Ab urbe condita libri

51쪽

44 tam XXIV. CAP. s. 40. U. c. 64Mitum Crispinum in eius locum classi castrisque praei ficit veteribus ipse hibernacula quinque milia passuum ab Hexapylo Leonta vocant lacum communiuaedificavitqu0 haec in Sicilia usos ad principium es emis gesta. λ . L. Eadem aestat et in Philippo rege, quod

2iar ani suspectum fuerat, motum bellum est legati ab Orico ad M. Valerium praetorem venerunt, prae sidentem classi Brundisio Calabriaeque circa litoribus, nuntiantes hilippum primum Apolloniam temptasse lembis biremibus centum viginti flumine adrata sub- vectum deinde, ut ea res tardior fas fuerit ad Orbeum clam nocto exercitum auru-Isse eamque urbem,

sitam Pano neque moenibus neque viris atque armis validam, primo impetu optatessam esse haec nuntiantes orabant, ut opem ferre hostemus haud dubium Romanis mari ac terra a maritimis urbibus arceret, quas ob nullam aliam causam, nisi quod inminerent taIiae, peterentur M. Valerius duorum milium praesidio relicto praepositoque eis P. Valerio legato cum classo instructa parataque et, quod longae naves militum c

pere non poterant, in onerarias inpositi ter dis Oricum pervenit urbemquo eam levi tenent Praghadio, quod eae recedens inde reliquerat, haud magno eri

recepit legati eo ab Apollonia venerunt numitantes in Atidione aes quod deficere ab Romanis

nollent, esse neque sustinere ultra in Macedonum posse, nisi praesidium miliasu Romanum facturum se, quae Vellent, pollicitus duo milia delectorum militum navibus longis mittit ad ostium fluminis cum praefecto socium Q. Naevio Crista, viro inpigro et

s perit militias is expositis in terram militibus nobbusque Oricum retro, unde venerat, ad ceteram classem remissis milites procul a fiumius per viam minime ab regiis obsessam duxit et nocte, ita ut nemo hostium i se et urbem est ingressus diem insequentem 'uboere, dum praefectus iuventutem Apolloniatium arma-

52쪽

LIBER XXIV. CAP. 40. 1. a. e. 214 4bque et urbis vires inspiceret. ubi ea visa insilie taque satis animorum fecere, simulque ab Xploratoribus con-xerit uuanta socordia ac neglegentia apud hostes Ases, Ulomis minori sine ullo tumultu egressus 11

castra hostium adeo neglecta atque ape ria nisurit, ut satis constare prius mille hominum vallum intrasse, quam quisquam sentiret, sto, si caedo abstinuissent, pervenire ad tu humac in regium potuisse. caedes 12

proximorum portae excitaVitIIOStes; ind tantus terror pavorque omnis occupavit, ut non modo adiu quiS- quam arma caperet aut castris peller hostem coiiaretur, ed etiam ipse rex, sicut somno excitus erat 13props seminudus fugiens militi quoque nedum regi, vix decorossi itu, ad flumen navisque perfugerit stana, et alia turba effusa, his paulo minus tria milia mili 14 tum in castris aut captis aut occisa plus tamen hominum aliquanto eaptum quam caesum est castris sirepti Apolloniatae catapultas, ballistas tormentaque alia, quae oppugnandae urbi conparata erant, ad tuenda moenia, si uando similis fortuna venisset, Apolloniam

devexere cetera omnis praeda castrorum Romanis On

rissa est haec cum Oricum essent nuntiata, M. Vale 16rrus assem extems ad ostium fluminis duxit, nonavibus capesse IUM rex posset itaque Philippus, 17 neque terrestri neque navali certamini satis sors parems fidens, subductis natibus ainus incensis terra Mace

doniam Desaemagna ex parte inermi exercitu spoliatoque estomana classis cum M. Valerio Orici hibernavitἶ- XLI. Eodem anno in Hispania varis ros gestaK1 nam priusquam Romani amnem Hiberum transirent,

ingentes copias Hispanorum Mago et Hasdrubal fuderunt desecissetque ab Romanis ulterior Hispania, ni 2 P. Cornelius raptim traducto exercitu Hiberum dubiis sociorum animis in tempore advenisset primo ad 3Castrum Album laeus est insignis eaed magni Hamile . castra Romani habuero. arx erat munita

