장음표시 사용
61쪽
A Fine septem annorum, facies remis
sionem. Obsci ira utcunqueeit sententia, quoniam remissio non fiebat in fine septimi sed sexti anni,quare Munsferus uertit. A principio septimi anni sed no est interereti liberum, tam facile literam mutare,etiam si eam ut in laebraeo est non intelligat , aut in intelligibilis uideatur: scest aduertendum quod est iiiciermo de remissonibus post primatu . Omnes enim sequenites fiebant post septimum annum lupputando annum remission s leu leptimum . A fine ergo septem annorum lupputato anno remissionis prς cedentis fienda erat sequens remissio. Aliqui uertunt. Perficies remissionem, quoniam incipie bat seri in principio septimi anni de in fine consumabatur,&est sermo de remissione debitoru&aduerte quod significatio uerbi scamat aquose iiiiiiii,id est,renis sisto,non est omni nocerta liebraeis. Dicut autem significare relinquere dimittere dc remittere,& magis proprie proijcere aut remittere ale, ut patet ilicundo Sem uelis 6. ubi dicitur.Quia i metu,id est, lectinabant aut pro ijciebant eam scilicet arcam boues. Et secundo regum notio. Et dixit sinitiau, id est, dimittite seu proij cite eam: δ: dimiserunt eam seu proie
cerunt. Et haec est res remissionis. Hebraice
Noe est uerbia in remissionis, & sensus est. Hic est modus remissionis,aut liaec est obligatio remissionis Vt remittat omnis dominus mutui , manum suam. Vocat dominum mutui
mutuantem , qui dominus est rei mutuatae . dch brseida per remittere manum, intellisit non amplius Litum eon exigere abeo cui mutuo tradidit. Vrget enim mutuis eum cui mutuo dedit & manum eXtendit ad debitum recipiendum: quam iubetur hic remittere,ideo praecipitur ei ut anno septimore mittat manum suam, neque amplius exigat. quod statim suo more explicat dicens.Qui mutuata erit proximo suo: non exiget a proximo
suo. quia uocauit remissionem domino Id
est, proximus proclamauit remissionem domi rio scilicet esse faciendam: aut quia Proclamauit septimus annus remissionem esse ex praecepto domini faciendam, uel quia proclamas comnu arietino, proclamauit remissionem ex lege domini faciendam . Et hoc est de quo dominus Iliae. z.conqueritur dicens. Et om ues debit
res uestros repetitis. Exigebant enim debita idebitoribus suis,post annum remissionis, non remittentes tunc iuxta legem. Eo quod non
erit in te mendicus. Id est, si hoe feceris,
faciam ego ut nullus sit apud te mendicus,ut infra explicat. Mutuabis gentibus multis, ct tu non capies mutuum. Aliqui putant hoc potius imperative quam enunciatiue legendum: ut scilicet praecipiat dominus nullum fore inter eos egenum: led prior lectio magis arridet ut ex sἡ-quentibus probatur.Sequitur enim. S i r te medicus. Considera legislatoris prudericiam dc quam facilem faciat legem ne deterriti paupertate manus clauderent. Pauci inquit erunt qui mutuo petant,cum pauci fuerint metidici: ideo ratione anni remissionis, noni timeas mutuare fratri. Aduerte autem quod ab abaliquod est uelle,es ebion,id est,mendicus seu egenus quasi ournia uolens, cum omnibus egeat.
Vt custodias facere . id est, ut obserues ad
faciendum . Vult dominus hominem ante quam ueniat tempus implendi praecepta eius, obseruare tempus,ut quam primum uenerit fa
ciat. Dominus Deiιs tuus benedixit tibi.
Pro benedicet tibi: aut benedixit, ut possis debita fratribus dimittere. Mutuabisgentibus multis. Significatio uerbi habat, non est usque quaque certa hebraeis. Dicunt enim significare capere pignus,remorari retardari & foenerari seu mutuare: sed meo iuditio uerbum significat detinere retinere Sc mutuare ut patet Ioeli a .ubi dicitur. Sicut potentes current. dc non te beluit, id est,tardabunt in viis suis. Item infra. 24. Non ingredieris domuni illius laabot, id est ad detinendam seu retinendam retentionem' Vocat enim pignus retentionem, quoniam detinetur a creditore, aut retinet debitorem: dc pi nerari detinere seu retinere. Hae tamen δύ intra hoc eodem capite uidetur significare mutuare: ubi dicitur. Mutuando mutuabis ei quantum sum cit defectui eius: quod defecerit ei. Voluerunt perfidi Iudaei hunc locum adducere ad impietatem usurariam tuendam di dentes lice eere sibi dare ad usuram gentibuspecuniam sua: quod neque textus somniauit hic sed quod tanta erit apud eos rerum omnium copia: ut pota sint etiam gentibus mutuare,dc a nullo mutuo accipere. caue tibι. Hebraice est. Sis custodi
tus tibi: sed sensus redditus est. Ne forte se in corde tuo uerbum belliat. Id est, impium malitiosuis
62쪽
DE UTERO. XV. AD L I T E R A M'.
inalitiosum: de est luc contemira quod bellial significet hominem malitiosum aut uer bum hominis non habentis iugia in legis Dei, qui libere oeuluinis loquitur quae uult. Et malus iit oculiιs tuus in fratrem tuum. Vocat oculum malum,oculum impium leu immisericordem quemadmodum oculus misericors dicitur oculus bonus. Prouerbio .ra .sic habes bonus oculus benedicetur: quia dat decibo suo pauperi. Et capit.1ῖ. Ne edas cibum oculi mali & ne desideres delicias eius. Et Mathan.6. Lucerna corporis tui est oculus tuus etsi malus fuerit&c.Et cap. 2o. An oculus tuus malus est Erit iu te p. ccatum Pu tarem hic peccatum pro punitione accipiut in multis scripturae locis,acii dicat. Et erit luper te
punitio hac de causa aut peccabis. Pauperituo ex mendico tuo Pauper dicitur ab anali quod est humiliari quasi humilis de abiectus: mendicus uero leu egenus ab abali quod est uellectile siderare unde meliusegenum quam mendicum uertas. 0nerando onerabis eum. Verbum anach,id est,onerare deducunt liebriaei ab anach, quod est torques, Sc meo iuditio potius significat circundare quemadmodum torques, qua Onerare. Ipsi enim liebraei Psalmo 7s. uertunt a nactitetno, id est,iit torques circundedit eum su, perbia: aut ideo coronauit eos superbia: unde hic potius uertendum puto. Circundando cariscu ndabis eum de pecudibus tuis, aut suspendendo luspendes scilicet ad eum omnia bona. Erit
tibi struus in siculum est,usque ad annii
Iobel .Quonii holam non semper perpetuum significat ut patet Ieremiae secundo. Neolam, ideit,a lisculo confregi iugum tuum,id est , a mul
to tempore stula duplex est merces merce.
