장음표시 사용
171쪽
prius natura est. Certh eonsequetiano ualet. in his enim, quae kint simul tem Pore,ei se prius natura,nihil aliud est, eesse causam. Et quia componere competit parti, conceditur totum esse,quia serma componit : sed tamen esse conuenit supposito, in quo partes subsistunt, di ideo e conuerso. quia totum est,partes sunt. Quemadmodum quia albedo dealbat & informatdignum est album,1 non tame quia albedo est alba. Fateor hanc esse metaphysica : sed no penitus adnotatu indigna. Ideoq; cu dicitur in dissinitione,causam esse id,ad cuius es se sequitur aliud,non intelligitur generaliter, st causa sit prius natura .: led P- priri natura coponat,aut quodammo 'do moueat.Sicuti finis,qui ante quam,st,mouet agens. Forma uerli insorma.do Ze coponendo acquirit esse in toto.
. imoti, est primum principium, unde incipit motus , aut quies. Animaduertenda est diffinitio. Particula enim , unde, distinguit causam essicientem ab aliis, lapides enim & ligna non se conium sunt ad compositionem domus, sed artifex est qui materiam applicat ad opus. Et pariter in naturalibus, nec, materia semovet ad formam, nec sor-' ma se in materiam inducit: sed agens se,qui formam de potentia passiua materiae educit.Apponitur, primum,qub excludantur accidentia, quae sunt ue- C lut instrumenta agentis. Calor nam
Iue ignis non est praecipuum essiciens: ed ignis per sormam substantialem. Ex quo sequitur, quod principium
D natura impertinenter se habent.ω- tura enim est principium activum, aut passivum, quo proprium suppositum ouetur : esciens autem est princi pium soldm actiuum mouendi, aut proprium suppositum aut alienum. unde materia est quidem natura, non tamen esciens: sorma ueris ignis ea
ratione. qua mouet aquam,non est natura ignis, sed inquantum est princia
rium passivum motia susum ea tame
essiciens inquantilm movet aqua. Sed sorma animalis respectu nutritionis P- pilae de augmenti,est,&natura simul de
Qubd s quis arguat finem esse potius
Principium, unde incipit motus: nam agens a fine,quem habet in intentione, mouetur ad inducendum sormam in materia. Domus enim futura, est, quae mouet artificem ad opus. Responadetur, 'ubd principium unde motus, intelligitur quantum ad exequutio isnem. Et quamuis finis sit primum in
intentione, tamen exequutio motus incipit ab agente. Modus ergo agendi causae essicientis omnium est compertissimus, est enim concurrere influendo in effectum. Errici EMTrs aute quamplurimaeunt diuisiones. At quia haec causa est, in qua ratio causae perspicatior est, operae precium est altius hic diuisiones generales causae enarrare. Quae duodecim& his pi ures sunt. Aristo.textus, trigosimo secundo Se infra,quatuor dumtaxat expressio diuisiones causae. s. ins gularem, seu propinqua,&uniuersalem seu remotam:in per se,& per accidenset in simplicem,le complexam .Quorum
sngula sex membrorum subsecando in causam in potentia & causam in actu , conficit membra duodecim. Ad uero ut copiosior Iucidiorque se pariatio. Causa primo diuiditur in causam per se & causam per accidens. Causa per se ait prima secundae.qusilio. 8 s.
artic. s. Diuus Thom:estilla quae uirtute suae propriae naturae, seu formae producit effectum. Loquitur autem particulariter de causet Meiente. Sed qub omnia causaru genera comprshendamus.Causa per te in illa,ad qua per se. i.intrinseeEex sua natura sequitur es eius: nempe ad quem necessario est requisita.Quocirca causa particularis enncio per se denominatur ab effectu' vestatuarius eli per se causa statuae: medicus medicaminis, uus,equi:ho homi
Prima diaui per sedei accidis.
172쪽
Intelligentia &eaeli: tametsi non denominentura suis effectibus, sunt nihilominus per se causae omnium in serior Causa per accidens opposito modo est
illa, quae non est suapte natura requisita, sed per accidens co iugitur cum causa per se,aut cum per se effectu. Vnde causa per accidens ut sit. 1. diuisio dupliciter cotingit, scilicet aut quia accidit causae p se,aut quia accidit effectui. Et primo modo dupliciter.Uno modo, quia accidit eidem supposito, in quoeli causa per se, ut muscus est causa statuae, quia musca eli in eodem supposito, in quo est ars liatu tria.& huiusmodi causa nullatenus effectum attingit, nec ad illum utique pertinet, alio modo suppositum ipsum singulare causa est per accidens, quia accidit statuario, ut sit Polycletus, aut quiuis alius. χε
causa magis accedit ad causim per se, quam, prima vi in commento dictum est, alio modo contingit causa pera: cides,quia accidit effectui per se. i. qamodo quoda attingit eum . Et hoc dupliciter : aut remouendo probibens,
Io effectus impediebatur, ut qui fian1menta demolitur, est causa per se remotionis fundamenti, & per accidens ruinae domus: 8e sal est causa per acci,
dens conseruationis carnium,hoc modo attingens conseruationem , quod per se obstat causis corruptionis. Aut rursus causa per accidens coniungitur
eum effectu per accidens positiuE, Iesquε dupliciter . Aut pertingendo ad effectum ipsum per se intentum, quem
consequitur effectus non intentus. Ethaee est fortuna . Veluti sodiens sepulchrum intentione sepeliendi mortuuest causa per accidens inuentionis thesauri. Aut non pertingit ad effectum
usque, sed ad aliquam eius dispositionem. Et hse causa dicitur occasio: sicut persecutio tyranoru fuit causa sortit dinis martyrin eo qubd fuit cau sa mortis, ad cuius tolerantiam sortitudine opus erat. Et culpa , cuius improbus
pinas lui occasio est subsequetis mutationis mentis ad bonum:quae ὶ timo I
re proficiscitur. De quibus causis quae stio. s.copiosius dii stur sumus. Ex di Causa sinectis subsequitur superuacaneam ella non sectionem illam causae in causam proprie dictam, & causam fine qua non . Enimuero si causa aliquo modo concurrit ad effectum, est quidem propriε causa. Sin minuς, nihil penitus a causa
per accidens dillat. ut Sanc. Thom. .
