장음표시 사용
91쪽
labia seritum a Domino suo, cum uoluerit apud te eripi a Domino suo: sed manebit tecuin scilicet utquequo dominu requirat eum. Nam imirum ualde uuletur quod iubeat te ouem uel pectis alienum proximo rei ituere amissum, &non seruum:nis dicamus Deum hoe sanxisse in odium seruitutis, cui maxime hominum liberistas placet.Aliqui de seruo qui queritur a domino ad interitum hanc interpretantur legem Siliteram Santis legas lenius et . Non trades seruum domino suo qui confugit ad te a domino suo quando scilieet times dominum euul querere ux laeue percutiat neque uult te eum perpetuo detinere, sed ut quequo ira domini mitior
sit. Non erit scortum de filiabus Israel.
Habet uerbu eliadaῆ quod separare significat contrarias significationes ut saepius dixinuis)a quo chedellati,id est,ieortum .Et iro erit scor
tator e silist Urael. Significat chades scortum
mascidum,atit cutedum. Prohibet autem dominus ii ,quoniam gentiles haec habere solebant. Dicitur autem scortum masculum de foemina, achadas quod est leparare: quoniam huiusmodi scorta solebant este separata a ciuitatibus in
locis secretis. Io i introduces mercedem meretricis. Er praecium canis in domum A. mini Dei tui. Quia tanaci, etiam donare significat: posses uertere. Non aduces donum mero tricis, id est, ut quod ipsa donauerit: in domum domini. Cum memetrix sit turpis & uilis, & si militer canis animal despectum. nolebat dominus p=cium harum rerum sibi offerri: unde siquis uenderet canem ,& velet offerre domino praecium ipsius,non a)mittebatur, neque aliud
animal etiam immolatiliu quod pro cane mutuaretur aut comutaretur. Non admittebat autem meretricis mercedem,non solum ob turpitudinem, sed ne meretricium approbare luderetur. Et quod dicitur. Pro omni voto, exemplulegis est, licet aliqui putent sollim modo prohi
beri uota fieri ex his, Non faenerabis rutri
tuo. Quia uerbum nassach significat mordere liqui uertunt non mordebis aut morsum infe res, de mordere fratrem morsu pecuniae , est ultra mutuo datam pecuniam , aliquid pecuniae
exigere. ura tibi Id est,ut pro pecunia mutuata , det tibi aliquid ad cibum pertinens, aut
mutuando aliquid ad comedenάum, non mi isses pro usu,pecuniam: quemadmodum neque pro usura oinuis rei licebat pecuniam aut rem a
lia a fratribus exigere. Extraneo faenerabis.1 II. A D MORES. M
No puto praeceptum esse,sed permistionem, ad uero sine peccato a iudaeis fieret, problema est
Caiet nus eam per se prauam dicit de ideo nullo modo licere contrariamsentenpiam burgen
sis solist. resin elabiis tuis custodies cs
faciesDuo erant quae homo dabat Deo scilicet
deuotum,& spontaneum.Vocat autem spontaneum id quod homo dicit se daturum Deo sine
promissione: uotum uero promtisionem annexam habet, de tam uotum quam spontaneum
dicitur alabijs egressum. Comede uuassecundum animam tuam.Ponitur sepius in sacras Am K Iiteris anima pro uolutate ut hie duas tua non dabis. Id est,non inferes in eanistro uel a Hς
Ilio uase. DecerpeDrcasmanu tua. Verbumeliataph licet non sit bene notum Hebraeis, ut detur tamen significare succidere: ut patet ex illo Ereelue.i .ubi dicitur. Som initatem uel cacumen ramunculorum chataph, id est, abstidie Dei praecidit, licebat ergo iudaeo in agro alterius
spicas uirides ad comede dum decerpere,quem admodum fecerunt Christi discipuli fruti hoe ilegis beneficio.Uerbum uero nupti quod leuare uertimus hie, significat Hebraeis omnia haee setis licet effundere stillare,aspergere sutare, cribra re,concutere,leuare & elevare: sed sciuis recto ex pedat. olum significat leuare de suffire: quod sit quaedam eleuatio sutatus: ut Prouerbiorum .habetur Naphii, id est, suffiui cubile meum
morum compositionem adnotatio.
Non ingredietur fractus attritisnee r abscisus ueretro congregatione
domini.Putant multi nihil ad reipublicae uel ecclesiae regi me refferre quales in natalibus sine eius ministra & rectores,quos certos hic sacra lectio arce sed quia saepissime sequun tur homines mores illorum ex quibus nati sun consulte profecto actum est, ii liuiusmodi a regimine depellatur. quod & ecclesia a principio statuit, sed uitio temporum, omnes liuiusmodi leges aue praeteriere aut facile pecunia dispensantur. Omitto quod hae de causa, homines quibus ecclea sae cura eommissa esl,licenciosius innicia prolabuntur: scientes filios suos posse eorum offitia& dignitates pecunia praeuia haereditare. Similitet de alienis dicito. Nam quemadmodum reae bonuria
92쪽
bonum reipublicae curare potest ut debet, quoniam non ex dilectione ad populum mouetur ita neque potest alterius populi consul aut iv dex,quae ad bonum plterius reipublicet cuius noeli uere membrum sed insertum, procurare. Α-bter enim homines quae tua sunt curant, atque aliter quae ad alterum pertinent. Ex quibus etiacolligere potes,quantum illi respublica debeat, qui prolem in ea multiplicat,cum uideas hic in neptos generationi repelli accetu ecclesiae. Eo
quod non prevenerunt uos cum pane in
aqua Iuando egress estis ex AEnpto
Admonet locus ille,qualiter uiatores ex lio spites e uia uenietes tractadi sunt praesertim a fratribus, quibus non solum cibo & potu subueniedum est sed occurrendum . Similiter audis priuari poste hominem misericordiae beneficio qui negligit cum proximo misericordiam facere.
Et quia mercede roduxit aduersum te Bi
lha Putant homines nihil obessessi alijs scandala obi j ciant aut tendant in uia domini : sed quantum hochi displiceat, de quam seuere hoc uindicet apparet in punitioneBilham.Aduerte etiam hic,quanti saepius constet malis,nocumetum quod inimicis suis facere uolunt,quod tamen dominus in bonum uertit,de coguntur eX pensis suis,emere bona inimicis suis bonis. Et
conuertit dominus maledictionem in brane dictionem, quia Alexit te. Diligentibus
Deum de his quos ille diligit, omnia conuertuntur in bonum, maledictio in benedictione, persecutio In quietem,uita in mortem. Solet enim dominus inimicorum ope, amicos suos iuuare, ut mirabilior appareat,quo in loco etiam discat qui aduersus sanctos aliquid precantur, non solum non fore exaudiendos, sed pro eis orare.
