Ab urbe condita libri

71쪽

LIBER XXV. P. . . sa. U. c. 64M 'tentia lilebique scitu sunt habita, quibus creati sunt quinqueviri laris et turribus reficiendis, et triumviri

bini, uui sacris conquirendis donisque persignandis, alteri reficiendis aedibus Fortuna et matris Matutae intra portam carmentalem et Spei extra portam, quae priore mi incendi consumptae fuerant. - Tempestates foeda fuere in Albano monis biduum continenter lapidibus pluvit laeta de caelo multa, duas in Capitolio aedes, vallum in castris multis locis supra

Suessulam, et duo vigiles exanimati murus turresque quaedam Cumis non ictas modo fulminibus sed etiam

decussae. Reate saxum ingeI1 visum Volitare, sol rus hero solito magis sanguineoque similis. horum pro digiorum causa diem unum supplieatio fuit; et per aliquot dies consules rebus divinis peram dederunt; et per eosdem dies sacrum novemdialo fuit. cum Tarentinorum defectio iam diu et in spomamnibali et in suspieion Romanis esset, causa laris e

1 trinsecus maturandae eius intervenit Phileas arem tinus diu iam per speciem legationis Romae cum esset, vir inquieti animi et minim otium, quo tum diutino senescer videbatur, patientis, aditum sibi ad Oh sidos

12 arentinos et Thurinos invenit custodiebantur in atrio

Libertatis minor cura, quia nec ipsis nec civitatibusi eorum fallere Romanos expediebat hos crebris com

loquiis sollicitatos eorruptis aedituis duobus eum primis tenebris ustodia eduxisset, ipso mines edulii itinerissachus profugit luce prima volgata per urbem fuga

est, missique qui sequerentur ab Tarracina comprensos Omnis retraXerunt. deducti in comitium virgis quo ad probante populo caesi de saxo deiciuntur. VIII huius atrostitas poenas duarum nobilissimarum in Italia Graecarum civitatium animos inritavit cum publico

tum etiam singulos privatim, ut quisque tam foedo interemptos aut propinquitate aut amistitia contingebat. ex iis tiadecim fers nobiles iuvenes Tarentini coniur verunt, quorum prinespes leo et Philemenus erant.

72쪽

hi priusqiram aliquid moverent, conloquendum cum Hannibale rati, nocte per speciem venanda urbe egressi ad eum proficiscunturi et eum haud procul castris ab 5 essent, ceteri silva prope viam sese occuluerunt, Nico et Philemenus progressi ad stationes comprehensique, ultro id petentes, ad Hannibalem deducti sunti qui seum et causas consilii sui et, quid pararent, exposui

sent, conlaudati oneratique promissis iubentur, ut fidem popularibus facerent praedaruli causa se urbe egressos, pecora Carthaginiensium, quae pastum propulsa essent, ad urbem agere tuto ac sine certamine id facturos promissum est conspecta ea praeda iuvenum est, minusque iterum ac saepius id eos audere miraculo fuit. congressi eum Hannibal rursus fide sanxerunt liberosis Tarentinos leges suas suaque omnia habitam neos ullum vectigal Poeno pensum praesidiumve invitos recepturos prodit praesidio hospitia Romana praedam

Carthagin1ensium fore haec ubi convenerant, tunc vero Ρlulemenus consuetudinem nocte grediundi redeundi, que in urbem frequentiorem facere. et erat venandi

studi insignis, canesque et alius apparatus sequebatur; aptumque sermo aliquid aut ab hoste ex prae 10 parat adlatum reportans donabat aut praesecto aut eustodibus portarum nocte maxime commeare propter metum hostium credebanti ubi iam eo consuesudinis iladducta res est, ut, quocumque noctis tempore sibilo dedisset signum, porta aperiretur, tempus agendae rei IIannibali visum est trides viam aberat; ubi, quo 12 minus mirum esset uno eodeanque loco stativa eum

tam diu habere, aegrum simulabat Romanis quoque 13 qui in praesidio arenti erant, suspecta esse iam segnis mora eius desierat. IX. ceterum postquam Tarentum 1 ir eonstituit, decem milibus peditum atque equitum, quos in expeditionem velocitat corporum ad levitate armorum aptissimos essa ratus est, electis mari a vigilia noctis signa movit praemissisque eloginta str Numidis equitibus praecepit, ut discurrerent circa vias

