장음표시 사용
191쪽
is et super Secundum physicorum
duplam materiam esse in igne bipedali: atque adeo neque duplam formam, immo potest esse plus materiae deformae in igne minori. In rebus calidis,ubi non est formaliter ignis , sed calor, res atet euidentius. Plus multitudinis ca- oris est in pruna pedali querci, quam in pruna pini: quia suercus lignum est densus : ubi sint aequales quantitates& intensiones . Et multo plus erit in ferro aequali. Tertib notandum est, ut 6. huius libr. I ale gene. per amplius constabit, quod est insignis fallacia di .gnoscere multitudinem formae penes intensionem. Enimuero neque in serro neque in alia A, quae non sit formali- B ter ignis, potest esse tam intensus calor, quam in flamma rarissimi ignis: nam cdm calor sit dispositio naturalis ignis,esse nequit summus calor: nisi ubi est forma ignis: in serro uerb, ubi non est ignis,non potest esse calor tam intensus: sicut in flamma ignis. Hinc sequiturqubdaequalis multitudo caloris in materia aequis extensa intensior erit, ubi materia suerit rarior. Et hinc fit,qubd licet in subitantia ferri non sit formaliter igo is, quia non eli calor intensus uerbi gratia nisi ut. 6. applicata tamen stuppa inflammabitur: quia cum 1lla multitudo caloris ferri producatur in stuppa, magis intenditur, & ideo fit C ignis. Demus exempli gratia intensionem fieri per adsitione gradus ad gradum:dico,quod in pedali ferro calido, ut quatuor, multo plus caloris est, qua in flamma ignis pedalis licet non sit ta' intensus calor, quoniam illi gradus in ferro non uniuntur secundum intensionem: ted condensantur, ut sic dicam uxindesiori materia, unde si ferrum illud posset rare fieri ad tantam raritatem, quanta est flamma ignis, fieret quidem in centuplo. v.g. testus, quam modo est,& tunc in nulla eius parte tatu cal faceret sicut flamma ignis. Et per haee patet responsio ad formam quinti arsumenti.Negatur, in in serro calidissimo
minus multitudinis caloris,quam iaflamma stupps, licet in flamma stuppae Dsit intensior, negaturq; ubicunq; calor est intensior, esse plus multitudinis sor-ms, nisi cstera sint paria in raritate, immo dicimus qubdin serro pedali est multo plus multitudinis taloris, ob idque uehemetius calefacit. Sed est adhuc replica. sit. v.g. pinus calida , quae in eadem proportione sit extensior, in qua sertum est densius ita ut sit aequale . de multitudine materiae& sormae caloris in utraq;. Tunc arguitur sc. In toto illo ligno latum est de multitudine sormae caloris, quantum in minori ferro:& tamen uehementius calefaciet serrum,quam lignum illud, cuicunque mius parti fiat applicatio,ut experientia Econstat, ergo non attenditur acti uitas per multitudinem formae. Respondetur, qu bd in tali casu uehementius calefaciet totum serrum,non quid c Pr
pterea quod habet plus de multitudine formae sed quia uirtus unita sortior est seipsa dispersa,quia dum tota multitudo formae, quae extenditur per I .pedes condensatur ad pedalitatem, uehementius agit. At uero h se ad unguem examinari nequeunt, quoadusque lib.
I.degene. explicemus naturam inten
sionis. Hinc sequitur,quam sint sine apparentia sophismata, qus hic indisnὸ inonnullis multiplicantur.vg. si es et aliquod pedale uniformiter calidum , ut Fquatuor: uolunt probate, illud posset fieri infinitE calidum sine additione noui caloris, ut si diuiso per partes proportionales calor primae partis per ra. re factionem extendatur per totum, de itidem calor secundis partis per rar factionem extendatur per totum.& ita calor cuiusa; partis,hqc enim modo putant resultare calore infinite in te sum, quia cuicunque parti adduntur infiniti calores eiusdem intensionis. Nulla est tamen in argumeto apparentia. Primbuia multitudo ibrme quo mocunq; coensetur,aut rarefiat, temperest eadem, Nideo activitas nunqua variabitur. Et praeterea calor non pol de se rarefieri
192쪽
nisi ponatur in subiecto rariori. Si au.
tem subiectum eis ciatur rarius, sciit rarefiunt illae partes, deberet subiectum extendi in infinitum, Nesset infinite rarum, quod implicat contradimonem. Et praeterea licet admitteretur illa sua imaginatio , deueniendum est ad tanta raritatem caloris, qua non posset esse. maior, & tunc non posset calor mino. ris partis extendi per totum. Hsca-iaque id genus sophismata multiplicant ut hic tempestat et quibus & te prura discipulorum & inginta perdan ur. sed do subiiciunt hoc loco quaeilionem,an potentia tam activa, quam passiua terminetur per maximum quod
B sie, aut minimum quod non: ubi alia sophi linatu genera indigi aprosecto,non solum Philosophiae, sed&summularuetiam uolumine. Quocirca no re adeo exillimamus necessariam, ut peculiaris de hoc sit quaestio: sed lib. s. ubi Aristo. mentionem facit de proportione motuum , quod fuerit necessarium , dicem us. sequitur in textu caput quar tum cum quinto de sexto usque ad
textum 67. In capite.iiii textu Ulix Dicuntur autem fortuna Sc casu c.
casus & perinde fatum in numero sint causarum.
