Ab urbe condita libri

131쪽

124 Um XXVI. CAP. 11. 12 U. α 54M sub vexillis in gilpplementum Hispaniae profectos audiit; parva autem, quod per eos dies eum foris agrum, in qu ipse castra haberet, venisse nihil ob id deminuto pretio cognitum ex quodam captivo est id vero adeo

superbum atque indignum visum eius soli, quod ipssbello captum possideret habererius, inventum Romae emptorem, ut extemplo vocato praecone tabernas argemiarias, quae rea forum Romanum essent, iusserit venire his motus ad Tutiam fluvium astra rettulit, sex milia passuum ab urbe indo ad lucum Feronias

pergit ire, templum ea tempestate inclutum divitiis. Capenates aliique, qui accolae eius erant, primitias humam eo donaque alia pro copia portantes multo auro argentoque id exornatum habebant iis omnibns donis tum spoliatum templum aeris acervi, cum rudera

milites religione inducti iacerent, post prosectionemi Hannibalis magni inventi huius populatis templi haud dubia inter scriptores est. Coelius Romam euntem ab Ereto doertim eo Hannibalem tradit iterque eius abii Mais Cutiliisqus et ab Amitem orditur ex campania

in Saninium, inde in Paelignos pervenisse praeterque oppidum Sulmonem in Marrucinos transisso, indo Albensi agro in Marsos, hinc Amiternum Forulosque i vicum venisse. nequo ibi error est, quod tanti ducis tantiquo exercitus vestigia intra tam brevis aevi memo

riam potuerint confundi cisso enim ea constati tantum id interest, veneritne eo itinere ad urbem, an ab urbs in campaniam redierit. XII ceterum non quantum Romanis pertinacias ad premendam obsidione Capuam fuit, tantum ad de-

sendondam Hannibali namqus per Samnium et Lucanos in Iruttium agrum ad fretum a Regium eo cursu contendit, ut prope repentino adventu incautos op- presserit. Capua etsi nihilo segnius obsessa per eos dios suprat, tamen adventum Flacci s sensit, et admiratio orta est non simul regressum Hannibalem iud per

conloquia intellexerunt relictos in desertosque et spem

132쪽

Capuae retiliendae delitoratam apud Oenos esse ac 5 cessit edictum pro eonsulis ex senatus consulto propo

situm vulgatumque apud hostis, ut qui civis Vmpanus certam diem amauiisset, in fraude esset nec ulla saeta est transitio metu magis eos quam fide com tinente, quia maiora in desectione deliquerant, quam quibus ignosci posset ceterum quem ad modum nemo privato consilio ad hostem transibat, ita nihil salutare in medium consulebatur. nobilitas rem publieam deseruerant neque in senatum cogi poterant in magistratu erat, qui non sibi honorem adiecisset, sed indignitat sua vim a ius magistratui, quem gerebat,

dempsisset iam ne in foro quidem aut publico loco sprincipum quisquam apparebat, domibus inelusi patriae occasum eum suo exitio in dies expectabant summa 10 curas ninis in Bostarem annonemque, praesectos praesidii Punici, versa erat, suo, non sociorum perbculo sollicitos. ii conscriptis ad Hannibalem litteris 1i

non libere modo sed etiam aspere, quibus non Capuam solam traditam in manum hostibus, sed se quoque et praesidium in omnis cruciatus proditos incusabant ab raisso eum in Bruttios velut avertentem sese, ne Capua

in oculis eius caperetur; at hercule Romanos ne oppugnatione quidem urbis Romanas abstrahi a Capua obsidenda potuisse tanto constantiorem inimicum o iamanum quam amicum Poeniti esse si redeat Capuam bellumqus omne eo vertat, et se et Campanos paratos eruptioni sore. non cum Reginis equo Tarentini 14

hellum gesturos transisse Alpis ubi Romanae legion Essint, ibi et Carthaginiensium exercitus debere esse. Sie ad Cannas, sic ad Trasumennum rem bene gestam

coeundo conseriindoque cum hoste castra, fortunam

temptando. in hanc sententiam litteras conscriptae 16 Numidis proposita merced eam professis operam damtur ii specis transfugarum eum ad Flaccum in castra

venissent, ut inde tempore capi abirent, amesque, quas iam diu Capuae erat, nulli non probabilem causam

