장음표시 사용
71쪽
non expendisse qui constantissime asse tecclesiam non polle quicquam mutare aut addere quod ad cultu pertineat. Si eni in licuit Davidi,
ex consilio magistratuum de sacerdotum , ministrorum ordinem mutare, cur non licebit ecclesia, Est etiam hic alia difficultas, quomodo sei licet Levitis licebat partem comedere, cum omnia iura sacrifitiorum & partes essent facem dotum, & nusqui legimus partem aliquam saerifitiorum leuitis esse concelsam .Ad aliod dicimus hie explicari a Moseli partem sacrifitiorum dandam esse Levitis ueluti ministris, actualiterministrantibus. Alij uero dispersi per urbes uiuebant ex decimis sibi debitis, δc elemosinis.
Non inuenietur in te, qui transire faciat miti infuli animi sui per inne aut
in ignem. Non plene constat qualiter ille transitus per ignem fieret.Hebraei dicunt esse Chena is persuasum, quod qui per medium ignem
νη ρο- transirent: implerent dies suos,neque ante tem ptisaut immature morerentur: a quibus polleastio, fu,. lsraelitae edocti su ni huiusmodi transitus facerererisnem Verius tamen uidetur ex uerbis scripturae Levitici .i8. iudaeos filios combussiste, a gentilibus perluasos , quod sic per ignem transiret ad idoluiti Molecti seu ad eius consortium. Quod uero eos conaburerent, patet Deuterono .ra. ubi dicitur. O in nem abominationem domini, quam
odioliabit fecerunt dijs suis: quia etiam filios suos & filias suas cobuiserunt igni dijs suis. Constat autem ex uerbis Ieremiae .sa. capite ludaeos,
huic idolo filios suos immolaste. Vide quae de his Levitici .is. scripsimus. Divinans diuina.
tiones, ariolus cir augur c maleficus, coe incantans incantationem interivgans Pithoilem, GP magus, GP quatens a
mortuis. Explicui horum nominum discrimen Leuitici .i . Significat dictio cliosem di uinuin, de erat sicut propheta, ita quod ille ui propheta apud fideles erat, apud gentillesicebatur diuinus, qualis suit Bilbam ut patet Ioseali decimo tertio. Ariolus. Ductio meonem ut Hebraei dicunt sienificat praestigia
torem, seu qui oculos tenet. Rabbi uero Hachi bali dieit significare eum, qui tempora computat & horas, id est,astrologum. Ex capite. 17. Ieremiae conita esse eum qui futura praedicit: sed nomodo ea cognoscat iloia explicatur, & meo iuditio eum qui oculos aut res obnubilat ne appareant secundum speciem suain senificat Hieronymus augurem saepissime uertit: ut patet Isaiae secundo ubi dicitur Veonenim, id est Ee augures habuerunt ut Philistij m. Apud Ieremiam uero se habetur. Ne audratis prophetas uestros, & diuinos uestros de somnia uestra, de augures uestros ct maleficos uestros, qui dicunt uobis. Non seruietis regi Babel. Ex quibus constat non significare prophetam,neque diurnum aut tomniatorem: quare uidetur alium significare. Eiusdem radicis est maon quod habitaculum multis scripturae locis significat Si uero radix eius stan aliquod est respondere significabit eum qui dat responsa idolorum. Neque longe absum ut dictionem putem esse aiadice ana, quod est nubes,& meonen significare obnubilatorem: quemadmodum hebraeos dicere praediximus. Seques uero dicito scilicet menaches, incantatorem significare uidetur Dictio autem mechasset sienificat fascinatorem seu praestigiatorei N. Exodi.7.uidetur significare magum, qui mutat rem in alteram quemadmodum faciebant mali Paroli,& uidentur facere haec instrumento aliquo, quoniam Michali quinto dicitur. Et excidam chelaphim, id est, maleficia de manu tuo. Aliud uero nomen Icilicet chober quod Santes in cantatorem uertit est achabar, quod proprie significat coniungere, praeserturiminuta ac diuersa unde uidetur genus diuina intionis signi ficari, quod multis rebus coiectis fiabat: unde uidetur sortilem significare, qui multa colligit ex quibus sortitur, aut potuit fieri uehuiusmodi res fieret multis solijs collectis. De Pithone uero diximus Levitici .i9. neque in textu ponitur Pithon sed ob quod hebraeis significat utrem,ut patet lol,.sr. unde hie uidetur si gnificare demonem,qui in locis pudendis uetuisti ex ore utris responsa dabat. Vide quae ibi ex Tertuliano attulimus. si uaerens a mortuis. Erant apud gentes qui deffunctos inquirebant, sed quo modo id fieret, in textu non ex plicabatur, prohibetur autem Iehu daeis lsaim octauo ubi dominus dicit. Cum dixerint ad
uos queri te a Pithonibus, qui ὀarriunt, &loquuntur. Nun populus a Deo suo requiret pro uitiis a mortuis ' Res uero sella narratur primo Sem uelis .r8. ubi Saul describitur Pithonissam conluluisse, eique Semuelem mortuum susci
tasse. In tergereris cum domino Deo tuo.
Alij perfectus uertunt,& sensus idem est, ut scilicet non habeant alteram cordi spartem cum Deo suo alteram uero cum idolis: sed quod toti
s ni cum domino Deo suo. D tu non sic.
Concisa est locutio : & sensus est . Ee S i tu non
72쪽
DE UT ERO. XVIII. AD LIT ERAM.
tu non sie scilicet facies, uel non sic edoctus es aut non audies praest igiatores de diuinos . De dit tibi dominus Deus tuus scilicet propheta, qui tibi sutura praedicat: ita ut non sit opus ad
illos pergere: qd statim explicat. Prophetam
de medio tui, de fratribus tuis.sicut me, Juscitabit tibi dominus Deus tuus: ad j.