D v E R s v s partem assirmativa arguitur primo. Nulla est sortuna, ergo P supponit falsum . Aiis patet non solua ut horitate August. qui in principio statim retractatio mim accusat se, qudd aduersus academicos saepe fuerit usus nomine sortirnae ,uerum & gentiles ipsi lumine naturali negabant fortunam,unde Satyrueus ille satyra i o. Nullum nume abest,
si sit prudentia: sed te nos facimus sor
tuna deam,clloque locamus. Secundo arguitur. Esto esset fortuna,
de illa tamen nulla potest esse scientia: nam, ut patet hic apud Philosophum
rex. 2.sertuna est causa per accidens: scientia uerb ut . i. post. text. s. de i
se a habetur,non est nisi de his,qus sunt per se. Et confir .Fortuna, ut patet intex. 3. esto culta& immanifesta: ergo de illa nulla est diffinitio : nam dissinitio . e l, quae rei naturam manifestat: cuius tamen non eli dissinitio ncc esse potcst scietia. Tertio principaliter arguitur, quia uidetur Arist. contraria dicet e de sortuna.dum inquit sortunam esse causam per accidens: nempe effectus illius, qui est praeter intentione tringentis:& Etamen text. 8 .& si . dicit, D solum cotingit sortuna in his, quae agunt a Pro posito perio tellectum. Et confirm. 1. Partitur Phi. in text. g. ea, quae fiunt, in tria mam alia inquit & fiunt semper,alia frequenter,in quibus fortuna non contingit: alia uerbsunt,quae in minori parte. i. raro contingunt:& in his tantum est sortuna, haec autem diuiso eli in sussiciens,ut ait Auicenna quem citat illic Commentatore nam talia sunt aequ aliter contingentia ad utrumlibet, ut hominem sedere dinon ledere tacere & loqui &e. que etiauidentur esse a fortuna: cum causae na- Flurales ad huiusmodi effectus de se sint indifferentes & indeterminatae: ergo diminutus suit Ar illo te. Quarto principaliter arguitur.Si somtuna esset numero causarum ascribenda, ea maxime reduceretur ad genus
causae essicientis: ut Aristo. ipse docet text. 61. sed hoc est salsum: ergo. Probatur minor. Materia est de se causa indeterminata,quia de se ad nullam speciem determinatur: nis per sormam: 1Σ3. huius tex.6s. uidebimus: sol sortuna & casus sunt causae indeterminatae& indiffinitae ut habetur hic tex. 3. ergo sortuna potius reducitur ad genuseau , materialis. Et confii matur. in ctus
193쪽
A cto fortuitus est ille, qui accidit esse-ctui intento ab agente, ut patet in textu s t . ut si aliquis uadat ad forum gratia lalutandi amicum, & praeter intentionem in aeniat debitorem, a quo recuperat pecunias: sed huius fortuiti es setius prima causa fuit finis intentus, propter quem ille luit ad soru: ergo finis ipse potius est fortuna, quam causaessiciens, puta quam homo uadens ad forum. initi principaliter arguitur.
Fatum nullatenus eis aiserendum: ergo.
secunda pars quae ilionis prs supponito salsum. Probatur antecedens: prii ab authoritate Grego. in hom. epiphanis die entis. Absit a fidelium cordibus, ut A fatum aliquid else dicant. Et praeterea ratione. Au: fatum idem prorsus est, stfortuna. s. causa praeter intentionem agens, aut est aliqua certa causa agens prouidenter ex intentione. Non primum , quia . ut . s. de ciui Dei, cap. 9.ait
August. fatum dicitur a fundo. ut fatum
sit id quod est prςdici um ab aliqua pro
iii dentia. Si autem detur secundum, tunc causa illa, quae dicitur fatum non poteli esse, nisi Deus,qui ab aeterno prinrdinauit ea,quae in rebus sutura sunt: Deum autem appellare satum incon. ueniens eli, quod quid agit, sicut eum appellare sortunam nam deus liberὰ a git, satum autem censebant Philosophic esse causam necessariam, puta syd rum constitutionem , ut ait illic August. le astrologi iudiciarii docent.
In contrarium uerb. Ruhdsortuna, de casus sint, patet ex text. praesenti 39.