133쪽

126 UBER XXV CAP. 12. 13. 4R. . o. 43Ji transitionis faceret, mulier repente Campana in castra venit, scortum transfugarum ni iis, indicatque imperatori Romano Numidas fraude eomposita transisse litte-II ras quo ad IIannibalem ferre id unum ex iis, qui tibi rem aperuisset, arguere se- paratam esse productus

primo satis constanter ignoramis mulierem simulabat; paulatim dein convictus veris, cum tormienta posci ex parari videret, fassus id ita esse, litteraeque prolatae,1 et additum etiam indicio, quod celabatur, et alios πειρ1 Ginsfugarum Numidas agari in astris Romanis si

supra septuaginta Omprensi et cum transfugis novis mulcati virgis manibusque praecisis Capuam rediguntur. conspectum tam triste supplicium fregit animos Cam- panorum XIII. concursus ad curiam populi factus

coegit Loesium senatum vocare; et primoribus, qui iam diu publicis consiliis aberant, propalam minabam tur, nisi venirent in senatum, circa domos eorum iturosso et in publicum omnis vi extracturos esse is timor hequentem senatum magistratui praebuit ibi eumesilari do legatis mittenvis ad imperatores Romanos

agerent, Vibriis Virrius, qui defectionis auctor ab Romanis fuerat, interrogatus sententiam negat eos, qui do togatis et do aes ac deditione loquantur, meminissa, nec quid facturi fuerint, si Romanos in potestate

habuissent, nec quid ipsis patiendum sit. 'quid' vos' inquit ' eam deditionem sors censetis qua quondam. ut adversus Samnites auxilium impetraremus, nos nostr 5 γε omnia Romanis dedidimus iam o memoria e eessit, quo tempore M in qua fortuna a populo Romano defecerimus iam, quem ad modum in desectione praωsidium, quod poterat emitti, per cruciatum B ad con- tumeliam necarimus quotiens in obsidentis quam inimico eruperimus, castra oppugnarimus, Hannibalem vocaverimus ad opprimendos ens hoc, quod re Entissimum est, ad oppugnandam Romam hinc eum mis

rimus ago contra, quas illi infesto in nos se rini, repetite, ut ex eo, quid speretis, habeatis eum hi,istis

134쪽

LIBER XXVI. CAP. 13. C. 211 127 alienigena in Italia osset . et Hannibal hostis, et cuncta bello arderent, omissis omnibus, omisso ipso Hannibale ambo consules et duo consulares exercitus ad

Capuam oppugnandam miserunt alterum amrum ci iscumvallatos inclusosque nos fame macerant, et ipsi nobiseum ultima pericula et gravissimos labores pedipessi, circa vallum a lassas saepe trucidati ad props ad extremum castris exuti sed mitio haec vetas satqus usitata res est in oppugnanda laostium urbe labores a pericula pati illud irae atqus odii execrabilis temptabilisque indicium est Hannibal ingentibus 10 copiis peditum equitiunque castra oppugnavit et ex parte cepit tanto periculo nihil moti sunt ab obsidione profectus trans Vultumum perussit Calenum agrum nihil tanta sociorum clade avocati sunt ad 11 ipsam urbem Romam insesta signa ferri iussit eam quoque tempestatem imminentem spreverunt transgressus Anienem amnem tria milia passum ab urbs castra posuit, postremo ad moenia ipsa et ad portas

accessit Romam se adempturum eis, nisi omitterent Capitiim ostendit non omiserunt seras bestias, caeco I2im liet ac rabie concitatas, si ad cubilia si catulos earum ire pergas, ad opem suis ferendam avertas:

Romanos Roma circumsessa, coniuges liberi, quorum 13 ploratas hinc prope exaudiebantur, arae, laci, deum delubra sepulcra maiorum temerata ac violata a Capua non avertemini tanta aviditas supplicii expetendi, tanta sanguinis nostri hauriendi est sitis nee iniuria sorti istin nos quoque idem secissemus, si data fortuna essetiitaque quoluam al1ter dis Luna ortalibus est visum eum mortem se recusare quid 'In debeam, cruciatu contumeliasque, quas parat hostis, dum liber, dum mei potens sum, effugere morte praeterquam honesta, etian)leni possum non videbo Ap. Claudium et Q. Fulvium 15 victoria insolenti subnixos, neque vinctus per urbem Romanam triumphi spectaculum trahar, ut deinde in orcere viam em aut ia palum deligatus lacerat rimis