ymnaudies. Quod dicitur de statribus tuis, explicatio est illius quod praecedit scilicet prophetam de medio tui, ut idem sit de medio tui quod de fratribus tuis:& lenius elliquod. Ne recurras: ad hariolos uel diuinos dominus suscitabit semper tibi prophetam de populo tuo: que possis audire & sciscitari: quemadmodum suscitauit me,qui tum frater tuus & dico tibi quae alenda de omittenda sunt, neque ab hac litera Christum lematorem excludas, quoniam prae cipuus fuit inter omnes prophetas quos domi isnus iudaico populo suscitauit, qui δ: legislator& promulgator fuit diuinae legis quemadmodum Moseli,immo δe Mosel, sublimior, ut apostolus ad Hebr atos dicit. Audi vatem .a. Psalim Ego autem constitutus sum rex abeo,super Sio montem sanctum eius: praedicans praeceptum eius. Vnde do turba uidens miracula eius stupens dicebat.Quia hie est uere propheta qui ueturus est in mundum.Artare uero hieram hanc ad solum Christum, non uidetur uecessarium: quoniam dominusuidetur prouidere plebi pro omni tempore Christus uero non omni tem
pore sciit apud l udaeos,sed certo. Si tamen de eo solo uelis intelligere placet mihi. Subdit autem causam quare dominus illis de propheta prouidebit: quod scilicet per sepsos non pol siit uerba Dei audire:ut accidit in monte Sinai ubi de hoe conquesti sunt: & propheta audiet uerba domini, de annuntiabit tibi quemadmo du m fecit loseli in deserto.Colligit ex lioe loco μ' 'n' peis dii, author libri Nirahon,duo argumenta .. gdis is ad probandu hoc vaticinium no posse ad Chriti. uilio stu pertinere. Primum quia propheta de quori Frybi lite et termo: non potest quicquam praecipere' aut loqui ex lensu suo,quia dicitur hic. Et dabo uerba mea in ore eius. Christus uero multa ex sensu suo loquutus est. Ergo non est propheta de quo hic est sermo . Ad quod dicimus Christum uerba quae a patre audierat nuntiasse, uti piem et fatetur apud Ioannem . Verba quq ego loquor, ame ipso non loquor: sed non sequi tu . . Loquetur propheta de quo hic eth serino uerba Dei, ergo non erit Deus aut filius Dei.
Potest enim ut filius Dei uerba Dei patris sui loqui sicut locutus est. Neque ualet ii inferar. Loquetur uerba Dei,ergo non est Deus sed propheta, quoniam non solum propheta sed filius Dei pote is loqui uerbaDei.Arsumetatur secundo ex eo uerbo quo dicit Mosel, similem mei. Quid tu inquit es Natus es ex patre dc matre sicut nos ergo de propheta de quo hic est sermo
habet patrem de matrem sicut nox ergo non est Deus, neque Christus , qui se dicit natum ex matre sine carnali patre. Pudet ad haec ridicula respondere. Dicit autem Moseli Deum suscita urum prophetam sibi similem, non solum in natura sed in ministerio: tui scilicet legem diui-ham populo administrabit, de mediator sit inter Deum de populum: qui recusat audi uer. ba Dei. Talia sunt obiecta quae ceci Iudaei in fidem dc Clirillum nostrum iactant, crassa 3c nullius momenti .hi diem congregationis adest,
qua ad legem audiendam: dc ad occurrendum
Deo, corigregatus es. Ego requiram ab eo. Id est, Exigam Se puniam, aes dica conuela iam
eum de conuictum puniam. Sic Genesis nono. Sanguinem uestrum requiram de manu cun
ctarum bestiarum,id est, puniam. Zιι loque tur in nomine deorum aliorum. Sicut si di
cat. Haee dicit Baal aut Beel, de se de alijs dijs.
ctuod loquetur propheta in nomine do.
mini, non erit uerbum, non ueniet,
es uerbum quod no Acutus est dominus
Docet qualiter cognoscant uerbum quod do minus non est loquutus, 3c falsum prophetam, eum scilicet dixerit rem aliquam uenturam, quae non euenerit, sumitur enim hic uerbum pro re significata uerbo, 3 quod dicitur.Et non ueniet, explicatio est praecedentis sentententiae, more hebraico. Et aduerte quod praebet hic si-gqum , quo falsus propheta possit dignosci sed
non praeitat sufficiens quo uerus agnoscatur. Non enim dicit eum uerum quidixerit aliquod uenturum dc euenerit, quoniam hoc non tuti scit ad uerum prophetam. Si enim praediceret aliquod futurum do euenisset, de suaueret recessum a domino,talis non esset audiendus sed la. pidandus: ut dictum est capite.13. huius libri. Vnde duae conditiones requiruntur ad uerum propheta. Altera ut non praedicet aliquid quod recessum luadeat a domino uel Mege, alterum ut eueniat signum quod praedi
73쪽
0η eri acerdotibus leuitis, parser haereditas cum Iprael. Uoluit do
minus lacerdotes tuos, no implicari secularibus negotijs, neque curare posset lones: ne a minii erio suo diuet terentur alio. Sed quid nue quaeso sacerdotibus negotiosius Nihil fere nisi temporalia curant:& qui deberet sua propter Deunegligere, aliena ambire non cellant. Si enim nunc ex Oblatta a populo non uiuerent coger tur foisitan non uiuere tam luxuriose ac licentiose. Neque propterea seculares excussimus: qui supra qualia par est auarisacerdotes de ministros negligerent, si eos unde uiuerent liabere
non inderent. Oblationes domini, er haere ditatem eius comedent. Audis lite bone sacerdos,Dei dignationem, ut scilicet te in haeredem si x haereditatis instituat, ama ergo eum, & fideliter administra, saltem propter haereditatem: quam tibi reliquit. Neque sat illi fuit, s uam tibi reliquisse haereditatem: hisi etiam seipsum faciat tuam liaereditatem quam perpetuo possideas.Unde uerius populo dicere potes. Dominus pars haereditatis meae de calicis mei. Et su-nes ceciderunt mihi in praeclaris. Dabusacer.