N 1. ubi ait multa fieri a fortuna et
text. s i. ubi dissinit fortunam. MATaκix haec casus,&sortunae uisa nobis est aptior , quae in commentis tractaretur,quim in quaestionibus:&ideo plura illic diximus, quam hic sumus dicturi. Quatuor sunt termini, qui quandam inter se,uidentur haberes militudinem .ssatum, fortuna, casus,ri occasio: quae quodammodo attinere uidentur ad rationem causae: ob idq;
licet hic Aristo. solum .de fortuna, u
easu loquatur, de his omnibus opera: Dpretium eis dicere nempe de sortuna iacasu in j. arti 1. in secundo de fato. . Fortuna a forte dicitur: fori Eautem id fit : quod est praeter intentionem. Quo fit ut sortuna,& pe se cauis, e ς de uatio.
gione opponantur. Et enam causa per se illa, quae ex intentione operatur:
atq; adeo inde sequitur,ut effectus ide, qui respectu superioris causs eli per se, respectu inserioris, quae a superiori 'dirigitur, fit per accidens. vulgatum
exemplum est, ii OdS.Tho. I. p. q I s. arti . t ponit . ut si dominusu uos feruos eodem mittat, seorsum utrunque, i
ictione, ut sibi sint inuicem obuii: qua
tamen intentionem illis non reuelat,
sed diu eris illis dat nego cia. Tu c,quod Vsibi ipsi concurrant, respectu eorum est sortuitus effectus: quia eli praeter scientiam de in tetionem eorum: at respectu domini no est sortuitus: se ver se inte-tus. Exemplum hoc materia hanc illu-ilrat,& secundu philosophos naturales Se secudii Chrillianos Philosephi enim Phi. de olArit t. praecedet es fuerunt in triplici epi tuna, imcnione, ut hic meminit Arist.tex. o Pri iis opinio ma opinio suit eorum qui omnino negabat sortirna: ea ducti ratione .ut tex. 3 3. adnotauit,s, cum in tu, fortuitus quia est per accidens non habeat cemia & determinata causam , sortuna est
causa hominibus occulta. t praeterea, nquia ut text. 18. dixit causa , quae per se non operatur,no est simpliciter causi. Hos repellit Philosophus ex eo muni omni u consensu lino cire dicentis multa fieri a sortuna a casu. Secunda opinio fuit in alio extreir o . quae resertur texi 4 4. Democriti dicetis in motibus cstorii suis te fortuna 8e ratione materiae, quia . illuc sorte concurrerunt orbiculares atomi qui fuerunt causa motus circularis estorum , quonia ut q. 3. dicebamus: quia Democritus negabat
causam finalem, de per coseque sessicie tem, omnia dicebat facta esse a casu. Illos tamen tanquam omnium ineptis
mos reprobat ibide Ariit ut in comi
194쪽
men latias dictum est: quia cu experientia conitet in his inscitoribus res naturales non fieta a tortu ira quia ex ol: uan In nascitur, nisi oliva a tortiori dicendum eli motus illos,quiari illo sunt di
initiores,atque adeo iii Oium caulae, contingere ex necessit a te naturae. Et praece rea, quia experietis ii ocet in esse Iibus naturalibus aliqua contingere in ostra, illos autem regulat iis mos motus nunquam compertum eii deficere.' rertia opinio recitatur tex 7. f. st fortuna est quaeda pii ma caula cinnium fortuito rum effectuu: sicut Deus eii prima causa omnium effectuum per se, unde antiqui eam coleba ut tanquam deum, ut B Auguit .ait. s. lectat. dei cap. 38. Iude, ut arbitror mouebantur.quod non poterat intelligere, quomodo effectus sor tuiti sequantur ex concursu causarum per se: u ide cum omnium effectuum flgnanda sit aliqua causa, cogebantur dicere fortunam ei se aliam causam realiter distractam a causis per se. Opinio. autem Aritio .consiliit in hoc, q, fortuna de casus sunt causae e scientes distina causis per se, non quidem realiter, sed sola ratione.
tortu tex. hoc modo. Fortuna est causa effici eos, per accidens, in his quae secundum propositum fiunt propter finem, C raroque contingunt. Ad cuius intelligentiam licet in commento utcunque sit exposita animadue: tendu eli, quod diuisio caiisae in per sedi per accidens est analogica: usa enim smpliciter iii Iam dicitur de causa per se intendente finem, sicuti equus eii caula equi: ita. . tuarius causa ita tuae:& mercator per negociationem, causa diuitiarum: &homo per uirtutem causa stlicitatis. in v . Causa ueris per accidens est solum causa secundum quid: quippe quae non habet,aut propriam sormam naturalem ,
aut proprium propositum ad illum es sectu m At uerb causa per accidens,
ut q. 3. dicebamus, uno modo accipitur pro ea sorma, quae accidentaliter
coniungitur cum causa per se: si eut muscus est caula itatuae. Et haec non cli sortuna, alio modo ut coniungitur cum
ei sedcu per se, Se hoc dupliciter. uno
modo remouendo prohibens,aut retastendo coprumpenti, ut amouens co
lumnam suilinentem tectum, eis causa ruinae tecti: Se sal eli causa praeseruationis carnium. Et neque illo modo cauissa per aecidens eii fortuna: quia haec agunt ex intentione. rertio modo dicitur caula per accidens, quia attingit post iud, non quidem ad effectum cuius
eii causa per accidens, sed ad aliquam
dii positionem, sicut furor tyrannoru merat causa patientiae martyrum. Et haec causa in moralibus dicitur occasio: sicu Eti in naturalibus per antipari ita sim e lor silis in aei late est causa per acci-dms frigiditatis aquae in puteo, nam unum contrarium non ell direct ε causa alterius , sed per accidens, ut frigiditas fugiens calor em intendit se. Et hoc
modo patientia martyrum,quae neces saria erat in persecutione tyrannorum, ei sciebat ut sortior. Quarto modo causis dicitur per accidens, quia attingit effectum,quem non intendebat, ut fodiens sepulchrum est causa thesauri. Et haec fortuna uel casus. Quare causa per se & fortuna sola ratione disserunt respe tu diuersorum effcctuum,
ut in commento so. adnotauimus. F Hinc elicit Aristo t. text. I. i. quod tam fortuna, quam , casus continguntini js,quae agunt propter finem. Non in casus fortuitus sit intentus tanquam n-nis sed qubd si per accidens adiunctus
causae intendetis finem,ut inuentio thesauri adiungitur fossoni teri aequa intuditur sepeliri mortuum. Dupliciter autem exposuimus illic, quomodo seni- per casus fortuitus cotingat in iis quae sunt propter finem, uno modo P talis
actio,aut fiat ,aut apta sit fieri propter fine, ut siquis indeliberate di oeci se fricans barbam erueret sbi oculum, ille est ea sus licet illa actio nullum habue- ut fide, quia nata eii habere finem.Se- .cundo
195쪽
eundo modo melius, qu bd talis essectus fortuitus, licet tunc actu non fiat propter finem, sit tame aptus fieri propter finem. Quod itidem super tex. 63.