135쪽

I28 LIBER XXVL CAP. 13. 14. sa. U. c. 4M tergo cervicem securi Romanae subiciam nec dirui

incendique patriam videbo, nec rapi ad stuprum matres 16 Campana virginesque et ingenuos pueros Albam, unde ipsi oriundi erant, a fundamentis proruerunt, ne stirpis, ns memoria originum suarum extaret: nedum eos C puas parsum credam, cui infestiores quam Carthaginii sunt itaqus quibus vestrum ante sato cedere, quam liue tot tam Beerba videant, in animo est, iis apud 18 mo hodis epulae instructae parataeque sunt satiatis vino ciboque poculum idem, quod mihi datum fuerit, circumferetur ea potio corpus a cruciatu animum a

contumeliis, oculos, auris a videndis audiendisque omnibus acerbis indignisque, quae manent victos, vindicabit. parui erunt, qui magno rogo in propatulo aedium is accenso corpora exanima iniciant haec una via et honesta et libera ad mortem et ipsi virtutem mix buntur hostes, et Hannibal sortis socios sese ab se

1 desertos ac proditos esse.' XIV. Hanc Orationem Virri plures cum adsensu audierunt, quam forti animo id, quod probabant, exsequi potuerunt maior pars Senatus, multis saepe bellis expertam populi Romani clementiam haud diffisbintes sibi quoquo placabilem fore, legatos ad dedendam Romanis Capuam decreverunt miseriintque t Vibium Virrium septem et viginti sermo sonatores domum secuti sunt epulatique cum e et, quantum sacere potuerant alienatis mentibus vino ab imminentis sensu mali, veneniim omn- sumpserunt;

inde misso convivio dextris inter g datis ultimoque conplexu conlacrimantes suum patriaeque casum alii, ut eodem rogo cremarentur, manserunt, alii domos digressi sunt in laletae cibis vinoqu venae minus efficacessi in maturanda morte vim veneni fecerunt itaque

noctem totam plerique eorum et diei insequentis paritem Ma-animam rarum omnes tamen prius, quam aperitiatur hosSibus portae, expirarunt 6 Postero die porta Iovis, qua Uversu castrarum mana erat, iussu proconsulis aperta es ea intromissa

136쪽

LI B XVI. AP. 14. 15. a. c. 211 129

legio una et hiae alae cum C. Fulvio legato is ii in omnium primum arma telaque, quas Capuae erant, ad

se conserenda curasset, custodiis ad omnes portas dispositis, ne quis exire aut emitti posset, praesidium m-nicum comprehendit, senatum Campanum ira in castra ad imperatores Romanos iussit. inus cum Venissent, extemplo iis omnibus catenae iniectae, iussique ad uaestores est,rro quod auri atque argenti haberent. .

auri pondo duo milia septuaginta fuit, argenti triginta milia pondo et mille ducenta. senatores quinque et sviginti Cales in custodiam, duodetriginta eanum missi, quorum de sententia maxime descitum ab Romanis constabat. V. de supplicio Campani senatus haud iquaquam inter Fulvium Claudiumque eonveniebat,saestis

impetrandae veniae Claudius, Fulvio durior sensentia erat itaque Appius Romam ad senatum arbitrium eius 2

rei totum reiciebat: percunctandi etiam aequum ess 3 potestatem fieri patribus, num communicassent consilia

cum aliquis sociorum Latini nominis municipiorumJ, et num ope eorum in bello forent adiuti id vero minime committendum esse Fulvius dicere, ut sollicitarentur criminibus dubiis sociorum fidelium animi et subicerentur indicibus, qui negite quid direrent neque quid facerent, quicquam umquam pensi fuisset;

itaque se eam quaestiollem oppressurum Xtincturumque. ab Io sermone cum digressi essent, et Appius quamvis ferociter loqueutem collegam non dubitaret tamen litteras super tanta re ab Roma expectaturum,

I ulvius, ne id ipsum impedimentum incepto foret, di 6 mittens praetorium tribunis militum ad praesectis socium imperavit, uti duobus milibus equitum delectis dinuntiarent, ut ad tertiam bucinam praest essent. cum hoc equitatu nocte Teanum prosectus prima lues portam intriini atque in forum perrexit concursuque ad primum equitum ingressum facia magistratum Sidicinum citari iussit imperavitque, ut produceret Cam- Panos, quos in custodia haberet producti omnes vir 8