gnum ergo, quod creditor a debitore memoriae gratia recipit,qubd causa si ne qua no est poli modum solutionis, perinde est causa per accidens, atq; musica istatuae quia no plus ad essectum cocurrit. Quare qui sacramentis ecclesiae hoc du taxat modo attribuunt esse causam gratiae: simpliciter esse causam n
gant. Atqui quamuis Aristo t. in sola
causa efficienti posuerit exemplum,utpote in qua diuiso haec per se & per accidens perspicati iis conspicitur, communes tamen conditiones sunt aliis generibus. Corpus . n. est per se causimaterialis albedinis r sed magnum vesmus cum est causa materialis per acci dens . Et anima est per se forma hominis : quod autem sit sapiens, est forma per accidens. Et sanitas est finis medici inquantum medicus: sed tame quod medendo ditescat, eli finis per accidcs nmedici : de persea uati hominis. v CONTRA hanc diuisionem sunt duo parua dubia . Pi imum eli propter
Ocham. I. sen. d. a. q. o. ubi ait no es
se magis per se illam , calidum caten. cit aut aedificator aedificat, quam illam album calefacit, & musicus aedificat Duo enim asserit . Primum , qud deo modo,quae haec est per se, calidum calefacit est& haec, album calefacit, si calidum si albli. Nam sequitur bene, calidum caleficit, & album est ealidum: ergo album calefacit, & per consequens praedicatum per se conuenit rei significatae per subiectu . Et hoc inquit suffieit,ut sit per se. Et ad Arist in hoc loco dicentem, qudd Polycletus, aut musi-
173쪽
A eus per aecidens est causa itatuae,statuarius vero est causa per se, respondet sensum eli se quod in sensu composito nostat hanc esse fallam , Polycletus ita tuam, tamen stat hanc esse falsam Polycletus statuam facit. Et hoc est inquit primam esse per se, & secundamer accidens. Secundo ait E conuerso anc esse etiam per accidens: ignis aut calidum calefacit eo modo, quo ei thaec,album calefacit,quia ignis calefacit per aliud. i. per calorem. At vero nescio profecto, cur tam gratis negat Aristotel. uniuersalem modum loquedi philosophorum. Aristote. enim non
dicit solum . quod aedificans aedificat: is est per se: ut subiectum dicat actum: sed
aedificator aedificat, statuarius est causa statuae, ut dicat habitum. Et istam ait simpliciter esse per accidens, musi cus est causa statuae, licet sit vera. Et ita omnes loquuntur, Causa ergo per se dicitur illa, quae explicat rationem sermale, qua est causa huius effectus,
unde salium est has esse per accidens, ignis calefacit, calidum cile facit,licet causa calefaciendi sit accidens, puticalor, quia propria & per se causa principalis caloris est ignis:& per se instrumentalis, est calor. Respondetur ergo, consequentiam non valere, aedificator
. est causa per se statuae, aedificator esth musicus: ergo musicus per se est causa. status:propter appellatione, quae mutatur. Nam ly, per se: appellat propria rationem subiecti. i. qubd iste homo ratione artis sdificatoriae iscat. Quocirca no est ide esse causam per aliud,&esse causam per accidens. Ignis enim
est causa per suam formam, imo ignis
calefacit instrumentaliter per calore,
rui est accidens,& tamen calefacit pere quia de ratione intrinseca ignis est, de Arma tanquam pars qui ditatis,& calor tanquam passio. Et eadem ratione, licet ars statuaria sit accidens, nihilominus est per se eausa statuae. Nec susscit praedicatum conuenire rei signifi-
με per subiectu, ut propositio ut per
se: sed requiritur qud ad propositu attinet) ut effetuus importatus per piaedicatum conueniat subiecto ratione significati formalis, ut aedificatur aedificat. Intelligo no opus illis esse haec nos enunciare,qui in Aristo versantur. Sa
ne qui . I .polle. cap. 4. copiosissim E de
propositionibus y se sit loquutus: sed
eos admonitos eue velim,qui leui causa receptissimos modos loquendi a ' ischolis relegant: Nam & vulgus quide& sapientes, cum audiunt pictore pulchras depingere imagines,& dicunt reesse naturalem: cum vero audiunt, sutorem itidem pulchrὸ pingere, re dicunt esse accidentaria. Secundu dubiu est circa illud dictum tex. 3 R. quod statua- Erius in comuni est ea uti per se statuae: sed hic statuarius causa huius statuae. Arguitur enim sic. Actiones ut babe' Alia est tatur. i. meta. ca. r. sunt singulas tu nou tio causae
enim homo in comuni, sed hic homo dialia eo. agit ergo non statuarius, sed hic statu, ditio. rius est causa per se. Ad hoc responde. tur,qubd aliud est loqui de propria ratione causae, aliudque de conditione, quae requiritur ad exercitium opeiis. Causa enim per se conuertibiliter re
spondet per se effectui. Et quia ad facie dum statuam abstrahendo ab hac &ab illa non requiritur hic statuarius , sed lassicit aliquis statuarius,idcirco statuarius in communi est causa statuae in comuni r& hie huius : ut in commento per amplius expositum est. Cum hoc tamen stat conditionum requi sta causae e scienti ad agendum esse , qu bd se in singulari. Et hoc est, quod ait Aristo.