adnotauimus. Et cum moueri a fine hi proprium causae essicientis,tam fortu- na quam ea sus te ducitur ad genus causae essicientis, ut habetur textu. 6s. Secundo notandum ex PhilosophO. text. 8. qud deum esse tuum alij contingunt seinper,alii frequenter, alij uero
raro quae membra illic abunde exposuimus fortuna, non est, ius eorum, quae in minori parte. D rarb cotingui. Si enim quis nauigas in hieme pereat, certE no potest dici casus: quia talibus nauigationibus frequenter contingit m naufragium .Et qui delectationis causa fornicatur, non a casu peccat, quia peccatum semper adiungitur tali actioni. Tertii, notandum eli ut superius rex. Age e Pro V. diximus , quhd agere propter finepxς sine- eontingit dupliciter. uno modo a proposito, scilicet ex cognitione Ze elemone particularis agentis,ut ell in actionibus liberis aliae uero sunt, quae agut ex ' necessitate naturae,non quidem qui, d ipsa se moueant ad finem,sed quhd moueantur a datore naturae: sicut cu ignis generat ignem : hirundo facit nidum :formica cog regat grana.&e. Et in hoc differunt fortuna de easus, ut egregi Emanifestat Ph. tex. 18. &infra. Sunt
C ergo in dissinitione sertunae particulae
quinque. Prima ponitur loco generis, scilicet causa essiciens ecunda particula est ,per accidens,ad differentiam causae per se:quae sola ratione differt a sortuna.Tertia in iis, quae agunt propter
finem ad explicandum,qubd cum quis indeliberat E sileat barbam, illa frica.tio non est a sortuna licet non si intenta quia illic non sunt duci effectus : sed unus solus,qui fit temere. Quarta in iis quae rarb & in minori parte cotingur, ad differetia eoru ,' semper,aut freque
ter accidunt. Et in iis omnibus quatuor particulis conueni ut casus & fortuna.
Quinta particula est,secudu propositu,&in hoc differt fortuna aeasu genera Di iter dicto, ut expostu eli. Quapropter hae lola particula dempta residuum erit dis nitio casus. Ex quo sequitur, qgeausa per accidens supelius eli ad ca.
sum & fortunam,nam musicus est causa per accidens Ita tuae: & non est fori una nec casus. Casus uero superius se habet ad fortunam ut habetur in t cx. 17. In summa, casus & fortuna est concursus duarum per se causarum a neutra earum intentus. Exempli gratia. Quis Nota. ex intentione recreandi animum in forum exiit, regula tuc appetitu naturali ex grauitate cecidit quando homo erat
subtus, causa illius percussionis Dei ut duae causae per se intendentes alios fines, quarum utraque est per accidens Erespectu illius,quia neutra illarum in. tendebat illam percussionem. Ite quism tendens thesaurum seruare defodit subtus terram,quem forte subitti mo tuus illic reliquit, alius intendens plantare uineam deso,t terram & inueniethesaurum. Et hunc in modum est casus Effectu, s& fortuna. Atqui hoc modo intes lige accides rere oportet, quod omnis effectus per ac ducitur adcidens reducitur ad causam per se, nem cau a Sse.
re qubd si hic effectus est per accidens, est quia fit piater intentionem alicuius causae, & per consequens illa intendebat alium effecti im respectu cuius est causa per se. Ex quo sequitur, qudd dis ferentiae sortunae, nempe cum dicitui in
bona uel mala, parata uel magna, non sumuntur, nisi ex parte effectus, ut su- Perrex F6. adnotas imus.