Non quaeres pacem eorum,oe bona eorsi.
Et si omnium uirtutum deffectus malus sit, pelsinus tamen eli deffectus operum charitatis &milericordiae in proximos: quem punire in au iliorem licere,locus ille insinuat. Non abomi
naberis Edomeum . quia frater tuus est.
Pulchre docet locus iste qualiter fratrem diligere debeas,etiam si aduersetur tibi solum quia nater est , qui si te odio habuerit, neque tibi uiscera fraterna ostendat, non sit tibi curae: dilige eum, non eum abomineris, sed memento quia
frater est. Non abominaberis AEgyptium,
quia peregrinus fuisti in terra AEgypti.
Sunt multi, quibus si multa bona feceris: pro.
pter pauca mala in te collocata, bona illa multa non referunti: quos locus iste subtiliter arguit, qui non abominari docet AEgyptium, licet multa mala illis intulerit, propter multa alia bona Susceperat enim eos benisne,ac tempore famis pauerat,dc I Optimo terr ioco fecerat habitare.
Fili, qui nascentur eis: in. generatione , ingredientur ecclesiam. Quemadmodum fi .
iij, coguntur ferre parentum peccata: ita porta- ire solent merita eorum. Secundi dc primi luunt tipeccat parentum, tertia uero δc sequentes me- fl
rita accipiunt.Sι egressa uerint castra con ira inimicos tuos: caue ab omni re mala.
Putant milites eum ad praelia uadunt,omnia s- bi mala licere, non parcunt caedibus non rapi- qnisS: uiolentijs, stupris Scalijs id genus malis, ui saepissimeob mala quae in castris committut Iebellantur.Similiter aduerte in omni loco curandam elle munditiam cum uideas hic ob corporales ac naturales immunditias, Deum a castris suis recedere. Docetur etiam qui ocul te urimundi sunt, non ingredi m udorum coetum, dc in internis aut externis immundi iijs magis curare oculum Dei qui uidet in abscodito , quam hominum qui solum ea uident quae patent.
Locus erit tibi extra castra. Admonentur
hic rei publicae rectores,in suis ciuitatibus curare munditiam,ut scilicet sordes extra urbem depellant ur:ne ciuitatem malus illarum odor inficere possit. Quod si corporalis immunditia aut turpitudo tantae uis est, ut Deum ate fugere de faciem suam auertere faciat , quid facient spirituales immunda tiae peccata uidelicet Si ergo uis Deum apud te ad auxilium tuum det hostium tuorum debellationem habere, immunditiam peccatorum maxime cave.Non tradesseruudomino sitio. Pietatem docet lex haec, quae docet nos xueri eos qui ad nos pro ope confugiut. Si uero legas. Non occultabis docemur non cultare aliena quae ad nos deueniunt,sed seruare
ut dominis suis restituantur. Non erit mere.
trix de filiabus Israel. Quia poterant Iudaei
plures simul uxores habere, no erat aut uixera uagus concubitus in eis , quem semper domino Deo displicuisse,ex hoc de multis aliss locis constat. Vnde constat, nunqua simplicem fornica tionem mille licitam apud Iudaeos.Non intro
duces mercedem meretricis praetium canis, in domum domini Dei tui. Displicue
runt temper domino turpia lucra: dc nequis illum
93쪽
Iusti huiusmodi turpitudinibus delectari,& meretrices facilius ab his desilierent, noluit ex his
munera acceptare : sed nunc quando ecclesia deminit ri mundiores esse deberent,omnia haec acce plantur qualiacunque sint,&unde cunque ue
deest quod nune Christianis licere uideatur, qd nunqua iudaeis lieuit. Dolenduin ualde est,Omnia nune usuris de exactionibus esse plena, post- qua misera cambia ad Christianos peruenere: quae meo iuditio a per fidis iud is didicerunt,ne Jque solum mercatores sed nobiles, prauitatem hane impune exercent ubique ut uita nunc repetirias qui pecuniam mutuare uelit, cum eam ha beant in cambijs occupatam, neque curant leis a quibus doctorest uerum aliquod admittunt .
sed uidentes in mereemonijs pecuniam multis ly ratibua obnoxiam:ad cambia in quibus nihil pe sicli est,& eertum lucrum eam diuerterunt. Si
noueris uotum ion tardabis reddere.Quid
nune diram de facilitate uouendi,& difficultate reddendi,non uidet Deum exacte ut hie dicit)
uota omissa requisiturum. Si ingressius fιe ris si ineantproximi tui Licet dominus no
luerit omnia simpliciter esse communia: uoluit tamen omnia aliquo modo cum proximis communicari. Sed quid de bonorum apud Clitisfianos communicatione diei nescio, quibusin principio omnia fuere communia, nuc uero omnia propria. Quis enim Christianorum nunc uinea suam ingredi permittit aut messem, ut pauperinde lactetur Omnia clausa sunt de nihil commune,& hac de causa putarem nos semper fere penuria praemi, 3c omnium rerum indigentiam pati:quae omnia si proximis communicaremus communicaret nos ea Deus noster in maxima copia.
acceperit uir uxorem: Er cole.
