장음표시 사용
81쪽
ueluti funibus trahitis ad uos punitionem domini J: huic sensui textus sequens magis quadrat, qui ait.Qui dicunt, festinet acceleret opus
suum. Ad uallem Hieram. Dictio eth n. i. aspera, lignificat proprie durum & forte, si est
radice aiat. Nam Numeri uigessimo quarto habes. Ethan,id est robustum duruin est habitaculum tuum unde hic melius uertas: ad uallem duram quam asperam, quoniam ut in litera explicatur, ducenda erat ad uallem quae noerat culta,& ideo erat dura. Aduerte 'autem hic quod uitula haec, eret se ferebat cadauer occisi hominis , ct occidebatur ad modum occisi hominis,& lauabant seniores manus super ea: protestantes se hominem cuius illa typum gerebat non occidille: S te innocentes & mun. dos a languine hominis occisi, quem morem Pilatus serualle uisus est in damnatione Cluisti,qui cum se innocentem ostendere uolui siet, manus suas lauit dicens. Innoeens ego sum a sanguine iusti huius: vitula uero quae iugum non traxerat,deligenda erat, ad protestandam innocentiam hominis occisi: terra uero seu uallis dura de sine cultu er te ferebat innocentia de munditiam ciuitatis: quod scilicet sine ulla
culpa esset illius occisionis factae. Et Iragent ceruicem uitula in ualle. Unicum uerbum est in hebraeo, set licet araeli quod hebraeis sig'nifieat deceruicare, si sile liceret latinis auribus loqui quod noster Santes uertit. Cervi cem frangent. Addunt etiam significare stilla re,ad quod citant illud infra trigessimo secundo capite: ubi dicitur loroph, id est stillet ut pluuia doctrina mea: sed meo iudicio uerbum significat iugulare aut fluere ut ex iugulo: imodo hic uertendum puto . Iugulabunt uitulam ibi in ualle. Hoseli decimo habes. Ipse iraropbi. iugulabit aras eorum, id est succidet, siue admodum eius qui iugulat, ceruicem succidet.
Sacerdotes filii Levi. Constat ex hoc loco
sacerdotes ex tabernaculi loco accersendos. Dicit autem filios Levi, ne alios a se factos,aut sacerdotes idolotu: uocare auderent ad hoc opus.
Iuxta sermonem eorum. erit omnis lis, o ominis plaga . Hebraice est iuxta os eo
rum,dceli sensus.Prout dixerint, uel iudicauerint erit decretum litis, seu determinatio litis: de plagae ac si dicat. Quemadmodum ad eos pertinet ministrare Domino, & benedicere populor ita de determinatio omnis litis & plaga leprae aut infligendae . Si uero de re homicidii perpetrati sit sermossensus est. Pro ut ipsi ADLI TER A M. Αοdecreuerint,erit iuditium seu sententia litis &plagae. Nam si adiudicarent ciuitat o in homicidio ppetrato culpabilem , & imposuerint plagam: liadum erit iudicio eoru . Sed quia hicno uidetur fuisse lite aliquam, priorem sensum amplectendum puto. Stabatur autem , iuditio sacerdotum,quoniam ipti aliis doctiores in loge erant , ct magis debebant deum timere.
Et respondebunt . dicent. Ex his verbis
colligo: sacerdotes interrogasse seniores: an scirent quis homicidium perpetrasset eosque re
pondisse quod in litera habetur .Ne des fanguine innocentem in medio populi Ise, uel
Constat ex hoc loco omnem saoguinem occis . ia hominiῖ, & non publica autoritate diat sangui nem innocentem. Na licet homo esset alias pec ninni calor respectu in homicidς qui no poterat eu turi priuata autoritate occidere in noce s dicebatur.
Auferes sanguiuem innocentem de meo dis tui, id est obligationem uindictae sineui '' nis innoxii. si uia facies quod rectum estu oculis Domini, id est quia secisti quod
Dominus fieri decreuit: ad innocentiam com
probandam, istitiam duxeris captiuita
tem eius. De bellis eu externis gentibus sernio est: dc per captiuitatem intelligit omnia spolia praesertim homines. Sic cum dicitur.
Videris in captiuitate , intellige inter captiuos. Et complacueris in ea. Significaε uerbum chas lach, id est compIacuit, proprie
adhaerere 3c coniungi: unde uertendum puto.
Et adhaeletis ei Milicet amore, dilexeris inquit eam. Dixi inus de significatione nominis Exodi uigestimo septimo, & capite septimo huius libri. Faciet uugues tuos. Dubia ualde & in- eerta est significatio uerbi sapar, a quo sipor-neati,id est unguis. Putant autem hebraei nomen hoc significare, propter illud Ieremiae de-eimo leptimo. Precatum Iehudati,scriptum est stillo ferreo,besiporen,id est in ungue adamantino: sed si unguem si nificat, putarem no que-cunque sed auis: a sippor quod est auis: unde
locum Ieremiae citatum uertendum putarem. Cum tingue adamantino. Videtur enim unguis auis, aptum ad scribendum instrumentu: aut calamo adamantino. Timeo etiam eos decipi, in nomine scamir quod adamantem uer
tunt, quod est ascamar, id est custodire ad qἱ nullam habet allusionem:&uidetur potius ueprem, quam adamantem significare. Significat enim scamir etiam veprem ut patet Isais quinto
82쪽
to ubi dicitur.Et ascendet scamir, id est uepris aut spina quod si uerum est reddendus esset locus teliniae citatus sic. Peccatum Ielivdali scriptum est si illo serreo: cum poena uel calamo Depris qui solet s indere papyrum,si eo ad scribendum utaris,aut quia scindit rem in sua lcribis, unde Santes uertit stillo serreo:& llillo adamantino & sequitur. Sculptum in tabula cordis eorum: & in cornibus ararum eorum. Hic uero acceptandam puto significationem qua significat ungue unde uertendu puto. Faciet ungues litos,id est resecabit, quemadmodum hasbes secundo Sem uelis decimo nono de Miplai-bosset,quod non fecerat tibi labium neque pedes,id est non resecauerat pilos labii neque ungues raut pilos pedum , per quos forte puden doruin ulos intelligit, & forte erat gentilicus
ritus, ungues non reiccare, quem ritum uoluit Dominus hae ceremonia tollere.Volebat enim Dominus eam deponere omnia quae gentilita
tis erant, etiam uestem. Flebit patrem sua CP matremiuam per mensem dierum.