doti brachium. Quare domine Deus sacerdotibiis tui non iubes dare caput pedem aut cor pus,sed brachium cum nianu Vt ostendat, quale debet esset erga populum laserdotum munus ut scilicet cum populus peccatis obrutus ac depressiisse leuare uoluerit, tu qui Dei sacer - dos es, eius manum de brachium appraehendas
eumque a peccatis leves. Si uenerit leuites,
toto desiderio animaesuae, ad Acum que
elegerit dominus. Quo animo de mente, sacerdos,debeas accedere ad ministeri u Dei, pulchre in hoc sermone doceris ut non tristis, non malencliolicus, non torto uultu, accedas ministeritim Dei tui. Quomodo possum ait Abaro cum incensos a domino filios lugeret domino in ceremonijs placere,mente lugubri Similiter Guit . docentur ministri Dei,non egre ferre, si multiplicentur, H nouus minister ueniat ad ministrandum domino: neque dolebit ei partem dare.Hoc enim est peculiare ministras bonis, ut scilicet tanti faciant Deum suum: ut totum mundum non sufficere ad eius ministerium putenta Hoc interest ut aliquando iam diximus intes Dei Jc principum ministros: quod ministri eo rum, si uideant coadiutores, maximo dolore torqueantur: isti uero maxime gaudeant cum . uiderint. Illi enim non tam bonum principis mimiterium , quam suam utilitatem uolui: isti uero suae utilitatis obliti, querunt quae sunt do
mini sui 2 on inuenietur in te qui transi.
re faciat filium suum per ignem. Expende
quaeso quid fecerit idolis hominum dementia: ad quod nunqua aut raro attigit uera religio: ut homo idolis filios comburat,o: domino suo obolum aliquando dare cunctetur. Propheta
de medio tui fuscitabit tibi dominus
Quales esse debeant praedicatores consultores& directores populi, ad uiuum depingit locus ille. De populo de fratribus quoniam si conteriaraneus de frater est, non decipiet fratres suos.Si . militer aduerte, quam bene dominus populo suo prouiderit dans semper prophetam de directorem: ne uidelicet irent ad diuino, S: idoloruuates quare exemplo eius praelati, debent a subditis suis omnem occasionem auferre discedendia fide Euulgarunt nostra hac in faelici tempestateLutherani doemati stet fere omnes,innumeras Christianas inllitutiones aut potius destitationes: quibus miserabilem iuuetutem ab ipsa primis cunabulis peruertunt: dc uix inter Claritastianorantillites unum reperias qui prima fidei rudimenta suis pueris demonstret ut uiam salutis suis populis ostendat. Omitto concionatorum cateruam,qui proptissimi ad impia dogma tale minanda se ingerunt: de inter nos uix paucos reperias, qui uerbum uitae quemadmodum oportet sobrie tractent de ratis disseminare uelint. Deberent etiam maxime curare nephandas superstitiones ab ecclesia reijcere: quae in tantum apud nos creuerunt, ut pacto cum demonibus inito, ueluti gentilium tempore responsa sciscitantibus praebeant. Memini enim me, dum apud insitam Eburam inquisito rem agerem, taminam reperisse: quae ro . nis de plus cum demone familiaria colloquia permiscebat, quod sibilo aut contactu manus ab ea uocatus, statun aderat: dc quicquid abeo scire uoluisset explicabat. Et quid aliud quaeso huius prima mali labes fuit, quam homi num curiositas, de praelatorum neglectus
Non addam, ut audium uocem domi .
ni. Talis debet esse praelatus, talis contionator, qui cum Domino uice populi de quae
74쪽
ad eum pertinet loquatur intrepide: de inter utrunque mediatorem agat, quem populus facile accedere audeat Vir quι nono bessierit uer bis meis,quae loquetur in nomine meo. ego requiram. Non dicit qui non obedierat uerbucius, sed meis: ut scias uerba propria prophetae quae ipse loquitur nomine suo ab eisquae ore donlini profert di itinguere,ut illis onino sicut ipsi Deo obedias alia uero scias esse hominis uerba. Quo in loco etiam diicimus quali attentione debeamus prophetarum Jc praedicatorum uerba audire: led quemadmodum puniteo,, qui animi luperbia indurati nollunt audire prophe
tam,ita Sc prophetas ipsos, qui populo sua tomnia proferunt. Si dixeris. Duomodo sciemus
uerbum quod loquutus est dominustom
nem deceptionis causavi amouet nequis cause tur te non luat ponte deceptum: unde rari sunt qui in fide decipiantur, modo uelint prius praedicatores ad ecclesiae gnomonem examinare. Si de doctrina concionatoris dubitas edem Petri
consule,quod si germani secissent,no in tot dogmata peruerta incideret.Non timebis abeo. Quemadmodum ualde timendi lunt prophetae
domini cum minantur ex sermone eius taparui pendendς sunt minae eorum,cum ex suo cerebro mentiuntur deterrentes.
Vmbucciderit dominus Deus tuus
getes. Admonui saepius non plene constare quid significet uerbu hebraicum ebarat,quod hie uertimus succidere,quonia haec signiticatio
magis accCmoda uidetur,locis ubi uerbum po
nitur Separabis tibi tres ciuitates in me.
dio rerrae tuaeram Numeri. 36 dc.4. capite huius libri statutum fuerat, tres urbes dandas ad quas confugeret homo qui fratrem occidisset ignorantia,citra I arden modo uero statuit alias tres separandas ultra lordanen . Quod autem dicitur.In medio terrae tuae. Idem est quod intra terram tuam aut ad trieram iubentur eas in medio terrae lilligere, ut facilius huiusmodi homici dae possent ad eas confugere.Parabis tibi uia tu .e Verbum hebraicum Chun,etiam certi e re senificat, ut patet Genesis. i. Quia nachon, id est, firma seu certa est res:& loco uidetur quadrare,ut iubeat dominus signa aliqua ponere, quibus uia si certa,non ambigua, quae ducit ad huiusmodi ciuitates refugi j ut firmare eam scilicet lapidibus ne sit lubrica,& tunc congruit parare. Volebat enim dominus uiam elle certam, ad huiusmodi urbes: ne forte consanguineus occisi inueniret homicidam devium, ut uiae emrore seductum,de occideret eum.Diximus multa ex Hebraeis, quae fiebant in uia harum urbiurde etiam in ipsis urbibus Numeri. si . que locum consulere licebit,de sensus loci est. Certificabis tibi uiam scilicet ducentem ad ciuitates reisugij. Dicunt autem Hebraei in quolibet bivio uel tri. uio, stipitem fuisse erectum: in quo scriptum erat militat,ut fugientem in ciuitatem reisugij dirigeret. Quod uero tequitur. Et in tres partes diuides,seu ut hebraice habetur,tertiabis terminum terrae tuae: hunc sensum habet. Diui dei totam terram trans larden in tres partes: ut scilicet in quolibet earum ponas unam ex urbibus refiigis, ne scilicet essent coniunctae adinvicem.