rit cum ea. Varie nostri uertunt uerbubaal. Santes coire uertit. Munsterus maritaverit uerbum indetur proprie significare supergredi. tanqua superior inferiori,seu supperiorem esse. r.binia Et per non inuenire gratiam in oculis, intellige
displicere. quia inuenit in ea turpitudine
u A .m.Verbum harali,significat proprie nudare de lieare. discooperire,& quia Hebraei auditatem prurpi
tudinem appellant: accipitur hic heruat pro turpitudine, qu admodu Levitici .i8 de quodaddi turret huc se sum habet. Et inuenerit in ea alicuius rei turpitudinε neque explicat textus de quibus turpitudinibus loquatur: sed crediderun log de qua que,siue sit metis sue corporis: & uidetur etiam loqui de turpitudine de nouo discooperta aut nudata,propter nominis propria senificationem. Nam si eam uir uidisset in contractu ac non curasset, non poterat propter illam uxorem amplius dimittere seu repudiare Aut per turpitudinem uerbi intelligit infamia sed melius intelligas maculam aliquam grauem tamevi quoniam turpitudo uidetur foedam re
importare.Scribet ei librum repudii. Dictio
cheritat, quam repudium omnes hie uertunt:
est acharat quod est luecidere: unde ad literam uertendum esset. Dabit ei librum succisionis, id est, indicantem matrimonium inteream de se succillim: significat etiam charat pangere seu pactum inire, de iuxta hanc significationem redde dum esset.Scribet illi librum pacti lcilicet dissoluti:aut pacti quod non se amplius reconciliabunt. N eque nomen sepher significat proprie librumsed aliquando librum, aliquango scripturam quancuque: ut patet secundo regum s. ubi
dicitur.Et mittam lepher, id eis, literas, ad rege Israel. Tradunt autem Hebraei hie huius libelli formam hane stilicet. In quarta sabbati, in.ro. mensis.Si uanil deli,Maij,auno quinquies millesimo ducentissimo nonagessimo tertio, a ere tione mundi: hic & in hac ciuitate, ego Iaacob, se cognominatus, filius rabbi Erchata, ex animo,atque citra ullam oacti opem. dimisidceleis ei hane quae liacten u s it uxor mea, filia illius rabbi: dc concedo ei licentiam de potestatem,ut pro libito suo vadat quo uoluerit, ducique pos-s ab omni uiro: neque eam quisquam prohibere pisumat in euius rei testimoniu dedi ei libellu repudij, de schedam dimissionis atque sgna culum diuortii,iuxta constitutionem Mosi, de Israelis, qua quidem forma habet rabbi Moselide chozi in libro praeceptoru. Erat aute Iudaei faciles in repudiandis uxoribus: ita quod quacunque ex causa eas repudiabat: qua de te Christus
eos ualde arguit Mathaei.I9. Consueuerue etiam gentiles uxores repudiare, de libellorum forma erat.Res tuas curato,res tuas tibi habeto. Extae
leges repudij in eodice Iulliniani libro quinto titulo de repudijs . Sunt etiam leges Theodosse de Ualentiniani.Sunt de Platonis repudium co-cidentis, & si rem ab antiquioribus repetere uelis,habes leges Persarum de Medorum in libra Hester: quibus Uasti regina repudiata est. Item de socero sanauis Iudicum .is. qui cum existi
94쪽
masset priorem filiam Santoni exollam, eam tradidit tricino sito. Collat autem ex lioc loco, duo ad huiusmodi diuortiti requiri stilicet libellum de eiectionem a domo,quorum si alterum deeino erat uere repudium, neque illa poterat alteri nubere, neque poterat maritus prior, eam reuocare etiam post mortem viri cui mipserat secundo,& constat tunc matrimonium di sibi ui
Postqua ista poterat alteri coniungi. Post ilia polluta est. Vocat hebraismus & lex tam in 1
pollutam,quae cum alio uiro assio rem habuit siue nubendo, siue adulterado ut habes Ezechielis.s; . Vnul quis is uxorem proximi sui polluit. Vnde omnis semine humano resperius, extra
matrimonium seu usum communem. immun
dus seu pollutus reputabatur. quia abominatis cs corum domino omnis immuditia auttur pitudo,Dicitur abominatio coram domino qui tunc summam inuditiam etiam externam requirebat. nota pollues terilam. Hebraice est. Non peccare facies terram, sed dicitur terra peccare cum polluitur, aut cum fit obnoxia pullitioni ex quibus collat peccatum sumi ali iii a-do pro pollutione ut etiam Levitici. la. annota ulmus. Dicitur uero terra pollui ex eo quod pollutam rem super se sustinet, aut quum res fa da aut turpis super illam iactatur. lueadmodum iiiij Iehu dat qui semen humanum in terram fundebant, eam corrumpere dicuntur Ocness. X. Sed mirum ualde est quod ista reputetur polluta respectu prioris uiri etiam uidua, non auteri respectu cuiuscunque alterius: cui poterat nil
bere poli obitum secundi uiri.Non transibit super eum quicquam oneris militaris. He
braice ad literam eis . Neque tra sibit super eum omne uerbum aut omnis res, & putarem eum hoc anno non solum a bello immunem, sed ab omni exactiones: onere communitatis. Si la men ad onus militare textum coarctes non proli ibeo: licet alterum sensum magis probem.
Non capiet pro pignore, metam' atιL
lum. Verbum chabal quod nostri fere omnes aecipere uertunt,non significat accipere: led ligarect obligare,ut exempla monti rabulit. Na Ezechielis.i8. habesCliabollocli abol. i.obligado,no obligabis. Et Nechemiae primo Chabotclaaba- lenii. i.obligando obligaurimis nos. Idem infra capite laoc.Quia animain. l. iratam Datn iplectiobel .i.obligat,unde tric potius obligare quam accipere, uertendum puto . Adverte etiam quod prius nome. s. rccliaij in quod metam uertamus,
uidetur esse aruach quod est spirare, seu statum
mittere,& lignificat luperiorem farinae molam, sic dicta quod farinam spirare δ: flare uideatur. Si tamen sit a resach, quod est odorare significa bit molam superiorem,quod farinam quasis nium seu odorem emittat.Secundum uero nomen. f.rachel, ,est a uerbo raclial, quod est equitare aut potius sedere, ut patet Heller. 6. Equus 'que raclaab.i. ledebam, de dicitur mola inferior la ledendo,quod quali sedeat temper, neque mos ueatur ut lilperior. lnvenitur etiam rechebcurru significarede luperiorem molam quod agitetur ueluti currus: Sc rechatim inferiorem ratio. ne iam didia prior tamen allusio mihi magis ybatur. Est ergo litera licita terpretanda. No obligabit.l creditor in pignus metam. i. molam lupe riorem: S: catillum. i. molam inferiorem .stura
. animam ipse accipit pro pignore. . intimo
nia uictum quo uiuit mola lucratur, dominus
ipsius molae Si inuentus fuerit furum uni.