narii tui Hebraei sic interpretantur. Fuit is tibi
ser sex annos loco duorum mercenariorum. Soebant enim mercenarij operas luas ad tres duntaxat annos locare, sed Iaacob ad septem apud Laban locauit eas ideo aliter literam hanc interpretandam puto sic scilicet. Ideo praecipio dimittere seruit in hebraeum septimo anno liberum: quoniam duplex est merces mercenari j tui: & ille altera co rei. Debetur enim mercenarijs uictus quasi uno merces,& pecunia quali altera,seruus autem emptus&s habeat uictum, non tamendatur illi pecunia,& priuabatur ista mercede &eius loco dimittebatur liber: ct isse meo iuditio est huius literae sensus. Posset etia dici mercedeseritorum Hebraeorum duplam fuisse ad mereadem aliorum scrvoru uuideo loco uiuus praeci
pitur liber dimitti.&nfli ubis domino deo
in o. i. separabis ut des domino,quasi rem sancta
aut applicabis domino. Ieruies cum primogenito bortis tui. Erant aliqui mali inter Iehudaeos qui ante iurum darent domino bovem primogenitum,operabantur cum eo: dc tondebat agnum primogenitum quod dominus prohibet fieri, quoniam ex egrellii uuluae erant domini ideo tam ministeria eoru qua lana, ad deupertinebant. Si quaeras quoto tempore iudaei tenebantur primogenita offerte: de pecudibus statuit lex ut sex diebusesset cum matre. Ex uerbis uero Lucae uidetur hominum primogenita quadragessimo die fuisse adducta intemplum. Cois
ram domino Deo tuo comedes illud. Co-
stat ex hoc loco no solum sacerdotem sed etiam dominum primogeniti comedisse illud, & uerit est. Nam Numeri. IX.praecipit dominus primogenita animalium immolatiliorum non debeare redimi sed immolari: & crediderim non solii sacerdotes, sed osteretes ex huiusmodi carnibus comediit e,si quasi pacifica immolarentur: quod si non placet dicito hic sicut & praecedenti capi te per pranaogenitum intellisi prini illuum: adque lenitim nullo modo accedere post um, quoniam litera haec de uere primogenito loquitur.
Si fuerit in eo macula,claudus. Ecce sid lex
maculam appellet, nempe si sit claudus aut eae iacus aut gibosus. Immu Ictam ctar mundum pariter. s. ad lacrificium. Multa enim qui erant immunda ad sacrificium, erant munda ad esum ut ceruus caprea&id genus multa,quemadmodum ancus aut abundans membris.
notatio ad nostram eruditionem.
A Fine septem annot um acies remis,
sortem. Et si omnes diuinae leges, pietate de misericordia plenae sint, haec tamen omniupietatem excedere uidetur qua debita egenis remitti iubentur quolibet testem septennio. Quis daret ut inter Christianos, qui nos iudaeis ianctiores pridicamus: h e lex tertiaretur: sed adliocinter nos res deuenit, ut Eugubius dicit ut idololatria excepta in omnibus alijs, gentibus pares & iudaeis, ne dicam deteriores simus. Si considerares eum proximum de fratrem , forsitan aliquando remitteres. Quia
Mocauit remisionem domino. Quid aliud
63쪽
aliud haeel ex sonat,quam quod Christus apud Mathaeu praecipi t, quod uui ex minimis meis feeillis, mihi fecistis. Sic Sc hic dominus ostendit, sibi potius quam fratri remissionem fieri .AM. lieni rena exiges. Multa permittuntur eXtraisneis fieri,quae nullo pacto permittenda sunt fratribus. Huic orta sunt priuilegia. Eo quod no)ι erit in te mendicus. O foelix de nimium felix
illa comunitas in qua nullus esset egenus quod si fieret, non essent totpauperum quotidie aduersus dominum querelae dicentium. Quare hic panibus & diuitijs abundat, nos uero hic fama perimus. Aduerte etiam hic caulain omnis penuriae . defectus inter nos quod uidelicet nostra non impartialitur fratrisus nostris .Hse etiaeausa eii qnare aliss gentibus serutinus, neque sumus ab omnium exemti potestate. Intra uonam e portis tuis, in terra tua. Ordinem charitatis ut uocant, docet lex haee: ut uidelicet illis prius mendicis subuenias,qui sunt intra portas tuas . c in terra tua: pol hi nodum ucro alijs
Mutuando mutuabis: quantum tussicit
defectui eius. Non uult dominus te fore par. eum in distribuendo & lubueniencio fratribus tuis, quod etiam gloriκ tuae expedire uidetur, ne alius dicat se defectibus tuis p tiusq'ia proximi subuenisse. iniuriuii enim tibi reputare deberes, si alius te iuuaret ad subueniendum proximo sum posses iple loliis subuenire & tibi loli, proximus i non alijs deberet subitentionem
Caue tibi nesit quidpiam in corde tuo, csi
t impietate. Oecurrit ubique dominus malitiael nostrae. Occurrunt enim homini, uolenti ele-j mosinam facere mille tentationes. Si deerit mi hi quod pauperi dono. Silo luet quod mutuo tradidi. Si dabit dominus centuplum quemadmodum pollicetur: quae omnia forti sunt animo luperandam e contingat in dissidentiam eriara dominum labi. Quaerit etiam humana malitia semper occaliones quibus a bono opere cet set: dc timendum ualde est, te pauper clamet ad dominum contra te: Sc perdas non solum quae non uis Iargiri,sed te de omnia. Et pulchrae luedocet,qualiter cum Deo perdere debeas. Sunt multi qui docent hominem lucrari: sed rari qui doceant perdere cum Deo, quod est maximum lucrum.Audi quid Chrii us dicat.Qui perdiderit animam tuam in hoc mundo in uitam aeter-m modo nam cti l fodit eant. Cupiunt homines mavi me, uitam custodire perpetuo,de ignorat quod non τε d.brati Possunt eam perpetuo custodire, tuli perdendo
eam propter Deum. Sic ignorant se diuites fieς ri perdendo pauca, quae proximis. luis propter Deum remittunt. S . niseris , non dimit. res uacuum . Putant nunc homines, non ethnici quidem sed Christiani, magnum quid facere, si seruos suos lenes post ro. ac si . feriri tutis
annos,liberos dimittant: qui libertatem amante eam etiam in lenio amplectuntur,ik cuin laborare nequeant,mendicant. Non uereris so-mo Christiane,ecclesiae alendum tradere serui torem, cuius uires in tuo sunt ministerio consumptae Dimittebat septimo anno Iudaeus ser- uum neque remittebat uacuum, sed omni bono refertum , is tu poli Zo .annos aut 3Ο. neque uacuum remittis . Audi quid her Ilaiam dominus dicat . Dimitte eos qui costasii sunt liberos& ubique uult nos sortem nostram,& qui fuerim is considerare. Capies subula in Docet liominem uti debere donis Dei, neque parvipei dere, quae sibi a domino donantur bona. Mu
st durum in oculis tuis, cum dimiseris eu
liberum. Extremum malum est,bonorum paenituisse factorum : quemadmodum si te paeniteatur iuriam aequo animo propter De uia tollerasse elemosinas feciste seruum liberriti duni
sisse. Duplex est merces merceuar, Alia de
bet esse merces fratris, atque concivis tui, & alia aliorum servornm,& praecipitur duplex ad illi.