Haec est res homicidae qui Iugiet illuc π
uiuet. id est, illa est lex aut iste es casus,in quo uiuificandus est homicida: qui ad civitates ref
fugij eonfugerit: de explicantur casus. qui cilicet percusserit proximum suum igno.
ranter. Cuius rei signum erit. Si ilii non inimicabatur ab haeri nudius tertius.. in tres partes diuides terminum terrae
Si enim ab antiquo illi esset inimicus, praesumit lex eum non ignoranter sed scienter occidisse. Ponit autem lex exemplum casualis homicidij, ut si ambo in siluam quasi socij irent: de alter eorum ligna cedens habuerit securim, a cuius ligno ferrum resilire contingat: dc solium insta arborem existentem occideret talissecurus erat si fugeret ad aliquam ex urbibus retaxj. Sed quia hie lex tutum definit solum qui ex ignorantia proximum occidisset, libet paululum dicta capite.Is. Numerorum expendere,&uidere an homicida alius, qui occurrentem inimicum occidisset sciens de uolens, hac lege esset tutus: ut scilieet fugiens ad urbem refugi, securus ibi esset Exodi .ai. habet lex. Qui uercusserit uirum , dc mortuus fuerit: moriendo mo rietur . Et si non insidiatus est ei, sed Deus fuit causa ut ueniret ad manum eius: Ponam tibi locum ad quem fugiet. Sin uero uoluntarie egerit contra proximum suum , occidendo cum dolo: ab altari meritolles eum ut m
75쪽
DE UTERO No. XIX. AD LITER A M.
riatur. Ex quo loco uidetur, quod si quis occurrentem inimicum occidisset,inodu illi antea noinsidiaretur, liber erat: si ad ciuitatem refugii geret. Numeri uero trigessimo quinto sic statutum est. Ciuitates euationis erunt uobis, ct fugiet illuc homicida, qui percusserit anima per errorem. Et si instrumento ferreo percuses erit eum,& mortuus fuerit,homicida est. Moriendo morietur homicida. idem si lapide uel ligneo instrumento pereussisset, morte sequut propinquus languinis ipse interficiet homicidam. Quum obuiauerit ipse sibi: ipse interficiet eum. Et si per odium impulerit eum: uel proiecerit super eum per insidias, & mortuus
fuerit: uel per inimicitiam percusserit eum minu sua, ct mortuus fuerit,moriendo morietur percutiens homicida est. Et si casu absque inimicitus impulerit eum, uel proiecerit super eum omne instrumentum, absque insidiis, uel om ni lapide quo moriatur,eum non uiderit,& ceciderit super eum de mortuus fuerit, de ipse noerat inimicus ei, neque qu rebat malum elus. Iudicabunt congregatio,inter percutientem dc propinquum sanguinis: secundum iudicia illa. Ex quibus uerbis haberi uidetur, quod omnis qui ex inimicitia alterum occidisset, reus naiar tis erat de Occidendus. Veritas uero uidetur quod in duobus casibus, tutus erat homicida in ciuitate refugii, scilicet si ex ignorantia aecidisset homicidium , ut casu tex rus explicatur. Secundo si occidistet aliquem quein antea odio non haberet, neque illi fuerat insidiatus, neque dolo illum oeciuisset: sed Dominus Deus causa aliqua nobis occulta, tradidiiset illum in manus occidentis: de lex Exodi posita,in isto secu-do casu locum habet, & sie omnia consonant. Neque loquitur de eo qui eum cui antea immicabatur occidisset. Et hine ortum puto ius il Iud, quo itatuitur homicidam qui non ex pro posito sed accidenti casu proximum occidit tu tum esse, si ad ecclesiam confugiat. Posset tamen sini ineri legem ubique loqui, de homicida inuoluntario omnino. de hunc solum excusare si ad urbe refugii aufugeret, de textus Exodi citatus se explicari. Et si non est ei insidiatus, sed Deus occurrere fecit eum ad manum eius: ut scilicet casu eum occideret: ponam tibi Iocuad quem fugiat:& ille lenius tutior & securior
est. Et qui ibit ad siluam cum scio suo.
Nomen iaar, id est silua significare etiam dieitur favum, quod obstrusus si t ueluti silva, aut quod in eo mel ueluti animal in silua delites
eat. Aia cedendum ligna.Dicunt liebraei uet-
sum chatabo praeter cedere significare eleuatite ad quod Etant illud Prouerbiorum septimo. Ornamentis Omaui lectum meum,chatu
bot, id est eleuata fune AEgiptio,seu eleuation i-bus funis Aegiptii: de qui sie exponunt Chaldaeum sequuntur paraphrastem, qui Deutero. iratessimo sexto pro exaltavi te,habet chalbeest sed eum propria significatio tollerari possiti non uideo quare illam mutemus. Potest enim uerti retenta propria significatione: incisonis bus funis Aegiptiorum, aut funibus incisis ex Aegipto:is: per incisiones funium intelligit scissuras quae aut in cortinis,aut in pulvillis fiebat ut moris est : quae sericiς funibus ligari solent, unde santes qui hic Chaldaeum sequutus est sin levico uertit.Intersecati fune Aegiptio, nemplene constat athun , funem significare .
Et impulerit manus eius in securim.
Uerbum nadach, non solum expellere de impellere significa sed etiam eiicere dc prorice re ut patet secundo Sem uelis decimo quarto. Et cogitet cogitationes, ut non lidach,id est proiiciat ale expullum aut proiectum : unde locus post et lic reddi. Et proiecta fuerit manus eius au securim aut eum ieeuri ad succidendum lienum. ct recesserat ferrum e ligno : aut expulsa fuerit a manu eius securis, qua ad cedendum lignum acceperat. Sed prior interpretatio germanior est 3: pro recesserit ferrum e ligno, tu uerte de evulsum fueri quoniam uerbum nas
ses hoc proprie significat tam cui fecerit se
cor eius, id eum iracundia affectus fuerit quae quandam incensionem importat cordis.