T. LIVI. I.

73쪽

LIBER XXV. CAP. s. D. U. o. 542Jportustrarentqiae onmia oculis, ne quis agrestiun procul spectator agniariis falleret praegressos retratierent, obvios occiderent, ut praedonum magis quam exercitus accolis species esset ipse raptim agmin acto qui decim serrus milium spatio castra ab Tarento posuit cotis ibi quidem denuntiato, quo pergerent, tantum

convocatos milites monuit, via omnes irent nec deverti quemquam aut excedere ordinem agminis patereritur et in primis intenti ad imperia accipienda essent neu quid nisi ducum iussu sacerent se in tempore editu rum, quae vellet agi eadem ferme hora Tarentum

fama praevenerat Numidas equites paucos populari agros terroremque late agrestibus iniecisse ad quem nuntium nihil ultra motus praesectus Romanus, quam ut partem equitum postero die luce prima iuberet exisset ad areendum populationibus hostem in cetera adeo

nihil ab eo intenta cura est, ut contra pro argumento fuerit illa procursatio Numidarum Hannibalem exer- citumque e castris non movisse Hannibal concubia nocte movit dux Pliilemenus erat cum solito captae venationis onere ceteri proditores ea, quae compositas erant, expectabant convenerat autem, ut Philemenus portula adsueta venationem inserens armatos induceret,

is parto alia portam Temenitida adiret Hannibal εα mediterranea regio est orientem spectans busta albquantum intra moenia includunt eum portas adpr pinquaret, editus ex composito ignis ab Hannibale est

refulsitque idem redditum ab Nicone signum extinctae 1 deinde utrimque flammae sunt. Hannibal silentio duc bat ad portam Nico ex improvisse adortus sopitos vigil ps 12 in cubilibus suis obtruncat portamque aperit Hannibal

eum peditum agmine ingreditur, equites subsistere iubet, ut, quo res postulet, Occurrere liber campo possint is et Philemenus portulae parte alia, qua commeare adsuerat, adpropinquabat nota vox eius et familiare iam

signum cum excitasset vigilem, dicente vix sustineri 14 grandis bestiae onus, portula aperitur inferentes aprum

74쪽

duos iuvenes secutus ipse cum expedito venatore vigilem incautius miraculo magnituuinis in eos, qui Drebant, versum venabulo traicit ingressi deinde triginta 16sero armati opteros vi stile obtruncant refringuntque Portam proximam, et agmen sub signis confestim imrupit inta cum silentio in sorum ductimarinibali fossconiiuixerunti tum duo milia Gallorum Poenus in tres 16 divisa pariis per urbem dimittit Tarsntinosque duressispulis artibus addi binos. itinera quam maxume frequentia occupari iubet, tumultu orto Romanos passim II caedi oppidanis parci. sed ut fieri id posset, praecipit

iuvenibus Tarentinis, iit, ubi quEm suorum procul Vidissent, quiescere Re siler a bono animo esse iubPrent. a. iam tumultus erat clamorque, qualis esse in 1

capta urbs solet; sed, quid rei esset, nem satis pro certo scire Tarentini Romanos ad diripiendam urbem aeredere coortos Romanis sediti aliqua eum hauddvideri ab oppidanis mota praesectus primo excitatus stumultu in portam effugit inde acceptus ea a in

arcem circumvehitur errorem et tuba audita ex theatro faciebat, nam et Romana erat, a proditoribus ad hoc ipsum praeparata, et inscienter a Graeco inflata, quis aut quibus signum daret, in ortum efficiebat ubi

luxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita flumJ dubitationem exemerunt et Graeci Romanos passim caede stratos cernentes ab Hannibal captam urbem senserunt postquam lux certior erat et Romani, qui scaedibus superfuerant, in arcem confugerant conficisc

batqus paulatim tumultus, tum Hannibal Tarentinos

sine armis convocare iubet. conVenere omnes, prae 7 terquam qui cedentis in arcem Romanos ad Omnem adeundam simul fortunam serpst uti fuerant ibi IIun 8nibal benigno adlocutus Tarentinos testatusque, quae

praestitisset civibus eorum, quos ad Trasumennum aut ad Cannas cepisset, simul in dominationem superbam sRomanorum invectus, recipere se in domos suas quein quo iussit et foribus nomen suum inscribere se domos