Non operaberis in primogenito bovis tui.
Non uult dominus ut sua diminuas, d integra soluas:& expende hie hominum malitiam , qui etiam cum domino uolunt maligne .se insidio leagere, ut quae illi sunt loluturi, detrita & nuda soluant: in ea quae ipse nobis confert, uernan tia florida Se induta conferat. Sunt etiam qui ea quae pauperibus tribuunt, prius extenuat de omne quod in eis bonum aut pulchrum est auia ferunt pollea donant.
IN CAPUT. XVI. DE UTERO . IUXta literam adnotatio.
erua mensem ilicae i.m quo spicae
solent maturescere in terra lancta aut quo blada incipiunt spicas habere: sc mensis ille Iudaeis dicitur Missan: qui respondec mar io& nonnunquam aprili nostro. in hebraeo
est pro spice Abib , quod Hebraeis significae spirami
64쪽
spleam eum culmo seu calamo ' a radice usque ad ii ieam Exodi nono. Quia ordeum Abib,ideli, pica. Santoni priori Oitione uertit ii ilium sed pollinodum coirexit m alij, oitionibus lo
τ eo tuo Eece ad quid praecepit niensem spicae ieiuare, nempe ad festum pascitae celebrandum. Explicui Excidi. ia. 3e .i .quid proprie signiscet nomen Pela li & etiam uerbum ratach, quod scilicet significet taltare δ: Pelach ia. tum: quod ea nocte dominus, Occideias primoge ita
AEgyptiorum saltauerat don:Osis racli attin.: neque occiderit in eis quenquam . N utri tralati
tum interpretantur: sed quasi idem eii hi ιν i
nintilis Fiduci, de pecti litus c,' solus
Non est bie terio de sola paschali uictima, quoniana illa non poterat tu mi nisi de ovibus uel ea pris, ut dictum eii Exiadi .ir. ita loquitur ile ominbus uictimis , ita tello Pesach immolandis: tit
statutum est Numeri 18. Vt habiture ciat
nomen Suum ibi .idein, senominetur a nomine domini, uocetur domus domini 2 ou co.
diebus. Potest pronomen ipsum reserie uictiniati . miclialem scilicet agnum uel haedum qui immolabatur , aut quod iteraus puto omne sacrificium sessi cum quo nullo pacto licebat cO- me tere fermentatum,unde sitis os est. Non comedes super i plum scilicet pascitate lacriscium firmentatum uidelicet panem: quare sequitur.
Sestem diebus quibus scilicet sellum dura
bo Minens Iu per ipsum inbermentata,
pauem humilitatis. id est, quo humiliati honi ines tui, manu alicimis com dere solent, quale, luctat eran quando egret si sunt ex Egypto.
26 iam testiuado e lepus est id est deo
praecipio inti inentata comedere, quoniam lain tui mauter ex AEgypto egressus es it non licuerit feririentari aeque reddit haec sententia causam lententia: immediate praecederitis,quare icilicet debeant comedere panem humilitatis. I Iatra uuam Fortis tuis id est,intra maenia aut septa urbis tua . Volebat enim domino , ut praeseiates illi beneficium referrent. ιι ti spera oc.
cu Vibente Iole, tempore quo e risus es ex
AEgypto. Explicare indetur hic textus q uid uespexis lignificet, ariod uidelicet lignificet lolis e tua. . dea quod dicitur difficultatem liabet:
quoniam iudetur ex hoc loco Iudaeos noctu ex AEgypto egressi s futile,dc tamen Exodi .ra.dici tui eos egrestos in corpore diei. Dicendu ludaeos iit colligitur ex uerbis capitis ra. Exodi: post mediam noctem ex AEgypto egrellos. Nam media nocte post immolationem,dominusprimogenita Occidit, & postea rex accersiri fecit Moseli &R haron quibus praecepit ut egrederent Dr & ur-xebant et , exire unae uidetur quod noctu prore mane tamen,egressi sunt. Cum ergo hic dicitur.Sacrificabis I elach ui uespera occumbente te tempote quo egressus es ex AEgypto,noeii intelligendi, eo, lole occubente exi lie,sed quod illa nocte egressi liint,unde tempus non pro hora,sed pro tempore luc accipiendum est. Verte
te mane π ibis in tabernacula tua. No in
telligas manete luens immolationem immediate, quo mam dies celebris erat de non licebat iterficere,ied mane sequentis diei & accipitur uia ne prout idem est quod crasque ad modun udicimus nosLusitani mane hoc facia. i.cra,S 'ite illud mane erat mane di aus diei: qtioniam solebant ludari ad omnes leptetra dies naanere in loco ubi ei at domus domini. Die septima erit collectio domino Deo tuo. Explicuimus ab
unde fellia hoc Leuitici is & Nuiner . 29.& me. lius uel ras. Erit retentio, quam collectio:& uidet ur ex hoc loco haberi qtiod aleret .i .retentio, significet reli rictione ab operibus seruilibus, quoniam statiari quasi explicando sequitur. Nullum
pii, facies. Cum i Geperit ala esse iustae te,incipies numerare septem ebdomadas.