Ps κ haec manifesta sunt uniuersa, Qualita- quae& philosophi&poetae de sortuna testortu-
Praedicauerunt. Primo namque dicitur n. fortuna causa occulta & immanifesta, in quo approbatur quodammodo te tia opinio supra recitata. Cum enim occulta. fortuna non sit causa. quae ex intentione faciat certum effectum non equide possumus per effectum uenire incognitionem causae, id quod super textum
re sdo fortuna non operatur secundum
196쪽
christiariis de so tun loqui μ*mo-o liceat. dum rationem: ex iis quae raro contingunt, non pol sumus rationem certam iumere, ut super text. s s. satis expositu
reliquimus. Eandem ob caul im dicitur sortuna insana,coera, bruta, uolubiliq; saxo initans, ut Cicero lib a. ad .Haerennium ex Pacuuio reser . Insana quidem, quia magnos subitos & atroces habet et Tectus. Caeca, quia oculus causae efficientis est intentio,& sortuna inquantum fortuna non operatur ex intutione. Bruta: quia qui tindi u quid vedignu fit, internoscere nequit, saxo uolubili insistens: quia semper est in cotinuo motu . Hinc rursus sequit, quam, fuerint esci, qui fortuna,aut causam uisna aut certEDeam se cerui, ut Aug.lib. 4.de civi. dei, cap. I t. meminit. Si enim Dea esset,quo modo mala, caeca, insana&e. imm b c si fortuna sit causa, quatenus non agit a proposito, nulla est e potest certa causa. Sequitur ex his denuque, quomodo Christianis licitum sede sortuna loqui. Primum omnium respectu Dei nulla est sortuna. Cu. n. nec passer cadat in terra sine Dei prouidentia, apud que capilli etia capitis numerati si int,nihil in rebus accidere pol, qgipse no praeordinauerit. pit ideo,quemadmoduin principio dicebamus, si diis duos seruos consulto mittat,ut sibi sorte in aliquo loco occurrant, respectu quide illorum occursus erit fortuitus, non tamen respectu domini: ita prorsus licet respectu causarum particularium, siue a proposito, siue ex necessitatena. turae agentium, effectus dicatur fortui. tus & casualis,quia non sunt ab eisdemeausis particularibus intenti,& eadem ratione huiusmodi causae dicantur sortuna uel casius, tamen respectu Dei nullus est esse iussortuitus: nec ipse potest dici sortuna:quia Deus nihil sorte: sed summo iudicio tacit. Quocirea abu-ssis est uerbi , cum dialectici aiunt Deucontingenter creare aut quicqua aliud facere: & enim contingenter idem est,
quod sortEZe de se indeterminat ἡ Ω-cere: quod Deo nequaquam conuenit.
Sed abutuntur nomine contingentiae pro eo,quod elf,libere agere. Homuero infinita Dei omnipotentia in hoc et licet, qu bd effectibus necessas iis causas attribuit ne c. isarias: continge tibiis uerd contingentesquhd i. p. q. 19 arti. 8. ait S. Tho. ut motibus cflestibus motrices intelligentias : & istis effectibus corruptibilibus attribuit causas, quae possunt per alias impediri, unde non sequitur haec medicina contingenter sanat Deus concurrit cum ea ad sa- .naudum contingenter: ergo Deus contingenter cocuriit. Nam propterea medicina contingenter concurrit, quia taliter concurrit, ut impediri possit eius intentio: Deus tamen concurrens Eeum illa non impeditur: si quidem concurrit cum alia causa impediente:&nihil se ipsum dicitur impedire. Sed co currit certissimo modo qualiter ab sterno pr scivit. De hoc autem satis. Hae
eadem de ea uia Ph. a. magnorum moralium ea. a. ait ibi minus esse sortunae, ubi plus est intellectus: & cotrario.Na - .cu aliquid esse a sortuna nihil sit aliud, quam esse praeter intentionem, si, ut qui plura in fututum prouidet, ei pauciora sortuitu accidant: hominibus autem improuidis multa casu eueniant, ut in bello quanto dux industrior est de prouidentior quia plura iacit ex intentione , pauciora contingent illi praeter Fintentionem, unde I. et hi. cap. 9.& IO.
dicit, v splicitas, eo qubd consilit in
operatione uirtutis, qu s ex deliberatione operatur, non eli a sortuna.Tametsi in lib. 7. c. i 3 .dicat bona exteriora sortunae seruire talicitati.& i. poli. c. 7. dicit, qu bd sortuna minimii dominatur in artibus,quae sunt artificios stimae. r Gi Tvκ ad primum articulum quae ilionis respondetur unica conclusione. Fortuna non est si ivpliciter Coclusio. causa: est nihilominus causae per aecidens, quae reducitur ad genus causae escientis. Prima pars est Aristo. rextas . cuius ratio est quia id solum est simpliciter tale , quod per se est Ia
197쪽
iues super Secundum phy sicorum
te: fortuna autem cum non intendat effectum fortuitum, non per se est causa. Quocirca effectus fortuitus nulla habet simpliciter cam. Secuda pars. s. quod sit eausa per accidens an diffinitione fortunae dixerat Arist. Quod tame reducatur ad genus causae essicientis, asserit text. 6 s.cuius ratio est,quia sortuna & ca usnon est nisi in his,quae agunt propter finem: agere autem propter fine est proprium causae essicientis.