137쪽

am UM XXVI CAP. 15 16 U. e. 64Mgisque caesi a securi percussi inde citato quo Cales

percurrit ubi cum ini ibunali consedisset productique Campani deligarentur ad palum, eques citus ab Roma venit litterasque a C. Calpurei praetore uisio et senatus consultum tradit murmur ab tribunali totam contionem perarasit, differri rem integram ad patres do Campanis et utrius id ita esse ratus acceptas

litteras neque resolutas cum in gremio reposuisset, praeconi imperavit, ut lictorem lege agere iuberet ita de iis quoque, qui Calibus erant, sumptum supplicium. a tum littora lectas senatusque consultum prum ad impediendam rem actam, quae summa ope adproperata

1 erat, ne impediri posse consurgentem iam Fulvium Tam e Vibellius Campanus, per mediam vadens turbam, nomin inelamavit et eum mirabundus, quidnami sese vellet, resedisset laeeus, me quoque' inquit 'iub oecidi, ut gloriari possis multo sortiorem, quam

is ipse es, virum abs te occisum esse.' cum Flaccus negaret profecto satis compotem mentis esse, modo

prohiberi etiam se, si id vellet, senatus consulto di-I ceros, tum Vibellii is quando quidem' inquit capta patria, propinquis amicisque amissis, cum ipse manu mea coniugem liberosque intersecerim, ne quid indigni paterentur, mihi ne mortis quidem copia eadem est, quae his civibus meis, petatur a virtute invisaei huius vita vindie aes atque ita gladio, quem veste

texerat, per adversum pectus iransfixus anto podes imperatoris moribundus procubuit XVI. Quia et quod ad supplicium attinet Campanorum et pleraqua alia des Flacci unius sententia acta arant, mortuun Ap. Clau- dram sub deditionem Capuae quidam tradunt. hunc I quoque ipsum auream neque sua sponte venisse Cales neque sua manu intersectum, sed eum inter ceteros

ad palum deligatus mori uret, quia parum inter strepitus exaudiri possent quae vociferabatur, silentium fieri laeeum iussisse tum Tauream illa, quae ante memorata sunt, dixisse, virum se sortissimum ab nex

138쪽

UM XXVI. CAP. 16. a. c. 211 13Iquaquam pari ad virtutem occidi sub haec dicta iussu

proconsulis praeconem ita pronamtiasse V lictor, viro

forti adde virgas et in eum primum lege age ' lectum quoque senatus consultum, priusquam securi seriret, quidam auctores sunt; sed quia adscriptum in senatus consuli fuerit, si ei videretur, integram rem ad sen tum reiceret, interpretatum esse, quid magis e re

publiea duceret, aestimationem sibi permissam. Capuam a Calibus reditum est Atellaque et Calatia in deditionem acceptae. cibi quoque in eos, qui

capita rerum erant, animadversum ita ad septuaginta principes seIIatus inter et ii trecenti serm nobiles Campani in carcerem conditi alii per sociorum Latini nominis urbes in custodias dati variis earibus interierant; multitudo alia civium Campanorum venum data. de urbe agroque reliqua consultati fuit, quibusdam delendam censentibus urbem praevalidam, propinquam, inimicam ceterum praesens utilitas vicit; nam propter

agrum, quem omni fertilitate terrae satis constabat primum in Italia esse, urbs servata est, ut esset aliqua aratorum sedes urbi frequentandae multitudo incola 8rum libprtinorum quo et institorum opificumque retenta;

ager omnis et tecta publica populi Romani facta. ceterum habitari tantum tamquam urbem Capuam se is quentarique placuit, corpus nullum civitatis nec sen tum nec plebis concilium nee magistratus esse sine ioconsilio publico, sine imperio multitudinem, nullius rei inter se sociam, ad consensum inhabilem ore prae-

foetum ad iura reddenda ab Roma quotannis missuros. ita ad Capuam res compositae consilio ab omni parte laudabili. severe et celeriter in maxime noxios animad versum multitudo civium dissipata in nullam spem

reditus non saevitum ineendiis ruinisque in tecta in noxia murosque, et cum emolumento quaesita etiam 12 apud socios lenitatis species incolumitat urbis nobilissimas opulentissimaeque, cuius ruinis omnis Campania, omnes qui Campaniam ire actolunt populi