Videtur ev hoc loco in tetra lancta messem incipere in mense Nitiam,seu in fello. Pelacla sed Pcollectio ex alea in ea fit in mense Septebris leua histi, quado celebrabatur sessu tabernaculoruut statura infra habetur & nsi est uero si inalem essem ad sep .em menses durare, crediderim falce mitti ad spicas uirides colligendas, quae magis ad maturitate tedebit. Aut quod utrius credo supputatione, I uiusmodi septe ebdo Nadarsi retro facienda & leti sum inerat esse Cu incaeperit falx esse in s egete, incipies. retro numerare septem ebdo inadas: de hic sensus sertipulis caret de uerior ac scrinanior est,& iuxta illum interpretare quod Leuiti. as. i cibitur δe per ibiennitatem ebdomadaru in uitelligit Petithecollen. sitiano
tum potuerit θοntanea manus tua , et it quod dabis. id eii, iuxta facultatem
tuam quam sponte exhibebis. Aliqui Deristunt. Cum leuatione uolui itaria manus tua . Queiuadmo a
65쪽
Id est,benefecerit. Benedicere enim Dei, in sacris literis benefacere est. Solennitatem ta o
bernaculorum facies tibi. Haeessehat in I Ius
ri, qui respondet septembri nostro saltem pro
sui parte quando filichus arborum de agrorum colliguntur Sc uinum .unde dicit. Cum college
ris de area & toreulari. Septem die biιs Dimi. nitatem celebrabis domino Deo tuo. De
solenuitate tabernaculorum eli serino: quae ad septem dies durabat, quorum primus de octauus erant celebres, ut dicitur Levitici.rt. & de hoe fello etiam fit ment o Numeri .r .Τ ribus
uicibus tu anno conssicietur omnis masiculus, coram domino Deo tuo. Unde sequi
tur quod seminae non tenebantur ex lege interesse loco sancto omnibus tribus festis: sed sat erat adesse in fello in fermentatorum, quod erat
praecipuuin inter omnia . Non conspicietur
coram domino uacuus. Sententia sequens hanc explicat more suo, ut scilicet imul ivitque
domino prout potuerit offerat. Unusquisque
fecundum donum manus suae id est . prout donare potuerit Iudices in praefestos pones tibi, in omnibus portis tuis. Per iudices
intelligit eos qui tu s populo dicebant per praefectos,qui hebraice uocantur soterim dicit rabbi Abraliam intelligendos fore executores eorum quae iudices decernebant: ut sunt illi qui apud nos dicuntur alcaides mei rinhos porteiros. Putarem istos praefectos ille duces de gubernatores populi, quorum munus erat populum defendere & exercitum congregare cum opus enset.Sicut in urbibiis quibus non est rex, est unus dux aut pliares qui populum gubernant: ostendentes quid faciendum uel omittendum sit: Seuidetur mille dominum ut colligitur ex uerbis Iob. Is . ubi dicitur. Nu pones mistaro dest, pnaefecturam aut dominium eius scilicet coeli m terra Praecedit enim . Nunquid noli i statuta caeli εc sequitur. Nunquid pones domuitu eius in terra.Pollet etiam uerti ordinem, 2 tuc soler significaret ordinatorem directorem,& non sum lo-ge ut putem nomen soler hoc proprie significare. Nam Proverbiorum .6. habes de formica. Noeit ei princeps soler,id est, praefectus leu gubernator. Diximus abunde de nominis significatione.Exodi s. Iudicum erat,'us suum unicuique
tribuere,&iudicare inter causam ct eausanisadguinem & sanguinem, praefectorum uero ut diis ximus ostendere dc imperare quando aliquid faciendum uel non faciendum erat a populo: aut erant minores iudices qui in minoribus locis potiebantur uel in maioribus minora iudicabant; quonia infra hoc eode capite lase sentetia probari uidetur. De numero eorum nihil statuit do-. minus, sed satis ostendit non debere unic lim esse:& secundum populi multitudinem uel paucitatem, multiplicabantur de diminuebantur. Dicit autem textus in portis tuis quolitani huiusmodi iudices, ibi itis dicere tenebatur,nequi ex
aliis locis uenirent, discurrerent per urbem ad querendum iudicem. Dicunt autem Hebraei in qualibet urbe mille.is iudices, qui dicebantur. Sanhiarim quorii praecipuus erat loco Moseli, caeteri uero loco septuaginta senum qui cum eo populum iudicabant aut gubernabant,& incO- spectu istorum. 2s.ledebant tres ordines discipulorum sapientum , qui in locum iudicum decedentium siccedebant,flabant etiam coram Sannhedrim duo scribe, unus ad dexteram, alter ad sinistram. Alter scribebat sententiam eorum qui
reum dimittendum decernebant: alter uero lententiam eorum qui adiudicabant damnandum Item duo praec.,nes,duo qui in luditio conten debant, duo testes, Sc duo eorum aduertarajeatque duo collectores elemosinae. In curitate auteni in qua non erant.rao: homines: ponebantur tantum tres: adlegebantur autem in huiusmodi constitorium,tam paruu quam magnum, sacerdotes leuitas de nobiliores lirat lita quid igni erant ad lii scipiendum sacerdotium : sed non bene in hoc dicunt Iud gi,cum sacerdotes nece lario deberent ei te de tribu Levi. Debebant etiam mundi esse, ab omnibus uitris corporis. Sapientes diuites de magiae periti esse debebant: ut scirent eam destruere. Similiter anari linguarum. Non admittebantur ad huiusmodi consilium nimium senes,neque eunuchi ob crudelitatem,neque orbi,sed cui ellent filij ut esset nitiericors. Neque rex, quoniam cum eo non erat contendendum. Sacerdos uero magnus admitte batur modo sapiens esset, uiri ueraces lapientes Sc magnanimi non auari. Haec hebraei quibus
meo iudicio multa niis centur falsa. Iudicabiit
populum secundu iuditia iussu Pn se fere
textus iste, non solum iudices sed pr fectos fuisse iudices,neque incouenit.Posset tamen hoe ad .