Volebat Dominus eam patrem & matrem deflere,ae si eos perdidisset: quoniam amplius noerat uisura eos. Et colligi ex hoc loco uidetur, fuisse consuetudinem,lugere mortuos ad mensem,& quod additur dierum , phrasim linguae esse puto, quemadmodum annus dierum. Hebraice est per lunationem dierum , quonia hebraei per lunas,menses tuos supputant. Dimittes eam amitti iure, id est uoluntati pro qua saepe anima tuniitur7 .eque contrastum a.
cies de ea. Alii uertunt. Neque negociaberissed uerbuin amar uidetur potius significa re contrahere seu contractum facere,& quia contrahentes, ad inuicem ligantur & obligantur,significat ligare, unde homer, id est mani
pulus sic dictus,quod si ligatus. sidia haere
ditare fecerit filiouuos, quod uerit illi.
id est bona quae habueri x. Μοn poterit pri
niueuitsi constituere. Hebraice unicum est uerbum, scilicet bacherqiiod significat ad literam primogenitare,si sic loqui latinis fas esset
Ante fluum exosse, id est praepo nendo illufilio exoss e. Vt det ei partes duas. Ante
huius legis promulgationem , licite lex a patribus seruata est. Nam Genesis quadragelsimo nono dat Iaacob filio suo Iosepsi quem primogenitum pro Reubem constituit, partem una Ditra partem sibi debitam: quam haereditarui Epitratin & Menaseli. Et hebraice lucest. Os duplex seu duorum, id est portioneni duorum Orum comedentium. vocat autem ii braismus portionem os: quia solet dati iusta
hora comedentium Ipse est enim principia 'rtitudinis eius , id est primum in quo sor- '
titudo,& uis generativa ostenduntur. Istue tendit quod Iaacob dicit Reuben Genes' quadragessimo nono. Tu fortitudo mea & principium roboris mei.Illi ius,id est ad eum pertinet ius primogeniturae: non tamen in hebraeo
est prirnogeniturae. I t uiro ius de
clinans. Aut clarius recedens cilicet ab Ob dientia parentum: aut ab eo quod rectum est. Cum enim uerbum fur significet recedere, uidetur serer ab eo derivatum quod hic ronitur recedentem significare: & quod se tuitur. Et rebellis.Melius uertas amarus qui scilicet amaritii line parentes assiciat:& nomen moret, consentit, quod est a marat, quod significat a
marinori. Capient eum pater eiusmmater
eius . Melius uertas comprehendent: quo niam uerbum hoc potius uidetur significare.
Adportam loci eius. Solebarit ut saepius
admonuimus, in portis urbium conuentus iudicii fieri: ut omnes extera facilius pollent i
dices accedere Declinans io rebellis. Meliu uertas,recedens & amarus: quod expone ut supra hoc eodem capite exposuimus. Comesse . tor GP potator . Licet significatio nominis
zolei sit potator, est tamen coniectura ex cap. uigessimo tertio Prouerbiorum conlegatore significare, ibi enim dicitur. Ne sis cum potatoribus uini, berole, id est cum epulantibns carnem sibi. Dicitur etiam 2ulati significare uilitatem: sed arbitror hoc nomen ellea radice aul.
Si fuerit iuuiro peccatum iudicii mor
tis,id est crimen per quod morti adiudicandus
si. Suillendes eum in ligno. Duo gene
ra interfectionis rei hic legimus fuisse apud Hebrsos, scilicet lapidationis & suspensionis I uidetur mortem a lece inflictam sui Lia ut plurimum lapidationem, a iudice uero suspendium . Addunt hebraei adhue alia duo genera, scilicet strangulatiouem,& iugulationem , sed meo iudicio ea ex scriptura non habent. Diximus de his nonnihil Exodi uites stumo primo de decimo septinio huius libri,n plura de his scire desideras, lege rabb i Selomoli Ioco Exodi citato: quem si non habes aut hebraice non intelligi lege ibidem Euium,qui ue ba i
83쪽
bi rabbi Selomonis luculenter explicat. Di ocit enim rabbi selouioli, quod quotiescunque in scriptura dicitur aliquem interficiendum,no
expresso mortis genere debere eum strangi li-r i: sed hoc non prbat ex aliquo loco scriptu -r, ideo non illi multum fidei tribuendum arbitror : immo ex hoc loco uidetur liaberi oppositum,ut lcilicet cum dicitur absolute inter tactatur, debeat intelligi per suspendium : quoniam postquam textus dicit interficietur, moin re tuo statim ecplicat & suspendes eum in ligno, quasi idein reputans interfici,& in ligno ius
pζndi N in pernoctabit cadauer eius in lin
no . Non putes reum ex pietate a cruce auferendum: led ne cum esset reus ct nequam , super terram exiliens eam contaminaret: ut textus sequens explicat. quoniam maledicitio
Dei sistensus est. Significat uerbum clialal
alleuiare, leue reputare despicere & maledicere:& si in priori significatioe uerba interpreteris. s. quo itia alleuiatio D ni suspesus fetus erit .Quoiania malleutatio, scilicet terrae a Domino, t eu quam facit Dominus est sulpensus. Videtur enim terra onerata malis hominibus alle auiam, cum illi e terra eliminantur. Prior tamen sensus Paulo uidetur conformior qui ad Galatas tertio hunc locum citans dicit. Maaledictus omnis qui pendet in ligno. Sed sacra scriptura multos sensus etiam litet ales h bet.