mam. Explicat lite quandam legem quae posita est Exodi ri .ibi enim dicitur. Qui furatus fuerit uirum Sc uendiderit eum, & inuentus fuerit in ni anu eius,moriendo morietur, hic uero additur,e fratribus tuis filijs Istaei. Vnde uidetur furem hominis non fore morti obnoxium,nisi id te iset Israelita de capi tur anima pro homine: de pro uediderit est in liebraeo contractu fecerit
Sis custoditus, tu plaga leprae ualde. Du
pliciter potest haec lex introduci,uno modo , ut admoneat eos custodire se aplaga leprae ne scilicet eam incurrant: de si incurrerint Ohleruent ea quae scripta sunt Levitici .is. Jc i .Alio modo ut seruent legem domini, ne forte eos percutiat le-Pra: prior tamen sensus germanior uidetur licet sequens clati sula lecud O magis fauere uideatur
ideo scilicet Miriam suilli lepra infectam, quoniam non seruauit leges, aut murmuravit aduersus fratrem. Si tamen Primum teneas, licito dominum praecipere eos seruare in plaga lepraeiuditium sacerdotis, praesertim quantum ad separationem,quemadmodum seruatum est cum Miciam,quae manlii ad Ieptem dies extra castra
ut dictum est Numeri .ir. Non intrabis do. murare ius, ad retinendam retentionem.
Alij uertunt,ad capiendum pignus: ut explicarent hebraicam sentetiam Vocat autem hebraismus pignus retentionem , quoniam retinet dominum, de obligat ad solliendum debitum aut quia retinetur a creditore Lata est autem haeeleX,ne creditor domum ingredies, rem summe nece lariam aut multo maioris praeti j quam eia
95쪽
res eluci modo Ieis Da obser tintorea
DRVTgR O. XXIlII. ADLITER A M. iri debitum acciperet. Non dormies cum piis
gnote eius.Explicare indetur tenus' sequens lHinc, ut scilicet ante solis occisum restituas illi pignus, quia no debes dormire,id est, per noctare pignore eius apud te retento. Si tamen diuersa; sententias esse putes,potes uertere. Non doeniles in pignore eius,id est, non utaris pro lecto tuo pignore pauperis, cum ipse egeat quemadmodum tu: Sc ut diximus in Exodo, dupliciter potest haec lex intelligi,uno modo quod singu lis diebus tenearis ante solis occubitum illud restituere,& liunc sensu in omnes fere sequuntur. Alio modo utiemel pro semper restituas, utilprimum acceperis, restituas ante solis occasiam: nunqua postea repetiturus: alioqui potius esses custos,qua creditor pignoris, si tibi sit restituendum quotiens dominus indiguerit. Habes lias
leges Exodi. H. Erit tibi pro iustitia coram
domitio. Id est,iustus reputaberis abeo propteria opu, aut lioc opus reputabitur iustum coram domino.Cum enim dominiis uoluerit te appeccato punire, aut aliquid donare: memorabitur huius operis ad recompensandum scilicet dando bonum,aut auferendo malum.Similem loquendi modum habes Genesis. is. Credidit Abraham Deo: de reputatum est illi: ius ilia.Et in Psalmo. Dii persit dedit pauperibus iustitia eius manet in saeculum sinculi: scilicet in hominum memoria, uel apud Deum ad remunerationem. Et memento hunc locum Luthermis obi jcere, quo manifestatur hominem opere charitatis iustificam,quemadmodum fide. Restituere eliun pauperi indumentum quo dormia Opus misericordiae est, potiusquam fidei. Non uim inseres mercenario pauperi, egeno. Non omnino certa est tignificatio uerbi assach. Alij uertunt. Non opprimes aut non detinebis. In die
eius dabis mercedem eius. Id est ,in die quo
tecum leu apud te laborauerit, dabis illi mercedem,non detinendo usque ad sequentem diem
quod statim explicat dicens. Nou occumbet super eam fom est,ante occatum solis illi te
stitues eam .Posset etiam uerti. In die ipso dabis mereedem eius. Et erit in te peccatum. I destpeccati poena, aut re vera peccatum detinendo alienum domino inluto. Non morientur patres,nter filios. Necessaria fuit lex liaee.Αu
dierant enini Deum uisitatum peccata parentusuper filios,super tertios dc super quartos, ne er
ne propter precata filiorum oceidantur parentes, neque propter parentum peccata occidanatur filij, sed unusquisque moriatur propter peccatum tuum .Posset etiam uerti. Non moriatur patres super filios, id est, non occidentur simul cum filiis,pro peccato filiorum . Poterant enim iudices si no polliant filium qui morti obnoxius erat habere .patrem pro eo uelle occidere, aut simul pro peccato fili j,eum cum eo occidere: & utrunque posset hie prohiberi. Vir pro peccato suo morietur. Id est,unusquisque. Aliqui eum
Chaldaeo interpretantur.Patres non morientuetestimonio filioru . Sed prior sensus germanior
est. Non peruertes iuditium peregrini
Rebraice ad literam est. NO declinabis. Nam tua ditium pauperum , c pupillorum facile peruertitur:quoniam non possunt illud requirere aiudice aut uindicare: queadmodum diuites de po
tentes. Non capies in pignus uestimenta
niduae. Iuuat ualde locus iste sensum, que hoc eodem capite Ic Exodi .ra. expressimus,cum de pignore pauperis dominus statuit, sibi ante solis oecatum restitui quod exposuimus non amisplius abeo repetendum,quemadmodum de pignore uiduae hic statuitur. Non enim magis uidetur pignus uiduae illi omnino esse restituen dum quam pauperi: qui no habet quo dormiat nisi in illo, posset etiam uerti neque retinebis.