solos iudices referri, sed primum melius. N. ofi
cuussces personas. Hebraice faciemin est
66쪽
sensus, non discemas an aliquis sit potes uel imis potens, diues aut pauper,sed causas: ae si dicat. Cum fuerit iudicandum , non respicias faciem alicuius neque dii cernas eos led causas: quoniaagnitio perlonae nil ut facit ad causam : & ponitur cognitio faciei pro cognitione personae,quoniam persona ex facie cognosci solet. Et ut sae
pius diximus uerbum nacliar,eontraria uidetur
habetur significata: significat enim agnoscere, lite de Iob.3 .dc Tlirenorum . . sc etiam occultare se, ite quis agnoscatur, ut primo Sem uelis.ls. Dixitque Saul mesiar,id est, clausit illum dominus in manu mea. Et pruno regum .i . Et ipsal cilicet uxor Hieroboliam in i inacherali ide si, occultauerat se, ne icilicet agnosceretur. Et deis
fruit uerba iustorum. Non plene constat qd
proprie significet uerbum salapii, quod hie destruere uertit Santes: quod aliqui supplantare
alij peruertere uertui.Prouerbio .i9.habes. Stultitia tio minis,letaleph,id es ,peruertet uia eius: ex quo uidetur quod significet alio diuertere facere quam rectum sit de hoc facere in iudicibus munera solent, quoniam tendentemad rectum, faciunt alio diuertere, S per uerba res intellige, aut reuerauerba,quoniain alia solent esse uerba iudicis recti, alia uero corrupti: flati in enim nratius loquuntur in causa eius qui munera con
tulit. Iustitiam iustitia equeris. Id eii, pu
ram de simplicem institiam, non aliquid aliud ut sunt munera & Per senas.
nostram eruditionem adnotatio.
sum no admonere homines ut sint memores benestiorum dei cum uideam eum tam crebro ea commemorare: & simul cuniceremonia illud nobis inculcare, neque arbitratur satis illud in festo ipso ad memoriam reuocare, nisii plius etiam festi antequam ueniat memineris. Voluit enim nos,uentura explorare fella: ne cotingeret sine memoria, die accepti beneficij praeterire. Neque lolius diei nos uoluit esse memores sed ii orae, quemadmodum sequitur. Quia in menset picae, eduxit te dominus ex AEgypto nocte. Nenue sufficit diei meminisse, nisi etiam
munere oblatae uictimae,tuo modo recompen
ses gratiam exhibitam stui estinater egressus e de terra ab pii. Festina ualde sunt
auxilia duntini,praelertim dum ab inimicis Opprimentibus eruit suos. Ascendit ait Psal. suo
per cherubim, k uolauit luper alas uenti. Et alio loco Deus in adiutorium meum intende,domine ad adiuuandum me festina .Noli poteris
sacrificare Fouch , intra unam e portis
tuis. Non uult dominus ut illi gratiam accepti benefieij reseras in domo tua,sed in domo sua. Cuius rei audi pulchrum exeplum. Cum enim dominus per Nattian prophetam multa Dauidi de praeclara promisisset, indignu putauit rex sanctus domi illi gratias agere,sed ingressus templum eius de in terra sedens humilis dicere coepit.Quis ego sum domine,de quae e domus mea uia adduxisti me utque huc Haee es consuetuo humilium, ut tunc maxime se deprimant, cum se magis uiderint exaltari a Deo.In solescut& ume eleuantur impij successibus bonis: viri uero iusti humiliari solent:&uide qualiter sanctus uir,se indignum tune fatetur acceptis bonis: cum illi maxima conseruntur. Similiter qualiter extollat colatum munus, ut dicat se plus a domino tunc accepisse,quam posset ipse desiderare.Disco ergo ex hoc loco cum bonu aliquod a domino acceperis,domum eiu sintrare,ibique
illi gratias agere. Verres te mane, es Vis iti
'in μυ tua. Surrexit nunc nouum --
minarum genus nolentium laborare: uolentautota die ecclesias circuire, hine inde discurrere, non curantes liberos neque domesticam rem de quibus Paulus Thimoteum discipulum admo- -ὀπα. net. Simul inquit ociose discut circuire domos, neque solum ociose sed uerbo se & curiose loquentes qui no oportet.Sic & hie dominuspostquam gratias illi accepti muneris egissent, uertere se praecipit de ire in tabernacula tua. Ex quo etiam loco discant praelati non multiplicare festa sine caula, sed sinant pauperem plebem necessaria sibi,suo labore quaerere.Septe hebdo. madas numerabis tibi.Vigiles ualde nos esse uoluit S licitos dominus, circa festa sua. ut
diu antequam uenirent, numerare dies incipiamus, ne contingeret, illa ullo modo sine celebritare praeterire.Voluit autem a falcis missione tempus numerari,ut discerent se de frugibusterre in uenturo festo debere offerre. stuantum potuerit spontanea manus tua. Considera prudentiam legislatoris,qui in persoluendis beneficijs uoluit te debiti memorem esse, noluit tamen te grauare.Vt enim scires quanta debeas, praecipit ut quantum potueris Oueras, ne autem tegra
67쪽
teg auare uoluit ut tua sponte offerres Et distant ex hoc loco diuites do pauperes, tanto plura aut pauciora debere,quanto multa aut pauca ab eo acceperint. Vnde sequitur. Queuiad modum tibi benedixerit do; unus Laetaberis coram domino Deo tuo. Libeuter nos uidet dominus Deus noster flentes coram te: sicut de laetantes.Iusti ait quidam aepulentur de laetentur in conspectu Dei: dc delectentur in Letitia: peccatores uero plorent de tristentur, flentes coram eo peccata sua.Tu e struus tuusta' ancilla tua. Quemadmodum seruus & ancilla tecu tristantur dc laborant: ita te gaudente dc quiescente gaudere Sc quiescere debent: indignus esseruorum ministerio, qui te gaudete uisieruum tuum laborare Se tristari: Se bene aduerte dominum nouoluisse te line seruo tuo ancilla δ: pauperibus Letari. Cum enim te Letum este praecepit in solennitatibiis suis: te inper seruum de ancillam & pauperes adiunxit. stus sunt intra
hortas tuas. Voluit dominus unamquamque urbem suos curare pauperes:&aequissimum est ut quemadmodum pater familias tuos domesticos iuxta Pauli doctrinam alere tenetur: ita de ei uitas tuos conciues. I bibus ambulationi
bus in anno cons cietur omnis masculus
coram domino. Admonui dum alibi hane tractarem lententiam: quanta sit Dei nostri erga nos dignatio ut totiens uoluerit nos coram se uidere, qua in re dominos docuit suos famulos neu uenter uidere: Sc si quibu&indigent pro uia dere. Et indignu ualde est ut uacuus uideas eu qui te multis bonis uoluit abundare. Iudices
praefecios pones tibi. Non potest urbs co
stitui neque consistere: sine iudice de praefecto: de expende iudicem debere esse in eo loco: quo facile possit ab omnibus reperiri de aditi. Non
peruertes iuditiummon agnosces perse
Nam, neque capies munusmaec duo quae prohibet Junt quaeiuditium peruertere solent scilicet personam cognoscere de munus accipere,
a quibus si immunis sit iudex, iuditium nullo pacto peruertet. Uunus excreat oculossapientium c peruertit uerba iustorum. Expende quomodo, omnia quae sunt in iudice bona,
munus corrupit.Duo sunt in iudice maxime ne
cessaria,scilicet iuditium de iuditi j executionem quae duo munus omnino peruetere solet. Iusti
tiam iustitiumst ueris, ut uiuas cir post,
deas terram. Hi sunt fructus iustitiae in locis
tibi adminis ratur, scilicet uita ciuium Sc conseruatio curitatis: unde qui cupiunt urbis uitam de consistentiam,militiam administrare laborent.