I iuuentus fuerit occisus . Admo
nui saepissime quemadmodum & lacra Scriptura admonet, quanti faciat Deus hominis occisionem, ut non solum homicidam , sed terram in qua commisitim est : uoluerit poenas dare de expiari Jc doleo ualde, reges notanti illud facere,sicut merito faciendu est, multasq; communitates graues pumas dare, quod in huiusmodi negligentiores quam par est in leniantur earum rectores ubi similiter aduer te quam diligen tes elle debeant iudices ac seniores in perquirendis homicidis.Et erit ciuita .ris propinquae occiso. Docet agendum iudicibus aliquando es le ex contemtris, praeserturi tibi aut hor criminis ignoratur. Isthucen in ten. dat liuiusmodi ciuitatum inensuratio. Similiter admonentur seniores euiuscunq; urbis: etiarare ne mala in tua ciuitate aut terminis ipsius
perpyrentur Lambunt muniussuas super
uitutam. Forsitan ex hoc loco orta est canonica purgatio. Debent illi de quorum innocentia dubitatur, & de quorum malitia prae sumitur purgare te publice. quod delicium de quo super eos praesumptio est: non commise
runt Et oculi nostri non uiderunt. Non so
lum qui crimen committit reus dicitur: sed etiam qui uidet de non indicax. Expia populum tuum lyrae Debent orare principes comunitatis pro peccat:s quae accidunt & noli puniuntur ne forte eorum incuria aut negligetia acciderint, similiter ne Dominus commu
nia immittat flagella. Si Cressus fueris ail
dicitum. Docentur legislatores ea quq no sunt de se mala permittere, prae I ertim cum populuPronum uiderant ad legem transgrediendam si
ponatur. Admonemur etiam hie , multa quae mala prima fronte uidentur, certis uestita circunstantus bona fieri. Prohibuerat enim Dominus alienigenas ducere in uxores: modo ire-ro permittit certi, modis coniungio, aptatas. Per milituero illas de non alias, quoniam cum
sint ueluti seruae, non facile possunt uiris a fide recesium perlii adere Videbatur enim illa, om
nia gentilitatis deposuist e. Fluit patrem Lac ma tr suam Non uult Dominuti sini
aesta ocu qi statu sit, pietatis in parentes obliuis ei: led naturae sua iura tribuere Mon m ocia oberis cum ea. Voluit ubique Dominus, aliqd esse pudicitiae foeminarum praecium inuem ad modum lue uoluit libertate eompensari .
NO poterit filium dilecti e primogenitum
constituere. Inicitat solent esse homines, in distribuendis bonis filiis uxorum dilectarum, cui
rei uoluit Dominus obuiam ire: ne caeca ducti cupiditate iustitiam inuerterent. similiter dis. cimus quibus Dominus uoluit priuilegiis , priores uxores ac filios primogenitos honorare : quibus uolust duplice ii portionem in bonis esse parentum suorum, quod meo iudicio ideo factum est: quod primogenitus uidetur patre gestire, ae eius periona gerere :de alios
fratres ueluti pater eurare, Si fuerit uiro flius declinans. Iniquissimum uidetur, ut fit si
nutrias, doceas, a promoueas,qui tibi sit rebellis & malus ideo uoluit Dominus ta graui eos poena affici, sed tam caecus est parentum e ga filios amor, ut raro eos quantumcunque
84쪽
peruersos, ad iudices hae poena mulctandos adduxerint: quo in loco aciuertant communitatum rectores, se teneri tales filios punire, si uiderint in hoc patres fore negligentes. Erat hic locus quo parentes admone -rti debueram, ut filios in officio continere curarent: ne tales essent, quales communiter Oos videmus : sed proh dolor neque castigant, neque eos magistratui aut pnaeceptoribus ea
stigandos tradunt. Non pernoctabit ca . daver in ligno: aut non permanebit.
Terret me reuera locus ille, asserens impium etiam mortuu contaminare terra. Quid enimi uiuus faciet , qui mortuus non permittitur lsuper terram esse, etiam tu suspendio Similiter terram impiis nitrum in modum gra uata quae eorum suspendio alleuiari perhibe
N0n uidebis bouem fratris tui uel
pecus aberrantes. Significat uer bum nadach ut capite uigelsimo huiua libri di Nimusproiicere dc expellere: delue uerti posset expulsos aut proiectos: unde secundo Sein uelis decimo quarto inuenire licitum erit. Cogitet cogitationes,ut non iidada,id est eliciat aut expellat. eiectum aut expulsum suum. Et aboscondes te ab ess sci licet q iasi non uideas, ut scilicet non cui odias. Verbum alam abscon- detre significat, unde almah, id est puella ab
scondita. oin 1ιidebis asinum fratris tui, uel bouem eius cadentes in via: ex abo Italides te ab eis: erigendo eriges secum.
Hae tententia luc clarius ponitur qu in Exodi uiget simo tertio .ibi enim habetur. Cum ui dei salinum odientis te, iacentem sub onere: desines relinquendo illi Relinquendorelinques secum ac si dicat. Non relinques euin : sed iuvabis illum, de ille meo iudicio est germanus li
terae sensu Non erit uas fortis super mu
herem. Possumus per uala intelligere uestes: ut scilicet non sint uelles masculi super fauni nam: quoniam flatiira sequitur.Et non induet uir uestimentum muliebre. Pollent etiam per
uasa fortis intelligi arma,& prohiberi, ne suemina gerat arma quibus uiri uti solent: quemadmodum lacea ensis Jc id genus alia ulta enim mala fieri solet: si foemina uesti uirilibus induatur aut uir ueste Reminea. quoniam abomi
natis in domini Dei tui: omnis faciem
id est res aqua Deus tuus maxime abhorret, & quam maxime detestatur. Non ac
cipies matre super filios, id est postquM
filios acceperis: non accipias super eos seu praeter eos matrem ipsam : dc uoluit Dominus eos utpote crudeles, pietatem docere, etiam in bru
ta. Facies murum per circuitum, tecto
tuo. Si dictio maliacheli quam uertimus murum ellabaiaeli, significat rem angustam uel arctam: δι est lenius. Facies anguli iam, id est arctitudine quidam . Solebant habitatores terrae Chenalia,Sc etia ludae' in luperiori parte domoru solarium habere, ne aut cotingeret inde cadere, praecipit Dominus murum circunquam fieri: δ: dicit rabbi Dauid fuisse altitudinis quatuor digitorum super se positoru aut ampliuet si opus fuisset sed meo iudicio rabbinus ille diuinat. Altior enim solet huiusmodi murua fieri,ut scilicet casum impediat , dc non impediat aspectum ' de solet esse menturae medii hominis. Alii uolunt hunc murum tactviri , ne quid quod superius et set caderet. Alii ut ille qui ambularet in solacio non sibi timeret: sed secure
incederet. Non pone anguines in domo
tua. i.obligationem ad tuendam n guinis ibidem fusi poenam: si quis inde deeedisset: dehine perpendere licebit, quantum ab humani sanguinis effusione Dominus abhorrebat, qui etiam sine culpa effulum uindicabat. Hinc abusum illum ortu inter claristianos puto: ut male fortunatam domum illam arbitrentur, in qua quis sibi manus iniecerit. Et ponere sanguines super domum ei liebraismus, significans facere domum suam obnoxiam sanguini effuso in ea aut uindictae sanguinis ibidem effusi eum cadendo ceciderit ex eo.Eu ubius putat dominii domus daturum poenas,si ex solario aliquid decideret quod hominem transcutem occidisset:
sed meli' intellitu qui hoc ad homine inde cadete reserui. O feminabis uinea tua mira
tis neforte fastisicetur plenitudo feminis
quo euisti e sensius uineae verbum cha
la a quo clulatim quod uertimus mixta : signi ficat proprie prohibere. Agei primo habe tur. Propterea super uos chaleu: id est claui erunt
85쪽
runt se eli aut prohibiti sunt coeli. Et Psal
nao centes,imo decimo nono. Ab omni via mala chaliti, id est pro abvi pedes meos. Dicuntur autem mixta prohibita, quoniam prohibetur misceri, auu clausa quia unum intra alterum clauditur in rebus mixtis: &est sensus.