Cum excu steris oleam tuam non deistis quaesunt post te. De uerbo chabat, non est du
bium significare excutere, ut patet Iudicum. I. ubi dieitur Ghid hon filius eius chobet,id est, excutiebat tritica in area: sed significatio uerbi paar uel paer, utcunque ignota est. Nam Sates uertit deiicere. tunsterus scruptari. Iebraei dicunt significare decorare praesertim ramis,& deramificare,si latini ita loqui permitterent,& meo iuditio hoc uerbum est de his quae contrarias habent lienificationes: de significat in Piel decorare dc dedecorare deramificare uero quod sit quodam dedecorare . Videtur enim arbor ramis ocfructibus decorari: S: sine eis indecora. Quod autem decorare significet constat. Isaiae .ss. ubi dicitur. Et sanctum Iirael quia perarach, id est, lorificauit aut decorauit te. Et capite.6i .hepa et id est, ad decorandum locum sanctificatio nis meae.Unde peer,id est, decor aut corona qΨsit decor ei qui eam testat: de etiam tipharali, id est,decor gloria.De secunda uero significatione hic & non alibi quod sciam exemptu est quod mihi utcunque significationem hane suspecti reddit. Est etiam abliac radice puris, id est, ra-tausa
96쪽
mus, Sc ab hoc nomine putat rabbi Dauid deriuari hanc significationern,qua significat de ramificare. Diximus satis de hac significatione Exodi 8.super illud Hilyaer, id eis, gloriare lup me. Est ergo locus ille lie rei ituendus. Cum excusseris Olmas tuas: non derarinificabis seu dedecorabis poli te,scilicet colligendo oleas derelictas: sedilis erunt peregrini&uiduae. cum tiandeo
mi ineris uineam tuam. non colliges races mos post te. Sunt hic duo uerba in hebraeo, in is
certae significationis: scilicet basar dc halal, quo
rum prius uertimus vindemiare, secundum ra
cemos colligere.Hebraei dicunt prius scilicet balat significare vindemiare munire roborare prolii reo excidere,sed expensis locis quibus uerbuit, ponitur,videtur solum duo significare sciij cet munire de vindemiare: in litibusdam tamelocis uidetur conexaere etiam prohibere: quo mam munitio solet homines prohibere, nem-grediantur aut egrediantur. Disputaulinus de uerbi significatione latis, Levitici .as. quem to in cum considere licebit. Pollet uerti.Cum prohibuerisuineaui tuam,aut cum inunieris quod Glet esse tepore vindemiae,quando uuae sunt inaturae.Verbia in uero halal,ad huc incertioris significationis est,quod Hebraei dicunt ligniscare facere, nuoluere, dolore afficere,racemare seu uindemiare de illudele: sed meo iuditio uerbum P-prie significat racemare post vindemia, aut scruptari racemos tempore vindemiae. Nos significatius dicimus rebulcar uel rabi scar, id est, iterum querere postquam semel uidisti aut quesiuisti. Diximus etiam de uerbi significatione lupra Levitici .i9. Est ergo litera sic reddenda. Cum uindemiaveris seu ut diximus prohibueris uineam tuam: non raceinabis seu muestigabis poli te:
sed erunt quae remanent piapilli J: uiduae. IN C A P. XXIIII. DEVTERO. AD
SI acceperit uir uxorem, . non iunonertigratiam in oculis eius scribet ei
libellum repudi'. Grave de periculosum ualde est, coram te semper habere quem odio habes multa mala hinc oriri solet, quare uoluit pius legislator, potius diuortium permittere: quam mala quae ex hoc odio sequu ntur tollerare,qua in re etiam foeminas in officio continuit: quae modestiores de humiliores ad suos uiros erant, cum icirent eos potestatem habere repudiandi. In noua uero lege quando uir dc uxor ueluti fratres sese tollerare debent,ad sua primordia res deducta est, ut scilicet unus lana si u ore contentus, quam nulla ex causa ase ei jciat quoad uinculum licet bene e domo. Non pο.
terit maritus eius primus, iterum accipe.
re&rm. Equissima lex quae uirum dc uxorem simul inuiciat, de uxorem quidem in repudio,
uirum uero quia non poterat eam tibi reconciliare. Non pollues terram Foedissima res peceatum est: quod non solum operantem maculat sed terram, quod si huiusmodi carnis pollutiones,sic terram maculares olent, quid interiores facient maculae acceperit uir uxore no
va no egredietur ad bellu Pia lex ualde haec
est,& quae multum augendae proli fauere uide- tum in qua optime docemur non perturbare P-xtini nostri laetitiam. bi simul docentur mariti praelertim noui, quales le erga nouas uxores debeant exhibere, ut scilicet istificent eas. Psalamo legis pro magno malo reputari, quod tuu nes I frael comederit ignis,3c quod uirgines eius non fuerint laetificatae scilicet a maritis seu sponsi s. Cum etiam uita coniugatorum fere tota in labore de tribulatione si, uoluit rius dominus, ad annum taltem unum, requiescere dc gaudere . Similiter docemur dare unicuique aetatis
suum eth sicut iuuentuti gaudium,senae hae laborem suum .Hinc Christus. Non possunt inquit fili j spons lugere, quandiu cum eis est spontus.
Non accipiet pro pignore metam . catil
lum. Omnes heae leges, summa pietate plenae sunt,dc docent,non esse a paupere accipienda instrumenta, sine quibus uiuere nequit , idem de ueste intelligendum docet.Quid ergo facitis creditores,omnibus feris δc lupis crudeliores, qui nudosdimittitis pauperes indumenta tollentes,
quibus non est alia uestis in hiemes Cave tibi aplaga leprae. Admonentur hic urbium rectores,ut morbos quos timent populum inficere polle, quantum possunt auertere curent, neque permittendus est morbosus in plebe quantun-cunque nobilis sit, postquam Maria ducis soror, non est admissa ad castra ante ianitatem. Non
ingredieris domum eius ad cupiendum pia
gnus. Non solum pietatem,sed etiam urbanitatem docet lex haee, admonet enim non debere nos scruptari interiora domu sproximi nostri eo inuito.Sunt enim homines in hac re tam curios, ut omnia quae in domo proximi fiunt seire ue
lint. Tibi erit iustitia corum domino Deo
97쪽
tuo. Mirabilis ualde est dignatio tua domine,&admirabilioris er a nos amoris uiscera tua, ut pro nostris beneneijs,te debitorem exhibeas: &ius aduersus te tribuas ei, qui in nos fecerit misericordiam:& praeter hoc benedictionem apaupere consequemur. In die eius dabis merceisdem eius Pessime a nobis mercenari j solui so let,ita ut opus sit aliquando ad iudicem pro debita mercede recurrere,& re uera putare homines male a luis superioribus solui: qa ipsi male soluunt operas mercenarioru suom. ViX enim hominem reperias quinon conqueratur de mala lolutione quos si interroges an ipsi mercenarijs luis soluant quod suum est, depraehedes eos multo plura illis detinere quam a dominis suis sibi detineantur & considera ut in litera tequi
tur,ne contra te clamet ad dominum: &sit super te peccatum. Di morientur patrespro sibys iniquum esse uidetur,ut poenam quam alter commeruit, alter soluat, sed unusquisq; pro peccato tuo moriatur: neque debent principes in omnibus sequviustitiam Dei, quae nonnun- qua uisitat iniquitatem patrum in filios: in tertiam& quartam generationem,quam tamen legem teperasse uideturiapud Ezechielem. Non
peruertes iuditium peregriui pupilli.