Non plintubis tibi lucum. Admonet locus
iste,nihil quod idolorum sit, aut ad eorum cultum pertineat: esse cultui diuino nil scendum: quoniam omnem uerum Dei cultum corruin-pit etiam paruum alterius religionis admixtu.
IN CAP. XVII. DE UTERO . AD LI
bouec pectu in quo fuerit macula
Non intelligas de macula uelleris,quoniam illa non uitiabat oblationem tedii pecus est et morbos uin languidum diminutum uel luperfluum in corpore aut corporis membris aut tractum offerendum no et atquod statim e&plicat dices. Aut omnem rem malam . quia abominatio
est domino Den tuo Significat taab,abhorre
abat,id es ,res aqua omnes abhorret: ac si dicat. Esi res a qua dominus maxime abhorret. Soli
uel lum uel omni exercitui coeli. Haec enim
erant,quae gentes colebat scilicet astra coeli,quae. Vocat exercitus coeli, propter multitudinem de ordinem ad modum exercitus,ut cienetis r.ad Amonuimus. Ecce e veritas: rectu est uerbu. Explicat secunda clausula priorem. Educes ui
rum fum uel mulierem ad portas tuas.
Inquinabat malus etiam motauus, castra uel urbem in qua erat deo iubetur extra castra de u
bem lapidari. o morietur in ore testis uis
nius Ex hoc loco omnes leges accipi ut duos testes in causa requiri cu aliquis est interfici edus.
Manus tentu ei sit contra eum prius. Qui
enim prius nouerat peccatore, prius incipiebat eu punire,tu sta fuerat pruni punirioisauthores
Si abstoditu fuerit ate uerbis ad iuditisi.
Statuit lex haec,ut causa obscura aut difficilis,in qua iudices urbis plicularis uariat, de st iudicare uix polsul:deferatur ad sacerdotestetriticos, de iudices urbis, in qua fuerit tabernaeulu dni de ibide abeisiudicetur,quom sentetie subpoena mortisstetur. Aduerte aute,qd uerbii hebraicu palaaqduertimus abscoditu esse,significata prie separare ut patet Exodi . . ubi dicitur Velnplilah. DE separa
68쪽
DE UTERO NO. XVII. AD LITER A M.
separabit dominus inter peeudes Israelis, unde textus reddi posset.Si leparatum fuerit uerbum sed clarius hic redditur per absconditum este: quia quod est absconditiam,separatu est ab hominum notitia,& quod sequitur'. Ad iuditium idem est quod ad iudicandum deest lenius. Culatuerit tibi res ad iudicandum,ut scilicet ignores qualiter sit iudicanda talis causa. Inter sari quinem . sanguinem. Exempla sunt praecedentis sententiae, id est, cum ignoraueris cuius
sanguis effundendus sit. Inter litem G nte. Id est,cuius lis si iusta,aut iniqua. Inter pla. am cs plagam id est, quis sit agandus,aut
quae atrocior aut leuior: ct res aut uerba litium
fuerint uaria. In pua tis tuis. Id est , urbibus
tuis aut in portis urbium in quibus fiebant conuentus ad iudicandum. Et venies ad sacerdo
tes leuiticos Grad iudicem qui erit in die.
bus ipsis. Non dicit textus de ad Levitas,quo
niam munus iudicandi non erat Levitarum sed sacerdotum,qui peritiores in lege erant Levitis.
Et ad iudicem.Vnde constat unicum suisse iudiceni quem non oportebat sacerdotem esse: de sicerat tempore quo non erant reges in Israel:& communiter erant prophetae ut patet de Heliae Semuele S alijs iudicibus,in libro iudicum. Conlulto omittimus hic concilium Sanliedrim quod Iudaei ex hoc loco statuere uolunt: quod
ex textu nou habetur Iudicabunt tibi uer . A in iudici, . Id est,rem iustam aut ivlle. Praeis
sumebat enim Moleti,istos fore iustos.Tu quia Deum praesentem habebant quem uindicem merito formidarent: tum quia facile pollent euincauta consulere. Neque debebant litigantes, superiores consulere iudices: sed ipsi inferiores
iudices. Facies ιuxta os uerbi quod annui Dciabant tibi e loco ipso.Id est, iuxta uerbum
oris quod an nunciabui tibi,qui loco sancto prae
sunt.Iuxta os legis quam docebunt te.