et convexerant aut frumentum tamen, quia omnia

53쪽

4 UBER XXIV. CAP. 41. 2. a. . c. 540. 641Jeire hostium plena erant, agmenque Romanum inpune incursatum ab equitibus hostium fuerat et ad duo milia aut moratorum aut palantium per agros interfecta, cessere inde Romani propius pacata loca et ad montem Victoriae castra communivere eo Cn. Scipio

eum omnibus copiis et Hasdrubal Gisgonis filius, tertius Carthaginiensium dux eum exercitu iusto advenit, comtraque castra Romana trans fluvium omnes consedere. P. Scipio eum expeditis clam prosectus ad loca circa

visenda 1aud fefellit hostes oppressi 8sentque eum in patentibus campis, ni tumulum in propinquo cepisset. ibi quoque circumgessus adventu fratris obsidione x-

imitur. Castulo, urbs Hispaniae valida ac nobilis et adeo coniuneta societate oenis, ut uxor inde Hanni

bali esset, ad Romanos desecit. Carthaginienses Iliturgim oppugnare adorti, quia praesidium ibi Romanum erat, videbanturque inopia maxime eum locum expugnaturi. n. Scipio, ut sociis praesidioque ferret opem, eum legion expedita prosectus inter bina castra

cum magna caedo hostium urbem est ingressus et 10 postero die eruptione aeque felici pugnavit supra duodecim milia hominum caesa duobus proeliis, plus millo hominum captum cum sex et triginta militaribus signis.1 ita ab Liturgi recessum est Bigerra inde urbi socii et hi Romanorum erant o Carthaginiensibus ορο pugnari coepta est est obsidionem sine certamine adveniens en Scipio solvit. XLII. Ad Mundam exindse ira Punica mota, et Romani eo confestim secuti

sunt ibi signis onlatis pugnatum per quattuor sermo horas egregieque vincentibus Romani signum receptui est datum, quod Cn. Scipionis femur tragula confixum erat pavorque circa eum ceperat milites, ne morib

ferum esset vulnus ceterum haud dubium fuit, quin, nisi ea mora intervenisset, castra eo die unica capi

potuerint iam non milites solum sed elephanti etiamusquo ad vallum acti erant, superque ipsum novem et

triginta elephanti pilis confixi hoc quoqus proelio ad

54쪽

LIBER XXIV. CAP. 42 43 C. 214. 213 47 duodecim milia hominum dicuntur cae: a prope tria capta cum signis militaribus septem et quinquaginta.

ad Auringem inde urbem Poeni recessere, et, ut territis instaret, secutus Romanus ibi iterum Scipio lecticula in aciem inlatus conflixit, ne dubia victoria est; minus tamen dimidio hostium quam antea, quia paviciores supersierant, qui pugnarent, occisum sed gens

nata instaurandis reparandisque bellis, Magone ad conquisitionem militum a fratre misso, brevi replevit exercitum animosque ad temptandum de integro certamen

sedit alii lorique milites, quippe pro parte totiens intra paucos dies victa, iisdem animis, quibus priores, eodemque eventu pugnavere plus octo milia hominum scaesa, haud multo minus quam mille captum et signa militaria quinquaginta odio et spolia plurima Gallica suere, aurei torques armillaeque, magnus numerus duo etiam insignes reguli Gallorum moeniacoepto et

Vismar nomina erant eo proelio cecideruI1t Oeto elephanti capti, tres occisi. - Cum tam prospera res in Hispania essent, vere eundi Romano tandem cepit, Saguntum oppidum, quae causa belli esset, octavum

iam annum sub hostium potestat esse. itaque id 10 oppidum vi pulso praesidio uiae receperunt cultoribusquo antiquis, quos ex iis vis reliquerat belli, sinuerunt et Turdetanos, qui contraxerant eis cum ii Carthaginiensibus bellum, in potestatem redactos sub

corona vendiderunt urbemque eorum delerunt.

XLIII. Haec in Hispania Q. Fabio M. Claudio Iconsulibus gesta. Lomae cum tribuni plebis novi magi 2 stratum inissent, extemplo censoribus . Furio et M. Atilio a II. Metello tribuno plebis dies dicta ad populum est quaestorem eum proximo anno adempto equo tribu moverant atque aerarium secerant propter Oniurationem deserendas Italias ad Cannas saetam sed novem tribunorum auxilio vetiti causam in magistratu dicere dimissiquo fuerant ne lustrum perficerent, mors prohibuit P. Furi M. Atilius magistratu se abdicavit.

