit secundi hastati signum ademptum signifero in hostis inseri, iacturum in medios eos minitans, ni s propere sequantur milites otia

tem capessant pugnae ingens corpus erat, et urma 16 honestabant, et sublatum alte signum converterat ad spectaculum cives hostesque ceterum postquam iam 17 ad signa pervenerat Hispanorum, tum undique in eum tragulae coniectae et prope tota in unum acies versa;

sed neque multitudo hostium neque telorum vis arcere

impetum eius viri potuerunL VI Et M. Atilius lega 1 tu primi principis ex stilam legione signum inseres

125쪽

118 LIBER P. λ μ α α 543J in cohortem Hispanorum coepit et qui eastris praeerant L. Porcius Liciniis et T. Popilius legati pro alio

acriter propugnant elephantosquo transgredientes in

ipso vallo coniiciunt quorum corporibus cum oppleta fossa esset, velut aggere aut ponte iniecto transitum hostibus dedit cibi si per stragem iacentium elephan- toriam atrox edita caedes altera in parte castrorum

iam inpulsi erant Campani Punicumquo praesidium et sub ipsa porta capuae, quae Vulturnum seri, pugna batur; neque iam armati inrumpentibus Romanis resistebani quam porta ballistisse Nomburius instructa massilibus procul hostis arcebat et suppressit impetum

Romanorum vulnus imperatoris Ap. Claudi, cui suos

ante prima signa adhortanti sub laevo umero summum pectus gaeso ictum est magna vis tamen hostium ante portam est caesa, ceteri trepidi in urbem con-6 nil si et annibal, postquam cohortis Hispanorum

stragem vidit summaque vi castra hostium defendi, omissa oppugnatione recipere signa et convertere agmen

peditum obiecto ab tergo equitatu, ne hostis instaret, mepit legionum ardor ingens ad hostem insequendum fuit; Flaccus receptui cani iussit, satis ad utrumque prosectum ratus, ut et Campani, quam haud multum in Hannibale praesidii esset, et ipse annibal sentiret caesa eo die iii huius pugnae auctores sunt octo milia hominum de Hannibalis exercitu, tria ex

Campanis tradunt, signaque Carthaginiensibus uim deeim adempta, duodeviginti Campanas apud alios nequaquam tantam molem pugnas inveni plusque pavoris quam certaminis fuisse, eum inopinat in castra Romana Numidae Hispanique eum elephantis 1 10 pissent, elephanti per media castra vadentes stragem

tabemaculorum ingenti sonitu ac fugam abrumpentium 1 vincula iumentorum sacerent fraudem quoque super tumultum adieetam inmissis ad Hannibalo, qui habitu Italico gnari Latinas in uuae inherent consulum Θrbis, quoniam amissa castra essent, Pro se quemque

126쪽

MBER XXVI. CAP. . . , c. 211 Iis militum in proxumos montes sugere sed eam celeriter 12 cognitam fraudem oppressamque magna catas hostium; elephantos igni e castris exactos Hoe ultimum ut 13 curuos initum finitumquo est ante deditionem e puas proelium fuit medix tuticus, qui summus magistratus apud Campanos est, eo anno Seppius Loesius erat, loco obscuro tenuique ortuna ortus. matrem 14 eius quondam pro pupillo eo procurantem familiare ostentum, cum respondisset haruspex summum quod

esset imperium Capua perventurum ad eum puerum, nihil ad eam spem adgnoscentem dixisso serunt ne iotu perditas res ampanorum narras, ubi summus honos ad filium meum perveniet.' ea ludificatio veri et ipsa is in verum vertit; nam cum fame erroque urgerentur nec spes ulla superesset isti posse, iis, qui nati in

Spem honorum erRnt 11Onores detrectantibus, Loesius II

querendo desertam ac proditam a primoribus Capuam summum magistratum ultimus omnium Campanorum

VII. Ceterum Hannibal ut nec hostis elici amplius 1 ad 1hignam vidit neque per castra eorum perrumpi ad Capuam posse, ne suos quoque commeatus interdiu aderent novi consulas, abscedere inrito incepto et moverea Capua statuit castra. multa secum, quonam inde siro pergeret, volventi subiit animum impetus caput ipsum belli Romam petendi, cuius rei semper cupitae praetermissam occasionem post Cannensem pugnam et alii vulgo rem sti)ant et ipso non dissimulabat nee sepi 4nat pavore ac tumultu non esse desperandum aliquam

partem urbis occupari posse; et, si Roma in diseri omine esset, Capuam extemplo omissuros aut ambo imperatores Romanos aut alterum ex iis, et, si divi,sissent optas, utrumque infirmiorem factum aut sibi

aut Campanis bens gerendae rei sortunam daturos esse.