Ne forte sanctificetur, id est offeratur Domino aliqua pars plenitudinis, id est trucius seminis quod seu isti & fructus uineae, ac si dicat,Ne forte aliquod immundum domino offeratur, quales lunt huiusmodi fructus. Neque plene constat an prohibeat in eodem agro uite plantare,& aha lemma seminari: uel potius prohibeat, alterius arboris semen in uite inseri:&utrumque prohiberi aestimo, sed textus priorem mixturam prohibere uidetur. Alii quoniam uerbum chadaς non solum lanctificare, sed etiam polluere significat uertunt. Ne forte polluatur plenitudo seminis tui, ct fructus uineae,id est ne totum quod se iteris, simul pol Iuatur. Est & tertius lenius. Ne forte leparetur
plenitudo seminis quod sevisti, id est ne forte se res tibi huiusmodi semina, nollens soluere ex eis decimam, sed prunus lentus,mihi apparet germanior . Hac uero lege uoluit Do minus hominem reria species non confunde ore, quas illesua summa sapientia discrevit.
Non arabis in uino cir boue pariter.
Etiam sententia fixe nos ad pietatem & miseri cordiam hortatur: eum enim bos sit asino robustior & fortior: traheret & fatigaret illum,
quod author pietatis hic prohibet.Non indues te laneo cir lineo indumento. In he-
hraeo est. Non indues laatnem. Dicunt autern Hebrei dictionem saatnem, compositameite ex tribus,s ilicet ex sia quod est lene, &
talia h) quod est filare, I num quod est torquere litum: sed meo iudicio ignorant signi-ncatiotiem nominis saatnem, neque uidetur seni fieare uestem ex lino de lana contextam , quoniam in textu additur lana de linum . sic enim hebraicus habet textus. Non indues
Datnem lanamitilina pariter ipsi ius id quod
additur sit explicatio nominis saliatnem , de sorte erat certum genus uestis'. Levitici decimo nono habetur. Et uestis mixtionum la-hainem, non ascendet i per te: unde non additur lana oe linum: unde vide;ur hoc genus
uestis este ex lino& lana contextum . puni
culos facies tibi super quatuor angulos
operimenti tui: quo operies te. Mulier uertit fimbriolas. Α gadol quod est eleuare,
magnificare, estgeledim quod hie Santes funiculos uertit: sed meo iudicio significat ex tesu ad modii capillom: &lunt in vili qui relinquuntur in fine telae qui non sunt texti, &linit ueluti capilli, & uidetur redelim significare id quod nos vocamus guedellia: quae est quaedam comunctio capillorum ad modummauipuli,& forte a nomine hebraico ged elim derivatur nostrum guedellia quemad inodum Hebraeis est malum punicum , diductum est nomen vulgare nostrum Romaam, quod idem nobis significat. Quod
autem dicitur super ciuatuor angulos uellimenti,aut ut hebraice habetur: super quatuor alas uel limenti. Vocat alas, quod nos voca mus alus, id est extremitates cappae seu ue stis superioris: unde quia praecipiuntur hic po-min qnatuor angulis uestimentorum seu alis, constare uidetur iudaeos, uti cappis non apertis a palleanteriori,quales sunt cappae quar nostri uocant capuZes aut iobas: quibus nostri ι- cerdotes utuntur, quod etia in ex eo constare uidetur, quod prae maῆna tristitia rumpere ac scindere solebant huiusmodi indumenta,quod non facerent, si huiusniodi uestes a palle an teriori scisi e & diuilae ellent. Ponitur hoc statutum decimo quinto camite Numerorum: &praecipitur eis ponere in fimbria filum luacintinniim: forte Duiusmodi sta quq ponebantur in alis, erant luacinthina. Ponebantur autem ut ibidem dicitur: ut illis uisis praecepto
ru Domini recordarentur. Et imposueris ei occasiones uerborum. Ignorant He braei quid proprie si nificet alat, a quo ali-lcit quod Santes occasiones uertit. Dicunt autem hebraei significare omnia hae cilicet face re,inuo uere, racemare,& Santes qui hie uertit occasiones, in lexico dicit alitati a quo ali- tot, significare opus: quare debet opus uerti seu opera, ut esset sentius. Et imposuerit ei opera uerborum,id est opera mala, dicta qui dem sed non facta: ae si dicat. Si mentitus fuerit, dicens se non inuentile eam uirginem. Significatio propria uerbi uidetur esse race mare seu quaerer8 racemos post uindenuam a nos dicimus rabilcar aut rebus car : & patet fgnificare hoc Leuitici decimo nono ubi abunde scripsimus de uerbi significatione. Ee infra uigessimo quarto capite habes . Cum vindemiaveris uineam tuam , non teliolet. id est racemabis post te. Et quia id quod race matur reuoluitur intrinsecus & extrinsecus& attrectatur manibus , uidetur etiam mconsequenti significare reuoluere, cuius fg F a nifica
86쪽
nificationis exemplum liabes Iob decimo icxto ubi dicitur. veolalti,id est inuolui aut reuolui,cum pii luere uel in puluere cornu meu . Vnde uidetur quod ali tot, fgnificet hic reii lutiones seu attrectationes, quales solent fiora in uite, cum quis in ea racemos post uindemiana quaerit: nos fgnificantius vocamus enixoualhada, ac si dicat. Et imposuerit ei attrectationes quod scilicet ab alio fuerit contre -ctata: dc inquisita, uerborum inquam Non re rum , quoniam reuera non filii ab alio con trectata, sigitificatio re uera ignota est: nequo potui coniecturas certas inuenire ad uenan da n propriam nominis aut uerbi significationem. Qui occaliones legunt, dicunt sensum esse. Et dederit occasionum diffamanti eam :sed quia nomen nus iii alii quod scian oc casionem significat: suspecta mihi est huiusmodi seniscatio. Educent uliginitates,id est
signa uirginitatis, nempe languinem rupti hi menis. Solebant enim matres in Israel, lintea super quibus uir filiam primum cogno uerat seruare: adllunc finem ne uidelicet gener, malum nomen poli modum filiae suae imponeret : neque cum hebraeis hie sentiendum est , qui dicunt per expansotieni uestimenti intelligendam expositionem rei coram iudici bus. Dicit autem uestimentum S non linatheum quoniam fieri potuit, quod non sit per lintli ea sed solo aut super pauimentum cum ea congrederetur, δέ uestes aut camisia maneret sanguine insecta, quam mater seruare solebat, S utque hodie aliquae apud nos ostendunt, ut ni Onnient te bene pudorem filiarum si arum custodijsse. Imposuit occatio
nes verborum. Expone ut iam thoc capite explicauimus. & melius ut diximus laetias. Et posuit ei opera aut reuolutiones uerborum conficias non uera . Et expandent vestiment tim , scilicet camViam aut linthe
um. Et flagellabunt eam. Verbum ia-
sar significat calligare & flagellare,de potius Q stieare de erudire quam flagellare. 3, tu CL -bunt eum, cent m argcnteis. Verbum lia. Deo, etiam condemnare significat. st uia se .