. meta quod homo non sanat,nec sanatur,sed hic homo. Simili serme modo dicendu est in praedicamento su stati . st hominis in comuni causa per se est homo : & hic homo per se hui ushominis. Sed quodam odo per accides est causa homini si quia potest fieri homo non ab illo homine. mamuis nosit tam accidentalis : sicut Polycletus est causa statuae. Nam ars , perquam
Polycletus sinit uam , accidit illi:
174쪽
Α neely, Polycletus es inserius quidita
liu ε ad ly. statuarius. Petro vero est es sentialis illa forma,per quam facit limminem est qui ditatiuἡ in serius ad homine, qui eii per se causa hominis... - v TRAHq. 1 causam,tam per se,
rictu .m qua D per 3ccidens partitur Ari in paro 6 imp xicul/rem & uniuersalem seu in proxi-
ει remota & remotam. Quaesit ordine ter seu partiri diuisio. Ad cuius notitiam conside. ει uniuet randum ell,quod causa proxima & remota bifariam accipiuntur mempe aut
ratione suppositi aut ratio e modi significandi te praedicandi. Ratione suppositi,quando plura concurrunt, quorumn primum mouet secundum ut in causis V particularibus causa proxima phlebotomiae est inciso uenae, causa uerb remota & prior est medicus, qui praeeipit in eisionem. &iste proprie dicitur causa mediata & immediata. Et in naturalibus causa particularis est causa proxi .ma,ut homo generans hominem. Causa verti uniuersalis , ut sol, est remota prior No ui non attingat effectum: sed quia mouet causam particularem. metsi no tam propriὰ dicatur remota, quam dicitur uniuersalis. Instrumentu
vero, ut scapellus tonsoris, quia no est causa principalis, non dicitur propinquior tonsore: sed tonser est causa pro-C xima licet scapello venam cedat. Alio modo accipi utur causa proxima & re.
mota in praedicando: no quhd sint duo agentia: sed idem significarum conceptu particulari,aut uniuersali, ut mediaeus eli causa proxima medendi & arti sex dicitur causa remota: quoniam arti sex superius est,si, medicus. Similis formae dis ictio est causae uniuersalis q. . Diuisio fuerit hic quarta) in uniuersale in caui uniuers sando,& uniuersale in praedicado. Quς causam de est eadem eum diuisione in causam supμα periorem&inferiorem: Si haec est simpliciter diuisio in causam uniuersalem N particulare. Causa enim coelestis e se uniuersalis in causando respectu hominis quia sol no solum cum homine eo
currit ad producendum hominem,sed eum equo ad produeendum equum:&cum igne ad produeendum ignem. Nota me est uniuersalis in pro cado: quia sol no praedicatur de homine . Atti sex
vero est uniuersalior si medicus i prae
dicando. Et apparere cuipia potest non esse uniuersalio rei causando quia nulla est ars generalis ad omnia artificia.
His praeiactis,ambiget quispiam, utra
Arit. utrunque modum causae uniueris
salis Se particularis intellexerit. Facie enim ad partem negatiuam,quod eius exempla solum posita sunt de causa uniuersali in praedicando. Sed est nihilominus pro parte assirmati ita argu
metum: quod ad rem physicam potius Espectat distinctio causarum particularium, & uniuersilium in causando scilicet in seriorum &superiorum. Fgre . gi Erespondet S. Th sumi tex. 31. di. recens, quod omnis causa uniuersalis in 'praedicando est etiam quodammodo uniuersalis in causando . Et Eeonu emis, omnis uniuersalis in causiando est uodammodo uniuersalis in praedicano. Et ratio profecto est authoressio
digna: quoniam unuquodque inquit eade forma agit, per quam esse habet, ut ignis per qua forma est ignis, produeit ignem:& equus, per qua est equus gignit equum. Forma ergo&qiridi'tas rei quanto uniuersalior est in pi aedi ncando, tanto ad plures pertingit is
ctus. Artifex enim quamuis non significet unam artem generalem ad omnia artificia, significat tamen unam rotionem commii nemo bidque ratio artifi eis in communi est non .lum mederi: sed statii am facere, aut domum Sic.