Debent priticipes,iudices si os maxim e admonere: ut illis praecipue ius dicant: qui minus iura sua requirere potiunt. Diuites enim & potente , iudices urgent, munera offerunt, & omnem lapidem mouent ut sibi ius dicatur: quod pauperes facere nequeunt,ideo ad illorum caulas maxime aduertendum est.ῖ on reuerteris ut capius manipatum rebcium. Auari animi est,
omissum manipulum in agro requirere: & quae iam ex obliuione,tua non erant,tua de nouo facere,& pulchre hic docemur, ut omnia oblita aut neglecta a nobis, pauperibus exhibeamus, quoniam forte hac de caula uoluit nos Deus horum obliuit ut pauperibus ea traderemus.
CVni fuerit lis inter uiros . . appropin uauerint ad iuditium: iudica.bunt eos: O iustificabunt iustum M.
pium decernent impium. Post et etiam legi & propinquabunt ad iudicium: & iudicabunt. AD LITER A M. Oeos. Et per iuditium intellite actum quo iudices ius litigatibus dicunt, aut locum iudicii: unde supplendum est, ad iuditium iudicum scilicet,qui scilicet iudices iudicabunt litigantes: &quod dicitur.Iustificabunt iustii, idem est qd iiistum pronunciabun t: & pro impium decernet unicum est in hebraeo uerbum scilicet impiabuli rupium,si sic latinus sermo dici permitteret Habent enim Hebraei,multa uerba, quibus non reis spondet in latino sermone aliquod uerbum Et
erit fuerit caedendus impius Mebrassimus
ite ad literam habet. Et erit. Cum filius percu si onu impius. scilicet fuerit, sed est hebratimus: sicut filius mortis filius perditiois,id est, dignus
percussione aut proximus percussionibus, que loquendi modum in hebraismis explicuimus.
Profernere ciet eum iudex, percu tere faciet eum coram sedecundum impie
tatem eItis,t I nti mero. In tractatu de uerbe randis,apud iudaeos legitur, quod uerberandi, ambabus manibus columnae alligabantur,& fors tam si e Christiis fuit uerberatus.Solebant etia M CUiud a i ex traditione. 39.uerbera incutere, ne for te excederent una: unde & apostolus se accepisse gloriatur quinquies quadragenas una minus. Nam quemadmodum, uesperam sabbati ad unam aut alteram horam praeueniunt, ne errare continga aut statutam horam non seruare: ita uerbera muri iunt ne contingat excedere neque illud uerum arbitror quod uerberandus deberet inanibus columnae alligari,cu teritus exprecisi eum deiicere 1 Lxcipiat. Erat autem coram iudice uerberandus: ut ipse moderaretur uerberatam in se, ouam in numero si uideret reum niter ea debilitari, neque poterat iudex numerum illum quadragenarrum excedere. Et quod dicitur iecudum impietatem eius, liebraice est Secundum si iti ientiam impietatis eius: de uidet ut dicere reum uerberanuum maioribus uel minoribus uerberibus, prout impietas eius suerit maior uel minor. Vilescat frater tuus in oculis tuis. Non plene constat quid proprie significet chalali, quod noster Santes hic uilescere
uertit. Dicunt autem Hebraei significare torrere assare comburere, & uilem reputare Ieremiae. 2 .Chalam, id est,combulsit seu torruit eos rex
Babel igni. Et Levitici.r Spitam chalui, id est, tostam igni . Si autem radix mchal sit chalal, putarem tune significare uilescere quemadmodumelialat:& per uilescere intelligo uilem de caetero reputariquemadmodum uiles reputantur qui uerberamur:sed quia eo ipso quo uerberatur re
98쪽
DEVTERON o. X xv. AD LITER A M.
putatur uilis sue parum siue multum uerberetur,putarem hicper uilescere intelligi deturparis uxu uentris. Ab hac enim radice est esu chalon quod Hebraei dicunt significare ignominiosum uomitum. Abachuli. a. Si uero priorem teneas significationem,reddenda eli litera. Ne forte rigelcat frater tuus in oculis tuis. Solent enim sinco
rim palii rigescere Non obturabis bostem intritura sua uel dum triturat ipse id et ino
obturabis os bovis dum triturat ipse: quoniam indignum uidetur quod non liceat illi comedere, se eo in quo laborat ili pietatem docet locus Ponitur uel bum clialam quod nostri obturareuertunt. Ezechielis.39 ubi sic habetur. Vecho sentet,id eis, obturare faciet ipla traseuntes quo inani transeuntes claudent nares prae nimio Lxtore cadauerum indemach sona, id est,claulura seu uastrumentum quod ori iumenti coniungitur ne comeda .Ps alnio .sp Posui custodiam ori meo maclissem,id est,claui utam,quod Hieronymus silentium uertit Cum habitauerint fra
tres pariter ipsi, ex mortuus fuerit uirus ex eis, tilius non est illi, non erit uxor
defuncti extra, uiro alieno. Intelligunt Hebraei per habitare fratres pariter, habitare in ea
dei a ciuitate uel uilla ,eodem tempore, unde si alio loco habitaret, non teneretur eam ducere. Per uirum uero extraneum , intelligunt eu qui
est ex alia familia. Cognatus eius ingredie .