cit surditatem in Israel. A uerbo nabal
quod est cadere δ: foedare, est nebelah, id est
Deditas. Significat autem uerbum nabat, se et indo foedare: quoniam quae cadunt foeda
ri solent. Auseres malum e medio tui. I. ID LIT FPρ M. verbum babar ut sapius diximus, quod hic
auferre uertim v, , propria significat comburere S depascere. lubebatur autem puella ad domum 1 eu ostium parentum lapidari: ut parentes de caetero maiori cura dc itii dio, puellas suas custodirent, ne talem confusionem
subire paterentur. Si insentus fuerit uir colens chm muliere maritata. Loquitur lex de tamina contentiente dc patiente stuprum: de casus tres aut quatuor qui in litora ponuntur, manansti sunt. Et uerbum baal a quo beulati, id est maritata lignificat supergredi, superiorem esse,ut uir uxori. I uel is
tam eo quod non clamauerit in ciuita,
te. Hebraice est puellam super uerbum,quodnsi clamauit tu ciuitate sed sesus reddit' est. Et apprelenderat eam uir . Significat uerbum claassach proprie fortificare de roborare se, unde germanius uertas. Et roborauerat se in eam, aut inualuerit. Et aduerte aliquos uolui se adulteram illam , quae Christo a phari seis delata est, fuisse ex liuiusmodi inuite coxnitis in aero ubi non erat clamandi locus, qua lex quidem a morte absoluebat I on a ta .
piet qui ilium uxo=εm patris suin ex non
reuelabit oram patris sui. Dicit Aben Eti
ris legem hic prohibere, ne filius a patre oppressam, in uxorem accipiat quoniam de no uero de.uxore iam cautum fuerat Levitici de. ei mo octavo. posset tamen dici legem hane aliisam repetere, ut memoriae imprimeretur magis. Vocat autem fimbriam sceminae, fimbriam uel alam patris : quoniam in sola patris potestate est , eam leuare. Nostra enim dicuntur quae sunt in nostra potestate. Alii diiscunt hoc ideo esse, quia hoc debet esse uiro quod ala ausiid est adiutorium.Vocai aut fimbria ala, quonia modii alae habet, de ita corpusta
ad morum elegantiam annotatio.
N0n uidebis bouem fratris tui, vespecus errates, z abscodeste ab eis.
Quid aliud lex haec commendat nobis, quamn ximitatem dc mutuam dilectionem Expende quaeso iniquitatem nostram. Omnes uosumus indigentias nostras ab aliis uidera, rari tamen sunt, qui uelint uidere aliorum: dc multa sunt
87쪽
sunt qui abscondunt se ne lixe videant in aliis: unde ius o Dei iudicio fieri solet , ut qui D-culos auertita proximo suo, cum eius auxilio indiget: negligatur ab alii ν cum indiguerit ipse . Et considera Dei pietatem, qui non lo-lum proximum ipsum: sed res etiam infimas elus, te uoluit curare ut tuas. Unde Augustimus in regula, nos tanto magis proficere dicit,
ctuanto magis curauerimus res comunes quam
n tras. Erit tecum, donec requirat uera
ter tuas. Duo nos docet locus iste. Alterum restituere inuenta, quae alterius esse ii uimus. Alterum neminem teneri,rem inuentam sitis expensis ad dominum reducere, sed sat est eam apud se habere. Neque negligit, uos rem proximi debere curare ut nostra.
uidebis asinum Iratris tu uelbouem e rus, cadentes in uia: G abscondes te ab
eis . Pusilli animi est, tune odii aut iniuriae meminisse, cum proximus tuo auxilio indi querit. Superioribus armis cum eo dimicas: ii aduersus eum indigentem praelieris, sine es separem,&tunc fi uolueris honorifice aduersus eum bellabis, nune te inferior est, iuua illum. Omitto interam, quod eum prouocas: ad dilectionem tui, Jciatis castigas, cum cum nolentem & inuitum iuuas . Non erunt
lastrumenta uirilia super mulierenI.
Nihil eorum quae necessaria sunt ad uitae honestatem: omisit prudentissimus legislator. Corrumpere ualde communitatem solet si promiscua uasa permittantur uiris & fa ministi tuorum non solum sunt arma Scuellas distindlae, sed munia. Alia sunt quae uirum, atque allaquae feminam decent. Decet fiuminam colus, decet acus: remque domesticam curare: sunt etiam sua munera uiror quae si confundantur aut misceantur: ordo destruitur es pollicia inuertitur: quamobrem maxime adnitendum est ut unusquisque officia sua euret. Si occurrerit nidus auis. Nunquid de bobus aut auibus cura est Deo ait Apostolus Voluit Dominus nos pios esse non solum in homines: sed & in aues de bruta. Curat Omnium rerum creator, creaturas suas: neque uult eas a nobis impie tractari, qui nobis ad no stram utilitatem tradidit eorum domi tuum.