Ad a prir. unde ad primum argumentum respodetur,in Anguli. prohibet Christianis
frequenter uti nomine sortunae. No mnois sit nobis licitum ita loqui, si intelligimus fortunam eo modo,quo explican tum est. Leoncursum sottuitum causa
D rum per se intendentium alium fine: sed
Propter ea: quia nomen fortunae, uidetur insinuare ali quam causam, quς agati praeter intentionem dei,cum tam e p aeter eius intentionem,qui omnia scit,nihil contingat. Vnde non eli dicendum hoc fortuna uolunt, aut noluit: sed hoc Deus uoluit,aut noluit quia solus ipse, di cui ipse reuelauit, sciuit aut nouit ea quae sortuitu contingunt. Et in eodem consensu negauit Satyricus sortunam : non quod negasset experientiam,qua videmus multa fortuitu contingere: sed optimε negauit Deam,
quae ex intentione operatur casus
tuitos. Et ideo dixit,qubd ubi adest prudentia,& praeuisio futuro ium, nullum numen. i. nulla Dea deest: quia prudelia est lassiciens eausa suturorum. Debui Diat tamen gentilis addere, ea, quae nos providemus, Deum praevidisse.
Adsecudv. secundum respondetur,qubd qua uis fortuna sit causa per accidens, nihilominus rer se conuenit sortunae, ut si e causa per accidens:&tora illa disinitio, quam ponit Arist.fortunae. Et ideo de illa potest esse scientia: non quidem per propositiones per accidem, sed per P.
positiones per se: qualis est illa, in qua prsdicatur dissinitio sortuns de dissinito:& illae pierea, in quibus praedicatur
pessiones de illa, ut qubd sortuna sit
Et ecdem modo ad confirmationen respondetur,quod quamuis fortuna fit res occulta, nihilominus hoc fit manseseuum de illa ex sua dissinitione, subden occulta, eo qubd effectus sortuitus ex multis causis potest prouenire. tertio. Ad tertium respondetur, qu bd nulla est in uerbis Arist. cotrarietas. Est enim sortuna causa per accidens, propterea
qubd effectus fortuitus no est intentus a tali causa: est nihilominus fortuna semper in his,quae agut propter finem, idcirco quod talis causa semper intedit alium ejectum, cui adiungitur effectus fortuitus, ut in comentis,& i hac quae-llione late expositum est. Co firmatio secunda est arsumentum Avicenae, ut Esupra text. 8. insinuauimus. Ait enim,qubd si actiones istae humanae,quae sunt
ad utrumlibet indifferentes,cons deretur,qilatenus sunt effectus uoluntatis ,
sunt quidem a proposto,quia homo ex intentionestat: aut sedet, ambulat aut quiescit: si uerb considerentur inquantum sunt effectus na: urae, quae de se est indifferens principium hniusmodi motus di quietis,sunt, inquit a casu. Nulla uerum tam ero ne opinio haec sulciri potest. Enimuero conditio effectum non debet materialiter pensari ex causa remota, quae de se est in determinata: sed formaliter ex causa determinante F&applicante alias caulas ad effectum.
Et quia uoluntas est, qua determinatur homo sedere,ut lambi lare, idcirco, licet ex natura rei sint res indifferentes ad utrumlibet, censentur tamen ab Ati sotele inter ea, quae cx necessitate, uel ut plurimu cotingunt. propterea quod posta causa. s. uoluntate non impedita
semper sequuntur huiusmodi effectus, ob id i: nullatenus dicuntur a casu, vel sortuna, sed a propo sto. Quis enim dicata casu, me modo ambulate S: Petrusedere: aut me dicere,illumq; scri bere. Ad quartum principale conceditur , quarta
ut dictum est fortuna reduci ad genus cauis incientis. Et ad primam ration. in
198쪽
hi eontrarium respondetur, qu bd aliaeli inde et minario materiae, quae determinatur per formam ad certam speciem: od illa non fit sorte sed ex inretione agentis alia eli in determinatio agentis, quae determinatui per fine. Et hae indeterminatio constituit ratione sortunae. Ad confirmationem rς spondetur, qu bd causa proxima sortuiti esse ctus eis agens, quod quidem proinde
dicitur sortuna, finis autem intentus a tali causa est causa remota , quae mouebat agens, & ideo talis fiuis non et
Fatum DE FATO quod adsecti dum articulum quaestionis at in et duae fue-B runt apud priscos contrariae per extre- mu opiniones.vnam ferunt sui in Stoicorum,q, fatum est series & ordo naturalium causarum,qus ineuitabili neces sitate effectus operatur: ut Pistem0riturus esset hac morte & hae die .st suturus esset fortunatus, aut in sortunatus ex necessitate fati uenire,unde Crysppus, ut refert Aulius Gelius lib. 6. cap. 1. qui suit post Zenonem Stoicorum princeps. Fatum est inquit sempiterna quaedam & indeclinabilis series rerum & cathena. Et seneca itide Stoicus lib. 2. naturalium quaestionum,cap.