una ea cura angebat, ne, ubi abscessisset, extemplo edederentur Campani. Numisiam promptum ad omnia

audenda taetroque donis perlicit, ut litteris Reeeptis

127쪽

120 MBKR XXVI. M. . . , s. e. 543J specie tra sugas castra Romana ingressus altera paris elam Capuam pervadat litteras autem erant adhortations plenae prosectionem suam, quae salutaris tuis foret, abstracturam ad defendendam Romam ab inpugnanda Capua duces atque Xercitu Romanos. Θ desponderent animos tolerando paucos dies totam so- luturos obsidion sem. inde navis in flumine Vulturno conprehensas subisti ad id, quod iam ante praesidii causa

1 fecerat, castellum iussit quarum ubi tantam copiam esse, ut una nocte traici posset exercitus, allatum est cibariis decem praeparatis deductas nodis ad Grium aedis aes ante lucem traiecit.

VIII Id priusquam fieret, ita suturum conpertum

ex transfugis Fulvius Flaccus senatui Romam cumscripsisset, varie animi hominum pro cuiusque ingenio adfecti sunt ut in ro tam trepida senatu sxtemplo vocato P. Cornelius, cui Asinae cognomen erat, Omnes duces exercitusque ex tota Italia neque Capuae neque ullius alterius rei memor ad urbis praesidium revο--bati Fabius Maximus abscedi a Capua terreriquo heircumagi ad nutus comminationesque Hannibalis nubctiosum ducebat qui ad Canaias victor ira tamen ad urbem ausus non esset, eum a Capua repulsum spem potiundas urbis Romae cepisssi non ad Romam N

sidendam, sed ad Capua liberandam obsidionem ire. Romam cum eo exercitu, qui ad urbem esset, Iovem foederum ruptorum ab Hannibal testem deos quo alios defensuros esse has diversas sententias media sententia . Valerii Flacci vicit, qui utriusque rei memor imperatoribus, qui ad Capuam essent, scribendum in suit, quid ad urbem praesidii esset quantas autem Hannibal copias duceret aut quanto exercitu ad C Vpuam obsidendam opus esset, ipsos scire si ita Romam ducibus alter et exercitus pars mitti posset, ut ab

reliquo et duos et exercitu Capua recte obsideretur, inter o compararent Claudius Fulviusquo utri obsidenda Capua, utri ut prohibendam obsidione patriam

128쪽

LIBER XXVI. CAP. . s. a C. 211 121 Romam veniundum esset. laoc senatus consulto Capuam sperlato Q. Fulvius proconsul, cui collega ex vulnere Restro, digrediundum Romam erat, o tribus exercitibus milite electo, ad quindecim ni ilia peditum, mille equites Vulturnum traducit inde cum Hannibalem Latina via 10

iturum satis comperisset, ips per Appiae municipi quaequ propter eam viam sunt, etiam, Coram Lavini vi praemisit, ut commeatus paratos et in urbibus ii haberent et ex agris deviis in viam proferrent ramsidiaque in urbes contraherent, ut sua euique res in

blica in manu es Set. IX. Hannibal quo die Vulturnum est transgressus, haud procul a flumine castra posmi postero die praetero Calos in agrum Sidistinum pervenit. cibi diem unum populando moratus per Suessanum Allifanumquo et

Casinatem agrum via Latina ducit sub Casin biduo stativa habita et passim populationes sactae inde prae ster Interamnam Aquinumque in Fregellanum Uxum ad Lirim fluvium ventum, ubi intercisum pontem a Fr gellanis morandi itineris causa invenit et Fulvium

Vulturnus tenuerat amnis navibus ab Hannibal in censis rates ad traiciendum exercitum in magna inopia materiae aegre comparantem traiecto ratibus exercitu relicum Fulvio expeditum iter non per urbes modo sed circa viam expositis benigne commeatibus erat, alacresque milites alius alium, ut adderet gradum memor ad defendendam iri patriam, hortabantur Romam F ellanus nuntius diem noctemque itinere continuato ingentem attulit terrorem tumultuosius, quam quod

allatum erat, eoncursus hominum adfingentium vana auditis totam urbem concitat ploratus mulierum non ex privatis solum domibus exaudiebatur, sed undique matronae in publicum flusas circa deum delubra discurrunt, crinibus passis aras errentes, nixae genibus, supinas manus ad caelum ac deos tendentes orantes 8que, ut urbem Romanam e manibus hostium eriperent matresquo Romanas et liberos parvos inviolatos ser-