Atque adeo,ut est in praedicando, ita& quodammodo in causando est uniuersalior causa. Pari modo sol, ut est in causando, ita est quodammodo in praedicando uniuersalior. Non quod sol praedicetur de homine & alijs particularibus eausis: sed in ratione causae hoc modo, α ho est sold m generans per se mliolam isol ueros se genera, animal, Begeneras corp'. Ite ignis soldm ε caleta. I 4 cie u et
175쪽
eiens: sol uob est alterans, scilicet calefaciens,& frigriaciens,eodem modo
tonsor en praecisε in salute infirmi euaeuans per phlebotomiam, medicus uerb,qui est uniuersalior in causando, est etiam uniuersidior in praedicando: quia eli generaliter euacuans & sanans siue per phlebotomiam,sive per potionem. Exempla,quae Aristo. ponit in causis efficientibus & formalibus, in omnibus generibus causarum adhiberi quoque
possunt. Enimuero, ut medicus est causa efiiciens particularis & artifex uniuersalis:& proportio dupla est causasor malis proxima proportionis duplae in numero sonoro, quae est diapason: B di proportio est sorma remota, ita statuae causa materialis proxima ell marmor: remota uero lapis: sed remotissima est corpus durum, ut sit genus ad lapides de ligna &metalla.&c. Et in fini bus, finis pioximus medici est sanitas, uniuersalis uero est bonum, quod est commune ad sanitatem & alia bona. Et
in naturalibus hominis cum essiciens proxima per se est homo: remota uerbanimal. Et finis proximus est uitar uniuersalis uerb bonum in communi. Dubitatio est tamen,utrum possint signari in omnibus generibus causarum proximum & remotum ex parte suppositi. Respondetur in effetentibus & finibus illudeisse manifestum . Causa. n. proxima hominis est pater,&remota auus te finis proximus arboris est fructus, remotus uerb homo: sicut finis proximus generationis hominis est uita corporalis: remotus uerb uita aeterna, atq; adeo omnium ultimum eli Deus. In materiali uerb causa generationis sub. stantiae non possunt dari plures, quam, una materia,quae est materia prima. Nisi impropriὸ dicas materiam primam esse remotam: de illam cum dispostionibus esse propinquam .Respem uerbsormae accidentalis materia proxima
est ens naturale si modo illud sit subiectum accidentium ) materia uero pri ma est subiectum remotu.Sedia causssormalibus substantialibus datur qui.
dem proxima de remota in praedicado, ut humanitas est proxima forma homiuis:animalitas uerε remota. Verunt men cum composito non sunt plures
formae, non dabuntur dii incis formae,
quarum uua sit proxima, de alia remota. Discernutur tamen diuersae rationes eiusdem sormae, ut anima nostra, quatenus dat esse corporeum,eli forma remota: in quantum uero dat esse senstiuum, eil propinquior: sed qua ratione dat esse rationale, eli forma proxima. Facit Equi'; potest diuisiones istas ad causis
per accidens applicare. Albu enim elica per accidens proxima flatus: sed coloratum est causa remota. Non est necesse diuidere rursus causam in immediatam: id mediatam,quia idem est immediatum de media tu, quod proximu& remotum, nisi, qu bd proximum de re motum proprius latine dicuntur. De quibus membris latius dicturi sumus. q.seq. ubi explicabitur,an causae superiores,& maxime Deus, sit causa proxima de immedia a horum inferiorum. Nam ex dictis uidetur subsequi causas supe
riores esse remotas,cum tamen, ut uiis
debimus,immediate attingas cffectum.
Aliam tertiam diuisionem subuectit Arist in causam simplicem per se,ut statuarius te simplicem per accidetis, ut Polycletus: Sc ex uti aq; complexam,ut Polycletus statuarius. Sed parui eil momenti . Alis sunt praeterea diuisiones causatum quae,licet aliquae earum possint quodammodo attribui causs fina
libus,tamen propriae non competunt,
nisi essicientibus. Prima quae sit numero quinta derivatur ex ea, quae mod bdicta est. Esto ue causarum in plurali: nempe quando plures concurrunt ad eundem effectum. Aliae enim sunt cause essentialiter subordinat s le alis accide taliter subordinat s. Essetialiter sub- ordinatae sunt ilis, quarum una absque alia agere nequit, ut sol 8e homo te
Deus. Nec enim homo actu generare
potest , quin sol de Deus actu etiam
176쪽
concu rrem: nee rursus sol sine homine generare pol homine. immo nec Deus naturaliter sine causa secunda effectus naturales producit. Causae accidentaliter sub ordinatae sunt, quarum una ali. quid poteli et ficere . alia tunc non coiscurrete. sicut pater & auus de proauus dic. quando enim pater generat, auus
nihil facit. De illis latius lib. et dicturi
sumus, ubi docet Aris Q, essent taliter sub ordinatae non pol sunt esse infinitae: accidentaliter uero subordinatas nihil vetat in infinitum abire 'Sexta diuisione diuiditur causa es sciens in causa in
ca eli,quae producit esse tum sibi similem, ut sunt omnes causae naturales horum inferiorum. Ignis enim producit ignem equus equum &c. immo&artifex quodammodo dicitur causa univoca respectu artificii quod simile arti exhibet,quam habet in mere. Causam uiuo ea eis, quae effectum si hi similem informa no producit, ut est sol & omnes causae superiores respectu horum inferior am. Et hinc ortum habet septima diuisio causae eis cientis . Alia enim est causa a qua effectus dependet in fieri tantum, bc alia, a qua dependet in fieri
de conservari. Cuius rationem egregie Placio. I. p.q. I O .ar. I. explicat S. Th.