Id e:t, prout lex dixerit. Habet enim lex uocem suam re loquellam :iuxta illud Pauli ad RomanosH.Scimus autem quod qui que lex loquitur, ius si sub lege sunt loquitur.Vnde illi supremi iudices,non debebant pro suo arbitrio iudicare: sed ore legis loqui & pronunciare lentenistram. Vt non obediat lacerdoti. Videtur ex
hoc loco non fuisse necessarium multos esse iudicus sacerdotes: sed lumnium: dc re uera crediis
derim hoe ideo factum quoniam supponebat se fore praesentem & causam si opus foret iudicaturum, quemadmodum in deserto difficilia
iudicabat. Auferes malum ex Iprael. Ver
bum baar non significat proprie auferre, sed coburere ant eliminari : quemadmodum ignis rem depascit,& significatio uerbi non est bene nota hebraeis ut saepius admonuimus: unde posset uerti. Et eliminabis malum ex Israel. Po. nam super me regem. Non praecipit ponere:
quoniam melius re publica per sacerdotes nouerat administradanquam per reges,sed uoluit uesi facerent,non nisi quem ipse designaret eligerent:& enumerat hic septem conditiones regis. Prior ut sit adeo electus. Secunda ut sit de fratribus. Tertia quod non multipl eet equos.q. ut non multiplicet sibi uxores.s.quod non multiplicet argentum .6.ut scribat sibi duplicatam legem.Septima ut no se eleuet super fratres suos. Et ratio prioris est ne esset in populo seditio hac de caula. Secundae uero est ut diligat populum, Se non cogat illum aut inducat ad alias leges aut ad idololatriam. Ratio . ne esset uir bellorum amator.4.ne nimium distraheretur a ne otijs regni,aut ne filios multiplicando oneri esset populo uel ne multiplicando uxores, alienas appeteret,quae illum ad idololatriam impellerent. Quintae ne populum expillaret si auarus esset. Sextae ut sciret iudicareri ue i edu
cet populum in Assi tum: ad multiplia
candum equos. Difficilis est sensus huius to ei. Hebraismus si ρh bet. Tantum non multiplicubiisibi equos, ex non reducet popu tam in AEgyptum,ut multiplicet eqtium. Et dominus dixit uobis.7 on addetis reddire per uiam istam amplius. Primus sensus uetani est. Non multiplicabit sibi equos
R non reducet populum in AEgyptum, ratione commerthequorum ac si dicat. Non dabit cupiditate emendi equos, occasionem popu Io, reuertendi in AEguptum commeriij gratia.Secundus est. Non redigat populum iterum in seruitutem AEgyptiam: dando pro equis homines. Sed textus dicit Deum prohibuisse redditum in AEgyptum. Si equos pro equitibus a cipias, clarus est sensus. Non multiplicabit sibi equites scilicet ex alijs populis, neque redducet populum in AEgyptum ad multiplicandum equites regis Egypti,praebendo scilicet auxilium illi: quonii dominus prohibuit reditum. Iuuat expositionem
69쪽
expositionem Caietani id quod habetur prio istis libri regum io.capite: ubi dicitur. Et exitus equorum ipsi Selomoli erat ex Egypto, dc congregatio negotiatorum regis accipiebant netuin praetium. Et ascendebat , egrediebatur quadriga ex AEgupto pro sexcentis argeteis, equus uero pro .so. S: centum dc sic omnes reges Clueteorum,& reges Aram, per inanum eorum educebant: unde uidetur ludaeos propter equorum negotiationem fuisse aut descendisse in Egyptum tempore Selomonis: quod hie lege cautum erat: 3c uidetur Selomonem aduersum hae egisse legem. Quod autem dicitur.Cum dominus dixerit Non addetis redire. Si quaeras ubi hoe dixerit. scriptum non est. Credendum est tamen dixisse Moseli: licet non sit scriptum. Aut. Et dominus dixit, id est, praecepit scilicet
hic per me & eaetera. Describet sibi dupli.
catam legem hanc. Idest,duplex exemplar huius statuti, pertinentis ad regem . Aliqui tamen de tota lege hoc intelligunt. Ratio quare iube tur habere duplex legis exemplar est: ut alterusecum semper portaret, ut iugiter legeret ubicunque esset: alterum uero domi haberet cum
esset quietus. Coram sacerdotibusLeuiticis.
Id est, qui fuerint ex tribu Levi Hoc iubetur fatere, ut exemplar esset omnino incorruptum: quale habere lacerdotes decebat,qui legem docebant aut quam lesem scribet ab eo exemplari, quod est eoram lacerdotibus Leviticis. Quae res praelatis nostris utinam nunc cuω esset, ut certis locis incorrupta exemplaria sacrorum bibliorum seruarentur: ad quorum fidem quotiens alia deprauari contingeret recurrerent eaque castigarent.Et erit cum eo. Scilicet huiusmodi legis exemplar. Et leget in eo. scilicet exemplari legis: & chara signifieat alte legere.
Vt discat timere dominum Deum suum: ut custodiat omnia uerba legis ijstitu.
EX timore legislatoris,procedit eu stodia legum
ipsius. Etstituta ei licet scripta. IN CAPUT. XVII. DE UTERO . AD
I moriturus. Hi ne arbitror ortas leges seculi de testibus: ubi uides unicu no sufficere ad oecidendum hominem: sed bene duos. Si latuerit
tibi aliquid in iuditio. Hinc sorte orta sunt II. AD MORε s. s
appellationes ad superiorem iudicem & considerent haec principes,'&consilia suprema aquibus non conceditur appellatio, uales esse deue Appes a-ant , ut scilicet eorum iuditiuin sit omnino reis diuin,quod vix esse potest, nisi responsum do- utizore. mini penes se habeant quemadmodum illi. So
lus enim Deus nouit omnia causarum naerita.
Et audi ex sacris literis huius rei exemplum. Cuin enim dominus Genesis.is. diceret Abrahet uelle ciuitates Sodomorum subuertere, occurrit illi sanctus senex Abraham dicens. Abiit a te domine, it perdas iustu ni cum impijs, praeserintim cum sis omnis terrae iudex aquo ad superiore in , nulla est appellatio cum s s supremus: ubi docet,supreinos iudices summeri uertere debere,ne quid iniustum faciant, cum non habeant qui eorum sententias corrigant.Similiter distat quam probe debent leges quibus iudicandum
est nos e. Facies secundumsermonem quod
annunciabunt tibι. Quanta obedientia iudi- cibus parendum sit,docet locus iste: qui praecipit eos occidi qui decreti siplorum non parue A
rint Iuxta Jermonem legis quem docebili,
facies. Non est uidicibus liberum iudicare ut uolunt, sed iuxta leges: de tunc illis parendum praecipit,cum secundum eas iudicauerint. Poo
nam super me regem Nusquam praecepisse
offendes Deum populo suo regem habere: uoluitque tem publicam suam potius per iudices ac sacerdotes quam per reges administrare quo. niam nouit regum tyrannidem. Ponendo po.
ne super te regem quem. elegerit dominus.