tur ad ea cir capiet ea sibi in uxo/M. Cras
fluitatem cun trahet cura. Licet no plene coit et quid significet labam, quod uertimus affinitatem contrahere: S li irriliter tabam quod cognatum: laae tamen significationes communio res sunt. Dicat autem Gerundensis ante legem ius agnato proximiori mille,excitandi de mortui propinqui seminis per legem uero, restrictu ad fratrem Sed quod ante legem fuerit consuetudo ut frater, defuncti fratris lemen suscitaret constat ex uerbis i elaudae Genesis. ιη. Quod uero lex luc non restringatur ad fratrem,ex eo costare uidetur. quod dicitur cognatus eius ingre dietur ad eam: quod fit mari uidetur exemplo Boo2 qui genuit Obed ex Ruth, quani iure propinquitatis accepit quare crediderim hoc ius prialium conueniste fratribus, qui ii non ellent, tuc conuentile propinquiori. Quia tamen hic sequitur. Et erit Primogenitus que pariet, i abit seu surget nomine fratris: videtur poste teneri lege de iolis fratribtis loqui. Ponunt autem Hebraei septem conditiones ad hunc contractum requi-ri,quarum prior est,quod simul habitent ut e dem uilla uel ciuitate, eo dc ni tempore dc uitiis vique poliassio in eodem sit loco. Secunda ut alter frater sine semine decedat. Ter tia quod ma ior inter luperstites fratres eam accipiat. Qua ta quod non tenetur frater deflancti natus post fratris obitum eam accipere. Quinta quod futuat rimum natus,ceseatur defuncti fratris,i. on ilius qui genuit, ct loco illius succedet. Sexta ut mulier marito dcffuncto, pectet ad tres mei sex ut cognoscatur an maserit grauida .Septima ut nollente fratre eam accipere, seruetur lex q
statim sequitur. Non dis libitur nomen eius
ex Israel. PIaee est ratio legis. Gaudet enim homine, sibi similem relinquere loco sui, qui eos
reprix sentare uideatur: unde Ecclesiastici. so. dicitur de filio probo. Mortuus est pater eius ,&quasi non sit mortuus. Similem enim sibi rebat
poli l e. Loiquetur ad eum. Scilicet suadendo& rogando ut accipiat eam Soluet calciamentum eius e de eius. Verbum chalais significat soluere aut separare. Hebraei tamen multas ahas si nisi cavone, uerbo tribuunt de quibus lapitis diximus Potes etiam uertere. Et separabit.
Et sturi in faciem eius. Verbum Iarach s.
gnincat proprie excreare uiridem excreatiotes: unde ierach,id est, olus uiride S iaroch uiride: unde uerti pollet. Et excreabit. Si quaeras quid significet liui uini odi excreatio & uiscalceatio. Putarem elle signa abominationis S u ilitatis Is laenam in quae expuimus reputamus abominabilia,similiter uiles reputamus, qui nudis incodunt pedibus,aut nudatio pedis tignificabat hominem omnem humanitatem erga fratrem suu
exuisse. Si rixati fuerint homines pariter.
Admonui saepius uerbum nassali potius signita
care eleuari quam rixam unde nolliti, ides , pluisma sic ab eleuatione dicta: S: nes, id es acipiter sic an inua eleuatione dictus. Posset etiam significare deplumare,s hoc uerbum latinum sit, uest sensus. Si de plumauerint se uiri.Vocat autem de plumare capillos euellere, quemadmodum pulli solent corrixari ad inuicem rostro plumas euellentes: aut si leuauerint se scilicet alter in al
terum. Miserit manumsuam, GP λοbora
uerit seu roborare sicerit se: iuuerenda
ipsius. Santes uertit hic appraebenderit: sed uerbum charach significat proprie roborare & foratificare ut patet Genesis. i. ubi dicitur Charata id est,sortificauerat te tames in terra: dc est ien
99쪽
sensus .Et sortiter manu apprehenderit uerenda eius. A bus quod est uerecundari seu pudore afficere uel affici,est mabus.i .uerenda aut confuso. Adnotarunt hic Hebraei nullum esse nomen
in lingua hebraea,quod proprie pudendu aut inhone itum significet,ideoque putarunt linguam uocari sanctam. Succides manum eius. Verbum chalali,uidetur significare praecidere extremitatem alicuius rei, unde chaselia. finis extremitas,aut remulque ad finem seu extremitate succidere. Chabachia. 2.consuluisti pudorem domui tuae, Che t.i. succidendo usque ad extremum, populos multos. Voluit autem dominus tmmam tam seuere puniri,quoniam impedire uolebat membrum generationis,& multiplicationem seminis,quantum in se erat impedire quae erat praecipua illius populi promi isto. Non parcet oculus. i. non misereberis Illius, quatum cumque sit mulier,& manus membruualde necessarium. Non erit tibi in sucu Apondus es pondus. Dicti ochis quam uerti
mus saeuium,significat marsupium loculum de sacculti,ut patet. Prouerbiorum primo. ubi di eitur Chis.l. marsupium unum sit omnibus nobis. Hebraice etiam pro pondus de pondus, est lapis de lapis,quoniam quondam pondera saltepauperu,erant Iapides sicut modo in multis locis apud nos, qui non pollunt habere ferrea,habent lapidea. Prohibet ergo dominus habere podus & pondus i. diuerta pondera quemadmo dum aliqui habent, alia. s. maiora de grauiora ad recipiendum seu emendu, alia uero. fleuiora ad dandum seu uendendum unde Micheu.6. Et in seculo lapides doli. s. habent.i.dolosa pondera ude litera statim suo modo explicat quod dixerat,psidus& pondus dices maius de nrinus.
No erit tibi ι domo tua Ephab et Diab.
i. mentura diuersa,maior de minoride saepius adis monui Ephali elle mensuram aridorum de secundum hebraeos continebat tria sata. Podu,
perfectum cs iustum erit tibi. Hebraice la
pis interter&iustus: sed ut diximus lapis propondere accipitur,oc praecipit integru elle, quoniam facile pars laeidis frangitur & pondus minuitum qua de causa solent pondera ferrea fieri: ct quod additur iustum,idem est quod per iudices approbatum.Idem de Eph-b. Et caudam
futtidit in te omnium debilium. Unicum
uerbum est in hebraeo,quod significat de cauda-VO AD MORS s. sire: si latini nos sic loqui permitterent. Significat
etiam nomen Zanab caudam Iudicum .iue ubi deSan ne dicitur, quod uertit ranab et Zanab. . caudam. uulpis ad caudam alterius uulpis. Et quod dicitur uebilium .nomen nechessalim .i.debilium,nusquain nisi hic ita scriptura reperitur. Danielis tame.r.inuenitur chaldaice. Quemadmodum serrum comminuit: & ebasteri. debilitat omnia: Jc per caudam abscindere intelligie extremos in castris, qui erant debiliores.