Sι multu fuerit via,id est s oportuerit eum
transire Iarden,ut ueniat ad has ciuitates refugii, Stiae de causa ut uidetur praecepit eas in medio terte ut diximus deligere. percu.
tiat animam,id est uitam .Et ei, non ei tu. dicium morti idest non erat dignus, qui mor
ti adiudicaretur: aut nondum erat morti adiudicatus per legem: Se est hebraismus. Unde super aliquem esse iudicium mortis: est eum es
se morte dignum. Et nisuper resangui
nes. Hebraismus est pro esse reum effusi sana guinis. Hine est illud Euangelii. sanguis eius super nos de super filios nostros. Dabunt eisum in manu propinqui Propinquior eon san
ruineus uinclictam exercebat: ut hoc saltem
iusto dolori mederetur. 'don parcet octi
Ius tuus ei. Etiam hebraismus est.i. Non misereberis eius. Oculus enim uidens miseriam ct
76쪽
uindictam fiendam : aliquando misericordia
mouebatur Jc condonabat,quod Dominus uoluntatio liomicidae fieri prohibet hic. siseres auguinem innocentem ex frael. Verbum
Har non proprie significat auferre,sed comburere & depascere: unde lenius est ad modu comburentis aut depascentis auseres malum ex IGrael. Non enim sanguis innocentis occisi -- piabatur, sed terra rea erat illius homicidit,quousque occisor poenas debitas daret: & estu aderetur sanguis eius iuxta illud Genesis quarto. Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra
No apprehendes terminum proximi tui: que terminarui primi in haereditate tua.
Incerta est fgnificatio uerbi nasag , quod hie
eum Sante uertimus apprehendere. Hebraei dicunt significare adhaerere,con iungere, comprelaendere,transferre e loco suo, retrahere retro cedere. Isaiae enim quinquagessimo nono uertunt Praevaricat l,negare,aut mentiri lienaseli, id est & retrocedere a Deo nostro : ubi contingere non uidetur quadrare. Michali uero sexto non uidetur conuenire retrocedere, ted contingere: ubi dicitur. Vetaseg. id est. Et continisse scilicet uxorem tuam. Sc non euc et, scilicet conceptum . Confundunt hic Hebraei tria uerba, scilicet sug,nacali, cum samech, S: nassag cum sin deo uix possumus propriam scire significationem: de sug uidetur significare retro iscedere,vasag uero attingere, unde posset uerti. Non attingas terminum: dc si lesas. Non apprehendes,sensus est, non occupabis. Si uero non attinges,sensus et , ut scilicet terminu dea ruas: ad prolongandam haereditatem tuam :mitra uero magis arridet transgredi, si exemplactis nou ducerent:&per primos intelligit patres priores, qui terram diuiserunt. Non sum
get seu stabit unus testis in uirum, ad omisnem iniquitatem, e P ad omne peccatum: in omni peccare quod peccauerit. Quod
dicitur ad omnem iniquitatem dc peccatum, uidetur lite accipi aon ) pro poena iniquitatis: δ: senius est. Ad infligendam poenam alicui,&ad probandam culpam aduersus eum: lion sus
fici et unus testis: sed super os , id est dictum duorum uel trium tellium stabit,id est fir
mam erit uerbum, id ei dictum . Si flete
rit testis mendax contra uirum, ad testifcyndum contra eum declinationem ,
id est si eontingat mendacem testem testificari contra aliquem: quod uidelicet declinauesta lege: sed tuaduerte ut iam Genesis sexto admonuimus incertam esse significationem no iaminis chamas,'nod hic uertimus mendacem:
unde uerti posset de melius iudicio meo. Cum surrexerit testis subuersionis,id est praetendens subuertere proximum suum, Coram Domi .
no, CP coram sacerdotibus . iudicibus.
Colligo ex hoc loco, iudicium coram Domino faciendum a iudicibus, forte' in aliqua domo templi: unde facile postent Dominum consus Iere,constat etiam praeter sacerdotes fuisse alios iudices.quod etiam hebraei allerunt. Facietis
ei quemadmodum cogitauit facere fratri.
Loquitur hic textus in casu quo quis alium P-ximum falso accusat: & contra illum falso te
stificitur. Et auferes malum e medio tui.
Etiam hic ia textu stonitur uerbum baar,quod comburere de depascere significat, sed non in- conue menter per auferre explicatur. Anima pro anima,id est vitain liomicidae, scilicet d bis pro uita ablata. Dicunt tamen aliqui ex hebraeis hane legem nunquam fuisse apud eos seruatam: quoniam potuit fieri ut qui oculueruit,eliet tenerioris complexionis, dc ex oculi
morum compositionem annotatio.
TRei urbes separabis tibi: in medio
terrae tuae. Quantum Dominus deus homicidium detestetur, ex hoc loco aduerte re licebit, postquam eum qui ex ignorantia oecidisset, uoluit tanto tempore in ciuitate refugii exulare. Similiter admonentur homines, qui alios non sponte ostenderunt,eorum fuge re conspectum, ne praesenti dolore commoti, uindiciam ex innoeentibus sumant. Homines enim uehementi ira affecti, solent non discernere quid iustum aut iniustum sit. Vbi simul docemur innocentes tueri, oc quantum possumus iuuare ne a ministris iustitiae grauentur
inique. Ipsi non odio habebat eum, heri
c nudiustertius. Docet locus iste prudenter
iudices, ex coniecturis saepius agere: ut scilicet dolo occidisse suspicentur eum qui ignorantiam in peccato praetendens: antea inimicus erat.Sunt enim multi quieu ex insidiis mala egerint, huiuscemodi mala ignorantia tegunt.
77쪽
DEVTER ONO. XX. AD LITER A M. iii Si dilutare fecerit Dominus Deus tuur in proeliis. Videris equum o currum: bpopulum multum prae te. Sic hebraice habe
terminum tuum. Debent saera loca multiplicari, iuxta multiplicationem habitationis
nostrae. Non essundetur sanguis innoces,
in medio terrae tuae. Summe cauendum est,ne terram tuam macules innocentis cruore: quonia solet Dominus totam punire ct mul-ciare terram, si eam uiderit innocentis sanguine foedatam. Et saepius admonui, quantum ministris iustitit elaborandum sit, ut Duiusmodi innocentum homicidia uindicent. Mittent tur&sumitur equus pro equis, ct currus procurribus,& multum prae te: pro maiorem te
aut plurem te. Mi ascendere fecit te
terra Adipti. Hinc tibi fiduciam accipies, ut
qui te eduxit de Aegipto inuitis Aegiptiu: libe rabit te ex hostibus qui aduersum te praeliantur: iti pugnabit pro te. sium appropinquo ueritis ad bellum,id est ad loeum ubi bellandum&eongrediendnm est. Acciare sacer
inae. Multum aduertere debent iudices α .
praelati, ne scilicet loca sacra fiant speluncae Iatronum: quemadmodum etiam de ordinibus, ne loca sacra & sacri ordines in homicidatum&aliorum peccatorum priuilegia uertantur.