Quis nune daret bone Deus, ut hane regulam quam Iudaeis praescripsisti: obseruarent etiam reges Christianoru , & tu eos tuo imperio delige- res,licet sit tanta temporu & hominum malitia ut etiam quos elegisti in tyrannos sint conuersi.
Non multiplicabit sibi equos. Initia malo
rum tollere uult. Dicunt aliqui. Quid mali si equos uxoresque multiplicet Ex uanitate mulista mala procedere nouimus pr sertim i regibus quare dominus eam uoluit m eis seuere uindicare ut patet tu Erechia Isaiae 6.qus de si in omnibus sit mala,in regibus tamen perniciosa uidetur,& in omnibus qui alienis laboribus de sudo
ribus uiuunt. Scribet sibi iteratam legem.
Mirum ualde est, qualiter reges omnes le ges ase etiam suas ablegauerint : ut uix aliis quem ex eis inuenias qui nouerit eas. Nihil praeter delitias ac diuitias curant, uix
70쪽
urbium de oppidorum procuratores audire nolunt , si quid in libertatem aut utilitatem rei publicae loquuntur: cui rei tibi exemplo sit rex Roboam. Ex liae autem ceremonia ortum Puto, reges in I srael coronari libro legis in manu posito: ut trabes primo Paralipo. 24.
IN CAP. XVIII. DE UT ERO . IV X-ta literam adnotario.
contingat aliquem ex Levitis peregrinantibus in Israel uenire ad locum tabernaculi, cum maximo desiderio seruiedi domino Deo suo quod pin, libere possit administrare dc habere portionem vitali suam,quemadmodum alij Levitae qui ibi antea i uiae ministrabant:& quod dicitur. Ex aliqua e por- ρο 'tis tu is, idem est q uod ex aliqua e urbibus tuis: quoniam urbs proprie dicitur, quae habet mu
rum S portas. quod etiam, ministrabit no
=nini domini. Idem est quod minittrabit domino, ut loco denominato a nomine domini.
HAEreditatem eius comedent. Vois
cantis hic sacrificia liae reditas domini, quoniam in partem eius caedebant & quod illi separabatur a filijs Israel.Et pro oblationes domini, in hebraeo habetur, ignita donum seu partesiguitorum sacrificandorum. Hoc erit tuis
ditium sacerdotum a populo. Id est, hoc e
rit sibi iure debitum a populo sacriscante. Seu haec sunt quς illis contingent. Dabis sacerdo.
ti brachium, maxillas cir stomachum.
Dicunt Hebraei pecus habere tres praecipuas partes scilicet caput eorpus & pedes: & ex qualibet
habebat lacerdos suam portionem. Nam eX capite habebat maxillas, ex corpore stomaclium, de ex pedibus armum dextrum. Aduerte autem
techi,id est, maxilla fgnificare proprie mandibulam , in qua defixi lunt dentes: licet de parte exteriori, quae barbam emittit, & proprie mala aut gena dicitur, quandoque dicatur.Significatio uero sequentisdictionis icilicet chebah,n5 plene nota est hebraeis: sicut neque cuius radicis sit. Aliqui enim dicunt este a cliub, alij clia bab qd e maledicere, ὁ: forte chebali significat Metricii tu ob turpitudinem stercoris intestino rum: chubuero aut chebali significat uentriculum. Diximus fatis de nominis significatione Numeri .rs.Potest etiam significare pudendum sicut cliubali. Neque desunt qui dicant significare laculum,quo lac foetui alendo necessarium
colligitur. Primitias uelleris ovium tua. rum dabis ei. Per primitias uelleris intelligit
primitias lanae quae ab ovibus in attonsione aufertur. Et a gazam quod est tondere, est gem,
id est,uellus seu attonito ristit ad ministra
dam. Solent ministri, dominis suis adstare pa
rati ad ministeria domini. Si uetierit Leuitu ex aliquae portis tuis. Statuit hic lex , ut si Partem,secundum partem comedent. praeter uenditiones ipsius super patres. L
eus est utcunque difficilis, hebraismum expres--μsmus.Sensus est.Partem dc partem comedent, id est,unusquisque partem suam aut parte partiendo seu diuidenuo comedet: & ut unico ue bo rε c5plectar lenius est. Diuident seu partientur & comedent: quod autem sequitur. Prieteruenditiones tuas super patres uel iuxta Patres: hunc sensum habet,id est. Non solum habebutportiones sacrifitiorum , sed etiam res uenditas quas uendiderunt patres. Si enim pater Levitae uendidisset domum aut agrum suburbij , quod habere potuit: filius eius rediens ad urbem tabernaculi, debebat recuperare quae fuerant pistris tui. Alter sensus est .Praeter uenditionessuas. Poterat contingere Levitam uend idisse in urbe aqua recedit, domum aut agrum quem ex patribus luis habuisse: & praetium uenilitionis aispud se habere, & alii Levitae morantes in loco
tabernaculi, negarent illi partem hac de causa: quod scilicet haberet secum pecuniam uendit rum rerum: statuit ergo lex quod siue habeat siue non habeat praetium harum uenditionum, debeat portionem suam habere. Aut praeteruEditiones suas super patres, id est, etiam si talis leuita uendidisset ius suum de parentum,ad obtinendam huiusmodi partem . Est tertius sensus quod scilicet Levitae debeant partem suam comedere & habere. Si quid tamen eorum parentes uendidistent,id non oportebat eosliabere &est sermo de his quae Levitae habere poterant. II rent hie hebr i quomodo sanctus David ministros templi dispotuerit in uinginti quatuor ordines: ita ut non liceret alicui aliter quam tempore sibi pr stituto ministrare ut patet primo Paralipomenon.rs.&.24.& respondet quidam Germanus legem non censeri uiolari siquid graui consilio ministrorum uerbi &magistratus, deminutijs legis mutetur. Sed miror hunc α citeros Luiberanos hunc Iocum