75쪽

68 LIBUR XXV. CAP. 10. 11. U. c. 642Jeas, qua inscriptas non essent, signo extemplo dato diripi iussurum si quis in iospitio civis Romani

Vacuas autem tenebant domos momen inscripsisset, 10 eum se pro hoste habiturum contion dimissa iam

titulis notatas fores discrimen pacata ab hostili domo

sedissent, signo dato ad diripienda hospitia Romana passim discursum est et fuit praedae aliquantum. M. Poster dis ad oppugnandam arcem ducit; quam cum et imari, quo in paeneinsulae modum pars maior circumluitur, praealtis rupibus et ab ipsa urbs

muro et fossa ingenti saeptam videret eoque nee i nec operibus expugnabilem esse, ne aut se ipsum cura tuendi Tarontino a maioribus rebus moraretur aut

in relictos sine valido praesidio Tarentinos impetum ex arce, cum Vellent, Romani facerent, vallo urbem ab ares intersaepire statuit non in illa etiam spe, eum prohibentibus opus Romanis manum posse comseri et, si semeius procucurrissent, mi a caede ita attenuari praesidii via es, ut saetis per so ipsi arem tini urbem ab iis tueri possent ubi coeptum Opus est, patefacta repente porta impetum in munientis fecerunt Romani pelliquo se statio passa est, quae pro perserat, ut successu cresceret audaei pluresqu et longius

pulsos persequerentur tum signo dato coorti undiqus

Poeni sunt, quos instructos ad hoc Hannibal tenuerat. nec sustinuere impetum Romani, sed ab effusa fugaloes angustias eos impeditaque alia opere iam coepto, alia apparatu operis morabantur plurimi in Ossam

praecipitavere, occisique sunt plures in fuga quam in pugna inde opus nullo prohibente fieri coeptum fossa ingens ducta, et valliam infra eam erigitur modi eoque post intervallo murum etiam eadem regiora addere parat, ut vel sine praesidio tueri se adversus Roma

nos possent reliquit tamen modicum praesidium, simul ut in perficiendo muro adiuvaret ipso profectus cum ceteris copiis ad Galaesum flumen quinquo millias ab urbs abes posuit castra ex his stativis regressus

76쪽

LIBER XXV. AP. 11. a. c. 212J

ad inspiciendum, quod opus aliquantum opinion eius

celerius reverat, spem cepit etiam arcem expugnari posse et es non altitudine, ut cetera, tuta, sed loco

plano posita et ab urbe muro tantum ad Iossa divisa. cum iam machinationum omni genere et operibus p 10 pugnaretur, missum a Metaponto praesidium Romanis fecit animum, ut Ioel ex inproviso opera hostium

invaderent alia disiecerunt, alia igni corruperunt i5-qus finis Hannibali fuit ea paris arcem oppugnandi. reliqua erat in obsidione spes, nec ea satis eae a, ii quia arcem lanentes, qua in aeneinsula posita imminet saucibus portus, mare liberum habebant, urbs

contra exclusa maritimis commeatibus propiusque imopiam erant Obsidentes quam obsessi. Hannibal con 22 vocatis principibus arentinis omnes praesentis difficultates exposuit neque arcis tam munitae expugnandae

cernere viam neque in obsidione quicquam habere spei, donec mari hostes potiantur quod si naves sint, quibus 1 eommeatus invehi prohibeat, extemplo aut arce cessuros aut dedituros se hostis adsentiebantur Tarentini 14 ceterum ei, qui consilium adferret, veru quoque in

eam rem adserendam censebant esse. Punicas enim is naves ex Sicilia aecitas id posse facere suas, quae sinu exiguo intus inclusae essent, uni claustra portus hostis haberet, quem ad modum inde in apertum mare evasuras ova doni' inquit Hannibal; 'multa, quae 16 inpedita natura sunt, consilio expediunturi urbem in

eampo sitam habetis planas et satis latae viae patent in omnis partis via, quae e portu per mediam urbem 17 ad mare transmissa est, plaustris transveham naves haud magna mole. et mare nostrum erit, quo nunc

hostes potiuntur; et illinc mari, hinc terra circumsedebimus arcem, immo brevi aut relictam ab hosti hias aut eum ipsis hostibus capiemus.' haec orati non Spem 18 modo esse et u sed ingentem etiam ducis admirationem secit. contracta extemplo undique plaustra iunctaque inter se, et machinae ad subdueendas naves admotae,

77쪽

70 v. AP. 11. 12 U. c. 542J minutumque uiae, quo faciliora plaustra minorque molesis in transitu esset iumenta indo et homines confracti, et opus inpigre coeptum paucosque post dies classis

instructa ac parata circumvehitur arcem et arit os 2 ipsum portus ancoras iacit hunc statum rerum Hannibal Tarenti relinquit regressus ipse in hiberna est terum defectio arentinorum utrum priore anno an hoc

facta sit, in diversum auctores trahunt. Plures propioresque aetate memoriae rerum hoc anno laetam

tradunt.