129쪽

122 LIBER CAP. s. 10. U. c. 43J- Comat senatus magistratibus in foro praesto est, si quid consulere velint alii accipiunt imperia disceduntque ad sua quisque officiorum partes, alii Grunt Se si quo usus operae sit praesidia in arce, in Capitolio, in muris, circa arbem, in monta etiam Albano 10 atqus arce Aefulana ponuntur inter hunc tumultum

Q. Fulvium proconsulem profectum cum exercitu Capua sertur cui ne minueretur imperium, si in urbem venisset, decemit senatus, ut Q. Fulvio par cum comi sulibus imperium esset Hannibal insessius Di populato agro Fregellano propter intercisos pontis, per Frusinatem Ferentinatemque et Anagninum agrum in Labi- I canum venit inde Algido Tusculum psetiit, nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsus Gabios descendit. indo in Pupiniam exercitu demisso octo milia passuum 1 ab Roma posuit castra quo propius hostis accedebat,

eo maior caedes fiebat fugientium praecedentibus Numidis, pluresque omnium generum atque aetatium estpiebantur. X. In hoo tumultu Fulvius Flaccus porta capenaeum exercitu Romam ingressus media urbs per carinas Esquilias contendit inde egressus inter squilinam

Collinamque portam posuit castra aediles plebis commeatum eo conportarunt consules senatusque in castra venerunt ibi B summa re publica consultatum placuit consules circa portas Collinam Esquilinamque

ponere castra, C. Calpurnium praetorem urbanum Capitoli arius arci praeesse et senatum requentem inser eontineri, si quid in tam subitis rebus onsulto opus esset Inter naee Hannibal ad Anienem fluvium tria milia passuum ab urbs astra admovit ibi si, livis positis ipso cum duobus milibus equitum ad poditam Collinam usque ad Herculis templum est progressus atque, unde proxime poterat, moenia situmque urbis obequitans contemplabatur id eum tam licenter atqus

otiose facere Flacco indignum visum est itaque immisit equites summoverique atque in astra redigi hostium

130쪽

LIBER CAP. 10. 11. a C. 211 123 equitatum iussit cum commissum proelium esset, com

sules transfugas Numidarum, qui tum in Aventino ad milla et ducenti erant, media urbs transtro squiliasiiure inuit, nullos aptiores inter eonvalles tectaque hor 6Drum e sepulem et emas rudique vias ad pugnam dum futuras rati quos eum ex arco Capitolioque clivo Ρublicio in equis decurrentis quidam vidissent, captum

entinum conclamaverimi ea re tantum tumultum

ac sugam praebuit, ut, nisi castra Punica extra urbem fuissent, effusura se omnis pavida multitudo fuserit; tunc in domos atque in tecta refugiebant vagosque in viis suos pro hostibus lapidibus telisque incessebant. nec comprimi tumultus apeririquo error poterat re ssertis itineribus agrestium turba pecorumque, quas repentinus pavor in urbem compulerat equestre proe situm secundum fuit, summotiquo hostes sunt et quia

multis locis comprimendi tumultus erant, qui temere oriebantur, placuit omnes, qui dictatores. OIlSules censoresve fuissent, cum imperio esse, donec recessisset a muris hostis. et diei quod reliquum fuit et nocto 10 insequenti multi temere excitati tumultus sunt compressiqUB.

XI. Postero die transgressus Anienem Hannibal a in aetem omnis copias eduxit; nec Flaccus consulesqus e tamen detrectavere instructis utrimus exercitibus sin esus pugna casum, in qua urbs Roma victori praemium esset, imber ingens grandine mixtus ita uti amque aciem turlaavit, ut vi armI reteritis in astra sese receperint nullius rei minore quam hostium metu. et postero die eodem loco acies ing tructas eadem tempestas diremit ubi recepissent se in castra, mira serinnitas eum tranquillitate oriebatur in religionem ea res apud Menos versa est, auditaque vox Hannibalis sertur, potiundas sibi urbis Romae modo mentem n dari, modin fortunam minuere etiam spem eius duas

aliae, parata magnaque res magna illa, quod eum ipse ad moenia urbis Romae armatus sederet, milites