Et erus lassus infatigatus. Confundunt
hic meo iuditio Hebraei duas radices. Lupli & iahaph. Citant enim in taph quod proprie significati rotare eaque sunt ex radice trahaph : quod est lassare.Significat ergo hic haleph lassum a ia- haph ut diximus quod est lassare. Sequens uero uerbu .s laga, quasi idein significat quod taliaph
.s laborare,ntigari,& lalsu esse : propria tamen significatio uidetur elia laborare,ut patet Ieho ali. 24. ubi dicit dominus. Dedique uobis ter ram,in qua non lagata . . laborasti,unde hie ueristi posset. Et tu eras lassias de laboraueras.
Delebis memoria Hamalech de sub claris
Verbum machali significat eradere tergere de abstergere. Disputauimus abunde de uerbi liganis catloe Genesis.6.ili Exodi . . aut dςlere ter gendo.
si Derit lis inter homines. Quid opus
es domine Deus,haecia saepius iudicibus
inculcare,ut. ius dicant unicuique secundum iustitiam & ueritatem Impetuntur de δε- licitantur tam frequenter iudices abhis qui coram eis litigant,ut nisi crebro admoneantur de roborentur, facile arectitudine animi declina
bunt Presternere faciet eum i ex. ς
admodum tu domine Deus in medio irae mis ricordiae recordaris,ita uoluis i seruos tuos iu dices,in iuditio non Laevire sed emendare: ubi etiam aduerte impie, quomodo debeas te coram iudice tuo prosternere, de deiectionem ueluti peccator ostendere. Docet etiam dominos ac parentes seruos Se filios castigare: non tamen in eos saeuire. Audiant hoc qui seruos
100쪽
suos praesertini Ethiopes crudeliter uerberat,atisque fere clardi pinguedine accensa) assant: quo quid crudelius esse possit ignoro . Mementote fratres,qualem erga uos deu in pumedis uestris pc ccatis desideratis,& tales uos erga seruos: castigatores non tortores extubete.Non obtu,
rabis bovi triturunti os. Docentur hic prin
cipes & domini,ministris suis necessaria ad uitae hibere: neque tuis negare ea in quibus laborat
cognatus eius ingredietur ad eam.
Nidum ualde et ,quanta sollicitudine dominus curet naturalia desideria nostra complere ,ut licet mori necesse sit, optimum tamen modum inuenit,quo nos quodam modo perpetuare &immortales utcumque facere, uolensi fratre, defuncti fratris uxorem accipere,prolemque gignere quae fratris personam referret& nomen. Sunulqs docuit,qualis debeat esse inter fratres amor:& quomodo debeant res eorum curareae si suae essent Vocabunt eumsemores ciui. tatis. ω' loquentur ad eum. Non dedecet
iudicem reum rotare, ut iuribus obediat & legibus:& postmodum si renuat iuxta leges patrias punire. Soliet culciamentum e pede
eius Ostiet injuciem eius. Non solum
uel bere,sed etiam oppobrio de dehonestatione, debent rei aliquando puniri, quoniam saepius magis sentit homo dehones ari,quam mori. Docetur etiam hic fit minae, quales erga defunctos uti os se debeant exhibere, ut quoad possunt uetuit honorem ac nomen eorum seruare.
tes,si. eos honorent,ob pietate in aura seubruta propter recessum ab immunditia,& ob ius fiatiam seruatam in pondere di mensura. Si ergo uitam prolongare uis.Sis pius ac iustus & ab im
munditiis recedas. quia abominatio dei es omnis qui facit haec. Omnia abomina
bilia terra reijcit a se,aut saltem rei j cere cupit &cum impietas & imustitia sint abominabilia apud deum,non mi ita si terra non sinat super se
uiuere impios, iniustos & immundos. I sense
to que fecerit tibi Hamalech.Etsi dominus
, nos ut plurimum uelit malorum nobis illatoria ioblitos beneficiorum uero memores: est tame stam magnum malu aflicto addere aflictionem cpraelertim si te non laeserit unqua: ut in hac re loblitos,uindictae uoluerit esse memores: quare maxime cauendum tibi est, ne debilem aut percussum percutias. Audi Psalmistam, Quoniam quem tu percussisti persecuti sunt:& super do
lorem uulnera eorum addiderui. Daeleatur de libro uiuentium:&cum lustis non scribantur. E alio Psal. Persecutus est hominem inopem& mendicum:& compuctum corde morti hcare Habes etiam hic communitatem debere uindicare mala quae fiunt membris ipsius communitatis. Et licet dominus Levitici.I9. praeceperit non debere esse memores litauriae caulum .luc tamen praecepit comunitatem memorari.
IN CAP. XX v I. DE UTERO . IVP
fcceserit uxor nnius,ut eruat uiru fluit.
Non prohibetur uxor luc defendere & eruere Dirum suum,si eum uideat male tractari: sed ne impediat id ,euius caula & ratione in praetio est. Ad quid enim mulier in mundo,si non sit generatio prolis Non debet ergo prole impedire cuius gratia honoratur. Noli erit tibi pondus pondus in loculo. Omnia curat,omnia admonet, prudentilsimus legislator: nouit enim quae malaeueniant ex fallo es iniusto ponderect mentura. Debent etiam ministri boni comunis,omnia haec explorare,& uidere an fiant hu-i ulmodi fraudes: quae lato deteriores sunt,quato praetextu iustitiae fieri solent Podus enim eo ipso quo pondus est,iustu esse creditur, quod si inaequale & iniustum sit,homines praetextu tu
minu lo- stitiae decipit. Vt prolongent se dies tui.
citu iaci Propter quatuor pollicetur dominus hominiabus prolixam uitam. ob pietatem erga Parenis
ET erit cum ingresus fueris in terra
quam dominus Deus tuus dat tibi.
Statuit hic lex quomodo poli terrae promissae ingrestum,deberent pratitudinem dominu os tendere profitendo te iam accepissie, quod dominus pollicitus fuerat patribus eorum , terram .s. studii feram Spinguem, prout fructus, quorum
primitias asserebant, testabatur. cipies de
priori omnis fructus terrae a. de primis fiu
ctibus omnis terrae: S uidetur hoc praeceptum non obligare eos ad hoc omni anno tacere, sed semel,quam primum essent terram ingressi, te. nebantur tamen praeter hoc singulis annis offerre primitias sacerdotibus: ut dictum est supra capite. IS. Dicit autem rabbi Selomoli ex septem rebus primitias duntaxat dandas.l .ex seu me Io, hordeo, umo,olco,malogranatis, ficu