-- I. Romae consules praetoresque usque ad ante diem quintum si Maias Latinas tenuerunt. eo disperpetrato sacro in monte in suas quisque provincias proficiscuntur religio deinde nova obiecta est ex cadi minibus Marcianis vates hic Marcius inbistris fuerat, et cum conquisitio priore anno ex se uitiis consulto talium librorum fieret, in M. Aemili praetoris urbani, qui eam rem agebat, manus venerant is protinus novo

praetori Sullae tradiderat ex huius Mares duobus carminibus alterius post rem laetam editi comprobata auctoritas eventu alteri quoque, cuius nondum tempus venerat, adserebat fidem priore carmine Cannensis

praedicta clades in haec sero verba erat: amnem, Troiugena, fuge Cannam, ne te alienigenae cogant iu campo Diomedis conserere manus sed neque credes tu mihi, donec compleris sanguine campum, multaque milia occisa tua deferet amnis in pontum magnum ex

terra frugifera piscibus inus aribus serisque, quae incolunt terras, is fuat esca caro tua. nam mihi ita Iuppiter satus esin et Diomedis Argivi campo MCannam numen ii, qui militaverant in iis locis, iuxtas atqus ipsam adem agnoscebant tum alterum carmen

recitatum, non e tantum Obscurius, quia incertiora lutura praeteritis sunt, sed perplexius etiam scripturas genere. Mi Ostis, Romani, si expellere vultis, Omica quae gentium venit longe, Apollini vovendos censeo

ludos, qui quotannis comiter Apollini sant, eum populus

78쪽

LIBER XXV. AEM. 12. 13. s. c. 212 71

dederit ex publico partem, sariem privati uti conserant pro se atque suis iis ludis faciendis praeerit praetor 1 ois, qui ius populo plebeiquo dabit summum decemviri Graeco ritu hostiis sacra faciant. hoc si recte facietis, gaudebitis semper fietque res vestra melior; nam is divus extinguet perduellis vestros, qui vestros campos pascit placide. ad id carmen explanandum 11 diem unum sumpserunt postero die senatus consultum

factum est, ut decemviri de ludis Apollini reque divina facienda inspicerent ea cum inspecta relataque ad sena 12 tum essent, censueriint patres Apollini ludos vovendos faciendosquo et, quando ludi saeti essent, duodecim

milia aeris praetori ad rem divinam et duas hostias maiores dandas ulterum senatus consultum factum est, 13

ut decemviri sacrum Graeco ritu facerent hisque hostiis, Apollini bove aurato et apris duabus albis auratis, Latonae bous femina aurata. ludos praetor in ire is maximo cum facturus esset, edixit, ut populus per eos ludos stipem Apollini, quantam commodum esset, comserret haec est origo ludorum Apollinarium victoriae 15 non valetudinis ergo, ut plerique rentur, votorum factorumque populus coronatus spectavit, matronae supplicavere vulgo apertis ianuis in propatulis epulati

sunt, celeberque dies omni caerimoniarum genere fuit. XIII. Cum Hannibal circa Tarentum, consules ambo 1 in Samnio essent, sed circumsessuri Capuam videremtur, quod malum diuturnas obsidionis esse solet, iam samein Campani sentiebant, quia sementem sacere pr. hibuerant eos Romam exercitus itaque legatos ad IIam anibalem miseriint orantes, ut priusquam consules in

agros suos educerent legiones viaequo omnes hostium praesidiis insiderentur, frumentum ex propinquis locis convehi iuberet Capuam Hannibal Hannonem ex Brut 3tiis cum exercitu in Campaniam transire et dare operam, ut frumenti copia fieret Campanis, iussit. Hanno 4 ex Bruttiis profectus cum exercitu vitabundus castra