139쪽

132 LIBER XXVI. CAP. 16 17. o. 43J13 ingemuissent confessi ex laressa OSti, quanta vi in Romanis ad expetendas poenas ab infidelibus sociis et

quam nihil in Hannibale auxili ad receptos in sim

1 XVII. Romani patres perfuncti, quod ad Capuam attinebat, cura C. Neroni ex iis duabus legionibus, quas ad Capuam habuerat, sex milia peditum et trecentos equites, quos ipse egisset, si socium Latini

nominis pedatum numerum parem et octingentos equites decemunt eum exercitum uteolis in naves inposi-inari Nero in Hispaniam transportavit eum arra O-nem navibus venisset expositisque ibi copiis et navibus subductis socios quoque navalis multitudinis augendae causa armasset, profectus ad Hiberum flumen exercitum ab L Fontes et L. Mares accepit iud pergit 4 ad hostis ire Hasdrubal Hamilcaris ad Lapides atros castra habebat in Ausetanis is locus est inter oppida

Iliturgim et Mentissam huius saltus sauces Nero im sedit Hasdrubal, cum in arto res esset, caduceatorem misit, qui promitteret, si inde emissus foret, se omnem ax preitimi ex Hispania deportaturum quam rem eum laeto animo Romanus accepisset, diem posterum Hasdrubal conloquio petivit, ut coram leges conscriberentur de tradendis arcibus urbium dieque statuend ad quam praesidia deducerentur, suaque omnia sine et fraude Poeni deportarenti quod ubi impetravit, extemplo primis tenebris atque inde tota nocte, quod

gravissimum eXercitus erat, Hasdrubal quacumque posset evadero e saltu iussit data sedulo opera est, ne multi ea noet exirent, ut ipsa paucitas cum ad hostem si lontio fallendum aptior tum ad evadendum per artas semitas ad difficilis esse ventum insequenti die ad conloquium

est; sed loquendo plura scribendoque dedita opera, quas in rem non essent, die consumpto an posterum 1 dilatum Q. addita insequens nox spatium dedit et 1 alios emittendi nec postero dis res finem invenit ita aliquot dies diseeptando palam de legibus noctesquo

140쪽

LIBER XXVI. CAP. 17. 18. C. 211 133 emittendis clam a castris Carthaginiensibus absumptact. et postquam pars maior emissa exercitus erat, iam ne

iis quidem, quas ultro dicta erant, stabatur, minus 12que ac minus cum timore simul fido decrescenis conveniebat iam ferme pedestres omnes copias evaserante saltu, cum prima luce densa nebula salium omnem eamposque circa interiti quod ubi sensit Hasdrubal, mittit ad Neronem, qui in posterum diem conloquium disserrat illum diem religiosum Carthaginiensibus ad

agendum quicquam rei serias esse. ne tum quidem 13 Suspecta fraus cum esset, data Venia eius diei, extemploque Hasdrubal cum equitatu elephantisque castris egressus sine ullo tumultu in tutum evasit hora ferme 14

quarta dispulsa sole nebula aperuit diem, vacuaque hostium castra conspexerunt Romani. tum demum 15 Claudius Punicam detrudem adgnomens, ut se dolo captum sensit, proficiscentem institu sequi paratus comssiger acie; sed hostis detrectabat pugnam levia tamen 16

proelia inter extremum unicum agmen Praecursoresque Romanorum fiebant.

XVIIL Inter haec Hispaniae populi nec qui post 1 cladem acceptam defecerant redibant ad Romanos, nec ulli novi deficiebant et Romae senatui populoque post receptam Capuam non Italiae iam maior quam Hispanias cura erat. et exercitum augeri et imperatorem mitti placebat ne iam, quem mitterent, satis eo stabat, quam illud, ubi duo summi imperatores intra dies triginta cecidissent, qui in locum duorum succederet, extraordinaria, cura deligendum esse. cum alii alium nominarent, postremum eo decursum est, ut proconsuli creando in Hispaniam comitia haberentur; diem quo comitiis consules edixerunt primo expecta 5

verant, ut, qui se aut imperio dignos crederent, nomina profiterenturi quae ut destituta expectatio est, redintegratus luctus aeceptas eladis desideriumque imperatorum amissorum. maesta itaqus vitas, prope inops onsilii, omitiorum die tamen in eampum do