Non tanges terminum proximi tui.
Quis nunc quaeso in hac re,hominum, agricolarum praesertim diceret trangressiones: qui ut terrae palmum aliens hsreditatis, suae terrae coniungant, terminos auferunt & tranigrediuntur,& uix linunt agros, fintiquis limitibus esse
diuisor. 7 Du subit resis unus contra
uirum. Admonui sepius testes esse multipli- eandos, secundum causae exigentiam. Stabire
ambo quibus lis em coram Domino.
Debent iudices etiam sancti, Deum semper poculis habere cum iudicant, ut sic causae moerita inspiciant, ac si Domino deberent rationem administratae iustitiae reddere. Facietis ei
queadmodum cogitauit facere fratri μα
Perniciosissima res mendacium pri sertim in iudicio: & nimium dolendum nunc est, quod tam facile quis babeat falsos testes, si illorum ope egeat,in quos magistratus debent metito animaduertere, & seuerissime punire, quem moni ex Thaimudicis libri tractatu de regibus& eorum bellis , uerbum cohortationis in hune modum factum fuisse deseribit. Primum populo promiscuo, de nondum in classes sepa rato: sacerdos belli dicebat. Quisquis domu
aedificauit, de caetera: & mox eius generis homines, potet atem habuerunt redeundi domu :s bellum lege pr.eceptum non erat: sed aliun de susceptum. Mox in turmas militares,multitudo secernebatur, krnox unctus sacerdos dicebat. Ne timeatis. Porro cum aciet iamiam instruenda erat, ili turmae pariter consisterent , lacerdos ex aedito loco dicebat.Audi Israel de c. iasque. Ut eruat u os de periculo. Pulsus cain Ordos dicebat. Quisquis aedificauit domum ;quem sermonem princeps apparitorum, Pertingulas turmas deferebar.Qui quis timet, aue molli est animo abeat, redeatque domum : cuiusnodi sermones alii exactores, per turmas distulerunt: qui reuersi, mox aciem instrue bant eolloeam ad principia ducibus, finem agminis clauserunt robustioribus apparitoribus, qui securibus aut ut alii uolunt) falcibus ar
potestatem habebant crura amputandi ad molientibus desertionem aut fugam. Sed timeo omnia hae ab hebraeis conficta esse & mut-- I punire, quem in sebulos .Ne molescat cor astrum, ne ti
locii intellige etiade falso accusitore. st j re meatis, cir ne paveatis , ne formidetis,
solet punitionis fructus,ut. audientes& uide ter timeant dc de caetero caueant.
CVn Cresus fueris ad bellum con.
tra ini cos tuos, Instruit hie Dominus suos, quomodo scilicet se habere debeant a facie eorum. De priori uerbo, scilicet rchaeli nulli dubium est signifieare mollire seu
molle reddere: ut patet secundo Regum uiges smo secundo,ubi dieitur. Pro eo uubd rachι id est mollitum est eor tuum aut mollis aut te iter fuit. Similiter constat secundum, scilicet iura significare timere.Tertium uero, scilicet inapam uidetur significare festinare & commoueri maxime ex timore: ut patet Psilmo eentesii mo quarto. A sonitu tonitrui tui techapezun id est commovebuntur aut sellinabunt. Et seacundo
78쪽
cundo semuelis quarto.Et tulit eum nutrix eius, ac fugit. Et fuit becophetali, id est dum testinaret illa, aut dum ex timore commoueretur cecidit. Et Psalmo centessimo. 16. Ego dixit copheti id est infestinari meo aut dum festinarem, omnis laomo mendax,id est. Cum uidii lem liomitiis uitam, aedies sic festinare dixi seu asserin omnem liominem deficere: etiam si stare uideatur.Verti ergo posset hic. Et ne commoveamini aut ne festinetis ad fugam , aut ne festinet cor motu suo. Solet enim cor pauidsi in motu festinare: & forte hoe proprie significat uerbum,lcilicet felline moueri silue corde si ue corpore.Quartum uerbum,scilicet arais cid mercimus formidare: sisnificat proprie ex timo. re rigescere seueXpauescere , & etiam timere: neque plene significatio nota est hebraeis : moueorad priorem significationem , quia uideo uerbum significare roborare ut hebraei dicunt: citantes illud liniae quadragelsimo septimo. Si forte taliaro ,id est robores te: aut formidabilem te exhibeas: seu paueant inimici tui a te.
Et loquentur praefecti ad populum.
Multa di putaui de significatione nominis so-ter, id est praefectus quod hic ponitur, priori capite de decimo sexto huius libri: ibi uiae, Sedixi esse eos qui praecipui duces sunt in ciuitatibus Sc populis, gubernantes populum : qua-Ies erant in singulis tribubus, aut per praefectos intelligit inferiores iudices locorum. Et non dedicauit eam , id est de nouo no i cepit ea uti. Verbum clianacti non plene notum eth liebraeis, uidetur significare de nouo uti aut de no
uo incipere uti aliqua re. Prouerbiorum uigese
simo lecundo. Cha nocti, id esst imbue aut incipe docere puerum, secundum modum eius. Et secundo Paralipomenon septimo. Valachne-ehu,id est. Et dedicauerunt domum Dei, id est de nouo uti cloeperunt aut applicarunt. lnde chami chod est dedicatio uel innovatio : Sc chanieli, id est puer domi eruditus: de quo diximus Genesis decimo quarto. Sic inferius cumdacitur. Et alius uir incipiat ea uti, scilicet uxo
re noua. Et non propianauit eam. ignificat uerbum chalal proprie polluere: es qui
res quando communis fiebat, aut homines incipiebant ea uti,dicebatur quodammodo polluta: significat etiam incipere aut initiari, aut si mauis significat primum incipere seu initiari:& ex consequenti polluere, quia res quando tractari incipit,quodammodo polluitur. Di Ximus de eius significatione saepissime. Vocat autem hebratimus uineam prophanam seu pollutam, cum incipiebat communis fieri domino ipsius
de aliis quod etat quinto ὀ plantatione eius anno: ut habetur Levitici decimo nono.Tt ibus enim annis a plantatione non comedebatur mictus eius ab aliquo.& reputabantur Frapulata, quarto anno fructus eius Ciserebatur Domino,quinto Nero communis omnibus erat. Potest ergo h c litera dupliciter uerti: uno modo de non prophanauit eam : alio de non incepit ea, ilicet uti , iuxta duas uerbi significationes.