hostium consulesque, qui in Samnio erant, cum Ben

79쪽

vento iam adpropinquaret, tria milia passuum ab ipsa urbs loco edito castra posuit; inde ex sociis circa populis, quo aestate comportatum erat, devehi -- ruentum in astra iussi praesidiis datis, quas om-

meatus eos prosequerentur. Capuam inde nuntium misit, qua die in castris ad aeeipiendum ita Inentum praeSto essent omni undique genere vehiculorum iumentorum que ex agris coaltracto id pro stetera socordia neglegentiaque a Campanis actum paulo plus quadringenta vehicula missa et pauca praeterea iumenta ob id castigatis ab Hannone, quod ne ames quidem, quae mutas accenderet bestias, curam eorum stimulare posses, alia prodicta dies adsumentum maiore apparatu petem dum ea omnia, sicut acta erant, cum enuntiata Beneventanis essent, legatos decem extemplo ad orasules circa Bovianum castra Romanorum erant miserunt. qui cum auditis, quae ad Capuam agerentur, inter Se comparassent, ut alter in Campaniam exercitum ducaret, Fulvius, cui ea provincia obvenerat, profectus 1 nocte Beneventi moenia est ingressus ex propinquo cognoscit Hannonem cum exercitus parte prosectum humeniatum per quaestorem Campanis datum se mentum duo milia plaustrorum, inconditam inermem- quo aliam turbam advenisse per tumultum ac trepidationem omnia agi, castrorum oue sormam et militarem 1 ordinem inmixtis agrestibus et servis sublatum his satis compertis consul militibus dicit, signa tantum armaque in proximam noctem expedirent castra Pui nica oppugnanda esse quarta vigilia profecti sarcinis omnibus impedimentisque Beneventi relictis paulo anta lucem cum ad castra pervenissent, tantum pavoris iniecerunt, ut, si in plano astra posita esse , haudia dubie primo impetu api potuerint altitudo loci et

munimenta defenderunt, quae nulla ex parto adiri nisi 14 arduo ac difficili ascensu poterant luce prima proelium ingens aceensum est nec vallum modo tutantur Poeni, sed, ut quibus locus aequior esset, deturbant nitentis

80쪽

LIBER XXV. CAP. 13. 14. a. c. 212 73 per ardua tostes XIV vincit tamen omnia pertinax ivirtus, et aliquot simul partibus ad vallum ac fossas perventum est sed cum multis vulneribus a militum

Peraicie. itaque convocatis emitis tribunisque militum 2 consul absistendum temerario incepto ait tutius sibi videri reduci eo die exercitum Beneventum, dein postero castra eastris hostium limo, ne exire inde Campani neve Hanno regredi posset id quo laesius obtineatur, scollegam quoque et exercitum eius se acciturum totumque eo erSuros bellum liae consIlia ducis, cuni iam receptui caneret, clamor militum aspernantium tam

segne imperium disiecita proxima ea parte hostibus erat cohors Paeligna, cuius praefectus Vibius Aceausarreptum vexillum trans vallum hostium traiecit execratus inde seque et Ohortem, si eius vexilli hostes potiti essent, princeps ipso per ossam vallumque in castra inrupit iamque intra vallum Paeligni pugnabant, seu altera paris Valerio Flacco tribuno militum tertias

legionis Xprobrante ILO manis igilaviam, qui sociis captorum castrorum concederent decus, . Pedanius princeps primus centurio, cum signifero signum ademisset,

' iam hoc signum et hic centurio' inquit intra vallum hostium erit sequantur qui api signum ab hoste prohibituri sunt.' manipulares sui primum transcem dentem lassam, dein legio tota secuta est iam et sconsul, ad conspectum transgredientium vallum mutato consilio, ab resistendo revocandoque ad incitandos horitandosque versus milites, ostendere, in quanto diseri-marae ac periculo fortissima cohors sociorum et civium legio esset itaque pro se quisque omnes per aequa satque iniqua loca, cum undique tela conicerentur, armaque et corpora hostes obicerent, pervadunt inrumpuntque multi volnerati, etiam quos vires es sanguis Osereret, ut intra vallum hostium caderent, nitebantur. capta itaque momento temporis velut in plano sita 10 nec permunita eastra caedes inde, non iam pugna erat omnibus intra vallum permixtis supra decem milia ii