Vnde disce, is homo, non esse in tua libidine aues ac caetera animantia perdere. Vt bene
sit tibi, cs prolongare facias dies.
Considera hie pietatis utilitatem l quae tibi tibi'ue longam parat uitam. Quod si pietas in aues, tibi dies multiplicat, quid putas
in homines aut parentes Docet etiam locus, malis conseruandas este causas quam effectus, postquam filios accipere sinit, & seruare parentes, & omnes alias res quae nobis possunt fru
ctificare 'Si aed caueris domum, facies
murum. Benedictus ss Domine Deus no ster, qui magis curas quae nobis utilia sunt ,
quam nos. Nouilli ignorantiam ae negligentiam nostram, etiam in his quae nobis neces laria sunt rideo omnibus malis occurrit qui acci de re nobis possunt. Adverte etiam hic quantum languinis effusionem detestetur, qui san
guinem uindicat casu essu sum pctu sereruineam tuam diuersisgeneribus rerum.
Abhorret Deus sum mea confusione: neque uult, nos facile specieς rerum confundere,quas
ipse tanta solicitudine uoluit distinguere, unde iniurig suo modo naturae uidentiar, qui distinctas i pecies confundere audent. Gaudet Dominus Deus simplicitate, non solum in hominibus sed etiam in rebus. Isthiae pertinet non confundere diuersa fila in tela, ut scilicet smul milceas lanam ct linum. Quod autem additur de non arando in bove de asino pietatem insinuat, docetque imparia non esse coniungenda, neque ab omnibus seruis esse aequale ministerium exigendum: sed ab unoquoque iu
xta vires suas. Funiculos facies tibi, in qua tuor angulis . Distinctos utile Dominus
se uos suos, non solum corde sed eorpore ac ueste . quemadmodum enim eos ex aliis gentibus x selegit, ita uoluit eos circuncidi, ae vestes por clare dillincta, sed ad quid quaeso domineDeus uis seruos tuos uestibus ab aliis omnibus diis stin qui Vt scilicet itidentes eos cognoscant eis os seruos Dei altissimi, dc ut respicientes Uestes& aduertentes cuius essent serui, stilicet lancti Domini,se sanctos fore debere memini sient. Sed postquam charactere circunci sonis distineti erant , quid opus erat eos fim-r briis & u elli bii s distingui ' Vt lux eorum lu-iceret non lotum coram Deo qui eos circun- cisios uidebat, sed etiam eoram hominibus. Ad hoe etiam sacerdotem suum voluit ut iam diis ximus) laminam in fronte gestare, euius subscriptio erat. Sanctitas Domino: ut quocun que te uerteret,cognosceret se sanctum fore debere ut alii uidentes ipsum esse sanctum Domin eu reuereretur. Omnia enim nostra clamare
88쪽
de dieere debent nostram sanctitatemήnunc uero omnia populi Christiani, potius uitia ac P-plianitatem quam sanctitatem praedicant de inclamanti Aduerte etiam in huiusmodi fim-riis, quam memores suarum legum nos esse uoluerit,qui ad eius rei recordationem liate ge
stari uoluit. Si acceperit uir uxorem, Or ingressus fuerit ad ea: odio habuerit ea.
Occasiones querit ait sapiens) qui uult discedere ab amico, & tollerabile esset si ueras quereret & inueniret sed eum ueras non habet, salsas obiectat:& ut ab uxore discedat,eam infamat. Si displicet ence, modo sibi malum nomenon imponas, aut falsum crimen non impingas. Pessima res odium, quod omnia crimina
quirit in eo quod odit, etiam si non sint.Simiis liter docemur quanti facienda sit fama de bonum nomen puellarum,adliue in domibus parentum existentium. In his uero quae sinu untur, se admonitos paretes sentiat . quam uigiles esse debeant in custodienda filiarum suaru pudicitiariae huiusmodi patiantur infamiam: dc qiuste lapidabantur puellae suae pudicitiae immemores,quae lex si nunc statueretur,non tam fa-elle puellae sui corporis copiam uiris facerent.
Mulctabunt eum centum argenὶ eis.
Non solum puellae sed pare ntibus iniurium es se constat,a quo puella male audit: ideo eis tenetur rellituere. Et expende hic qualiter ho-n pecunia aestimetur de compenseturide quati faciat Deuς suorum feruorum infamiam, unde sequitur. eduxit nomen mali
contra uirginem drael. Auferes malum ὀ
mediis is i Non debet magistratus malum alia ruod impunitum in se relinquere: ne Deus in. lud seuerius anun aduertat. seculum: eo
quod non clamauit in ciuitate. Tenetur
foemina eo quo potcst modo, suam pudicitiam tueri: quod s non faciat rea iudicatur. Inculpabilis enim iudicatur, qui quod potuit secit ut uitaret peccatum . Dabit uir
colens cum ea patri puella quinquagin
ta argenteos. Etiam hic aduertes: qu Iiter pecunia compensatur honor . Simili ter patri iniurium eta, qui eius filiam pol luit indebite: abhorruisseque semper Domi
num a uiolentiis e neque citra matrimonia
um passus eii aliquem uirginem corrumpere: quare Confestbres quoad possunt laborare deberent, ut homo qui uirginem corrupit,
teronomii iuxta literam annotatio.