fatum inquit existimo necessitatem rerum omnium actionum itie quac nulla uis rumpat. Tametsi quantum ad Senecam pertinet uidetur prosecto in
subsequentibus Christiane loqui de fato .Hinc multi ex antiquis fatorum ne. cessitati attribuebant prosperitatem &aduersitatem uitae& mortis humanae, unde Virgilius de Paride. Te tua fata trahunt, ne caepta relinquere possis. Hinc astrologi dicunt satum esse constitutionem & positione syderum, qua quisque natus est .Quam inqui ut habe re uim super complexionem humanam, ut homini in uita prosperitates istae, aut illae, & aduersitates uariae c6tingant. In alio ex remo ut Augustinus s. de ciuitate. ca. 9.arbitratur) fuit
iacero in libris de natura deorum de
de diuinatione. Nempe, qui ut necesse Dsitatem sati aduersus Stoicos negaret, incidit in aliam amcntiam, ut diceret, Deum non esse praescium omnium suturorum. Arguebat enim , si praescista sunt a Deo omnia futura, eo ordine necessario eueniet,quo futura esse prs scita sunt, ob idque non esset in nostra potestate euitare mala, quae facimus, aut facere, que omittimus bona. Et ita inquit Augullinus, ut homines faceret liberos , se ei e sacrilegos: uidelicet ut crederent Deum non habere omnium praescientiam . 'Medius modus, qui creditur suisse Aristo. & quem fides Chri istiana confitetur, eli, quem ex dictis illic ab Augustino Se ex Boetio. Ede consolatio. colligit S.Th. I . p. q. II& quem. 3 .con.Gentiles, cap. 92. latius exponit, uidelicet qubd fatum est ordo causarum naturalium praeordinatus Sepraescitus a Deo quae ita influut in haec in seriora, ut tamen ex sua natura deficere possint ,& ex diuina libertate dopendeant, Se hoc utriq; opinioni reeitatae contradicimus. Primae quidem, quia non ponimus fatum esse causam necessario & inuitabiliter agentem: secundae uero, quia confitemur Deum omnium ab aeterno suisse praesciu, nihilominus suam praescientiam nullam necessitate imponere rebus. quominus eas sinata- Fgere secundum suam naturam , ut aliae is possint alias impedire. Exempli gratia. Constellationes cslestes,& ordo omnium causiarum naturalium, non elidubium , quin aliquid agant ad mores
hominum, non quidem necessitando, sed disponendo aenimuero quia anima est actus corporis, multum asse ituri ex dispositione corporis: quae sententia est
Arist. i. de anima tex. i'. Colericus. n.
suapte naturaeli iracundus:&ad literas aptus, phlegmaticus ver A desidiosus, literas liue ineptus. At sanguineus est elibenε natus ad beneuolentiam hominum conciliandam. Isti tamen esseetus impediri possunt per educationem ,&alias caucta etiam naturales. Item Ge mani
199쪽
mani ad alios mores sunt propensi,
quam Hispani,vnde mediate huiusmodi sydera sub quibus homines nascuntur, possunt esse causae bonae& malae fortunae. Et hic ordo&concursus causarum eis sat um a sando,quia est praedietus a Deo. Conueniunt ergo & d: Dferunt fortuna SP fatum. Primo enim conueniunt,qubd utraque causa eli hominibus occulta. Et praeterea, quia sicut fortuna non ell, nisi in habentibus intellectum , ita nee fatum est proprie: nisi in hominibus aut i aliis rebus, quatenus ad fortunam hominum pertinet. Non enim dicitur fatum arboris, aut hi uti, cum sol mine pereunt : quem ad B modum diceretur fatum hominis. Di Dferunt tame,st fortuna, ut dictum est,dicit causa in per accidens,qus unum intentit,& aliud consequitur: satum v
tb est causa per se inclinans ad aliquem effectum : qui tam ea potest per aliam causam particularem impediri. Nota. Sed est hie tamen ad maiorem horum intelligentiam adnotandum, ς, isti effectus particii lates hominum ex triplici causa supeliori contingunt. Primo ex eo stellationibus est estibus, ut modo dictum est influentibus in corpora humana, ratione quarum dispositionum anima inclinatur ad hos uel illos effectus. Secundo ex angelis custodibus, C qui aut prouinciis, aut personis partieularibus sunt in custodiam deputa ti, ut nobis bona pcr uadeant: sicut .cdelus. daemone persuadent mala. Et tertibex prouidentia Dei. Deus autem , quia omnia futura in particulari cognoscit Ee nihil fit praeter eius intentionem, non dicitur sortiana, ut supra diciu est. Neque dicitur fatum: nam fatum est
id, quod passue dii tum & ordinatum est seientia ueris & potentia Dei no est dicta nee ordinara, sed dicens de ordi
nans. Est ergo Deus causa gubernans,&ordinans:& eius concursus est gubet natio gi prouidentia qus nihil conti penter se indeterminatὸ agit, sed omnia ex certo iudicio. Et ideo,ut supra diximus, non est dicendus rauci eontinges Dcum eius intentio impediri non posse.