Et non accepit ea ,scilicet in sua potestate, ut ea uteretur. Constituent principes exeracitus. in capite populi, id est distribuent aciei
conitituendo duces, qui sint capita populi. Alii uertunt. Nun. erabunt principes exercitus per capita populum: S uerbum Pachad consentit quod significat etiam numerare: neque ei hidem nomen quod priori loco principem significat, cum eo quod ponitur hi Gquoniam prius est soler, secundum soler neque facile est discrimen interea inuenire. Videtur tamen quod soler significet maiorem principem aut man
rem iudicem Proclamabis adeam propa
ce. Aut melius, pro integritate . ini mprimum enim ad urbem accessissent, tenebantur ante eam uoce praeconis proclamare integritatem,quod scilicet in earant eam dimitterent si uellent tributum solue .s Sintereri. tatem rcstonderant: id est quod uolunt i cum integritatem & pacem. Eiunt tibi tri.
butarii. Significat uerbum masas liquefacere, unde mas,id est tributum sic dictum quod in metallo liquefacto fiat pecunia: ex qua communiter soluitur. In oregradit,id est in aseMel acumine gladii. Vocatur autem acies gladii os ut saeptu diximus quoniam homines scindit de deuorat quemadmodum os hominis cibum seu panem, unde exploratores dicebat, inimicos esse eorum panem. Vt non doceant
nos facere secundum abominationes mo
rum . Quemadmodum idola colere, filios immolare,promiscuos habete congressus, ac id
genus alia. impellendo contra eas fecurim .
Diximus superiori capite de significatione uerbi nadach , quod indetur significare proiicere: quia tamen significatio utcunque ignota est.
non displicet si uertis impellere Nooccides,
quoniam nuniquid homo lignum agri, ut ueniat afacie tua in obsidionem ' Sensus
planus liuius literae est. Non debes arbores suo
79쪽
eidere . quoniam lignum agri non est lio ino: ut uemat ante te in obsidioneni, ut sese tibi opponat cum urbein obsederis ad ea in detendendam aut ut ueniat ad obsidendum te, oppone-do se tibi quemadmodum qui urbem obsident facere solent Aut. Nunquid homo lignum agri, seu nunquid lignu agri est homo,ut uelis illud ueluti homine obsidere ae si dicat. Tu homines uenis obsidere non arbores. Alias expolitiones omittimus,quoniam longe a litera sensu esse uidentur. Arborem quam nosti no
Ponuntur hic duo uerba hebraica, scilicet sa-chat quod uertimus disperdere, de charat quod succidere inter quae discrimen ponere non facile est,& quod charat significet pnaecidere & sue-cidere , sunt multa exempla: Isaiae decimo octauo habes.Vecharat, id est. Et praecidet seu succidet ramos. Et Ieremiae decimo .Lignum de silua cherato,id eis praecidit illud. Significat etiam pangere seu pactum inire, aut quia frangenti illud precabatur liiccisionem pangentes: aut quia uicimiae succidebatur & iugulabatum liud uero incertae significationis est , quoniam hebraei dicunt illud significare corrumpere perdere,daelere & disperdere, S: sepius uolui eius propriam significationem uenari sed non potui plene consequi . Vide quae Genesis sexto
scriptimus. Videtur tamen communiter significare destruere, quoniam hec significatio com
munior et . AEdificabis munitionem.
Si masor non eli per te radix, sed a fur uel sa rar, significat munitione a stringendo seu i rictione, uod non sit ampla uel extenta sed illi Ela:aut sur quod est laxum , quoniam in i is communiter aedificatur. Donec domi reris. Alii donee subiicias eam neque significatio uerbi radat, quod hic ponitur,plene nota est. Haeeramen comunior est, scilicet subiicere desub sternere. Vide quae scripsimus Levitici uistessi
morum compositionem annotatio.
uideris equos cs currus: ne timeas ab eis. Dominus enim Deus tuus tecum est. securi valde degunt servi Dei, scien
tes se etiam in mediis praeliis Deum secum habere, quos ille hic securos reddere conatur.Ne
que solum in eis securi sunt, quin immo in ei maiorem fiduciam eoncipiunt. Dominus ait puer Domini) illuminatio mea de saliis mea,
quem timebo Si consistant aduersus mera: ira non timebit cor meum. Si exurgat aduersumme praelauin,in hoc ego sperabo. Sperant enim sancti,maiores se fieri tentationibus cum 1 rennue dimicauerint. Vbi etiam aduerte, quali ter ex acceptis iam beneficiis , doceat eos similia Sc etiam maiora sperare. Qui enim inquit ex Aegipto& fortissimis hostibus eripuit: ex omnibus aliis etiam maioribus liberabit, modo in eo fidant totamque suam spem in eo eoi
locent. Accede acerdos in loquetur ad po
puli . Ne putarent homines luis & non Domini uiribus, aduersus hostes dimicare: uoluit sacerdotes suos populum exhortari qui maxime ad hoc conari debent, ut populum ad fiduciam
exhortentur. Et nitrum ualde est in ueteri lege bellorum duces fuisse nune uero in novo, illis bellare prohibitum esse: sed tune Deus exercituum Dominus uocabatur, nunc uero suos docet non sua de sendere. Advertant etiam ex hoc loco sacerciotes: muneris sui esse, populo
persuadere fiduciam in Deum Et tamentur
praefecti ad populum. Distincta sunt ia
cet dotis munera ac ducis,illius enim est ut diximus) ad fiduciam exhortari: istius uero, mi
lites deligere,formidolosos abiicere. sidus es uir qui .edificauit domum nouam, oenodedicauit eam ' Ad quid quaeso Domine
ins, istos ad bellum eiere, si eos in uia in do trium suam praecipiet reuocari Vult Domi- nux, ut quantumcunque debilis de pauidus sis,
opera tamen uirtutis aggrediaris. Alii te reducant, tu uero ad magnate accinge, de conare quod non potes perficere,magnum enim ino peribus bonis est fallem inchoare. Adverte eistiam hic Domini dignationem, qui noluit alienum de meis laboribuς gaudere dc eis frui. 3A udi ouid per Isaiam Dominus dicat. aedifica- bunt domos de habitabunt, de plantabunt ui- Neas,dc comedent fructu tra earum. Non aedifi- , cabunt Se alius habitabit: non plantabunt de a- NIius comedet. Disce etiam punitionem Dei esse, , si labores tu, S: alius auferata. :t luxurietur in 'bonis tuis quibus laborasti. Stabunt iusti in ma
gna constantia, aduersus eos qui se an3ustiaverunt: S: abstulerunt labores eorum. Aumonen tur etiam duces, omnes eos ab exercitu retroacare,qui ualde mori timent, aut cor in patria ihabent: ratione alicuius rei quam ualde diliguP.