pluribus quidem uel bis,sed haec est in summa. iando agens imprimit in effectum sormam eiusdem rationis secu. tunc effectus quidem de pedet in fieri,
non tamen in conseruari quia iam effectus conseruabitur per formam receptam, ut homo generat hominem, cui dat sormam eiusdem rationis:& equus
equum: & ignis ignem : effectus e No productus non dependebit in conse uari a causa. Sol uero producens hominem non communicat illi formam eusdem rationis secum, & ideo quamdiu est, dependat in conseruari a sole. Et hac ratione cfli ips,& angeli,& uniuersus orbis depedet in esse a Deo quia deus habet esse per suam essentiam: sicut ignis est ignis per suam essentiam:
& quia Deus non potest dare alicui talem essentiam, ut per se coueniat esse, propterea semper omnia in esse Opeudent a Deo.Est enim mentis intuitu cotemplandum, eo modo mundum aDeo
conseruari,quemadmodum lumen a
ris dependet in esse a sole:quia cum sol
non dat aeri formam suam, quam, Pri mu in sol abscedit,lumen cessat. Et eadem analogia subtrahente Deo suum
concursum, eodem momento uniuersum i nihilu evanesceret. Hinc sequitur,qubd omnis effectus equi uocus dependet non solum in fieri,sed in caser, vari a sua causa & aequi uocatio e cauissa huius dependentiae. Et hae ratione 'omnes effetius horum inferiorum d pedent in esse a causis superiorioribus. I. Sequitur secundo,qubd quando causa secunda particularis persecte producit smilem sibi formam, tunc effectus nullo modo dependebit in esse a causa, unde generaliter nulla substantia depedet a sua causa secunda in fieri: nec animal ab animali, nec planta a planta, a qua fuit producta, nec ignis ab igne. Si uero producat suam similitudinem impersectE, tunc effectus dependebit qui de in esse: sed poterit nihilominus
tantisper in absentia causae durare, ut eum ignis calefacit aquam,non tamen
perse E quoadusq; aqua fiat ignis, durabit aqua calida aliquo tempore in Fabsentia ignis: sed tandem frigefiet.
Secus de calore animalium, & aliarum mixtorum : qui cum forma mixti conseruatur,quia est sibi naturalis. At uer b, si non producat formam sua, nec perfecte, nec impersecte tunc nec per momentum durabit in absentia causae, ut cum candela illuminat aerem, sublata candela nihil luminis manebit in aere. Qubd si percuncteris, cur calor taliter imprimitur,ut di rare possit in a sentia ignis, lumen uero nequaqua. Relaondetur, quod calor est dispositio ad formam substantialem ignis :&ideo est quota in modo participatio formae: Immen uerb.quia non est dispositio ad in
177쪽
. troductionem formae substantialis, id
circo nullatenus durae in absentia causae. Artificiorum autem alia eii ratio: forma.n. arrificialis, cum nihil aliud sit
quλm compositio reru nater alium,aut
quomodolibet aliter eoru figura m fieri duntaxat pendet ab artesce in esse verti conseruatur a se biecto naturali, ut diuisio patet de domo. uelle&c octaua diuicaus apri sio mani sellissima est caularum alia elima ct se' prima & alia secunda. Causa prima est cun m .solus Deus quippe qui a nulla alia depedet: sed per suam infinitam essentia qus
ad nullum genus entiu coarctatur,eminenter in omnia. Causae uero secundae B sunt reliquae omnes, siue uniuersales sint, siue particulares:nempe quae a prima dependent non solu in essendo: sed in caulando. Causis uniuersalibus se-
Diui si orsum postis. Nona diuisio est causarum particularium. Quam S. Tho. hic σν PQ,- ς -s ponit inter eausas essicietes, ali est costians: consultor. n.dat agenti forma, per quam agat, sicuti auus dat so mam producendi filiu ,εἰ generans dat graui formam, per quam mouetur. Alia est causa dispones, sicut faber lignarius dolat lapides, ut architectus construat basilicam , in naturalibus uerb ide ignis Ier calorem disponit passum & per caorem introducit formam,ut sequenti. q.uidebimus. Alia uerb est eausa adi C uans sicut medicinae iuuant natura, ut se reducat ad sanitatem. Et per haec facile intelliguntur minutiores aliae diuisones causis, in totalem Se partiale, sufficientem de insuffcientem, Bde Causa enim eo sules est partialis 3e infossicies 3e pariter adiuuans se disponens. Dero. Diui- eima deniq; de insignis diuiso eil. Causol pyn- sarum partieulari ualia principalis, de' alia instrumentalis. Causarum inquam