Neque concursus Sc custodia angeloi auocatur sortuna: quia ex intentiore nos custodiunt. Nec proprie angelus est satum , quia non est in ordine causarum naturalium. Ordo autem naturalium e usarum est fatum ratione iam dicta. Non tamen uocabitur fortuna, aut eausa per accidens Δ: causalis respeetu effectuum, quos intendit, ut quando nascitur monstrum, illud quidem e- rit casuale respectu particularis agetis quia est praeter intentionem eius: non tamen erit casualis effectus respectu causarum coelestium:quippe qua ex intentione cocurrebant cum aliis causis Eparticularibus impedientibus rectam dispositionem materis, re essicientibus monstrum. Quocirca homo dicitur bene uel male sortunatus respectu causarum particularium, praeter quarum in ictionem eontingit illi talis essectus, scilicet inuentio thesauri, aut easualis mors, ut si casu flante salubri aere in tali temporis articulo homo liberatur a
morte, est benὸ sortuna nus respectu omnium naturalium causarum, quae non intendebant illu effectum: sed non
dicetiir fortunatus respectu Dei qui illud faciebar, nec respem angeli custodis, qui potuit cx intentione esse causa illius. Tametsi notandum sit obiter in praesentia, quod fortunatus non dici ptur propter unum actu fortunae, sicut nec studiosias propter unum actum uirtutis: sed propterea quod plurimum illi pro pera accie sit. Respectu autem
eon stellationum coelestium, a quibus homo benev l male inclinatur, dicitur homo bene uel male natus. At uero respectit an et eli non dicitur homo benε natus, scd bene custoditus; quia ex in .
tentione custodit nos. Et eadem ratione, n c respectu Dei ullo modo diciamur bene. aut mali nati aut fortunati sed benE gubernari, & benὰ prouisi.
Non tamen mal Egubernati: quia malorum,quae nobis contingunt aut nos sumus
200쪽
Ad A sumus eausa per uoluntatem,si sunt mala culps, aut si sint alia mala pine Deus
occulto iudicio illa ordinauit ad bonu. Hinc demum sequitur, si in iis, quae depedent ex toto cocursu Dei ut creatio mundi,co seruatio angelerum & orbiu cflestium quae cum thapte natura sint perpetua entia e nulla causa secunda, sed ex solo Deo dependent, nec esse potest fortuna, nec casus,nec fatu: quiacsim non dependeant ex causa, quae deficere piissit,nihil poteli illis a casu, uel fortuna contingere. In his autem inferioribus,quia dependent ex causis secudis,pot contingere casus ti fortuna: &quato res ex pluribus causis depcdent,
y lato pluribus accidentibus casualibus sunt subie tae. Et hic rursus sequitur, Quoluntas nostra nulli est immediatEsubiecta fortunae, aut casui: quia in suis actionibus a solo Deo immediate depedet.Nec alia causa mundi potest eam directe mouere: nisi angelus uel demon, non quidem compellendo, sed proponendo sibi obiectum bonum uel maluper modum persuasionis. Et ideo non habet quo possit se a commissis pecca. , a Q. xi excusare; sed de hoc alias. Ad quintuergo argumentu respodetur primis ad aut horitatem Gregorii, 9, interdicitur Christianis nominare satis eo mo, quo Gentiles loquebantur de fato credetes C et causam necessaria ineuitabile, unde fabulabatur esse apud in seros tres Pareas a cotrario fato nominatas, qJ nemini parcerent: secundu tres differetias teporis, puta prssentis, prsteriti & futuri quae quide ad modii nenti ursilum uitae nostr ducunt filum enim,quod in fuso tortu est,significat tepus praeteritu vite quod modb ex colo trahitur & filo torquetur, significat instans praesens: quod
uero ex colo nondu extractu est significat tepus futuria. unde Lachesis flu de ducit ex colo. Clotho uero susum to
necessitate rebus imponere. Et hoc est, quod Greg.conde nat& August s. de ciuita.dei. ca. s. At uerb si modo ia exposito loquamur de fato, ut sit ordo reruprsordinatus di praefatus a Deo,qui noimponit necessitate rebus, nihil periculi est uti hoc nomine fato. Unde ide Augustinus eo de lib. cap. i . si propterea inquit metus peru quisqua lato attribuit: quia ipsam Dei uoluntate fati nomine appellat, sentetia teneat, ted lingua corrigat. Quocirca si astrologi nihil aliu 'nobis piae nunciarent,quam euentusa es quos in generali ad quos sydera nos nos irae natiuitatis inclinant, neque illos ita assirmarent in uetabiles,tollerabiles quide essent, ted de hoc merito quide reprshenduntur,& quod ad particularia nimiu descend ut,& summa certitudinem suis praenosticis arrogant. Ad ratione aut e satis responsum est, dum costituta est inter fatum & sortunam differentia, ostensumq; est, quemadmodum fatum non est Deus,neq; eius prouidentia:sed ordo naturalium rerum ab ipso praestia tutus. De arte arioladi: qua utebantur gentiles, ex animalium gestis, auiumq; uolatu, & aliis id genus futuros euetus portendentes,nihil opus est naetionem sacere:quippe cum ea daemonum falli ci suasione obseruabaat.
PARTE negativa arguitur primo contra primam c6clusionem Arist. intex. 7