55쪽

48 UB L XXIV. CAP. 43. 44. U. c. 541J Uomitia consularia habita ab Q. Fabio Maximo comsule creati consules ambo absentes Q. Fabius Maximus, consulis filius et P. Seinpronius Graeelius iterum praetores fiunt duo, qui tum aediles curules erant, . Sempronius Τuditanus et Cn. Fulvius Centimatus et M. At et lius M. Asmilius Lepidus ludos scenicos per quadriduum eo mi primi saetos ab eurulibus aedilibus memoriae proditur aedilis Tuditanus hie erat, qui ad Cannas pavors aliis in tanta ad torpentibus premedios hostes duxit. Comitiis persectis auctore Q. Fabio consule designati consules Romam accersiti magistratum inierunt senatumque de bello ac provinciis suis praetorumquestras exercitibus, quibus quique praeessent, consulue runt. XLIV. Itaque provincias atque exercitus divisi: bellum eum Hannibal consulibus mandatum et exedicituum unus, quem ius Sempronius habuerat, alim; quem Fabius consul eae binae erant legiones M. Aemilius praetor, cuius peregrina sors erat, iuris dictione M. Atilio collegae, praetori urbano, mandata, Luceriam provinciam haberet legionesque duas, quibus Q. Fabius, qui tum consul erat. praetor praefuerat. . Sempronio provincia Ariminum, Cn. Fulvio Suessula cum binis item legionibus evenerunt, ut Fulvius urbanas legiones duceret, uditanus a M. Pomponio acciperet. pr

rogata imperia provinciaeque, M. Claudio Meilia finibus eis, quibus regnum Hieronis fuisset, Lentulo propra tori provincia vetus, T. Otacilio classis exercitus

imili additi novi , M. Valerio Graecia Macedoniaque cum legione et classe, quam haberet Q. Mucio cum vetere exercitu duas autem temones erant Sardinia C. Terentio legio una cui iam praeerat,is iee- num scribi praeterea duae urbanae legiones iussae et

viginti milia sociorum his ducibus, his copiis adversus multa simul aut mota aut suspecta bella muniverunt

Romanum imperium.

consules duabus urbanis legionibus seriptis suppi

56쪽

LIBER XXIV. CAP. 44. 45. I3 49 mentoque in alias lecto, priusquam ab urbe moverent,

prodigia procurarunt quae nuntiata erant murus ac

porta Caietas et Ariciae etiam Iovis aedis do caelotaeta fuerat et alia ludibria oculorum auriumque credita pro veris navium longarum species in flumi Tarracinae, quas nullus erant, visae et in Iovis iei- lini templo, quod in Compsano agro est, arma concrepuisse, et flumen Amitere cruentum fluxisse his sprocuratis ex decreto Pontilleum profecti consules, Sempronius in Lucanos, in Apuliam Fabius pater filio legatus ad uossulam in castra venit cum obviam 10 filius progrederetur, lictoresque verecundia maiestatis eius aesti anteirent, praeter undecim fasces equo praevectus senex, ut consul animadvertere proximum lictorem iussi et is, ut descenderet ex equo, inclamavit, tum demum desiliens experiri' inquit 'volui, fili, satin' scires consulem is esse ' XLV In ea castra Dasius Altinius Arpinus elam Inocto cum tribus servis vellit promittens, si sibi praemio oret, o Arpos proditurum esse. eam rem ad 2 consilium eum pitulisset abiris, aliis pro transfuga Verberandus necandusque videri ancipitis animi ο-

munis hostis, qui post Cannensem cladem, tamquam eum fortuna fidem stare porteret, ad Hannibalem descisset irarisserius ad desectionem Arpositum, quoniam res Romana contra spem votaque eius velut resurgere ab stirpibus videatur, novam referre proditionem proditis polliceatur, aliunde stet semper, aliunde sentiat, infidus socius, vanus tostis ad Faleriorum Pyrrhique proditorem tertium transfugis id documentum esset. contra ea consulis pater Fabius temporum oblitos homines in medio ardore belli, tamquam in pace, liberad quoqus arbitria ager aiebat, ut, cum illud potius agendum .e motandum sit, si quo modo fieri possit, ne qui socii a populo Roman desciscant et novi com cilientur, documentum tamen dicatur statui portere, si quis resipiseat et antiquam societatem respiciat