particularium. Nam causae uniuersales in uia Arist. non diuiduntur contra in- strii meta. illa. n.erat doctrina Platonis, qui solam primam causam appellabae essicientem:reliquas uerb omnes causis dicebat esse eius instrumenta,ueluti inseriores artifices sunt tostrumenta
architecti. Nec adeo multum erat Ineptus sermo.Nisi, si cum creaturae habet in se uirtutes agendi, melius ait Ariscausa principalis est illa, quae agit per propriam virtutem intendens pei secte assimilare sibi passum, in ilium et alis uero est,qus agit tanquam uirtus,aut per uir utem causae principalis, ut faber lignarius est causa principalis intendens producere archam similem sus artit serra uero est in strumetum,quod per m tionem artificis producit archam, similem non sibi, sed alti. Et in naturalibus ignis est causa principalis calefactionis perquam intendit producere igne, in quo consistit perfecta assimilatio: calor uero est causa instrumentalis: quia tan Equam uirtus ignis producit calidum, quae est quaedam imperfecta assimilatio ignis tendens ad perfecta, de anima est principalis causa de nutritionis de generationis animalis: calor uero naturalis est causa instrumentalis nutritionis: de semen est instrumentum generationis, unde instrumentu est duplex:aliud coniunctum: de aliud separatum .inllium e- tum coniunctum: ut calor in naturalibus, de serra uia calamus in ari .ficiali. bus. Tametsi hoe animadvortendu est hic, quod calor ignis,aut calor natur
iis animalis, quo fit nutritio , quamuis dicantur quodammodo causa instrumentales ad differentiam formae sub Fstacialis, nihilominus sol mae naturales non dicuntur tam proprie instrum e ta artificum: sed sormatam substantialis, qua accidentalis dicitur principiu,
quo, aut iubilantiale, aut accidentale. Et utraque est potius uirtus agentis, quam, initiumentum. instrumentu ve-rh coniunctum dicitur in artificialibus illud, quod nullam uirtutem habitu lem recipit a causa principali praeter motum,quo actu movetur, ut patet de calamo A serra, qua nisi actu moueaniatur, nihil faciunt. Instrumentum uero separatum est illud,quod recipit aliqua uirtutem , qua semota causa princia
pali, adhuc agit. Et hoc modo semen solet
178쪽
solet appellati instrumetum generationis separatu: uel fgnificatius, virtus separata,quo modo. b. Tho. astruit sacra meta esse cas initrum et a Dei a a producendu gratia per uirtute quam habent a Deo. Et hac nihil aliud esse existimo, uana,institutionem, qua a Christo in i tuta sunt ad talem effectum. undecixi.Diui . maest diuisio quam Ar illo. ponit quartam. tex. 3 . in causam in potentia, ut xii. Diui. domi ficator,& in causam in actu, ut domum faciens. Duodecima deniq; diuiso est,quae habetur text. 3 o. Cauarum enim efficientium aliae si positiua : ut gubernator nauis est causa seruationis,
di alia priuatiua, ut absentia est ca suta mei sionis. Hic tamen est notandum UB causa ortu tiua non est causa per accidens, seis per se effectus priuatiui. Cum enim positiuum per se coueniat alicui positivo, priuatiuum illius per se conuenit priuatiuo alter us. Et ideo cum per se causa coseruationis sit prs sentia nautae, ge gubernatio nauis,fit ut quan do praesens gubernando posset di deberet nauem liberare, tunc eius absentia
sit per se causa submersionis, unde illius submersionis est duplex causa per
se: altera positiva, ut uentorum impetus Se procella,& altera privativa. sabsentia. aut negligentia nautae.