N0n intrabit fructus attritione, succisus testiculos, in ecclesiam
Dominι. Verbum passa a quo pesua, id est
fractus, fgnificara uidetur proprie conculca re aut frangere : licet hebraei do nos Iri dicantsgnificare uulnerare de percutere usque ad sanguinis effusionem: sed quod non significet perciitere, uidetur haberi ex eo quod dicitur Canticorum qninto . Percusserunt me pectunt, id est conculcarunt aut contriuerunt me: ubi si iterum uertas percusserunt, inutilem facies repetitionem: s tamen uertas percussum non damno, quoniam propria signi ficatio non plene nota est. Sequens uero dictio, scilicet dacclia , fgnificale uidetur conculcationem. Nam uerbum Threnorum tertio conculcare significat, ubi dicitur. Ledae.
che, id est ad conculcandum sub pedibus e. ius. Sie Psalmo centessimo quadrasessimo derii Ohabes. Diecha, id est conculcauit ad terram vitam meam . Si tamen contritionem uertas non damno: quoniam Isaiae decimo nono uidetur hoc significare: ubi dicitur. Et e runt retia eius merucchaim.i contrita. Sequestiero dictio. s.ctarat icet non plene nota sit: videtur tamen significare succidere. Dictio uero phthaliquam uertimus testiculum, est a sa- pacti quod lignificat effundere: unde multi exliebraeis de bene iudicio meo putant, hic potius Hebere uerti ueretrum si testiculum, quonia dicitur ueretru sopbchahab effundendo quod. s. lotiu u. cffunda cuius lententiae sunt rabbi David,rabbi Selom ob δ: rabbi Abraha. Et chelial quod uertimus ecclesiam,ssi a elialal quod ei congregare, oc significat congregationem, per quam hie intelligit coetum de populum Israel, Meth lentus , quod is qui habuerit telliculos contritos, aut ueretrum seu neruum abscillu: non connumerabitur ullo pacto inter Israeli ras,sed quoniam durum videtur dicere Israeli tam propter testiculi fractionem aut genitaliuabscissionem non amplius dici Israelita. Alii putant per ecclesiam intelligenda conciliu seu cogregatione senio , quod . isti ulla odi heses no posset fieri iudices aut cosules vel rectores: i interptatio comunior de uerior est.Nume.2oseo
natur dictio p toto populo, ubi dicitur.Vt quid eduxistis de chelial.i. eccletiam sev congregatio ceci
89쪽
nem Domini ad desertum istud Idem Iudi
cum uigessimo .sunt qui per ecclesam intelli unt templi atria : quae soli uere Israelitae intra ant de tui fundant suam sententiam in eo quod dicitur intrabunt ecclesiam seu congre
gationem. J Jon ingredietur L urius incongregatione Domini. Non plene constat
quid significet nomen maneter,quod hic spuriuomnes fere uertunt: neque nomen alibi inuenitur in hac significatione,nisi Zachariae nono ubi dicitur. Et habitabit maneter in Asdod ubi aliqui spurium,alii alienum uertunt. Si radix nominis est Eur,quod est alienum esse: tunc man eter ignificabit extraneum seu alienum: dc si sit
ararat,qubdest spargere significabit dispersum,
scilicet a terra tua: unde potius uertendum puto. Non ingredietur alienus , id est alienae sentis homo, congregationem Domini: ut scilicet dicatur Israelita, aut re publicam administret, ut haec fit clausula generalis pro lubens Omnem extraneum a congregatione Israel: postea explicentur certar sentes, uidelicet Hammonitae Se Moabitat, de sic illud Zachariae citatum uer terem. Et habitabit alienus seu extraneus in AHod, quae erat ciuitas Philistinorum. Illud etiam lola trigessimo oflauo quod nostri uertunt. Nunquid produces mazarcit, id est pia innetas in tempore suo,uertendum puto. N
quid produces sparsiones seu dispersiones, scilicet pse uiarum in tempore si ioc Iud i manZer uocant hominem ex adulterio genitum Jc multa de manzeris fabulantur quae consulis omit
timus Non ingredietur Hammonita cir
i amabitu erelisum. Genesis decimo non constat istos duos populos, oritura habuisse a Loth, de filiabus suis ex illo Acestuoso concubitu, quem a patre suo extorserunt. Etiavi ge
neratione decima non iΗgredietur eccle sitim quela feculum. Vocat hebraismus uis
nam generationem, unum genitum seu homine. unius aetati . ita ut pater dicatur una gene
ratio,filius secunda, nepos tertia, Sc sic consequenter iuxta illud Ecclesiastes. i. Generatio praeterit Jc generatio uenit, id est succedit prioxi:Jc terram cternum stat. Disputauimus abunde de hac re Gene.is. super illud . Generatione quarta reuertentur huc Sc Exodi. q. Et causae in litera explicatur quare illi pretuo no sint admittedi in ecclesia seu cogregatione diai.Quia.cno occurrersit teli udaeis uenietibus eu Aegiptocu alimetis, dc quod mercede Billis coduxerunt
ad eos maledieedo : sed hoc disiicultate habet,
quia r.eap. huius libri dicitur, eos alim Aa iudaeis vedidi isse. Dicedu Hamonitas non occurrisse iudatis cia cibo de potu, Moabitas uero Idduxisse Billis ad maledice du.Secudo dicitur viro' spmisisse tras tu queadmodu Edom ei sed no occurrisse eis eu panibus. Tertio dicitur no occurrisse vatis O liis, que admodum decebat fratres sed pecunia.Aut. .a priueipio nullo modo oe
currisse sed bene postea.Depethor Siri. Uluhiorsi,ut malediceret tibi. Est Pethor urbis
aut loci nome, a quo venit Bilha ad maledieendu populu dei ut dictu est Nume. it. Jc dicitureti, Pethorali ab Eusebio. Porro Stria q in hebraeo timeatur Ara fluuioru triplex nome in scriptura sortitur. Vocatur enim Ara ab Ara filio Se,ut habetur Gene. to. Vocatur aut fluuiom, quonias ita est inter duo numina. s. Tigrinde Eufrate. Vocatur ecia Gene. 2s.ss. 3 Hs.&.Α'.&.28. Pada Ara. sed ignorat hebraei quid significet Padi. Aliqui agru interpretantur, quonia in lingua Il maelitica asedet, .i. ager uocatur Padaut scripsit rabbi Ioseph.Vocatur etia Ara Soba: i a Plinio li .s.cap. 9. Sophene dicitur,& a Poponio Metab. I. cap.6. Sophone nonii natur. Est &Ara Damelech .i.Siria Damasci ide Aram rechobot,& Ara maochali, quam Alattheus Aurogatus putat Armenia esse,qua etia ab Ara filio Seputat nomen sortita fuisse.Siria vero a Sur d nominata arbitratur, queadmodu Assiria ab Assur. Meminit aut Iolephus huius Sitiae fluuioru priori iudaicarsi antiquitatu libro , ubi diei e Ara aram enos itistituisse, quos graeci sirios appellat. Strabo etia.Is.li. Arimo recordatur di incens. Quida Siros pro Arimis accipi ut,quos nucAramos uocat. Est aut Siria terraru maxima, de pluribus distincta nominibus ut i a diximus, deputarem fluviorum esse una partem S a Padan alia,Siria Robochalia. de sic de aliis. Et qd sequi Nir, ut malediceret tibi '. admonui s pius uerbu chalal significare alleuiare,leue reputare de despicere quibus si uoluςris , adde maledicere. De eius significatione disputauimus Genes, sino.Non quaeres pace eorῶ. Uerbum danificat proprie inquirere dc interrogare:
ut patet Deutero. ro.ubi dicitur. Et no daras .l. interrogauit dominu. Et.2.Paralipo. 19 Nodaras .l .requisiuit diam. p. tame .r . eius de libri,
videtur significare qrere simpliciter: ubi dicitur Et no datas. i. qsiuit beatim. Et eode cap. Deupatris sui darax.i.quaesiuit. Si ergo vertas iuxta priore significatione ienses eth. No inquires pace aut intestritate eoru. No erit tibi curae, icire an bene uel male valeant. Nam solemus qrere de integritate eorum quos diligimus: de ieeun-
90쪽
dum hune sensum scrupulo caret locus,an scilicet possimus aliquent odire uel non . Si uero in teli leas abiblute scrupulo non caret, quomodo Dominus praecipiat hic non quaerere bonum Hammonitarum S Moabitarunt, qui onmem hominem praecepit diligere: S uidetur quod ex hoc loco iudaei habuerint, quod illis Cliristus obre fiat Matthaei sexto. Audistis inquit quia dimini est antiquis. Diliges amicum tu uni,& odio habebis inimicum tuum. Sed lex
haec non praecipit illas gentes odire, aut illis malum cupere: leu non cupere bonum, quod ronisi amicis querere tenentur, loquendo de bono quodam familiari S magno: aut quod uerius creuo praecipit non querere istis bonum neque integritatem in poenam , ecquod nooeci irrerunt eis uenientibus ex Aegiplo cum pa-De dc aqua quemadmodum proximos & quasi fratre, decebat, sicut Sphetae mala inimicis precabantur. Legimus tamen Dauidem pacem, habuiste Luna rege Hana monitarum , quem' per nuntios super morte patris consolatus est.
Sis cui oditus ab omni re mala, id est ab
omni immunditia dc turpitudine, quemadmodum statim explicat. Posset etiam extendi lo/quutio ad omne peccatum, quod uictoriam dc auxilium diuinum a nobis impedire potest .
Propter occur sim noctis,id est propter pol
lutionem quae in somniis accidere solet noctu .
Erit cum declinauerit hestera elius uer
tas cum leuerterat uespera, id est cum redierit ut solet aut cum sol seuerterit ad occasum. Sisruscatenam uerbum panali proprie uertere se
aut respicere. Et locus erit tibi extra ca stra Hebraice est. Et manus erit tibi, sed iam in
hebrailinis admonui de Cene. trigessinio quarto, hebraeos uocare braclita maris, S diuerticula seu ualles quae a magno & lato campo egre diuntur uianus iuxta illud Psalmi. Hoc mare magnum S lpaciosum manibus, id est brachiis quae ab Oceano egrediuntur ueluti manus aut brachia a coi pore Sic loco Genesis citat . N ego creatui terram viae lata est manibus, id est uallibus is ditieri; culis. Sic de hic uocat diuerticu Ia extra castra,manus.Ad quid uero huiusmodi manus essent,intextu eXplicatur. Clatius erit
tibi. Al:qui paxillum uertunt, sed dictio lated
proprie clauu m significat: ut patet Isaiae uigensimo secundo ubi dicitur. Et tiram illud taled, id ei clauum in loco firmo, sed potest spmficare clauum ferreum uel ligneum. Sup arma tua. Suspecta est mihi haec signis tio nominis arenecha qua arma significat: cum radiis. coeten aurem significet: δe moetenatim, billances seu stateras, quod duas partes ad modum auris habeant: unde si ab hac radice est dictio
aTenecha,,uertendum est, super billances aut stateram tuam. Solebant forte telludaei statera secum ad bella deseire ad emendum & uen de dum,cum quibus tenebantur hunc deterre clauum,ad est odiendam terram.Si uero radidi nominis fit Σuti ignota est significatio nominis: quemadmodum radicis quam hebraei dicunt siguis re speciem, propter illud P almi. Anguli eorum pleni: educentes miraneletan, id est de specie in lpeciem: sed ibi tam bene uertas, de mensura in mensuram aut de esca in eicam: quoniam mazon escam significare iscitur Genesis quadrages, imo quinto & multis aliis locis. Qui autem hic arma uertunt ex eo quod di citur primo Regum uisessimo secitndo occasionem sumplerunt: ubi habetur. Vehazono id est&arma lauerunt. Sed cum dictio quae hic ponitur habeat Aleph in initio,videtur potius ab aran quam a zun uel zonali: ct ideo prior expositio mihi magis arridet. Hieronymus baltheum uertat operies egesta tua. A rasa quod est egredi,est seah,id est egestio: sed idia quod a corpore eAredin x. Ertit castra tuasancti.i .munda seu a sordibus separata. Det inimicos tuos coram te. Hebraismus
est:pro det inimicos tuos fugere te. . Non uio
deat in te turpitudinem aliquam. Dictio
eruat,id est turpitudo,ab arat, quod est nudare ortum habet: & uocat hebrailii Us nuditatα turpitudinem, quod turpe sit nuditatem ui
dere. Non tradesseruam ad dominum
suum: qui ereptus est ad te a domino
suo . Verbum sagax. proprie significat clauadere. Ne autem uerbum a propria significatio. ne distrahamus putarem hoc interrogatiue le-sendum. Non claudes seruum ad dominum suum cie si dicat: elaudes omnino. Timeo autem uertere tradere,quia uix exemplum inscripturis ad hoc reperio. Nam quoa nostra ex primo Sem uelis uigessimo sexto citant, scilicet. Sigar, id est tradidit Deus hodie inimicum tuum in manu tuae. melius & germanius uertas conclusit. Idem secundo Sem uelis deci .mo octauo. Neq; cu Sate uertimus qui cofugit: quoniam uerbum nahal eripere proprie significat oc loco haec significatio quadrat. Potest etiaesse huius sententiae sensus non diuertendo uerbum a sua senificatione. No recludes seu occultabis