Similiter docemur,quam inepti sint ad belsum uiri
80쪽
DEVTERo. uiri formidolosi qui non solum in bello suceii
hunt, sed aliis cor auferunt ne fortiter agant
Cum appropinquaueris ad ciuitatem, ut
pugues contra eam ' proclamabis ad eam pro pace. Doceris Christiane non discepistare contra aliquem , nisi illi prius offeras pacem. Decorat enim ualde litem suam: qui aduersario suo prius obtulit pacem.Malora tamenos docet sanctus David : ut scilicet cu eis qui pacem odio prosequuntur pacifici simus .
Mulieres paruulos pine laberis tibi.
Docet in medio irae, misericordiae esse memores eosque non punire, qui nobis non resistunt
neque aduersantur. OmedesJoba inimicorum tuorum, quae dedo it Dominus
Deus tibi. Solet Dominus ab impiis auferre cibum, quem pus&sanctis suis subministret.
Vt non doceant uo acere iecundum abo
minationes eorum. Sunt in omni communitate non solum mali, sed omnium maloruartifices &exemplaria,quibus Dominus nullo modo parcere iubet, aut uitam concedere ut scias quam sit perniciolum , malorum doctorem aut exemplar te exhibere. Audi quid dominus dicat Apocalipsis secundo angelo Pergami. Habeo inquit aduersus te pauca, quia habes illi e tenentes doctrinam Balaam, qui docebat Balach mittere scandalum eoram filiis Is rael. Angelo etiam Thiatinae dicit . Habeo contra te pauca. Quia permittis mulierem Iezabel quae se dicit prophetam, docere Se seducere seruos meos: fornicari & manducare de ido' lothitis. Nune proh dolor habet totus Christiani litius liui ut modi uiciorum magistro, : clanemo est qui consideret aut puniat eos. Adon
disteriles arbores eius. Hoc est praeceptum
piissimi Domini, sed non hoc audiunt impii se limi serui, sed quicquid possunt hollibus tubis
trahere & perdere desti uunt. Et aduerte quam pie doceat Dominus suos , bella aduertus hostes exercere. Istue tendit quod statim sequitur, ut scilicet insi ruant contra ciuitatem munitionem , in qua re filii huiussaeculi, plurimu edo. Eii sunt & experti.
SI iuuentus fuerit occisus in terra.
Licet sanctus Mosebin hoc libro, multa XI. AD LITER A M.
ex legibus iam promulgatis repetat: multata men supplet, quae in eis uidentur omissa: qu lia sunt omnia ista. Aduerte autem hic quod ut superiori capite diximus uerbum chalai significat incipere dc polluere seu commune fac re addunt etiam hebraei uulnerare,quod est incipere occidere: unde iridetur uerbum significare proprie incipere quamcunque rem siue bona sue mala sit. Posset chalal , id est occisus uel uulneratus,esse a chalal, ut significat polluere, quoniam pollutum apud iudaeos reputabatur cadauer sicut tangens illud : aut a chalal ut significat uulnerare de confodere, quod uidelicet cadauer occisum consolsum sit. Aliqui pro occiso uertunt cadaver. Si inuentum fuerit cadaver. Agit autem hic Dominus de occlusione cuius author ignoratur: dc posset uerti. Cum inuentus fuerit uulneratus in terra. Eo
gredientur seu ores tui: γ iudices tui.
Non loquitur de iudicibus propinquae esuit lis : sed de iudicibus praec: puis, scilicet sacerdotibus,ut infra dicitur: & coram illis, debebant semores ciuitatis propinquioris iustificare se,
hac ceremonia . Metientur ciuitates qua sunt in circuitibus Occis. Hoe fiebat ut
scirent quae ciuitas esset propinquior, & qui de illa erat maior suspitio, quod scilicet aliquis ex ea homicidium perpetrallet, ideo illius seniores, te hac ceremonia purgabant in conspectu l
iudicum. Et erit ciuitas propinqua occiso.
Conicilla est lententia,& supplendum est, scilicet faciet hoe. Aut melius cum Sante uerte dum. Et erit. Ciuitatis propinquae occiso, ea pient seniores ciuitatis uitulam bouis. Dicit aut uitula bouis.i. filii bovis aut de genere bou.
Cum quta non est agricolatum. Hebraicae est,
qua non est seruitum Munsterus. Cum uua noest seruicium ullum factum: qcr statim scriptara suo more explicat dicens. sidiae non tra rat cum iugo . Verbum massach significat
proprie trahere: ut patet Hamos nono. Et calis caris uuas, cum mollech,id est trahente semen, scilicet ad agrum: aut aratru ad seminandum.
Sic primo Regum uigessimo secundo. Et uirmas lach, id est traxit arcum. Et Isais quinto. Veli mosseche,id est trahentibus iniquitatem 1 funibus mendacii, & ueluti funibus plaustri peccatum,id est uel, qui mendaciis uestri seneditis tempus punitionis , putantes eam nunquam uenturam . Aut ueli qui adducitis seu a celeratis punitionem,trahentes eam ad uos ueluti funibus mendaciorum uestrorum: ac si dicat