ε Possent hie prsterea multiplicari aliae clivisiones causarum. Nam alia est cau-C sa naturalis. Ceffectus illius , qui con- cuisu naturali sequitur: re alia est super naturalis: ut cauta creationis & gratiae de gloriae. Et naturalium id est quae non sunt miraculoser alia est libera &alia naturalis idest agens ex necessitate, nisi impediatur. Sed de his satis. Casinali. 'CAv sa finalis ait Philosophus tex. 3 r.est id, cuius gratia aliquid fit. Quae diffinitio in eommento abundE expo. sta et , ob idque modus agendi finis noest propriε esseere, sed mouere agens ad opus secundam esse quod habet in intentione. Hoc tamen in agentibus aroposito est euidentius. Artifex enim
fine,qui est constructio ut habitatio
domus, mouetur ad opus: te infirmus a sanitate,quam desiderat, mouetur potionem potare: agentia, uero naturalia
non agunt se in fines: sed aguntur a Deo datore naturae, ob idq; btutum gen rans animal, aut hirundo saciens nidusne cognitione finis mouetur a natura ad procreandam prolem, ut corruptiabiliti species perpetu b duret.veluti sagitta a iaciente directa mouetur ad segnum. Est tamen hic non prster eun da dubitatio, utrum finis habeat ratio nem causae secundum quod est in te,an secundum quod est in in tetione. Exempli gratia. infirmus cognoscens sanit tem esse sibi bonam concupiscit eam : quo des derio mouetur ad sumendum potionem. Dubium est, utrum sanitas secundum quod est sutura in re, an s eudu quod jcognita,moueat infirmu. Et videtur,st secundu quod est in intentione cognoscentis, sit c a. Na cocursus causae praesupponitur ad effectum: finis aut secundu esse reale non prs supponititur ad actione,sed secudu esse cognitur . quoniam per actione agentis acquirie lfinis: qm nomen finis,lde sonat, quod ultim v. Et confirmat ur.Quod non est, non potest esse causa: sed linis secunduesse reale non est,quando est actio: e go nec tunc secundum esse reale est cauta. Pro solutione huius dubitationis notandum est,stly secundum, potest dicere, aut rationem causae finalis, aut con ditionem,quae requiritur ad agendum. Dillinctio patet in causa efficienti. Ratio. n. calefaciendi in igne eli calor: sed conditio requisita est applicatio agen- ltis ad passum. Est ergo prima propo sitio. Finis mouet secundum esse reale , t quod habet postquam eis acquisitus,vely, secundum, dicat rationem formale finali randi: ut hoc uerbo explicemus modum peculiarem concuriendi finis. Probatur. Finis secundum Philos phum hic tex. 3 i .est illud ,quod est oditimum,& ultimum Ze euius gratia omnia fiunt,sed illud optimum & ultima, cuius gratia omnia fiunt,est finis secta dam
179쪽
Λ dum esse reale: optimum enim, quod
movet infirmum ad sumendam potionem est sanitas, quam existimat se consequuturu ergo secundu esse reale mouet in ratione finis. Secundo idem eo firmatur. Finis & bonum idem sunt iuxta illud. i . Et hi. bonum est,quod omnia
appetunt: sed nihil est bonum,ni si secudum esse reale: ergo secundum illud esse habet rationem finis. Probatur mucor. Bonum idem ell,quod conuenies: at nihil alicui conuenit, nisi quatenus - in re ad suam pertinet persectionem: ergo nihil est bonum,nisi secundum esse reale. Et poli emo arguitur. Illud est finis , quod si agens non consequatur, v actio eli frustra: ergo secundum eam rationem,qua agens illud consequitur habet rationem finis. et Secunda propositio sit. Finis mouet, secundum quod est in intentione, ut ly, secundum dicat conditionem requisi- Hora- tam.Eil enim adnotandum,qubd quemadmodum causa elsciens debet applicari localiter secundom realem praesentiam . ita modus proprius,quo applicatur, finis ell per cognitionem,aut parti cularis agentis si agit liberὸ mouendo Te in finem, ut creatura rat; onalis) aut per cognitionem primae caust dirigentis, ut iunt bruta & res insensibiles: qus a Deo mouentur in suos cuiusque fines. unde ad argumenta in contrariuC respondetur,quod iste est proprius modus causandi finis, ut moueat antequasit in re. Et ideo Aristo. I. degene. textiss.dicit,u, finis mouet metaphorice, quia non Nit per contractu realem .hi in hoe dissert ab essciente, possumus dicere, quod movet intentionaliter siquidem mouet producendo intentionem, qua intenditur finis. CON cL v s r o ergo respondens ad 'uaestionem est , quatuor esse genira causarum, scilicet materialem, formalem escientem,& finalem. Cuius
diuisionis suis cientia , quam Philosophus insta text. 68. insinuat, & s. Tho. explicat. est huiusmodi. Causa elusoL Rςipa- aut sola eo sideratur qud adesse &qua Diu ad hoe susscit forma, quae dat esse, de quiditatem rei ob idii; substantiae separatae,quae habent quieitatem sine materia,appellantur formae. Aut consideratur qui tum ad fieri. Et tunc,cum aliquid produci in his inferioribus ni h il aliud sit, quam id, quod erat in potetia
educi ad actum,necessaria est materia, de cuius potentia educatur forma, Scagens educens de materia formam, de praeterea finis intentus a tali agente. Quia opera naturae sunt opera in elligentiae, quibus actionibus res a prima causa in proprios diriguntur fines. Cr ordo caudo autem harum causarum est hic. Ρri: mus concursus est causae finalis quem
sequitur actio agentis: mox ad actione Pagentis sequitur sorma in materia prae- Esupposita. Atque aded agens producit propter finem sormam in materia, qu pest propter formam. Tria quaellionis argumenta principalia soluta sunt.Supe est ergo quartum diluere, quo petitur Ad .prin. sensus distinitionis causae nempe causa
est id d quod aliud sequitur. Et primis
omnium manifestu est, ut ait ipse Phylosophus. rex. 3 7. non intelligi de causa in potenria. Stat enim, qudd sit aedificator antequam sit domus,& quod sit animal antequam generet filium. Exponitur ergo serὸ ab omnibus de causa ea ratione, quae actu agit & de effectu ea Fratione, qua actu fit. Manisellum enim est qubd si aedifieator aedificat, aliquid aedificatur:& si homo generat . aliquid
generatur. Haec enim uerba,adificatur, generatur, ampliat. Attamen quamuis uerum sit huiusmodi consequetias esse necessarias non tamen plane uidetur hic esse sensus dissilitionis causae, nee sensus Philosophi dicentis, qu bd
causa in actu &effectus in actu conuertuntur. Enimuero hoc potius est exprimere naturam relationum actionis lepassionis, quam rationem causae. Actio renim.& passio in actu dicuntur eorrelative: eb quod motus idem ut ab agen-
ce eli actio, de ut a patiente est passio.