57쪽

50 UM XXIR CAP. 45. 46. a. I. c. 541J quod si abire ab Romanis liceat, redire ad eos non liceat, cui dubium esse, quin brevi desperata ab sociis

Romana re dederibus Punicis omnia in Italia iuncta visuri sint se tamen non eum esse, qui Altinio fidei quicquam censeat liabendum, sed mediam secuturum consilii viam neque enim pro hoste neque pro socio

in praesentia habitum libera custodia haud procul a castris placer in aliqua fida civitate eum servari per belli tempus perpetrato bello tum consultandum, utrum prior desectio plus merita sit poenas, an hic reditus veniae. Fabio adsensum est, Henisque legatis iraduus es ipso et inmites et auri satis magnum pon-

10 dus, quod secum attulerat, ei servari iussum CalIhus sum interdiu solutum custodes sequebantur, nocte claui sum adservabant Arpis domi primum desiderari quaerique est coeptus dein fama per totam urbem volgata tumultum ut principe amisso fecit, metuque rerum 1 novarum extemplo nuntii missi quibus nequaquam

offensus Poenus, quia et ipsum ut ambiguae Dei virum suspectum iam pridem habebat et causam nactus erat 1 tam ditis hominis bona possidendi vendendique; et

rum, ut irae magis quam avaritias datum crederent homines, crudelitatem quoque ad aviditatem addidit, 14 coniugemque eius ac liberos in castra accitos, quaestions prius habita primum de fuga Altini, dein, quantum auri argentique domi relictum esse satis cognitis omnibbus vivos combussit

1 XLVI. Fabius ab Suessula prosectus Arpos primum institit oppugnare ubi cum a quingentis sere passibus castra posuisset, contemplatus ex propinquo situm urbis moeniaque quae pars tutissima moenibus erat quia maximo neglectam custodia vidit, ea potissimum ad

gredi statuit comparatis omnibus, quae ad urbes Oppugnandas Sui Sunt, centurIOnum robora ex toto exercitu delegit tribunosque viros fortos sis praesecit et milites sescentos, quantum satis visum est, attribuit

eosque, ubi quartas vigiliae mum cecinisset, ad eum

58쪽

LIBER XXIV. CAP. 46. 47. a. c. 213 51 locum scalas iussit ferre porta ibi humilis et angusta erat infrequenti via per desertam partem urbis eam portam scalis prius transgressos murum aperir EX interior parte aut claustra refringere iubet et tenentes

partem urbis minu signum dare, ut ceteras copias admoverentur parata omnia atque instructa sese habiturum ea inpigre saeta et quod impedimentum agem libus sors videbatur, id maxime ad fallendum adiuvit imber ab nocte me sta coortus custodes vigilesque blapsos o stationibus subfugere in tecta coegit sonitus 1 que primo largiori procellae strepitum molientium portam exaudiri prohibuit, lentior deinde aequaliorque accidens auribus magnam partem hominum AOllivit. postquam portam tenebant, cornicines in via paribus intervallis dispositos canere iubent, ut consulem ex-

eisin id ubi laetum ex composito est, signa efferri e sui iube ad paulo ante lueem per in actam portam urbem ingreditur VII tum demum hostes 1 oeitati sunt iam e imbre conquiescenis et propinqua

luco praesidium in urbe erat Hannibalis, quinque milia 2 sermo armatorum, et ipsi Arpini tria milia hominum armarant. Os primos Poeni, o quid ab tergo fraudis esset, hosti opposuerunt. pugnatum primo in tensebras ansustisque viis est. cum Romani non vias tantum seu tecta etiam proxima portae Oecupassent, ne peti superne ac volnerari possent, Ogniti inter se quidam

Arpiniquo et Romani atque indo conloquia coepta fieri percunctantibus Romanis, quid sibi vellent Arpini, o

quam ob noxam Romanorum, aut quod meritum m norum pro alienigenis ac barbaris Italici adversus et res socios Romanos bellum gererent et vectigalem aestippndiariam Italiam Africa facerent Arpinis purgantibus ignaros omium so pnum a principibus datos Poen', captos oppressosque a paucis esse initio orto

plures eum pluribus e loqui postremo praetor Arpbnus ab suis ad consulem deductus, fideque data inter signa adiesque Arpini repent pro Romanis adversus