180쪽
a Et deo actio&passio solum differunt
penes diuersas relationes: Qus quidem explicantur eum dicitur in hae conis. quemla, agens agit: ergo patiens patitur. Ratio uero causae praecedit actionem: saltem natura. Item quia nihil estiet dicere, causa est, quae cum aliquid causae, sit illud, α eausat. Nam diffinire
causam per causar esset dissa ire idem sensui dis per idem. Aliter ergo dicendu est ne finitionis. pe si illa dissinitio intelligenda est, nee smpliciter materialiter de re, quae est
causa,nec rursiis in alio extremo, ut inacludat actionem ι sed medio modo de
causa formaliter secundum rationem - eausae. s. Causa eii quae posita se dum M rationem causae ponitur inedius. Poni autem secundum rationem causae est, omnia requisiita ad agendum,uel cauandum ut omnes catas includamus
sint debitE applicata ad opus. Intelligitur ergo cum quinque conditionibus, uidelicet re sit causa totalis per se,naturalis,debite applicata,& non impedita. Totalis inquam,quia posito sole no generabitur homo,nisi ponatur etiam homo, ut causa per se, quia posita sessio. ne sepulchri no sequitur necessario inuentio thesauri: eo Q est causa eius per accidens.Naturalis ut distinguitur eontra uoluntaria nam cum homo statuit hodie apud se aeris neere statuam, posita illa uolitione non ponitur statim es
C fectus, nisi pro statuto tempore avolsitate, immb deus ab aeterno praedestinauid producere mundum mon tamen posta praedestinatione factus est mundus, nisi in tempore deilinato. Debite applicata,quia ignis nihil agit,nsi intra sphaeram suae activitatis. No impedita, quia ignis ille Babilonica fornacis applicatus pueris nihil illis nocuit subtrahente deo concursu generali. Et qui ardentem fumum intrant,nihil ab igne laedutur,aut prohibente lapide, quem dicut raturales si quis eu manuteneat igne actione prohibere, aut propter unctionem, qua secundum alios lini utur.
tidem debitE applicato seruiat in ma
triee,impedientibus aliis eausis natura DIibus, aut nihil generatur aut generalmonitrum ' Sed arguitur contrahans
solutionem. irando animalia conueniunt ad generationem, tunc causa ponitur sub ratione ea u is de tamen eis
ctus non ponitur puta filius, & qn statuarius incipit dedolare ligno, iam tueponitur causa sub ratione causae, Nisi non ponitur effectus: ergo adhuc illo modo non satis defendii di sit nitio ere. sae. Respondetur uno modo, ut satis est poni tunc effectum in fieri: cum . n. semen deciditur alius est in fieri, εἰ cufundamentum iacitur,domus est in fieri .Hoc tamen si rect E inspiciatur,uide- βtur recidere in priorem solutionε, qua superius reprobauimus. Et ideo aliter forsan dicendum est, ct q5 dieitur ca
iam esse id, ad quod sequitur aliud: in
causis naturalibus,intelligitur in tEpore determinato a natura,s no impedi tur actio unde ad hoe,quod verὰ patersit causa fili j satis est,u, modo faciat id unde post noue menses nascetur filius, nisi aliqua causa impediatur animatio embrionis. Et proportionabiliter dicε dum est in artificialibus. Et haec et doctrina Aris i. post.tex. as. Hi ne sequi Caitur,si hoc nomen causa ampliat a par- plute post. t .ampliat nomen effectus.Hse. n. est ora Pertus E eaus. Pauli eo momento,quo Petrus generat.Et ideo ly, Pauli, ampliatur: sicuti in hae, Paulin
generatur. Nec risi ly,causat,nec ly, g neratur,ampliat si iciter: quia uirtaque ponit effectu esse iam in fieri. Sed tamen a parte ante no ampliatur ly, Petrus. Etenim si qn embrio animat, mos
ruus est pater, qui genuit, illa est tune
salsa, Petrus est eausa, aut, Petrus gen rat, tametsi cum addito veru sit dicere, uirtus Petri generat, seu, Petrus manes in uirtute seminis generat sicuri Ariste5cedit. 3.huius. ut grauem Duet ag nerante. 9, non est in re: sed in virtute.