59쪽

52 LIBER XXIR AP. 47 48. a. U. o. 541J Carthaginiensem armaverimini Hispani quoque, paulo mimis mille homines, nihil praeterea cum consul pacta, quam ut sino haud Punicum eruiueretum praesiclium,

ad consulem transtulerunt sigi1a carthaginiensibus portas patefactae emissique cum fido incolumes ad Hani nibalem Salapiam venerunt ita Arpi sine clada ullius praeterquam unius veteris proditoris, Ovi perfugae,

ii restituti ad Romanos Hispanis duplicia cibaria dari iussa; operaque eorum sorti adsoli persaeps res publicausa est

1 Cum consul alter in Apulia, alter in Lucanis esset, equites centum duodecim nobiles campani per speciem praedandi ex hostium agro permissu magistratuum ab

Capua profecti ad castra Romana, quae Super SuessUlam erant, Venerunt, stationi militum, qui essent, dixei mint conloqui sese cum praetore velle Cn. Fulviuου castris praeerat; cui ubi nuntiatum est, decem Ex eo numero iussis inermibus deduci ad se, ubi, quae postularent, audivit - nihil autem aliud petebant, quam ut Capua recepta bona sibi restituerentur , in fidenti onines accepti et altem praetore Sempronio Tuditano oppidum Atrinum inpugnatum amplius septem milia hominum apta et aeris arginiique signati aliquam

1 tum. - Roma foedum incendium per duas noctes ac diem unum tenuit sol aequata omnia inter Salinas ac qrtam Carmentalem cum Aequimaelio Iugarioque 1 vico inde et templis Fortunae a matris Matutae et extra portam late vagatus ignis sacra profanaque multa absumpSit.

XLVIII Eodem anno . o Cn. Cornelii, cum an Hispania res prosperae essent multosque et veteres reciperent socios et novos adicerent, in meam quo quo spem exienderunt Syphax erat rex Numidarum, subito Carthaginiensibus hostis iactus ad sum centuriones tres legatos miserunt, qui eum eo amicitiam societatemque acerent et pollicerentur, si perseveraret urguere bello Carthaginienses, gratam eam rem fore

60쪽

senatui populoque Roman et adnisuros, ut in tempore et bene cumulatam gratiam reserant. grata ea legatio barbaro fuit emuodes γε cum legatis de rations belli gerundi, ut veterum militum verba audivit,

quam multarum rerum ipso ignarus esset, ex conpar tions tam ordinatas disciplinas animum advertit tum primum, ut pro bonis ac fidelibus sociis facerent, oravit, ut duo legationem referrent ad imperatores suos, Unus apud sese magister rei militaris registeret. rudam ad

pedestria bella Numidarum gentem esse, equis tantum habilem ita iam inta a principiis gentis maiores suos bella gessisse, ita se a pueris insuetos. sed habere hostem pedesti fidentem Marte, cui si aequari robore virium velit, et sibi pedites comparandos eras et ad id multitudine hominum regnum abundare, sed armandi

ornandique et instruendi eos artem ignorare omnia, velut foris congregata turba soliata ac temeraria esse. tacturos se in praesentia, quod vellet, legati respondent fido accepta, ut remitteret extemplo eum, si imperatores sui non comprobaasent factum. Q. Statorio snomen est, qui ad regem remansiti cum duobus Romanis rex Numidas legatos in Hispaniam misit ad accipiendam fidem ab imperatoribus Romanis isdem 10 mandavit, ut protinus Numidas, qui intra praesidia

Carthaginiensium auxiliares e mi, ad transitionem pedilicerent hi Statorius ex multa iuventuto regi pedites 11 conscripsit ordinatosquo proximo moro Romanum instruendo et decurrendo signa sequi et servar Ordinses

docuit et operi aliisque iustis militaribus ita adsuefecit, ut brevi rex non equiti magis sideret quam pediti comos latisos aequo campo signis iusto proelio Carth-niensem hostem superaret Romanis quoqus in Hispania 13 legatorum regis adventus magno emolumento fuit; nam que ad laruam eorum transitiones crebras ab Numidis coeptas fieri cita cum Syphaeo Romanis coepta amb

Quod ubi Carthaginienses acceperunt, extemPlo